Atropatena
| Atropatena Ātṛpātakāna | |
|---|---|
 | |
| Glavni grad | Ganzak |
| Vladavina | |
| Oblik države | Monarhija |
| Istorija | |
| | |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | |
| Stanovništvo | |
| — | |
| — gustina | |
| Ekonomija | |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC |
| Istorija Irana |
|---|
 |
Atropatena (Šablon:Lang-peo, stgrč. Ἀτροπατηνή, lat. Atropatene) ili Atropatenska Medija (lat. Media Atropatene) je drevno kraljevstvo koje su u 4. vijeku p. n. e. osnovali iranski plemići u sjeverozapadnom dijelu nekadašnje persijske satrapije Medije. Ime je dobila po svom osnivaču Atropatu, persijskom plemiću koji je nakon Aleksandrovog osvajanja Persije postao tast makedonskog oficira Perdike. Kada je godine 323. p. n. e. Aleksandar umro, Perdika je proglašen regentom pa je odlučio reorganizovati carstvo podjelom u Vavilonu.v. 336–323 BC Dotadašnja satrapija Medija je podijeljena u dvije nove satrapije - tzv. Velika Medija koja je pripala makedonskom generalu Pitonu i manji, sjeverozapadni dio koji je pripao Atropatu i otada postao poznat kao Atropatova Medija.
Atropat je nakon smrti svog zeta, koristeći haos nastao stalnim ratovima dijadoha, proglasio nezavisnost i odbio priznati Seleuka I Nikatora za svog vladara. U kasnijim decenijima, atropatenski vladari su povremeno postajali vazalima Seleukida, da bi se potom počeli okretati Partijskom carstvu i Arsakidima,[1][2][3] koji su njihovo područje zvali Aturpatakan. S vremenom su Arsakidi anektirali Atropatenu, ali je ona tada već stekla zasebni karakter i više nikada nije administrativno pripajana Mediji. Svoj karakter i naziv je Atropatena zadržala i pod Sasanidima,[4] a u 7. vijeku su je pod kalifom Omarom anektirali Arapi. Naziv Aturpatakan je s vremenom pod uticajem arapskog jezika evoluirao u današnji Azerbejdžan.
Ime Atropatene je takođe bilo nominalni predak imena istorijskog regiona Azerbejdžan u Iranu.[5]
Ime[uredi | uredi izvor]
Prema Strabonu, ime Atropatene potiče od imena Atropata, komandanta Ahemenidskog carstva. Kako piše u svojoj knjizi „Geografija”: „Medija je podeljena na dva dela. Jedan deo se zove Velika Medija, čija je metropola Ekbatana. Drugi deo je Atropatska Medija, koja je dobila ime po komandantu Atropatu, koji je sprečio i ovu zemlju, koja je bila deo Velike Medije, da postane potčinjena Makedoncima“.[6][7]
Od imena Atropate, u različitim izvorima korišćeni su različiti oblici imena ove zemlje kao što su Atropatena, Atropatska Medija, Tropatena, Aturpatakan, Adarbajan. Ipak, srednjovekovni arapski geografi su predložili drugu verziju koja povezuje ovo ime sa Adorbadorom (ime sveštenika) što znači „čuvar vatre“.[7]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Godine 331. p. n. e., tokom bitke kod Gaugamele između ahemenidskog vladara Darija III i Aleksandra Velikog, Međani, Sakasenci, Kadusijci su se borili zajedno sa vojskom velikog kralja Ahemenida u vojsci Atropata. Posle ovog rata, koji je rezultirao pobedom Aleksandra Velikog i padom Ahemenidskog carstva, Atropat je izrazio svoju lojalnost Aleksandru. Godine 328-327. p. n. e., Aleksandar ga je imenovao za guvernera Medije. Nakon smrti Aleksandra Velikog 323 pne, makedonska osvajanja su podeljena među dijadohima prilikom Vavilonske podele. Nekadašnja ahemenidska satrapija Medija bila je podeljena na dve države: Veći (južni) deo – Media Magna dodeljen je Pitonu, jednom od Aleksandrovih telohranitelja.
Manja (severna) oblast, koja je bila podsatrapija Matijene, postala je Media Atropatene pod Atropatom, bivšim ahemenidskim guvernerom cele Medije, koji je do tada postao tast Perdike, regenta Aleksandrovog imenovanog naslednika.[8][9][10][11] Ubrzo nakon toga, Atropat je odbio da bude odan Seleuku i učinio je Mediju Atropatenu nezavisnom kraljevinom. Godine 223. p. n. e., Antioh III je došao na vlast u Seleukidskom carstvu, jednoj od helenističkih država koje su nastale nakon smrti Aleksandra. Antioh je napao Atropatenu, i izvojevao pobedu.
