Bantustan

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Pogled na jedno naselje u nekadašnjem bantustanu Ciskej.

Bantustani su bili teritorije po nekadašnjoj Južnoafričkoj Uniji i Namibiji dodeljeni crnačkom domorodačkom stanovništvu od strane belih vlastodržaca za vreme aparthejda. Ta sintagma se prvi put pojavila kasnih 1940-ih. To je kovanica od reči Bantu (što znači „narod, ljudi” na bantu jezicima) i stan (što znači „zemlja” na persijskom).[1] Zvanični naziv koji su koristili beli vlastodršci bio je houmlend na engleskom ili tislend na afrikanerskom („otadžbina”). Bantustan je zapravo bio pogrdan naziv koji su upotrebljavali kritičari sistema aparthejda, ali je vremenom postao oznaka za taj pojam.

Bantustani su bili perfidni pokušaj (na duže staze neodrživ) da se belačkoj manjini trajno osigura vlast, jer je na taj način domorodačka većina bila isključena iz izbora.

Bantustani su formalno (dejure) bili gotovo potpuno autonomni (neki od njih proglasili su nezavisnost) ali su u stvarnosti (defakto) potpuno zavisili o vladi iz Pretorije.

Istorijat nastanka bantustana[uredi | uredi izvor]

Mapa južnoafričkih houmlenda 1970.

Koreni bantustana ležali su u zakonskim aktima (Zemljišni akti) izglasanima 1913. i 1936, koji su odredili male raštrkane krpice zemlje po velikoj teritoriji Južne Afrike, kao rezervate za domorodačko crnačko stanovništvo. [2] Širenje, konsolidacija i premeštanje tih područja zbilo se u sljedećim dekadama, do 1950-ih ukupna površina bantustana iznosila je 13% ukupne površine Južne Afrike, dok su istovremeno crnci činili najmanje 75% ukupnog stanovništva. [2]

Veliki promotor ideje bantustana bila je južnoafrička Nacionalna stranka, koja se uspela na vlast, nakon izbora 1948, a u kojoj se posebno isticao tadašnji ministar za domorodačka pitanja Hendrik Frenš Vervord (kasniji premijer 1958-1966), koji je preduzeo niz mera koje je trebalo da obezbede belcima većinu u zemlji.

Bantustani su ozakonjeni 1951, za vreme premijera Danijela Fransoa Malana Zakonom o upravi Bantustana, kojim je za bantustane predviđeno oko 13% od južnoafričke teritorije.

Bantustani su bili perfidni administrativni trik za isključenje crnaca iz političkog sistema Južnoafričke Unije u okviru politike aparthejda, odnosno rasne segregacije. Bantustani su bili organizovani na bazi etničkih i jezičnih grupacija, koje su definisali belački etnografi. Tako je KvaZulu određen za narod Zulu, a Transkej i Ciskej za narod Kosa.[2]Druge skupine dobile su proizvoljno definisane bantustane; Pedi, Basoto, Venda, Tsonga, Svazi. [2]

Lokalne plemenske vođe bile su prisiljene da vladaju svojim bantustanima, a oni koji bi pružili otpor, bili bi smenjeni ili nasilno svrgnuti s vlasti. Tokom vremena, izrodila se bantustanska elita koja je imala interesa u održavanju ovog sistema. Ona je doprinela njegovom ukrupnjavanju, iako su gotovo u potpunosti zavisili od podrške belih vlastodržaca iz Pretorije.

Uloga Houmlenda dodatno je proširena 1959. Zakonom o Bantu samoupravi, kojim je inaugurisano načelo Odvojenog razvoja i formalno data samouprava bantustanima. U isto vreme domorodci su izgubili neka prava koja su im dotad vredila u Južnoafričkoj Uniji, od kojih je najveće bilo državljanstvo. Proces je završen izglasavanjem Zakona o državljanstvu crnaca iz 1970, po kome su svi bivši crni građani Južnoafričke Unije, automatski postali građani svog bantustana (prema njihovoj etničkoj skupini), bez obzira na to što oni nisu nikad u životu kročili nogom na to područje. Zakon je bio karikaturalan u mnogim elementima, a to se naročito videlo u proizvoljnim odlukama u odnosu na Južnoafričke Mulate za koje su određivani bantustani u koje su se oni morali preseliti.

