Belo more

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Ne poistovećivati sa Egejsko more.
Belo more
Mapa Belog mora
LokacijaSeverni ledeni okean, Severna Evropa
Zemlje basena Rusija
Površina90.800 km2
Pros. dubina67 m
Maks. dubina343 m
Zapremina4.400 km3
Salinitet26−31‰
Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi

Belo more (rus. Бе́лое мо́ре; krl. Vienanmeri) unutrašnje je more na krajnjem severozapadu evropskog dela Ruske Federacije.[1][2] Deo je akvatorije Severnog ledenog okeana sa kojim je povezano preko Barencovog mora sa čijom akvatorijom je povezano na severu. Celokupna akvatorija Belog mora administrativno pripada Rusiji i smatra se delom unutrašnjih ruskih voda, a administrativno je podeljena između njenih federalnih subjekata Murmanske i Arhangeljske oblasti i Republike Karelije.[3]

Belo more je dugo vremena bilo jedna od najvažnijih ruskih akvatorija preko koje se odvijao najveći deo pomorske trgovine, a u tom pogledu naročito je bila važna luka Arhangeljsk.[4][5] U sadašnje vreme Belo more je važan centar ratne mornarice Rusije. Belomorsko-baltičkim kanalom povezano je sa Baltičkim morem.[6][7][8][1][2]

Belo more je jedno od tek četiri svetska mora koje je ime dobilo po boji (preostala tri su Crno, Žuto i Crveno more). Belo more je ujedno i arhaičan naziv za Egejsko more na jugu Evrope.

Fizičko-geografske karakteristike[uredi | uredi izvor]

Dva satelitska snimka Belog mora

Belo more se nalazi na severu Evrope i pripada akvatoriji Severnog ledenog okeana, a mnogi okeanografi ga smatraju jednim od zaliva Barencovog mora. Severna granica mora prema Barencovom moru ide do linije koja povezuje rt Svjatoj Nos na Koljskom poluostrvu sa rtom Kanjin Nos na Kanjinskom poluostrvu.[9] Dužina te linije je oko 600 km i to je ujedno najširi deo belomorske akvatorije.

Površina belomorske akvatorije je oko 90.000 km² i među morima na čije obale izlazi Rusija ono je površinski veće jedino od Azovskog mora. Na njemu se nalaze brojna manja i niska ostrva ukupne površine 347 km² Maksimalna dubina je 343 metra, prosečna oko 67 m, dok je ukupna zapremina oko 4,4 hiljade km³. Ukupna dužina belomorske obale je preko 20.000 km.

U fizionomiji Belog mora jasno se izdvajaju 4 prostrana zaliva: Kandalakški[10][11][12] na zapadu (ujedno i najdublji deo mora), Onješki i Dvinski na jugu te Mezenjski na istoku. Obale uz Kandalakški i Onješki zaliv su jako razuđene, zapadne obale su generalno dosta više i strmije u poređenju sa istočnim. Među brojnim ostrvima veličinom i značajem se izdvajaju Solovecka ostrva, ostrvo Kij i Kondostrov u Onješkom zalivu, Velikij u Kandalakškom zalivu i Moržovec na severu akvatorije.

Svaki deo belomorske obale ima svoje tradicionalne nazive, pa se tako obale ovog mora dele na Kandalakšku, Tersku, Karelijsku, Pomorsku, Onješku, Ljamicku, Letnju, Zimsku, Abramovsku, Konušinsku i Kanjinsku obalu.

U Belo more se ulivaju brojne reke, a najveće među njima su Kem, Mezenj, Onjega, Ponoj, Severna Dvina, Niva, Kovda, Streljna, Varzuga i brojni drugi manji vodotoci. Preko Belomorsko-baltičkog kanala povezano je sa Baltičkim more.

Najvažniji lučki centri na njegovim obalama su Arhangeljsk, Belomorsk, Kem, Kandalakša, Mezenj, Onjega i Severodvinsk.

Temperatura površinskog sloja vode leti iznosi 7-15°, a zimi je niža od 1°. More se zimi zamrzava i plovno je samo od maja do septembra.

Amplituda plimnog talasa je do 10 m i najviša je u Mezenjskom zalivu.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Mapa Belog mora (1635)
Solovecki manastir

Stanovnici Novgoroda su znali za Belo more od bar 11. veka i istraživali su njegov ekonomski značaj za navigaciju i njegove obalske šume bogate krznaricama. Jedno od najranijih naselja u blizini morske obale razvilo se u kasnom 14. veku kod Holmogora,[13][14] na reci Severna Dvina. Odatle je 1492. godine, trgovačka flota natovarena žitom i noseći ambasadore Ivana III Vasiljeviča isplovila za Dansku, označavajući uspostavljanje prve međunarodne luke u Rusiji.[15][16]

