Balkanska kampanja (Drugi svetski rat)

Balkanska kampanja
	Deo Drugog svetskog rata
	; Nemčki padobranci na Kritu 1941. godine
Vreme	28. oktobar 1940 — 1. jun 1941.
Mesto	Albanija, Jugoslavija, Grčka
Ishod	Odlučujuća pobeda sila Osovine, otvaranje Jugoslovenskog fronta
Sukobljene strane
Sile Osovine; ; Nemačka; ; Italija; ; Albanija; ; Bugarska; ; Mađarska	Saveznici; ; Jugoslavija; ; Grčka
Komandanti i vođe
Vilhelm List; Maksimilijan fon Vajhs	Dušan Simović; Milorad Petrović; Aleksandros Papagos
Jačina
680.000[traži se izvor]	850.000; 430.000

Balkanska kampanja predstavlja deo Drugog svetskog rata u kojem su sile Osovine izvršile napad na balkanske države Albaniju, Jugoslaviju i Grčku u periodu od 1939. do 1941. godine. Međutim, sve do 1945. rat je trajao između sila Osovine i gerilskih pokreta otpora u okupiranim zemljama Balkana.1944. godine Crvena armija prodire na Balkan što još više ubrzava vojnički poraz Nemačke i njenih saveznika. Posle Drugog svetskog rata skoro sve zemlje Balkana (sem Grčke) postaju komunističke.^{[traži se izvor]}

Balkan između dva rata[uredi | uredi izvor]

Bugarska[uredi | uredi izvor]

Nakon Prvog svetskog rata Bugarska je mirom u Neiju izgubila pogranične teritorije-Strumicu, Caribrod (današnji Dimitrovgrad) i deo oko reke Timok. Te teritorije su bile ustupljene Kraljevini SHS. Bugari su izgubili i Trakiju koju su predali Grčkoj. Iako je bila vojnički poražena, Bugarska se nije tako lako mirila sa gubitkom svojih teritorija. U Makedoniji je već 1919. počela da deluje komitska organizacija koja je bila sastavljena od komita sa teritorije Makedonije ili iz same Bugarske. Komitski upadi i sabotaža rada državnih organa Kraljevine SHS trajala je sve do 1923. kada je potpisan Niški sporazum čime su komitski upadi iz Bugarske prestali. Bugarska je ubrzo počela da se približava Italiji jer su ove dve zemlje bile nezadovoljne odlukama Versaja. 30-ih godina Bugarska se više neprijateljski istupa protiv Jugoslavije i sve više se približava Nemačkoj i Italiji koje je na kraju dovelo do potpisivanja protokola o pristupanju Bugarske Trojnom paktu 1. marta 1941. godine. U Balkanskoj kampanji 1941. godine bugarske snage nisu učestvovale u napadu na Jugoslaviju i Grčku, ali su nemačke trupe sa njene teritorije vršile napade na ove dve zemlje.^{[traži se izvor]}

Italija[uredi | uredi izvor]

Italija je u Prvom svetskom ratu ušla na stranu Saveznika 1915. nakon potpisivanja Londonskog ugovora po kojem su Italiji obećane teritorije koje su bile u sastavu Austrougarske (Dalmacija i delovi današnje Slovenije). Međutim, na kraju rata Italija nije dobila obećane teritorije jer je srpska vojska zaposela južnoslovenske krajeve sve do Istre, a na kraju ti krajevi su pripali Kraljevini SHS. Nezadovoljstvo zbog neispunjena savezničkih obećanja i zbog teške ekonomske situacije dovelo je do uspona Benita Musolinija i njegove fašističke partije koja je 1922. osvojila vlast.Musolini je sve vreme istupao protiv Jugoslavije i uspeo je da anektira Rijeku 1924. godine (pre toga je Rapalskim sporazumom iz 1920. Kraljevina SHS je predala Italiji Istru, Zadar, ostrva Cres, Lošinj, Lastovo i Vis). Međutim, uprkos ovim ustupcima od strane Kraljevine SHS, Italija je nastavila sa agresivnim pristupom prema Jugoslaviji i ceo period između dva rata je bio obeležen zategnutim odnosima izmeću ove dve zemlje. Italija je bila jedna od zemalja koje su pokrenule Balkansku kampanju odnosno, ona je prva prenela ratne sukobe na Balkan napadom na Albaniju 1939. i na Grčku 1940.Jugoslaviju je napala u saradnji sa Nemačkom i Mađarskom.^{[traži se izvor]}

Albanija[uredi | uredi izvor]

U periodu između dva rata Albanija je prolazila kroz period nestabilnosti, a od 30-ih godina je bila i pod italijanskim pritiskom. Prvih godina nakon završetka Prvog svetskog rata Albanija je bila podeljena na više frakcija iz koje je na kraju na vrh albanske političke scene izašao Ahmet-beg Zogu koji je došao na vlast 1924. uz pomoć jugoslovenskih graničnih jedinica.1928. Zogu se proglašava za kralja Albanije. Njegova vladavina je okarakterisana potiskivanjem nacionalnih manjina u Albaniji putem asimilacije (srpska i grčka manjina) kao i približavanjem Italiji sa kojom je potpisana carinska unija 1934. Albanija je u tom periodu bila, na neki način, baza za širenje italijanskog uticaja na Balkanu. Italija je na kraju izvršila i agresiju na Albaniju 7. aprila 1939. godine.^{[traži se izvor]}

Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

1. decembra 1918. proglašena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Ova država je na neki način bila odbrambeni bedem koji je sprečavao ekspanziju revanšizma i iredentizma na Balkanu. Od samog osnivanja počele su da se pojavljuju suprotnosti u politčko-društvenim odnosima u novoj državi. Srpska struja je gledala na novu državu kao na jedinstvenu državu bez unutrašnjih granica (ideja troimenog naroda) dok su hrvatska i slovenačka struja zamišljale ovu državu sa federalnim uređenjem. Uz to Kraljevina SHS je imala problema i sa susednim zemljama oko granica (Italija, Bugarska, Mađarska, Albanija i donekle Rumunija). Italija je najviše pravila problema Kraljevini. Kraljevina je bila na ivici raspada 1928. godine kada je došlo do ubistva hrvastkih poslanika u Narodnoj skupštini. Ovaj događaj je iz korena izmenio srpsko-hrvatske odnose i, na duže staze, doveo je i do konačnog sloma zemlje (mada su suprotnosti koje su se javili nakon ujedinjena već ukazivale na mogućnost raspada ili preuređenja zemlje). Kralj Aleksandar je najviše radio na jedinstvu zemlje, pa je zbog toga bio na meti ekstremnih hrvatskih i probugarskih organizacija što je dovelo do njegovog ubistva 9. oktobra 1934. godine. Poslednjih godina mira Jugoslavija je, pod vladom Milana Stojadinovića, pokušala da se približi silama Osovine. Jugoslavija je potpisala protokol o pristupanju Trojnom Paktu 25. marta 1941. godine, ali je dva dana kasnije izvršen puč što je izazvalo da sile Osovine izvrše napad na Jugoslaviju 6. aprila 1941. godine.^{[traži se izvor]}

Grčka[uredi | uredi izvor]

Grčka je u periodu između dva rata imala problema sa Turskom oko pitanja granica što je na kraju dovelo do rata u kojem je Grčka bila poražena. 1923. Grčka potpisuje sporazum o razmeni stanovništva sa Turskom što dovodi da se 1,5 miliona Grka iz Male Azije i Ponta preseli u Grčku. 1924. u Grčkoj je proglašena Druga republika koja je trajala do 1935. kada je Georgios Kondilis ponovo uspostavio monarhiju. 1936. general Joanis Metaksas uspostavlja diktaturu i on počinje sa gradnjom Metaksasove linije duž granice sa Bugarskom. Italija je izvršila napad na Grčku iz Albanije 28. okotbra 1940. ali je taj napad ubrzo bio zaustavljen i Grčka je prešla u protivofanzivu što je dovelo do prodora grčke vojske u Albaniju tako da je Hitler bio primoran da interveniše i da napadne Grčku 6. aprila 1941. godine

Italijanski napad na Albaniju[uredi | uredi izvor]

7. aprila 1939. godine italijanske pomorske, vazdušne i kopnene snage započele su napad na Albaniju. Albanska vojska bila je slabo organizovana i slabo opremljena tako da nije mogla da pruži jači otpor italijanskoj armadi. Jedini jači otpor je pružen u Draču prvog dana rata kada je albanski oficir Mujo Ulćinaku okupio oko 360 ljudi radi pružanja otpora. Pogibijom Ulćinakua istog dana prestaje i otpor u Draču. Narednog dana Italijani ulaze u Tiranu, a kralj Zogu beži iz zemlje. Poslednji otpor je slomljen 12. aprila čime je Albanija potpala pod italijansku vlast koja će se tu zadržati do 1943. godine kada će je zameniti Nemačka.^{[traži se izvor]}

Italijanski napad na Grčku[uredi | uredi izvor]

Italijanske jedinice su krenule u nastupale preko grčke granice 28. oktobra 1940. godine. Prvih nekoliko dana Italijani su napredovali do Metsova i Konice, ali grčka vojska je onda pokrenula protivudar što je izazvalo povlačenje italijanske vojske nazad preko granice. Grčka vojska je u protivudaru zauzela gradove u južnoj Albaniji- Korču, Himaru, Đirokastru i Sarandu i napredovala je sve do Berata. Italijanska vojska se našla u teškom položaju pa je morao da interveniše Hitler. Pre njegove intervencije, uništena je najbolja italijanska divizija-"Toskanski vukovi“ što je dovelo do pada morala u italijanskoj vojsci. Nakon 6 meseci teške pozicije, stiže spas za Italijane- Hitler pokreće operaciju „Marita“, napad na Grčku 6. aprila 1941. Nemačka vojska je veštim manevrima uspela da opkoli najveći deo grčke armije u dva džepa što je dovelo do ubrzanog rasula i konačne kapitulacije grčke vojske 23. aprila 1941. godine.^{[traži se izvor]}

Napad na Jugoslaviju[uredi | uredi izvor]

Posle puča koji je izveden 27. marta 1941. Hitler je odlučio da kazni Jugoslaviju zbog verolomstva. 6. aprila 1941. izveden je napad na Jugoslaviju bombardovanjem Beograda kao i napadom kopnenih snaga iz pravca Austrije, Italije, Mađarske, Rumunije, Bugarske i Albanije. Ovaj rat je u istoriji poznat kao Aprilski rat.10. aprila proglašena je Nezavisna Država Hrvatska što je ubrzalo raspad jugoslovenske vojske. 12. aprila nemačke trupe ulaze u Beograd.15. aprila kralj Petar i članovi vlade napuštaju zemlju.Dušan Simović, predsednik vlade, daje ovlašćenje pozadinskom generalu Danilu Kalafatoviću da potpiše kapitulaciju što se i desilo 17. aprila 1941. Jugoslavija je podeljena između Nemačke, Italije, Mađarske, Bugarske. Ostatak teritorije je pripao marionetskim državama-Nezavisnoj Državi Hrvatskoj i Velikoj Albaniji.^{[traži se izvor]}