Nakon tog je usledio period prisilnog preseljenja crnaca u njihove houmlende, tako da je oko 3,5 miliona ljudi proterano iz svojih domova 1960-ih, 1970-ih i 1980-ih. [2]

Vlada u Pretoriji uopšte nije krila svoje krajnje namere da na taj način iseli sve crnce iz Južnoafričke Republike. Tako je ministar informacija Koni Malder 7. februara 1978. izjavio:

Ako se naša politika u odnosu na crno stanovništvo ostvari kako smo je zamislili, neće ostati ni jedan crni građanin u Južnoafričkoj Uniji. Svatko će biti upućen u svoju crnačku nezavisnu državu na častan način, a ovaj se Parlament više neće baviti njima.

Međutim taj cilj nije nikad postignut. Čak i na vrhuncu politike odvojenog razvoja, samo je 55% južnoafričkih crnaca stalno živelo u svojim bantustanima. Ostatak je živio u odvojenim prigradskim naseljima uz belačke gradove ili pokvartovima predviđenim za njih, u skladu sa zakonodavstvom aparthejda. Najkrupniji razlog zbog kog je to tolerisano bio je u činjenici da je privreda Južnoafričke Republike u velikoj mjeri zavisila od crnačke radne snage.

Vlada Južnoafričke Republike naknadno je proglasila četiri bantustana nezavisnim: Transkej 1976, Boputatsvanu 1977, Vendu 1979. i Ciskej 1981. godine. Šest drugih bantustana ostalo je samo autonomno, bez nezavisnosti: Gazankulu, KvaZulu, Lebova, KvaNdebele, KaNgvane i Kvakva. Uprkos silnim naporima vlade iz Pretorije da promoviše bantustane kao nezavisne države, samo je Izrael neformalno priznao bantustan Transkej,[3] nijedna država sveta nije sledila njihov primer.

Samo dva bantustana Ciskej i Kvakva imala su kompaktnu teritoriju (koja je imala i neku istorijsku pozadinu), svi ostali bili su sastavljeni od 2 do 30 enklava razasutih po zemlji. Granice bantustana često su mehanički iscrtavane, zbog tog se dogodio paradoksalni slučaj da je ambasada Južnoafričke Republike u bantustanu Boputatsvana morala da bude premeštena jer se naknadno ustanovilo da je izgrađena na teritoriji koja je formalno pripadala Južnoafričkoj Uniji.

Po bantustanima je formalno vladala crnačka elita u obliku neke vlade, koja je usko sarađivala sa vladom Južnoafričke Republike. Te vlade obavljale su neke funkcije vlasti u oblasti školstva, zdravstva i sprovođenja zakona. Vlade tih bantustana su nominalno bile odgovorne svojim zakonodavnim izabranim skupštinama, ali su po brojnim bantustanima, vladali vojni režimi, koji su na vlast došli vojnim udarom. [2]

Život po bantustanima[uredi | uredi izvor]

Teritorije bantustana, ne samo da su bile besramno male, već su bile u veoma zabačenim i siromašnim delovima zemlje (bez izvora vode, rudnih blaga, i na vrlo posnom zemljištu), i prenaseljene. Samo jedna trećina ukupnog crnog stanovništva živela je u šest autonomnih bantustana, a oko jedne četvrtine u četiri nezavisna bantustana. Ostatak crnačkog stanovništva živeo je po Belačkoj Južnoj Africi, katkad pravno legalno (uz dozvolu rada i boravka), ali u puno slučajeva ilegalno. Najveći procenat mladih bio je primoran na migraciju u potrazi za poslom. Nakon što bi im radni ugovori istekli ili kad su postali prestari za rad, bili bi deportovani natrag u svoj bantustan. U ciničnom jeziku aparthejda, bantustani su postali odlagališta za ljudski otpad.[2]

Kreatori bantustana nadali su se da će uz njihove granice izrasti fabrike, koje će se koristiti jeftinom radnom snagom, ali najveći deo tih želja ostali su pusti snovi. I sve druge inicijative koje je trebalo da stvore iluziju žive privredne aktivnosti po bantustanima takođe su propale. Time su se jedino okoristili pojedini beli farmeri u blizini bantustana, koji su dnevno švercali crne radnike da rade za njih. [2]