Shodno tome, kralj Atropatene, Artabazan, prihvatio je vlast Seleukida i postao vazal; s druge strane očuvana je unutrašnja nezavisnost. U isto vreme, Rimsko carstvo se pojavilo u basenu Sredozemnog mora i pokušavalo je da proširi svoju moć na Istok. Godine 190. p. n. e. njegova vojska se susrela i porazila vojsku Seleukida u bici kod Magnezije. Partija i Atropatena su kasnije smatrale da je Rim pretnja njihovoj nezavisnosti i udružile su se u borbi protiv Rima.
Nakon bitke između Rima i Partijaca 38. p. n. e., Rimljani su pobedili i rimski vojskovođa Antonije je napao Fraspu (36. p. n. e.), jedan od centralnih gradova Atropatene. Grad je bio okružen jakom odbranom. Posle duge blokade, Antonije se povukao, izgubivši otprilike trideset pet hiljada vojnika. Suočeni sa pokušajima Partijaca da pripoje Atropatenu, Atropatena je počela da se približava Rimu, te je Ariobarzan II, koji je došao na vlast u Atropateni 20. p. n. e., živeo u Rimu desetak godina. Dinastija koju su osnovali Atropatenci će vladati kraljevstvom nekoliko vekova, prvo samostalno, a zatim kao vazali Arsakida (koji su je zvali Aturpatakan). Kasnije ju je zamenila linija Arsakida.[4]
Tokom kasne partske ere, carstvo je opadalo, što je rezultiralo slabljenjem kontrole nad zapadnim Iranom.[12] Iranolog Turadž Darijaje tvrdi da je vladavina partijskog monarha Vologasa V (v. 191–208) bila „prekretnica u istoriji Arsakida, jer je dinastija izgubila veliki deo svog prestiža.“[13] Narod Atropatene (plemstvo i seljaštvo) udružili se sa persijskim sasanidskim princom Ardaširom I (v. 224–242) tokom njegovih ratova protiv sina Vologaza V i drugog naslednika Artabana IV (v. 216–224).[14][4] Godine 226, Atropatena se pokorila uz mali otpor Ardaširu I nakon što je pobedio i ubio Artabana IV u bici kod Hormozdgana.[4] Ardašir I i njegov sin i naslednik Šapur I (v. 240–270) su prikazani na stenskom reljefu u blizini Salmasa, verovatno kao svedočanstvo o sasanidskom osvajanju Atropatene.[14][4] Plemstvo Atropatene se najverovatnije udružilo sa Sasanidcima zbog želje za snažnom državom sposobnom da održi red. Sveštenstvo, koje se možda osećalo otuđenim od lakomislenih Arsakida, verovatno je takođe podržavalo sasanidsku porodicu, zbog povezanosti sa zoroastrizmom.[15]
Zoroastrizam[uredi | uredi izvor]
Starost zoroastrizma dovela je do nedostatka znanja o geografiji Aveste, kao i neizvesnosti o mestu rođenja njenog proroka, Zoroastera.[16] Kao rezultat toga, lokalne tvrdnje su se pojavile prilično lako, a uz odgovarajuću podršku, čak su i bile prihvaćene. Ovo je dovelo do toga da je Zoroasterovo rodno mesto postavljeno u Atropatenu, a ne na istok, odakle je on u stvarnosti poticao.[17][18][19]
Prestonica[uredi | uredi izvor]
Glavno ahemenidsko središte u Atropateni bio je Ganzak (od medijskog: Ganzaka, što znači „riznica“), koji je verovatno služio kao prestonica Atropate i njegovih naslednika.[20][21] Grad se nalazio u plodnoj oblasti u blizini jezera Urmija, blizu modernog grada Mijandoaba.[20] Grad i njegova okolina verovatno su bili domaćini velikoj iranskoj populaciji, dok veliki deo stanovništva Atropatene najverovatnije još nije bio potpuno iranizovan do 3. veka p. n. e.[22]
Ostavština[uredi | uredi izvor]
Atropatena je bila jedina iranska regija koja je ostala pod zoroastrijskom vlašću od Ahemenida do arapskog osvajanja bez prekida, osim što je nakratko vladao makedonski kralj Aleksandar Veliki (v. 336–323 BC).[23] Pod Atropatidima, region je uspešno uspeo da zadobije dominantno mesto u zoroastrizmu, koje će se nastaviti i u sasanidskom periodu, čiji su monarsi favorizovali medijsku tradiciju u odnosu na tradiciju Partijaca.[23] Štaviše, Atropatena je takođe služila kao uporište iranske kulture.[24]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Olbrycht 2014, str. 96
- ^ Gregoratti 2017, str. 138
- ^ Schippmann 1987, str. 221–224
- ^ a b v g d Schippmann 1987, str. 221–224.
- ^ Yarshater, Ehsan (1983), The Cambridge history of Iran, Cambridge University Press, str. 1408, ISBN 978-0-521-20092-9, „Atropatene see Azarbaijan”
- ^ „Strabo, Geography, Book 11”. www.perseus.tufts.edu. Pristupljeno 2020-04-30.
- ^ a b de Planhol 1987, str. 205–215.
- ^ Chaumont 1987, str. 17–18.