Prvi strani brod koji je doplovio do Holmogora je bio engleski Edvard Bonaventura pod komandom Ričarda Čanselora 1553. godine.[17] Zajedno sa dva druga broda pod komandom Hju Vilobija, njegova posada je tražila severnu rutu za Indije, a posebno Indiju i Kinu. Ova ekspedicija, koju je sponzorisao kralj Edvard VI Tjudor i grupa od oko 240 engleskih trgovaca, imala je Londonska ovlašćenja da uspostavi trgovačke veze. Bilobijevi brodovi su se razdvojili i bili su izgubljeni na moru, ali je Edvard Bonaventura uspeo da pređe Belo more i dođe do Holmogora, odakle je Čanselor ispraćen do Moskve da se sretne sa ruskim carom, Ivanom IV. Po povratku iz Rusije 1554. godine, Čanselor je doneo sa sobom detaljni opis Moskve i ruskog severa, koji su u velikoj meri bili nepoznati u Evropi, kao i pismo od cara u kome se izražava želja za uspostavljanjem trgovačkih odnosa sa Engleskom. Godine 1555 kraljica Meri je izdala povelju kojom se odobrava Moskovskoj kompaniji da trguje sa Rusijom preko rute Belog mora.[18][19]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b White Sea, Great Soviet Encyclopedia (in Russian)
  2. ^ a b White Sea, Encyclopædia Britannica on-line
  3. ^ A. D. Dobrovolskyi and B. S. Zalogin Seas of USSR. White Sea, Moscow University (1982) (in Russian)
  4. ^ Van Salingen, Simon (Van Salingen, Seemon) (1591). „Soobщenie o Zemle Lopiй: Russkie v Laplandii v XVI veke.” [Message about Lapland: Russian in Lapland in the 16th century.]. kolamap.ru website (na jeziku: ruski). Pristupljeno 18. 2. 2021. „A Dutch letter about Russian interests in Lapland from 1562 to 1583. It includes Vardo's fortress Vardegus, the Pechenga Monastery, Malmus (aka Kola, Russia), and the St. Nicolas Monastery near the mouth of the Dvina River at what is now Arkhangelsk. Flemish pirates robbed the Edward Bonaventure in 1554 as Edward Bonaventure was returning from Nyonoksa, Russia.” 
  5. ^ „Čislennostь naseleniя Rossiйskoй Federacii po municipalьnыm obrazovaniяm na 1 яnvarя 2013 goda. — M.: Federalьnaя služba gosudarstvennoй statistiki Rosstat, 2013. — 528 s. (Tabl. 33. Čislennostь naseleniя gorodskih okrugov, municipalьnыh raйonov, gorodskih i selьskih poseleniй, gorodskih naselennыh punktov, selьskih naselennыh punktov)”. Arhivirano iz originala 21. 12. 2021. g. Pristupljeno 8. 2. 2014. 
  6. ^ „White Sea–Baltic Canal | canal, Russia”. 
  7. ^ „Standard size of vessels”. 
  8. ^ „Chapter 8: TPC and Displacement Curves - Engineering360”. www.globalspec.com. Pristupljeno 13. 8. 2017. 
  9. ^ „Limits of Oceans and Seas, 3rd edition” (PDF). International Hydrographic Organization. 1953. Arhivirano iz originala (PDF) 08. 10. 2011. g. Pristupljeno 6. 2. 2010. 
  10. ^ „Kandalaksha State Nature Reserve”. Kandalaksha State Nature Reserve (Official Site) (na jeziku: ruski). Ministry of Natural Resources and Ecology of the Russian Federation. Arhivirano iz originala 06. 09. 2016. g. Pristupljeno 29. 5. 2016. 
  11. ^ „Kandalaksha Bay”. Ramsar Sites Information Service. Pristupljeno 25. 4. 2018. 
  12. ^ Romanenko, F.A.; Shilova, O.S. (2011). „The Postglacial Uplift of the Karelian Coast of the White Sea according to Radiocarbon and Diatom Analyses of Lacustrine-Boggy Deposits of Kindo Peninsula”. Doklady Earth Sciences. 442 (2): 544—548. doi:10.1134/S1028334X12020079. 
  13. ^ Holmogorskaя reznaя kostь. Great Soviet Encyclopedia. 
  14. ^ Rayfield, Donald (2005). Stalin and His Hangmen. Random House, Inc. ISBN 978-0-375-75771-6. 
  15. ^ Kholmogory web portal Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. jun 2010) (in Russian)
  16. ^ „Kholmogory”. Arhivirano iz originala 9. 2. 2009. g. Pristupljeno 10. 9. 2010. . lomonosovo.ru (in Russian)
  17. ^ Compare: March, G. Patrick (1996). „3: Ivan IV and the Muscovite Drang nach Osten”. Eastern Destiny: Russia in Asia and the North Pacific. Westport, Connecticut: Praeger Publishers. str. 26. ISBN 9780275956486. Pristupljeno 2017-02-08. „It was in pursuit of a northeast passage that the English under the leadership of Richard Chancellor arrived in Kholmogory in 1553.” 
  18. ^ Henryk Zins (1972). England and the Baltic in the Elizabethan era. Manchester University Press. str. 35, 38. ISBN 978-0-87471-117-2. 
  19. ^ Isabel De Madariaga (2006). Ivan the Terrible. Yale University Press. str. 121. ISBN 978-0-300-11973-2. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Belo more na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бело_море&oldid=27552234”