Banja Koviljača

Koordinate: 44° 30′ 27″ S; 19° 09′ 18″ I / 44.5075° S; 19.155° I / 44.5075; 19.155
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Koviljača.

Banja Koviljača
Park u Banji Koviljači
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugMačvanski
GradLoznica
Stanovništvo
 — 2022.Pad 4473
Geografske karakteristike
Koordinate44° 30′ 27″ S; 19° 09′ 18″ I / 44.5075° S; 19.155° I / 44.5075; 19.155
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina128 m
Banja Koviljača na karti Srbije
Banja Koviljača
Banja Koviljača
Banja Koviljača na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj15316
Pozivni broj015
Registarska oznakaLO

Banja Koviljača je naselje i banja u Srbiji, na desnoj obali Drine u podnožju Gučeva, 6 kilometara jugozapadno od Loznice u Mačvanskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bila su 4473 stanovnika.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Kupatilo kralj Petar I

Banja Koviljača se nalazi u zapadnoj Srbiji na nadmorskoj visini od 128m, u Podrinju. Priroda ovog regiona je bogata i raznovrsna. Tome doprinose Jadar, Lešnica, Račevina, Azbukovica i velika prostranstva severoistočne Bosne. Kroz mozaik srednje visokih planina (Gučevo, Boranja, Sokolske planine, Cer), ka prostranim ravnicama Mačvi i Semberiji, teče bistra i krivudava Drina. Nedaleko od reke, u podnožju šumovitog Gučeva (779 m), uz magistralni put Zvornik-Loznica, nalazi se Banja Koviljača, banja pod legendarnim Koviljkinim Gradom. Na Podrinje se ka severu nastavljaju brdoviti Jadar, blago zatalasana Pocerina i plodna i zaravnjena Mačva. Lokaciju Banje Koviljače odredili su mnogi elementi prirodne sredine. Najvažniji su Drina, koja se kod Malog Zvornika davno mogla prebroditi, Gučevo, šumovita planina koja je bila sklonište od neprijatelja, ravnica koja je omogućavala prehranu stanovništva i termomineralna voda koja služi isceljenju bolesti.

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Do Banje Koviljače se drumski stiže auto-putem Beograd-Ruma a zatim regionalnim putem Ruma-Šabac-Loznica-Banja Koviljača (143 km). U Banji postoji železnička stanica na pruzi Beograd-Mali Zvornik, ali njom saobraćaju samo lokalni vozovi. Najbliži aerodrom je u Beogradu (oko 135 km). Granični prelaz ka Republici Srpskoj, odnosno Bosni i Hercegovini je udaljen 5 km.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Arheološka istraživanja su pokazala da je prostor Banje Koviljače bio davno naseljen. Ima ostataka po kojima se zaključuje da je tu bilo veliko rimsko naselje Genzis (Genzis). U srednjem veku, pod zidinama Koviljkinog grada, narod je masovno pohodio izvore lekovite vode. Iz tog perioda i potiče prvi pisani dokument (1533.), gde se Banja spominje kao seosko naselje u nahiji Bohorina.

Rimski kamen iznad Banje Koviljače, Koviljkin grad

U 18. veku bogati Turci iz Mačve i Podrinja dolazili su na izlete u ovaj kraj. Postoje podaci da su Osmanlije „Zvorničani“ 1720. godine sagradili jedno kupatilo za lečenje žena, kao i da je i pre toga korišćeno lekovito blato. Nekada je narod nazivao Smrdan bara koja je dobila naziv po sumporovitoj vodi koja je izbijala na površinu i vekovima, u ritu, stvorila prirodno crno sumporovito blato, odakle je izbijao i širio se smrad na „zapaljen barut“ ili „trula jaja“ - na sumporvodonik. Preko naselja Smrdan, tj. preko izvorišta termomineralne vode vodio je karavanski put i postoji predanje da su lekovitost Smrdljive bare otkrili pratioci jednog karavana, koji su morali da ostave svog iznemoglog i ranjavog tovarnog konja. Konj je jedva hodao, padao je od iznurenosti i valjao se u crnom mulju i blatu i ležao u toploj sumporovitoj vodi. Kada se karavan vraćao našli su svog konja izlečenog kako pase travu. Tako je lekovitost banje otkrivena.