- ^ „Strabo, Geography, Book 11, chapter 13, section 1”. www.perseus.tufts.edu. Pristupljeno 2020-04-30.
- ^ Cheshire 2009, str. 73
- ^ F. Mirwaisi, Hamma (2010). Return of the Medes: An Analysis of Iranian History. Wheatmark. str. 123. ISBN 9781604944495.
- ^ Ghodrat-Dizaji 2007, str. 87.
- ^ Daryaee 2010, str. 249.
- ^ a b Ghodrat-Dizaji 2007, str. 87–88.
- ^ Ghodrat-Dizaji 2007, str. 88.
- ^ Boyce & Grenet 1991, str. 71.
- ^ Boyce & Grenet 1991, str. 71–72.
- ^ Malandra 2009.
- ^ Hutter 2009.
- ^ a b Boyce & Grenet 1991, str. 70.
- ^ Boyce 2000, str. 289–290.
- ^ Boyce & Grenet 1991, str. 69–70.
- ^ a b Boyce & Grenet 1991, str. 86.
- ^ Olbrycht 2021, str. 38.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Igrar Aliev. Očerk Istorii Atropatenы (Azernešr, ). 1989. ISBN 978-5-552-00480-5.
- Chaumont, M. L. (1989), „Atropates”, Encyclopaedia Iranica, 3.1, London: Routledge & Kegan Paul, Arhivirano iz originala 15. 10. 2007. g., Pristupljeno 03. 12. 2011
- de Planhol, X. (1989), „Azerbaijan I: Geography”, Encyclopaedia Iranica, 3.1, London: Routledge & Kegan Paul, Arhivirano iz originala 03. 05. 2007. g., Pristupljeno 03. 12. 2011
- Schippmann, K. (1989), „Azerbaijan III: Pre-Islamic History”, Encyclopaedia Iranica, 3.1, London: Routledge & Kegan Paul, Arhivirano iz originala 03. 05. 2007. g., Pristupljeno 03. 12. 2011
- Bosworth, C.E. (1989), „Azerbaijan IV: Islamic History to 1941”, Encyclopaedia Iranica, 3.1, London: Routledge & Kegan Paul, Arhivirano iz originala 03. 05. 2007. g., Pristupljeno 03. 12. 2011
- Boyce, Mary; Grenet, Frantz (1991). Beck, Roger, ur. A History of Zoroastrianism, Zoroastrianism under Macedonian and Roman Rule. Leiden: Brill. ISBN 978-9004293915.
- Boyce, Mary (2000). „Ganzak”. Ur.: Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica, Volume X/3: Fruit–Gāvbāzī. London and New York: Routledge & Kegan Paul. str. 289—290. ISBN 978-0-933273-47-4.
- Cheshire, Keyne (2009). Alexander the Great. Cambridge University. ISBN 9780521707091.
- Daryaee, Touraj (2010). „Ardashir and the Sasanians' Rise to Power”
. Anabasis: Studia Classica et Orientalia. University of California. 1: 236—255. - Ghodrat-Dizaji, Mehrdad (2007). „Administrative Geography of the Early Sasanian Period: The Case of Ādurbādagān”. Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies. 45 (1): 87—93. S2CID 133088896. doi:10.1080/05786967.2007.11864720.
- Ghodrat-Dizaji, Mehrdad (2010). „Ādurbādagān during the Late Sasanian Period: A Study in Administrative Geography”. Iran: Journal of the British Institute of Persian Studies. 48 (1): 69—80. S2CID 163839498. doi:10.1080/05786967.2010.11864774.
- Ghodrat-Dizaji, Mehrdad (2011). „Disintegration of Sasanian Hegemony over Northern Iran”. Iranica Antiqua. 46: 153—302. doi:10.2143/IA.46.0.2084424.
- Gregoratti, Leonardo (2017). „The Arsacid Empire”. Ur.: Daryaee, Touraj. King of the Seven Climes: A History of the Ancient Iranian World (3000 BCE - 651 CE). UCI Jordan Center for Persian Studies. str. 1—236. ISBN 9780692864401.
- Hutter, Manfred (2009). „Zoroaster iii. Zoroaster in the Avesta”. Ur.: Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
- Kia, Mehrdad (2016). The Persian Empire: A Historical Encyclopedia. ABC-CLIO. ISBN 978-1610693912. (2 volumes)
- Malandra, W. W. (2009). „Zoroaster ii. General Survey”. Ur.: Yarshater, Ehsan. Encyclopædia Iranica, Online Edition. Encyclopædia Iranica Foundation.
- Olbrycht, Marek Jan (2021). Early Arsakid Parthia (ca. 250-165 B.C.). Brill. ISBN 978-9004460751.
- Olbrycht, Marek Jan (2014). „The Genealogy of Artabanos II (AD 8/9–39/40), King of Parthia”. Miscellanea Anthropologica et Sociologica. 15 (3): 92—97. doi:10.5604/20842937.1134333.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
