Berlin

Uredi veze
Koordinate: 52° 30′ 59″ S; 13° 22′ 39″ I / 52.516389° S; 13.3775° I / 52.516389; 13.3775
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte pogledajte stranicu Berlin (višeznačna odrednica).
Berlin
nem. Berlin
Špreja, Muzejsko ostrvo i TV toranj
Stub pobede
Šarlotenburg
Gradska kuća
Brandenburška kapija
Rajhstag
Berlinska katedrala
Potsdamer plac
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Nemačka
Savezna državaBerlin
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2024.3.576.873 [1]
 — gustina4.009,95 st./km2
Aglomeracija6.144.600
Geografske karakteristike
Koordinate52° 30′ 59″ S; 13° 22′ 39″ I / 52.516389° S; 13.3775° I / 52.516389; 13.3775
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina34 -115 m
Površina892 km2
Berlin na karti Nemačke
Berlin
Berlin
Berlin na karti Nemačke
Ostali podaci
GradonačelnikKaj Vegner (Hrišćansko-demokratska unija Nemačke)
Poštanski broj10115–14199
Pozivni broj030
Registarska oznakaB, I
Veb-sajt
berlin.de

Berlin (nem. Berlin, dlsrp. Barliń) je glavni grad Savezne Republike Nemačke i istovremeno jedna od njenih šesnaest država.[2]Sa preko 3,4 miliona stanovnika je najmnogoljudniji i sa površinom od 892 km² najveći grad u zemlji.[3] Drugi je najveći grad u Evropskoj uniji i centar šestomilionske metropolitanske regije Berlin/Brandenburg te aglomeracije koja broji 4,4 miliona ljudi. Grad je upravno podeljen na dvanaest gradskih okruga.[4] Pored reka Špreje i Hafela, na kojima grad počiva, na području grada se nalaze i brojni drugi, manji, vodeni tokovi, kao i brojna jezera i šume.[5][6]

Pomenut prvi put u 13. veku, Berlin je kroz istoriju bio sedište i glavni grad Markgrofovije Brandenburg, Pruske i Nemačkog Rajha, kroz različite oblike vladavine kroz koje su ovi prolazili.[7] Nakon 1949. grad je podeljen i istočni deo Berlina je de facto služio kao glavni grad Istočne Nemačke. Padom berlinskog zida i ujedinjenjem Nemačke 1990, Berlin je ponovo postao glavni grad cele Nemačke, te sledstveno i sedište saveznih institucija države, kao što su vlada, predsednik, Bundestag i Bundesrat, brojna savezna ministarstava i ambasade, a koja su se pre nalazila u Bonu.[8][9]

Berlin je svetski grad kulture, politike, medija i nauke.[10][11][12] Evropsko je saobraćajno čvorište i jedno od najposećenijih mesta na kontinentu. Sportske manifestacije, univerziteti, istraživački centri i berlinski muzeji uživaju međunarodni ugled.[13] Od prelaska u drugi milenijum, grad se razvio u magnet za osnivače biznisa i firmi, kreativne ljude i imigrante.[14] Arhitektura, festivali, noćni život i raznoliki životni uslovi ovog grada su svetski poznati.[15]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Nemačko ime Berlin je germanizovani oblik slovenskog imena grada. Lužičkosrpsko ime grada Berlina je Barljin (dlsrp. Barliń) ili Brljin, i jedna od teorija porekla imena je da potiče od velikog broja baruština (ili brlja[16]) i krovinjara oblepljenih blatom, koje su postojale na području grada u vreme njegovog osnivanja.[17]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Berlin se nalazi na severoistoku Nemačke, u močvarnoj i šumovitoj ravničarskoj niziji, koja je deo prostrane Srednjoevropske nizije (prostire se od severne Francuske do zapadne Rusije). Berlin se nalazi na nadmorskoj visini od 34 m. Nalazi se na obali reka Špreja, Hafel i Dame. U predgrađu Špandau, na zapadu Berlina, Špreja se uliva u reku Hafel, koja teče od severa ka jugu kroz zapadni Berlin. Tok Hafela liči na lanac jezera, od kojih su najveća Tegel i Groser Vanze. U reku Špreju, u gornjem delu njenog toka, ulivaju se reke koje ističu iz većeg broja jezera, dok Špreja u istočnom Berlinu protiče kroz jezero Veliki Migel.[18]

Klima[uredi | uredi izvor]

Predgrađa Berlina su pokrivena šumom i brojnim jezerima.

