Bački Gračac

Koordinate: 45° 33′ 14″ S; 19° 19′ 20″ I / 45.553832° S; 19.322222° I / 45.553832; 19.322222
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Bački Gračac
Zdravstveni centar
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Autonomna pokrajinaVojvodina
Upravni okrugZapadnobački
OpštinaOdžaci
Stanovništvo
 — 2011.Pad 2.286
 — gustina74/km2
Geografske karakteristike
Koordinate45° 33′ 14″ S; 19° 19′ 20″ I / 45.553832° S; 19.322222° I / 45.553832; 19.322222
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina82 m
Površina30,6 km2
Bački Gračac na karti Srbije
Bački Gračac
Bački Gračac
Bački Gračac na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj25252
Pozivni broj025
Registarska oznakaSO

Bački Gračac (nem. Filipsdorf ili Filipowa, mađ. Szentfülöp) je selo u opštini Odžaci, u Zapadnobačkom okrugu, u autonomnoj pokrajini Vojvodini. Prema popisu iz 2011. bilo je 2286 stanovnika, a prema popisu stanovništva iz 2002. godine selo je imalo 2913 stanovnika, od kojih su 2810 srpske nacionalnosti.

Položaj naselja[uredi | uredi izvor]

Bački Gračac se nalazi na zapadu Bačke, između Odžaka na jugozapadu, Lalića na jugoistoku, Ruskog Krstura na istoku, Kruščića na severoistoku, Bačkog Brestovca na severozapadu i Srpskog Miletića na zapadu.

Ime[uredi | uredi izvor]

Raniji nazivi sela koji su se upotrebljavali u srpskom jeziku bili su Filipovo i Filipovo Selo, iz čega vodi poreklo i nemački naziv — Filipowa ili Filipsdorf. U nemačkom jeziku su korišćeni i nazivi Kindlingen i Sankt Philipp, dok su u mađarskom jeziku korišćeni nazivi Szentfülöp i Szent-Fülöp.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Ugarski kralj Bela III (1173–1196) u jednom dokumentu pominje selo Filipova. [traži se izvor] 1650. godine, u doba osmanske uprave, selo se pominje pod imenom Filipovo,[1] a bilo je nastanjeno Srbima.[2] 1652. godine u selu ima sedam kuća i manastir, a do 1764. godine sagrađeno je 20 kuća. Godine 1762. počelo je naseljavanje Nemaca iz južnih delova Nemačke i Češke, a oni u Filipovu grade 60 kuća. 1801. godine u selu ima 272 kuće, a do početka 20. veka taj broj je porastao na 535. U ovo doba, većinu stanovništva u naselju činili su Nemci, a bilo je i nešto Srba i Mađara.

Kao posledicu fašističke okupacije Jugoslavije u Drugom svetskom ratu i činjenice da je 95% jugoslovenskih Nemaca bilo učlanjeno u profašističku organizaciju "Kulturbund"[3] i da je sebe deklarisalo kao državljane Trećeg rajha,[3] nove posleratne jugoslovenske vlasti su većinu nemačkog stanovništva tadašnje Jugoslavije (uključujući i Nemce iz Bačkog Gračaca) lišile građanskih prava i konfiskovale im imovinu. Većina jugoslovenskih Nemaca (oko 200.000) je napustila teritoriju Jugoslavije zajedno sa okupacionom nemačkom vojskom u povlačenju, dok je manji deo njih koji je ostao na jugoslovenskoj teritoriji logorisan.[4] Posle ukidanja logora, i preostali Nemci su se iselili iz zemlje.

Posle iseljavanja Nemaca, u mesto je doseljeno 4.328 kolonista, iz okoline Gračaca u Lici, pa selo dobija sadašnje ime - Bački Gračac. Maksimalan broj stanovnika u naselju dostignut je 1953. godine, posle čega je usledila regresija, koja je do početka 21. veka u izvesnoj meri ublažena. Zaustavljanju depopulacije u velikoj meri je doprinelo doseljavanje prognanih lica iz Hrvatske u poslednjoj deceniji 20. veka.

Ovde se nalazi FK Borac Bački Gračac.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Stara kuća u Bačkom Gračcu
Filipovo (Bački Gračac) 1902. godine
Filipovo (Bački Gračac) u prošlosti

Prema popisu stanovništva iz 2002. godine, u naselju je bilo 2.913 stanovnika, dok je prema prethodnom popisu iz 1991. godine bilo 2.924 stanovnika.

U naselju Bački Gračac živi 2.446 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 44,1 godina (41,9 kod muškaraca i 46,2 kod žena). U naselju ima 1.103 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,64 (prema popisu iz 2002. godine).