Stanovništvo je doseljavano iz Crne Gore, Hercegovine, Bosne, Jadra, Rađevine i Azbukovice u 18. i 19. veku, između dva svetska rata i posle Drugog svetskog rata. Formiranje banjskog naselja počinje 1855, kada je prvi put hemijski analizirana topla sumporovita voda. Zgrada za smeštaj gostiju sa 10 soba podignuta je 1858, prve bušotine nastale su 1899, a uređenje bunara završeno je 1904. [1]

Jedno sumporovito blatno kupatilo, započeto još pre Prvog svetskog rata, završeno je u avgustu 1935.[2][3] U trospratnoj zgradi na Bilića brdu, u junu 1936. je otvoreno oporavilište za decu.[4]

Od 1. do 6. septembra 1941. godine ovde se odigrala bitka za Banju Koviljaču između srpskih ustanaka, četnika i partizana na jednoj i Nemaca i hrvatskih ustaša na drugoj strani koja se završila povlačenjem okupatora i oslobođenjem Banje Koviljače.

Turizam[uredi | uredi izvor]

Kupatilo Kralja Petra I - razglednica iz 1930. godine
Crkva Sv. Petra i Pavla

Gučevo, je šumovita planina koja je natkrila Banju Koviljaču s južne strane. Gučevo se pruža pravcem severozapad-jugoistok i od Koviljače do planine Boranja dostiže dužinu od 15 kilometara. Najviši vrh Gučeva naziva se Crni Vrh i njegova nadmorska visina je 779 metara. Geolozi su ustanovili da je Gučevo izrađeno od različitih stena, među kojima su krečnjaci i peščari. U davnoj prošlosti, na Gučevu je bilo rasedanje terena, što je od značaja za pojavu termomineralnih voda. Za potrebe turista i izletnika na Gučevu ima nekoliko smeštajnih i ugostiteljskih objekata. Gučevo je bogato izvorima hladne, čiste i pitke vode. Od izvora nastaju mali potoci, nad kojima se dižu visoka stabla prostranih bukovih šuma. Na vrhu Gučeva je podignuta je Spomen-kosturnica poginulih 1914. godine u borbi na ovoj planini. Proplanak oko Spomen-kosturnice je izvanredan vidikovac. Kao na dlanu prostorom dominira Drina tekući velikim meandrima između Mačve i Semberije.

Tršić je selo na samo 9 km jugoistočno od Loznice, rodno mesto prosvetitelja i velikana srpske književnosti i kulture Vuka Stefanovića Karadžića. U selu se nalazi etnografski park sa spomen kućom i više objekata narodne arhitekture. Ceo etno-park je smešten u živopisnoj dolini rečice Žeravija. Središnje mesto ovog jedinstvenog etnografskog spomen parka je Vukova kuća, zapravo rekonstruisana kuća porodične zadruge sa okućnicom, kakve su bile uobičajene u 19. veku.

Srednjovekovni manastir Tronoša, se nalazi na četiri kilometra od Tršića. Podignut je 1317. godine kao zadužbina Katarine, žene kralja Dragutina, praunuka Nemanjinog. Crkva u manastiru je obnovljena 1559. godine, a u njemu je 1791. godine monah Josif napisao poznati Tronoški letopis, čija se kopija čuva u manastiru a original se nalazi u Beču. Manastir je bio mesto Vukovog ranog školovanja.

Manastir Sv. Nikola u Soko gradu, se nalazi na samoj granici tri opštine (Ljubovija, Krupanj i Mali Zvornik). Podignut je 2000. godine u neposrednoj blizini srednjovekovnog Soko Grada iz 15. veka, poznatog kao poslednje osmansko utvrđenje u Srbiji. Okolina manastira je bogata bujnom i netaknutom prirodom, kojom dominiraju visovi i vodopadi.

Manastir Čokešina Ovaj spomenik kulture i rasadnik pismenosti smešten je ispod Cerskog visa Kumovca i brda Starca. Ktitor manastira bio je mačvanski vlastelin Bogdan Čokešu u 15. veku. Već početkom 18. veka manastir je bio rasadnik pismenosti u kome su učili mladići iz okolnih mačvanskih, pocerskih i jadarskih sela. U ratovima je manastir nekoliko puta paljen i rušen, ali ga je narod uvek podizao. Manastir je svedok i čuvenog boja protiv Turaka 16. aprila 1804. godine, u kome su izginula braća Nedići sa 300 boraca. Ova pogibija se u istoriji poredi sa pogibijom spartanaca na Termopilima. Leopold Ranke, poznati nemački istoričar u svom delu „Srpska revolucija“ naziva braću Nediće Srpskim Leonidama.