Prema Kepenovoj klasifikaciji klimata Berlin ima umerenokontinentalnu klimu.

Leta su topla sa srednjom maksimalnom temperaturom između 22 i 25 °C, i srednjom minimalnom temperaturom u intervalu od 12 do 14 °C, dok su zime hladne sa prosečnom najvišom temperaturom od 4 °C i prosečnom najnižom temperaturom između -2 i 0 °C. Proleće i jesen su obično prohladni. Centar Berlina poseduje svoju mikroklimu, jer zgrade zadržavaju toplotu. Zbog toga, temperature u gradu mogu biti i do 4 °C veće od temperatura u prigradskim oblastima.[19]

Kiša pada ravnomerno tokom cele godine, a godišnji prosek padavina je 570 mm. Iako lake snežne padavine obično traju od decembra do marta, snežni pokrivač se ne zadržava dugo. Međutim, zima 2009/2010. je bila izuzetak, jer je snežni pokrivač bio prisutan od kraja decembra do početka marta.[20]

Klima Berlina
Pokazatelj \ Mesec .Jan. .Feb. .Mar. .Apr. .Maj. .Jun. .Jul. .Avg. .Sep. .Okt. .Nov. .Dec. .God.
Apsolutni maksimum, °C (°F) 15,2
(59,4) 		18,6
(65,5) 		25,1
(77,2) 		30,9
(87,6) 		33,2
(91,8) 		35,0
(95) 		37,9
(100,2) 		37,7
(99,9) 		34,2
(93,6) 		27,5
(81,5) 		19,5
(67,1) 		15,7
(60,3) 		37,9
(100,2)
Srednji maksimum, °C (°F) 2,9
(37,2) 		4,2
(39,6) 		8,5
(47,3) 		13,2
(55,8) 		18,9
(66) 		21,6
(70,9) 		23,7
(74,7) 		23,6
(74,5) 		18,8
(65,8) 		13,4
(56,1) 		7,1
(44,8) 		4,4
(39,9) 		13,4
(56,1)
Prosek, °C (°F) 0,5
(32,9) 		1,4
(34,5) 		4,9
(40,8) 		8,8
(47,8) 		14
(57) 		17
(63) 		19,1
(66,4) 		18,9
(66) 		14,7
(58,5) 		9,9
(49,8) 		4,7
(40,5) 		1,9
(35,4) 		9,7
(49,5)
Srednji minimum, °C (°F) −1,9
(28,6) 		−1,5
(29,3) 		−1,3
(29,7) 		4,2
(39,6) 		9,0
(48,2) 		12,3
(54,1) 		14,3
(57,7) 		14,1
(57,4) 		10,6
(51,1) 		6,4
(43,5) 		2,2
(36) 		−0,4
(31,3) 		5,7
(42,3)
Apsolutni minimum, °C (°F) −21,0
(−5,8) 		−26,0
(−14,8) 		−16,5
(2,3) 		−6,7
(19,9) 		−2,9
(26,8) 		0,8
(33,4) 		5,4
(41,7) 		4,7
(40,5) 		−0,5
(31,1) 		−9,6
(14,7) 		−16,1
(3) 		−20,2
(−4,4) 		−26,0
(−14,8)
Količina padavina, mm (in) 42
(16,5) 		33
(13) 		41
(16,1) 		37
(14,6) 		54
(21,3) 		69
(27,2) 		56
(22) 		58
(22,8) 		45
(17,7) 		37
(14,6) 		44
(17,3) 		55
(21,7) 		571
(224,8)
Izvor: World Weather, Pogoda i Klimat

Politika Berlina[uredi | uredi izvor]

Država[uredi | uredi izvor]

Berlin je postao nezavisna država danom nemačkog reujedinjenja 3. oktobra 1990. godine,[21] i jedna je od tri države u Nemačkoj koja je ujedno i grad (pored Hamburga i Bremena).