Ovo naselje je pretežno naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Kretanje broja stanovnika kroz istoriju:

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka
Demografija[5]
Godina Stanovnika
1948. 4.383
1953. 4.394
1961. 4.284
1971. 3.343
1981. 2.996
1991. 2.924 2.838
2002. 2.913 2.993
2011. 2.286 2.369
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[6]
Srbi
  
 2.810 96,46%
Romi
  
 11 0,37%
Crnogorci
  
 9 0,30%
Mađari
  
 7 0,24%
Hrvati
  
 6 0,20%
Jugosloveni
  
 5 0,17%
Slovaci
  
 3 0,10%
Slovenci
  
 1 0,03%
Rusi
  
 1 0,03%
Rumuni
  
 1 0,03%
Muslimani
  
 1 0,03%
Bunjevci
  
 1 0,03%
Albanci
  
 1 0,03%
nepoznato
  
 23 0,78%


Stanovništvo prema polu i starosti[7]
m
ž
? 5
  
  
 4
80+ 25
  
  
 65
75—79 23
  
  
 96
70—74 88
  
  
 116
65—69 103
  
  
 114
60—64 92
  
  
 109
55—59 79
  
  
 80
50—54 149
  
  
 120
45—49 137
  
  
 113
40—44 89
  
  
 97
35—39 88
  
  
 89
30—34 73
  
  
 63
25—29 82
  
  
 76
20—24 92
  
  
 101
15—19 107
  
  
 90
10—14 86
  
  
 61
5—9 52
  
  
 57
0—4 46
  
  
 46
Prosek : 41,9 46,2
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 771 820 1.034 930 909 955 1.103
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 270 313 209 214 63 23 7 4 0 0 2,64
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 1.232 414 715 66 31 6
Ženski 1.333 278 712 303 36 4
UKUPNO 2.565 692 1.427 369 67 10
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 521 150 0 0 201
Ženski 300 21 0 0 94
UKUPNO 821 171 0 0 295
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 0 17 38 8 37
Ženski 2 1 71 9 9
UKUPNO 2 18 109 17 46
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 3 4 25 7 9
Ženski 12 1 20 21 30
UKUPNO 15 5 45 28 39
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 5 0 0 17
Ženski 4 0 0 5
UKUPNO 9 0 0 22

Karakteristike naselja[uredi | uredi izvor]

Blizina Odžaka uticala je na transformaciju sela u prigradsko naselje. Bački Gračac ima osnovu dosta deformisanog pravougaonika i rešetkast raspored ulica. Pravougaonik je orijentisan pravcem jugozapad – severoistok. Širenje ka severozapadu bilo je ograničeno širokom i vodoplavnom fosilnom dolinom i jamurama. Centar sela je lepo uređen na raskrsnici dve ulice, istočno od one kojom prolazi drum. Na tom mestu se ranije nalazila nemačka crkva, a danas su tu sve javne zgrade.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Godine 2002, poljoprivreda je angažovala samo 20,8% aktivnog stanovništva, dok je u industriji radilo njih 36,2%. To ne odražava funkcije Bačkog Gračaca, jer ovde nema industrijskih objekata. Pre Drugog svetskog rata, u selu je radilo 8 kudeljara i jedan mlin, ali su oni zbog nerentabilnosti zatvoreni. Znatan broj ljudi radi i u drugim neagrarnim zanimanjima, a najveći broj neagrarnog stanovništva radi u Odžacima.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Sa saobraćajnog stanovišta, naselje u velikoj meri ima periferan položaj. Selo je na lokalnom putu koji povezuje Odžake sa Staparom. Pored sela je od 1908. godine postojala železnička pruga Crvenka – Odžaci, ali je saobraćaj na njoj obustavljen 1987. godine.

Poznati stanovnici[uredi | uredi izvor]

  • Georg Vildman (Georg Wildmann), rođen 1929. - doktor teologije i magistar filozofije. Bio je profesor na Bogoslovskom fakultetu u Lincu i na koledžima. Izdavač Filipowaer Heimatbriefe (Filipovačke domovinske pesme). Autor je osam tomova ilustrovane serije - Filipowa - Bild einer Dunauschwabischen Gemeinde. Objavio je i brojne priloge u knjigama i časopisima. Nosilac je odlikovanja "Savezni krst za zasluge" I klase.[8]
  • Dragan Paskaš, general potpukovnik. rođen 04.04.1951.godine u Bačkom Gračacu, Načelnik generalštaba Vojske Srbije i Crne Gore (2004-2006).
  • Slobodan Orlović (Sarajevo, 1972) redovni je profesor Pravnog fakulteta Univerziteta u Novom Sadu

Prikaz u kulturi[uredi | uredi izvor]

Bački Gračac je opevan u narodnoj pesmi iz Like, "Lika dala devet generala", gde se pesma završava referencom o naseljavanju Bačkog Gračaca.[9]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Enciklopedija Jugoslavije JLZ Zagreb 1980. tom 1, str. 411
  2. ^ Dr Dušan J. Popović, Srbi u Vojvodini, knjiga 1, Novi Sad, 1990, str. 112-113
  3. ^ a b Jelena Popov, Vojvodina i Srbija, Veternik, 2001, str. 72
  4. ^ Z. Janjetović, Logorisanje vojvođanskih Nemaca od novembra 1944. do juna 1945. godine, Tokovi istorije, br. 1-2, Beograd, 1997.
  5. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  6. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  7. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 
  8. ^ Radna grupa za dokumentaciju - "Genocid nad Nemačkom manjinom", Beograd, 2004.
  9. ^ „Wayback Machine”. web.archive.org. 4. 4. 2021. Arhivirano iz originala 04. 04. 2021. g. Pristupljeno 4. 4. 2021. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Dr Slobodan Ćurčić, Naselja Bačke — geografske karakteristike, Novi Sad, 2007.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бачки_Грачац&oldid=26819854”