Atinska Agora

Atinska Agora, desno Stola Atalu, levo Hefestov hram

Panorama Atine sa Agorom u prednjem planu

Atinska Agora (pijaca) je danas atinska gradska četvrt i arheološki lokalitet, sa bogatom zbirkom spomenika i ruševina iz različitih perioda. U antičkom i rimskom periodu ona je bila centar drevne Atine, u kome su se nekoliko stotina vekova intenzivno odvijale političke, komercijalne, administrativne i društvene aktivnosti na ovom prostoru Grčke.

Kao verski, kulturni i društveni centar i sedište pravde, Agora je bez prekida funkcionisala u svim periodima istorije ovog drevnog grada počev od neolita do današnjih dana.

U ovom području bili su smešteni sudovi, hramovi i gradski uredi, što je omogućavalo da se na jednom mestu mogu sastajati atinski trgovci, obični građani i vlasnici štandova sa gradskim političarima, filozofima i državnicima. Prostorom dominira Hefaisteion (Hafestov hram), iz 5. veka p. n. e, koji je danas jedan od najbolje očuvanih hramova iz doba antičke Grčke.

U veličanstvenom Muzeju Agore izloženi su artefakti iz svakodnevnog života starih Grka. Muzej se nalazi u Atalovoj stoi. Ova dvospratnica iz 2. veka p. n. e. obnovljena je zahvaljujući Američkoj arheološkoj školi i danas se smatra pretečom savremenih trgovačkih centara jer su se u njoj nalazile 42 zasebne prodavnice.

Istorija

Kao stambeni i grobni prostor lokacija na prostoru današnje Atine na kome je nastala antička Agore korišćena je počev od kasnog neolitskog perioda, oko 3000 godine p. n. e, na šta ukazuju brojni otkriveni artefakti od keramike, kamena, kostiju ali i bronze.Ovaj prostor je menjao svoju namenu sve do početka 6. veka, kada je u vreme Solona, antička Agora postala javna površina. Agora je u antičkom periodu bila srce drevne Atine, fokus političkih, komercijalnih, administrativnih i društvenih aktivnosti, verski i kulturni centar grada i sedište pravde.

Sredinom 6. veka p. n. e. započeta je izgradnja prvih javni zgrada i spomenika (Jugoistočne fontane, Altara dvanaest bogova). Tokom tiranije Pizistrata kada je stvarana nova demokratije (508/7. godine p. n. e.) izgrađeni su Stari Metroon (na mestu kasnijeg novog Metroona), postavljen Agorski kamen i moguće je da je tada izgrađena Kraljevska stoa.

Nakon proterivanja Persijanaca (480/79. godine p. n. e.) pristupilo se obnovi grada, ali i građevina u Agori, koje su popravljene, a još mnogo od njih koje su izgrađene u 5. i 4. veku prilagođene su atinskoj demokratiji na njenoj visini. Poikilova stoa, Tolos, Novi Metroon, Zevsova stoa Hefestov hram, Južna stoa l i ll , Kovnica novca izgrađeni su na periferoji Agore a u centalnom delu izgrađeni je jveliki trg, kao i fontane, hramovi i prodavnice.

Nakon serije obnova i remodelovanja Agora je svoj konačni pravougaoni oblik dobila u 2. veku p. n. e. Obimne građevinske aktivnosti u atinskoj Agori izveli su nakon ozbiljnih oštećenja koja je ona pretrpele od strane Persijanca 480—479. godini p. n. e, Rimljani u 89 godine i Herula 267, godine, da bi nakon slovanske invazije 580, godine ona postepeno napuštena.

Agora je bila van brojnih funkcija od vizantijskog perioda pa sve do 1834. godine, kada je Atina postala glavni grad nezavisne grčke države. Tada se atinska Agora ponovo razvila, ali ovoga puta kao stambena četvrt..