Bivši Zapadni Berlin, je bio država od osnivanja Zapadne Nemačke 23. maja 1949. godine, ali je bio oslonjen na zapadne vojne saveznike, i nije bio tehnički deo Zapadne Nemačke. Istočni Berlin je bio glavni grad Istočne Nemačke od 1949. do 1990. godine, što je bilo protivno dogovoru četiri najveće sile.[22]

Berlinom upravlja izvršni organ po imenu Senat Berlina, koji se sastoji od Gradonačelnika i 8 senatora, koji imaju ministarski status. Gradonačelnik je predstavnik države Berlin. Trenutno, ovo mesto pripada Franciski Gifej (SPD). Pogledajte listu dosadašnjih gradonačelnika Berlina.

Gradski i državni parlament se naziva „Abgeordnetenhaus“ ili kuća predstavnika građana.

Gradske opštine[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Opštine Berlina

Berlin je podeljen na 12 opština.[23]

Svaka opština ima vladu (nem. Bezirksamt),[24] koju čine pet ministara i opštinski gradonačelnik (nem. Bezirksbürgermeister).

Istorija[uredi | uredi izvor]

Prvi doseljenici[uredi | uredi izvor]

Oko 720. godine dva slovenska plemena, naselila su Berlinski region. Heveleri su se naselili kraj reke Hafel, sa njihovim glavnom naseobinom Brenaborom, kasnije nazvanim kao grad Brandeburg. Bliže reci Špreji, u današnjoj gradskoj varoši Kepenik, naselili su se Šprevani.[25]

Heveleri su osnovali drugo mesto pored reke Hafel oko 750. Ono je tada bilo najbliže današnjem Berlinu, i zvalo se Špandov (današnji Špandau). Špandau i Kepenik, zaštićeni zidinama oko 825, su bile glavne naseobine sve do 11. veka.[26]

Pretpostavlja se da ime Berlin dolazi od polapske reči za močvaru.[27]

Berlin i Keln[uredi | uredi izvor]

Berlin je jedan od najmlađih evropskih gradova, koji je osnovan u 12. veku. Grad se sastojao od dva naselja, Berlina i Kelna (Köln), na obe strane reke Špreje, u današnjem naselju Mite (Mitte — sredina, centar). Keln se prvi put pominje u dokumentima 28. oktobra 1237, a Berlin 1244. Gradski centar izgoreo je 1830, kada je uništeno veliki broj spisa iz tadašnjeg vremena. Oba naselja su formirala trgovačku uniju 1307, i participirala u Hanzi. Njihovo jedinstvo trajalo je oko 400 godina, sve dok se Keln i Berlin nisu ujedinili pod imenom Berlin 1709, uključujući i prigradska naselja Fridrihsverder, Dorotenštad i Fridrihsštad.

Nije ostalo mnogo tragova od ovih nekadašnjih naselja, ali neki se mogu videti u Nikolaifirtelu pored Rotes Rathaus (Crvena Skupština) i Klosterkirhe (Kloster crkve) pored Aleksanderplaca.

Pogled sa Aleksanderplaca

Urbanizam između 15. i 17. veka[uredi | uredi izvor]

Prva gradska palata je građena pored obale reke Špreje od 1443. do 1451. U to vreme Berlin-Keln[28] je imao oko osam hiljada stanovnika. 1576. bubonska kuga je ubila oko 4000 ljudi u gradu.[29] Tokom Tridesetogodišnjeg rata (1618—1648), broj stanovnika u Berlinu je opao sa 10.000 na 6.000. Godine 1640, Fridrih Vilhelm preuzeo je vlast u Brandeburgu. Tokom njegove vladavine, Berlin je dostigao 20.000 stanovnika i postao značajan centralnoevropski grad. Bulevar sa šest redova drveća je postavljen između parka Tirgarten i Palate 1647. godine. Bulevar je nazvan Unter den Linden. Nekoliko godina kasnije, konstruisan je Dorotenštad na severozapadu reke Špreja — na Špre ostrvu gde se nalazila Palata. Od 1688. Fridrihsštad je izgrađen i naseljen.