Na kraju je većina bantustana zavisila od finansijske pomoći južnoafričke vlade.[2]Tako je 85% prihoda Transkeja sredinom 1980-ih dolazilo kao pomoć od vlade iz Pretorije. Široko rasprostranjena korupcija s druge strane, onemogućavala je da se ta pomoć oseti u životima većine građana bantustana. Siromaštvo je ostalo akutni problem svih bantustana, uz veliki mortalitet dece. I pored drakonske kontrole, koliko i gde zemlje sme da se obrađuje, i broja stada koje su stanovnici bantustana smeli da imaju, ipak je većina zemlje po bantustanima prekomerno iskorištavana, pa je to dovelo do erozije tla. [2]

Veliki izvor prihoda bantustana bile su kockarnice i klubovi za odrasle (prostitucija), koje je vlada Južnoafričke Republike zabranila na svojoj teritoriji kao nemoralne. Moć crne elite po bantustanima uglavnom je počivala na tim prihodima, a na taj način je izgrađen južnoafrički Las Vegas, San Siti u Boputatsvani.

Karta nabimijskih houmlenda 1978.

Bantustani nakon slobodnih izbora 1994.[uredi | uredi izvor]

Nakon ubrzanog raspada aparthejda krajem 1980-ih, vlada Južnoafričke Republike odustala je od dalje namere da i preostalih 6 bantustana proglasi nezavisnima. Nakon prvih slobodnih demokratskih izbora, u kojima su pravo glasa imali svi građani Južnoafričke Republike, i usvajanja novog Ustava 27. aprila 1994, svih 10 bantustana je ukinuto i inkorporisano u novu-staru državu Južnoafričku Republiku [4]kao sastavni delovi njenih novih 9 provincija, a svi građani dobili su južnoafričko državljanstvo. [2] Ukidanje bantustana prošlo je manje više mirno, osim u slučaju Boputatsvane i Ciskeja, jer su tamo morale da intervenišu južnoafričke snage bezbednosti u martu 1994. godine.

Iako su bantustani ukinuti, tragovi njihove egzistencije, još uvek muče novu južnoafričku vlast, počevši od ekoloških problema (erodiranog i deforestiranog tla) do pravnih problema preraspodele zemljišta i zahteva za odštetu onih koji su prisilno seljeni. [2]

Lista bantustana[uredi | uredi izvor]

Država (houmlend) Nacija Autonoman od Nezavisan od Broj naselja[5] Površina (1994)[6] Stanovnika u milionima (1994)[6] Glavni grad (1994)
Transkej Kosa 1963 1976 3 43 654 3,39 Umtata
Boputatsvana Tsvana 1971 1977 7 40 011 2.19 Mabato
Venda Venda 1973 1979 2 6 807 0.61 Tohojandu
Ciskej Kosa 1972 1981 1 8.100 0,87 Bišo
KvaZulu Zulu 1977 – 10 36 074 5.6 Ulundi
KvaNdebele Ndebele 1981 – 2 2 208 0.64 KvaMlanga
KaNgvane Svazi 1981 – 2 3 917 0.76 Lujivil
Kvakva Basoto 1974 – 1 1 040 0.36 Futadithaba
Gazankulu Tsonga 1973 – 4 7 484 0.82 Gijani
Lebova Pedi 1972 – 8 21 833 3.1 Lebovakgomo

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Bantustan ” (na jeziku: engleski). Urban dictionary. Pristupljeno 19. 3. 2013. 
  2. ^ a b v g d đ e ž z i j k „Bantustan” (na jeziku: engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 19. 3. 2013. 
  3. ^ „Carter Demonized by Israel Lobby” (na jeziku: engleski). Wayne Madsen. Pristupljeno 19. 3. 2013. 
  4. ^ „Former Black Homelands (Bantustans) ” (na jeziku: engleski). Ben Cahoon. Pristupljeno 19. 3. 2013. 
  5. ^ Juta's New Large Print Atlas (1985). Capetown, Wetton and Johannesburg: Juta. ISBN 978-0-7021-1545-5.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  6. ^ a b „SAPS Profile - Amalgamation” (na jeziku: engleski). SAPS. Arhivirano iz originala 05. 06. 2009. g. Pristupljeno 19. 3. 2013. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Bantustan na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бантустан&oldid=26818394”