Panoramski snimak atinske Agore

Istorijski okviri u antičkom građevinarstvu u kojima je nastala Agora

Hipodam je prvi shvatio da je izgled grada odraz njegove kulture i njegovog političkog sistema, i da su oni u neprekidnom međusobnom sadejstvu. Tvrdio je da urbanističko planiranje ne sme imati samo neposredni praktični cilj, već i viziju budućeg razvoja grada na svim poljima. Na taj je način Hipodam otvorio put teoretskim razmatranjima problematike grada i njegovih urbanih celina.

Takođe su i mnogi filozofi klasičnog Grčkog perioda bavitli modelom idealnog grada, kako na društvenopolitičkom planu, tako i na planu organizacije prostora i života u njemu. Platon u Zakonima iscrpno opisuje način na koji treba planirati grad, dok Aristotel u Politici zastupa ideju dinamičkog grada u kojme su neophodna stalna prilagođavanja njegovih pojedinačnim delova kako bi se što bolje uklopili u jedinstvenu celinu. Hipokrat bavio konkretnim problemima klime, vode i zemljišta, i istraživao je uticaj položaja grada i orijentacije ulica na zdravlje njegovih stanovnika, a Ksenofont je smatrao da u svim aspektima života, pa tako i u oblikovanju grada, trebaju biti prisutni red i lepota.

Neke od ovih ideja pronalaze svoju primenu i u praksi na prostoru Atine. U klasičnom i ranom helenističkom periodu u Atini kao i u mnogim gradovima doneti su novi, još stroži zakoni i pravila koji su se odnosili na izgradnju i održavanje ulica, trgova i gradskih zidina, ali i na red i ponašanje u gradu.

U takvim uslovima život Atine obogaćuje se pored svetilišta i izgradnjom brojnih javnih sadržaja kao što su pijaca (Agora), vežbališta, pozorišta i Odeon, kupališta, gimnazija, a sve se veća pažnja pridaje zelenim površinama. Težnja za monumentalnim i lepim izgledom više nije prisutna samo na agori i Akropolju, ona se pomalo širi na čitav grad, pa i na izgled porodičnih kuća.

Ključni trenutak u nastanku grčkog grada Atine svakako je pojava zajedničkog trga ili agore. Agora je od početka za Atinjane bila mesto na kojem su se ljudi okupljali kako bi razgovarali, raspravljali i trgovali. To je bilo središte društvenog života grada i mesto na kojem su se rešavali problemi koji su nadilazili pojedinačne interese građana. Tako je u većini najstarijih gradova drevne Grčke došlo do razdvajanja prostora svetovne od onih religijske namene, što će. Vekovima kasnije postati o ostati posebnost grčke kulture tokom čitavog njenog trajanja.

U prvim decenijama postojanja agora se nalazila u središtu grada i bila je nepravilnog, amorfnog oblika, i okružena javnim zgradama. Kasnije ona postaje pravilan pravougaoni prostor koji se gradi kao zasebna, pažljivo planirana arhitektonska celina najčešće okružena tremovima, stoama, pod koje su se ljudi mogli skloniti od kiše ili jakog sunca.

Uz agoru se nalazio i pritanej, sedište vlade, koji je zadržao neka od obeležja kraljevske palate u kojoj su se čuvali važni gradski dokumenti, i buleuterij, gradska većnica - velika građevina koja je izgledom nalikovala na antičko pozorište pokriveno krovom. Tako su na jednom mestu bile objedinjene i sve upravljačke institucije Atine.

Arheološka istraživanja

Prva arheološka iskopavanja Agore obavilo je Grčko arheološko društvo u periodu 1859—1912. godine, dok je nemački arheološki institut u periodu 1896—1897. i 1890—1891, nakon obimnijih iskopavanja na prostoru Atina—železnička stanica Pirej rezultovalo otkrivanjem brojnih ostataka drevnih zgrada.