Pruska[uredi | uredi izvor]

Dana 18. januara 1701, Fridrih III je krunisan kao kralj Fridrih I od Pruske, koji je Berlin proglasio za glavni grad Pruske.[30]

Godine 1709, Berlin-Keln se zajedno sa Fridrihsverderom, Dorotenštatom i Fridrihštatom ujedinio pod imenom Berlin sa 60.000 stanovnika.[31]

Vajmarska republika i Treći rajh[uredi | uredi izvor]

Berlinska katedrala

Najveći utisak koji se stekne prilikom posete Berlinu je veliki diskontinuitet, koji reflektuje komplikovanu istoriju Nemačke u 20. veku. Isto tako, bio je sedište pruskih kraljeva. Broj stanovnika Berlina nije napredovao tokom 19. veka, naročito kada je postao prestonica Nemačkog carstva (1871).[32] Bio je glavni grad Nemačke Vajmarske Republike i kada je Nemačka bila nacistička. Tokom ovog perioda, Adolf Hitler je imao velike planove za transformaciju Belina, jer ga je mrzeo i mislio je da je najružniji grad na svetu.[33] Albert Šper je bio Hitlerov glavni arhitekta, koji je napravio velike planove za preuređenje Berlina. Nakon zamišljene nacističke pobede u ratu, novi i preuređeni Berlin trebalo je da dobije ime Glavni grad sveta Germanija.[34][35]

Na mestu gde se Rajhstag danas nalazi, planirano je da se napravi Velika Dvorana, 250m visoka i sedam puta veća od Bazilike sv. Petra u Rimu. U nju bi moglo da stane 170.000 ljudi, a oni koji su je planirali, govorili su da bi se iz nje moglo upravljati oblacima i kišom. Planirana je Avenija Pobede široka 23 m a dugačka 56 km. Na drugom kraju, trebalo je da se napravi nova železnička stanica, a pored nje aerodrom Tempelhof.[36]

Danas je samo nekoliko građevina preostalo iz nacističkog perioda: internacionalni aerodrom Tempelhof, Olimpijski Stadion, i ulična rasveta na nekoliko mesta u gradu. Hitlerovu Kancelarija rajha su uništili Sovjeti, a ostaci su poslužili da se napravi Sovjetski memorijalni centar u Treptover parku u Berlinu.

Podeljeni grad[uredi | uredi izvor]

Pred kraj Drugog svetskog rata, Berlin je bio značajno oštećen savezničim bombardovanjima i uličnim borbama. Veliki Berlin je podeljen u četiri sektora od strane Saveznika[2], Londonskim protokolom (1944):

Berlin je bio smešten usred sovjetske okupacione zone Nemačke i postao prirodna tačka suprotstavljenih strana u Hladnom ratu. Kada je 26. juna otpočela Staljinova Berlinska blokada, zapadni saveznici su Zapadni Berlin snabdevali vazdušnim mostom (die Luftbrücke).

Berlinski sovjetski sektor, Istočni Berlin, je postao glavni grad istočne Nemačke, kada je formirana od Sovjetske okupacione zone u oktobru 1949. Zapadna Nemačke je formirana 23. maja 1949. od američke, britanske, i francuske zone, glavni grad je bio Bon. 13. avgusta 1961. podignut je Berlinski zid, razdvojivši Zapadni Berlin od Istočnog i ostatka Nemačke.[2]

Šezdesetih godina 20. veka, Zapadni Berlin je bio centar evropskih studentskih protesta.