U Banji Koviljači se nalazi Centar za azil.[5] Od značaja je i sportsko-rekreativni kompleks „Sunčana reka“.[6]

Demografija[uredi | uredi izvor]

U naselju Banja Koviljača živi 3856 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 47,06 godina (44,98 kod muškaraca i 48,95 kod žena). U naselju ima 1863 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,39.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2022. godine), a u poslednja dva popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Demografija[7]
Godina Stanovnika
1948. 2.260
1953. 2.960
1961. 4.023
1971. 5.199
1981. 5.478
1991. 5.516 5.311
2002. 6.340 6.648
2011. 5.151
2022. 4.473
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[8]
Srbi
  
 6.092 96,08%
Romi
  
 107 1,68%
Crnogorci
  
 25 0,39%
Jugosloveni
  
 17 0,26%
Hrvati
  
 15 0,23%
Muslimani
  
 8 0,12%
Makedonci
  
 6 0,09%
Mađari
  
 3 0,04%
Rusi
  
 2 0,03%
Rumuni
  
 2 0,03%
Albanci
  
 2 0,03%
Nemci
  
 1 0,01%
Bunjevci
  
 1 0,01%
nepoznato
  
 19 0,29%


Stanovništvo prema polu i starosti[9]
m
ž
? 69
  
  
 81
80+ 27
  
  
 50
75—79 73
  
  
 125
70—74 129
  
  
 188
65—69 171
  
  
 211
60—64 160
  
  
 189
55—59 128
  
  
 142
50—54 210
  
  
 222
45—49 281
  
  
 293
40—44 226
  
  
 243
35—39 210
  
  
 207
30—34 175
  
  
 210
25—29 180
  
  
 206
20—24 217
  
  
 204
15—19 256
  
  
 216
10—14 205
  
  
 213
5—9 173
  
  
 174
0—4 126
  
  
 150
Prosek : 38,1 40,3
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 600 824 1.090 1.594 1.700 1.816 1.972
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 360 482 373 468 159 103 20 4 1 2 3,01
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 2.512 778 1.529 108 79 18
Ženski 2.787 581 1.565 479 152 10
UKUPNO 5.299 1.359 3.094 587 231 28
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 955 31 0 0 314
Ženski 656 9 0 0 138
UKUPNO 1.611 40 0 0 452
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 36 63 89 59 88
Ženski 9 13 97 56 19
UKUPNO 45 76 186 115 107
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 4 20 42 28 65
Ženski 9 17 20 57 164
UKUPNO 13 37 62 85 229
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 27 0 0 89
Ženski 14 0 0 34
UKUPNO 41 0 0 123

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Kupatilo kralja Petra I Karađorđevića
    Kupatilo kralja Petra I Karađorđevića
  • Fontana u sredini parka
    Fontana u sredini parka
  • Hotel Dalmacija
    Hotel Dalmacija
  • Hotel Hercegovina
    Hotel Hercegovina
  • Kursalon
    Kursalon
  • Citadela
    Citadela
  • Jedna on mnogih napuštenih vila
    Jedna on mnogih napuštenih vila
  • Vila Bosna takođe napuštena
    Vila Bosna takođe napuštena
  • Memorijalna galerija bitke na Drini 1914.
    Memorijalna galerija bitke na Drini 1914.

Lečilište[uredi | uredi izvor]

Banjska voda pripada grupi hipotermi (15-32 C), čijom primenom se leče reumatizam zglobova, degenerativne promene kičmenog stuba, išijas, neuralgija, oštećenja motornog neurona, sterilitet, stanje posle ginekoloških hirurških intervencija, povreda i iščašenja zglobova i kostiju i dr.[1]

Manifestacije[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Stamenković, S. Đ. „Banja Koviljača, Srpska enciklopedija (SANU, Matica Srpske)”. Pristupljeno 15. 3. 2024. 
  2. ^ "Vreme", 27. avg. 1935
  3. ^ "Politika", 18. avg. 1935, str. 16
  4. ^ "Politika", 17. avg. 1936, str. 10
  5. ^ Kandahar u Banji Koviljači („Politika“, 6. jun 2011)
  6. ^ Sunčana reka: Obala koja je razoružala De Nira (B92, 9. novembar 2013)
  7. ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  8. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  9. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бања_Ковиљача&oldid=27482122”