Iskopavanja atinske Agore pronašli su da se ona prostirala na oko trideset hektara na zemljištu severozapadno od Akropolisa. Materijal koji je iskopan iz svih je istorijskih perioda, od kasnog neolita do današnjih dana, rasvetlio je 5.000 godina staru istoriju Atine. Područje je bilo okupirano mnogo pre nego što je postalo gradski centar Atine. Tokom kasnog bronzanog doba korišćeno je kao groblje, na kome je pronađeno oko 50 grobnica, koje datiraju od 1600. do 1100. godin p. n. e. To su uglavnom manje grobnice, sa više pokojnika. Upotreba ovog prostora kao groblja prestala je u toku gvozdenog doba (1100—700. godine p. n. e.) iz koga je pronađeno više od 80 grobova, sahrana i kremacija. Nekoliko desetina pronađenih bunara upućuje na postojanje kuća i ukazuje na to da je područje korišćeno i za stanovanje.

Godine 1931. Američka škola za klasične studije arheologije započela je sistematska iskopavanja na prostoru Agore uz finansijsku podršku J. Rokefellera i ista nastavila sve do početka rata 1941.

Radovi su nastavljeni po okončanju Drugog svetskog rata 1945. godine, kada je otkriveno čitavo područje Agore, zbog kojeg je bilo neophodno srušiti oko 400 modernih objekata koji su pokrivali ukupnu površinu od 12 hektara.

U 19. veku grčke arheološko društvo obnovilo je četiri kolosalne figure Giantsa i Tritona na fasadi gimnazije.

U periodu od 1953—1956. godine rekonstruisan je Stoa Atalo koja je postala muzej. U istom periodu Američka arheološka škola obnovila je vizantijsku crkvu Agoi Apostoloi, izgrađenu oko 1000. godine.

Između 1972. i 1975. godine izvršena je obnova i konzervacija Hefestovog hrama (Hefaisteiona); područje hrama je očišćeno od vegetacije, a krov hrama popravljen je 1978. godine od strane grčke arheološke službe.

Pregled objekata

Razmeštaj objekata na planu iz 5. veka p. n. e.

1. Peristilsko dvorište
2. Kovnica novca
3. Eneakrounos
4. Južna stoa l i južna stoa ll
5. Heliaia
6. Strategije
7. Kolonos Agoraios
8. Tolos
9. Agorski kamen
10. Spomenik istimenim herojima
11. Stari Metroon
12. Novi Metroon
13. Hefestov hram (Hefestion)
14. Hram Apolona Patroosa
15. Zevsova stoa
16. Oltar Dvanaest bogova
17. Kraljevska stoa
18. Hram Afrodite Uranije
19. Hermesova stoa
20. Poikilova stoa

Literatura

• Camp, J. (2003). The Athenian Agora: A Short Guide in Color. Picture Book. str. 16. ISBN 978-0-87661-643-7. 
• S. G. Miller: Old Metroon and old Bouleuterion in the classical Agora of Athens.. In: Mogens Herman Hansen (ed): Studies in the ancient Greek polis. Stuttgart. 1995. ISBN 978-3-515-06759-1. str. 133–156.
• T. L. Shear Jr.: Bouleuterion, Metroon, and the archives at Athens.. In: Mogens Herman Hansen (ed): Studies in the ancient Greek polis. Stuttgart. 1995. ISBN 978-3-515-06759-1. str. 157–190.
• P. Valavanis: Thoughts on the public archive in the hellenistic Metroon of the Athenian Agora. In: Athenische Mitteilungen 117 (2002), S. 221–255.
• Maria Xagorari-Gleißner: Meter Theon. Die Göttermutter bei den Griechen. Harrassowitz, Wiesbaden. 2008. ISBN 978-3-447-05986-2.

Spoljašnje veze

• Grčko Ministarstvo kulture: Drevna Agora u Atini — zvanični sajt sa rasporedom radnog vremena, ulaznicama i ostalim informacijama.(jezik: engleski)