Ponovno ujedinjenje[uredi | uredi izvor]

Berlinski zid je probijen 9. novembra 1989. U periodu oko Nemačkog ujedinjenja 3. oktobra 1990, zid je skoro potpuno srušen. Ostali su mali delovi, koji najviše služe kao podsetnici i turističke atrakcije. Nemački Bundestag je juna 1991. izglasao odluku da glavni grad Nemačke umesto dotadašnjeg Bona bude Berlin. Ministri i vladina administracija su se u Berlin preselili 1997/1998.[2]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

U Berlinu živi 777.345 ljudi koji su migrirali iz evropskih ili vanevropskih država. 529.975 stanovnika Berlina su nemački državljani koji su došli iz nekog drugog dela Nemačke.

Populacija (ist.): Berlin
Godina17501815185218711890190019101920193319391945195019601970198019902000201020202022
Stanovništvo113.289197.717438.958826.3411.578.7941.888.8482.071.2573.879.4094.221.0244.330.6403.064.6293.336.0263.274.0163.208.7193.048.7593.433.6953.382.1693.460.7253.664.0883.755.251

Turističke atrakcije[uredi | uredi izvor]

Potsdamer Plac

Istorijske građevine u centru grada[uredi | uredi izvor]

Brandenburška kapija
Rajhstag (leto 2000)

Znamenitosti modernog Berlina[uredi | uredi izvor]

  • Berlinski televizijski toranj — visok 368 m, sagrađen 1969. blizu Aleksanerplaca. Sa njegove osmatračnice, visoke 104 m, se može videti ceo grad.

Obeležja i simboli[uredi | uredi izvor]

Najpoznatija građevina u svetu a istovremeno i obeležje Berlina je Brandenburška Kapija. Druge građevine poznate izvan Nemačke su Rajhstag, Televizijski toranj i Kolona Pobede. Simbol na grbu Berlina je medved. Berlinski medvedi-drugari Buddy Bears koji su bili kreirani 2001.godine važe danas kao neoficijelni simbol modernog, otvorenog Berlina, koji, kako je Ban ki-Mon rekao „u svetu prenose poruku harmonije i mira”.

Zoološki vrtovi[uredi | uredi izvor]

Berlinski zoološki vrt poseduje više od 13.000 životinja.[37]

Berlinski zoološki vrt, stariji od dva zoo-vrta, smešten u centru grada, je osnovan 1844. godine,[38] i danas se smatra za najbogatiju zbirku različitih živih vrsta na svetu.[39][40] Između ostalog, bio je dom polarnom medvedu Knutu,[41] koji je u njemu i rođen, decembra 2006.[42]

Drugi berlinski zoo-vrt, Tirpark, osnovan 1955. godine u parku istorijskog zamka Fridrihsfelde u predgrađu Lihtenberga kao zoološki vrt Istočnog Berlina. Po svojoj površini je najveći zoološki vrt u Evropi. U odnosu na Berlinski zoološki vrt poseduje veću zbirku reptila.[traži se izvor]

Nauka i obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Univerziteti[uredi | uredi izvor]

Humboltov univerzitet u gradskoj opštini Mite.

U Berlinu je koncentrisan veliki broj naučnih i istraživačkih ustanova. U zimskom semestru 2012/13 godine je na ukupno trideset i jednom univerzitetu i visokoj školi, među kojim 4 fakulteta umetnosti, studiralo oko 160.000 studenata.[43] Na četiri najveća berlinska univerziteta od ovog ukupnog broja, studira oko 100.000 studenata (stanje: ZS 2008/2009). To su Humboltov univerzitet sa oko 27.000 studenata (bez univerzitetske bolnice Šarite), Slobodni univerzitet u Berlinu sa oko 31.500 studenata (isključujući Šarite), Tehnički univerzitet u Berlinu sa oko 27.000 studenata, te Univerzitet umetnosti Berlin sa oko 4500 studenata. Na univerzitetskoj klinici Šarite, koju sačinjavaju fakulteti medicine Humboltovog i Slobodnog univerziteta u Berlinu, studira još 7200 studenata. Osim pomenutih, u Berlinu postoji i veliki broj privatnih univerziteta i drugih visokoškolskih ustanova.

Slobodni berlinski univerzitet u Berlin-Dalemu je jedan od dva elitna univerziteta u gradu.

Kao već napomenuto, medicinski fakulteti Humboltovog univerziteta i Slobodnog univerziteta u Berlinu su 2003. godine spojeni u univerzitetsku bolnicu „Šarite“, čime je ova postala najveći medicinski fakultet u Evropi.[44]

U okviru „inicijative za izuzetnost“ (nem. Exzellenzinitiative), programa nemačke države i pokrajina za pospešivanje nauke i istraživanja, Humboltov univerzitet i Slobodni univerzitet u Berlinu su u trostepeno kriterisanom ocenjivanju pozitivno ocenjeni, čime su oba univerziteta ponela titule „elitnog univerziteta“ i ušla u krug 11 najprestižnijih nemačkih univerziteta od 108 koliko ih je ukupno u zemlji.[45][46][47]

Biblioteke[uredi | uredi izvor]

Kultura[uredi | uredi izvor]

Muzeji[uredi | uredi izvor]

Unter den Linden
Muzejsko ostrvo
  • Muzejsko ostrvo na kome se nalaze Stari muzej (Altes Museum), Muzej Pergamon (Pergamonmuseum) i Stara nacionalna galerija (Alte Nationalgalerie)
  • Nemački muzej tehnologije
  • Nemački istorijski muzej
  • Muzej pošte i telekomunikacija
  • Nova nacionalna galerija, jedno od poslednjih dela Ludvig Mies van der Rohea
  • Stara nacionalna galerija, 19. vek — slike i skulpture
  • Jevrejski muzej
  • Hamburška železnička stanica
  • Muzej evropske kulture
  • Berlinska državna galerija
  • Muzej Bauhaus
  • Broehan Museum
  • Deutsche Guggenheim Museum
  • Nemački muzej filma
  • Muzej Kete Kolvic (Käthe Kollwitz Museum)
  • Muzej evropske kulture
  • Vitra Design Museum
  • Bergruenska kolekcija (Pikaso i njegovo doba)
  • Berlinska galerija slika
  • F. C. Flik kolekcija
  • Prirodnjački muzej
  • Muzej saobraćaja i tehnike
  • Muzej istorije medicine
  • Dokumentacioni centar Berlinskog zida [48]
  • Pruske palate i parkovi u Berlinu
  • Muzej Istočne Nemačke (DDR Museum)
  • Muzej Štazija
  • Muzej fotografije

Pozorišta[uredi | uredi izvor]

Pozorište zapada (Theater des Westens)
  • Schaubühne [1]
  • Volksbühne [2]
  • Nemačko narodno pozorište [3] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. mart 2010)
  • Berlinski ansambl [4]
  • Pozorište zapada [5]
  • Grips-pozorište
  • Pozorište Maksim Gorki [6]
  • Renesansno pozorište
  • Friedrichstadt-Palast [7]

Opere[uredi | uredi izvor]

Klubovi[uredi | uredi izvor]

Sport[uredi | uredi izvor]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Javni gradski saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Berlinski metro

Aerodromi[uredi | uredi izvor]

Međunarodni aerodrom Tegel


Od 2020. godine aerodrom Berlin-Brandenburg (BER) je jedini komercijalni aerodrom u Berlinu. Nakon otvaranja novog međunarodnog aerodroma zatvoreni su međunarodni aerodromi Tegel (TXL) i Šenefeld (SXF).

Berlinski aerodrom, Tempelhof (THF) zatvoren je 2008. godine.

Luke[uredi | uredi izvor]

  • Westhafen (Zapadna luka) — najveća luka u Berlinu 173000 m², za pšenicu i teška dobra.
  • Südhafen (Južna luka) — površine od oko 103000 m², za pšenicu i teška dobra.
  • Berlin Osthafen (Istočna luka) — površine 57500 m², i dalje u upotrebi, ali je deo pod rekonstrukcijom.
  • Hafen Berlin Neukölln (Luka Nojkeln) — sa samo 19000 m², najmanja luka, za građevinske materijale.

Organizacija sportskih manifestacija[uredi | uredi izvor]

  • Berlin je bio domaćin Letnjih Olimpijskih igara 1936. godine.
  • Berlin je učestvovao u organizaciji Svetskog prvenstva u fudbalu 2006.
  • Berlin je 2009. organizovao Svetsko prvenstvo u atletici.

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Berlin je pobratimljen sa sledećim gradovima:[traži se izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Fortgeschriebene Bevölkerungszahlen vom 31. Juli 2013”. Amt für Statistik Berlin-Brandenburg (na jeziku: German). 2013. Pristupljeno 16. 12. 2013. 
  2. ^ a b v g Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 135. ISBN 86-331-2075-5. 
  3. ^ „Berlin”. 
  4. ^ „Boroughs And Neighborhoods Of Berlin”. 
  5. ^ „Havel (River Berlin)”. 
  6. ^ „19 Best Outdoor Activities In Berlin For Nature Lovers: Lake and Forest Guide”. 
  7. ^ „History of Berlin”. 
  8. ^ „What was the Berlin Wall and how did it fall?”. 
  9. ^ „Berlin”. 
  10. ^ Global Power City Index 2011 (PDF; 1,3 MB).. Pristupljeno 24. jun 2015.
  11. ^ Revealed: Cities that rule the world — and those on the rise , CNN... Pristupljeno 24. jun 2015.
  12. ^ Leading cities in cultural globalisations/Media , GaWC... Pristupljeno 24. jun 2015.
  13. ^ London crowned as SportBusiness’ 2012 Ultimate Sports City
  14. ^ A wild art scene now stays within the lines. In: Los Angeles Times.. Pristupljeno 24. jun 2015.
  15. ^ Berlin, the Big Canvas, International Herald Tribune.. Pristupljeno 24. jun 2015.
  16. ^ Jasmina Korjenić. „Rečnik manje poznatih reči i izraza”. scribd.com. 
  17. ^ Božidar Dikić. „Brljin je postao Berlin”. Politika. 
  18. ^ „Satellite Image Berlin”. Google Maps. Pristupljeno 18. 8. 2008. 
  19. ^ „Berlin”. 
  20. ^ „Climate figures”. World Weather Information Service. Pristupljeno 10. 4. 2011. 
  21. ^ „Day of German Unity Celebrations”. 
  22. ^ „On this day in 1949 the Federal Republic of Germany is established”. 
  23. ^ „Surface area of Berlin”. 
  24. ^ „A gentle introduction to government structures in Berlin”. 
  25. ^ „Berlin”. 
  26. ^ „Zašto Berlin?” (PDF). 
  27. ^ Berger 1999.
  28. ^ „History of Berlin”. 
  29. ^ „Berlin History”. 
  30. ^ „Berlin's (hi)story”. 
  31. ^ „Berlin - the city and capital of Germany”. 
  32. ^ „Germany”. 
  33. ^ „Forgotten Nazi Sites in Berlin”. 
  34. ^ „Forgotten Nazi Sites in Berlin”. 
  35. ^ „Germania City”. 
  36. ^ „Inside Hitler’s Tempelhof Airport – Nazi Architecture”. 
  37. ^ Porter & Prince 2003, str. 117.
  38. ^ Porter & Prince 2003, str. 117
  39. ^ „Zoologischer Garten und Zoo-Aquarium Berlin (Berlin Zoo)”. www.goodzoos.com. Arhivirano iz originala 7. 10. 2010. g. Pristupljeno 17. 9. 2010. 
  40. ^ „Zoologischer Garten Berlin”. www.zoo-infos.de. Pristupljeno 17. 9. 2010. 
  41. ^ Moore, Tristana (23. 3. 2007). „Baby bear becomes media star”. BBC News. Pristupljeno 17. 9. 2010. 
  42. ^ Boyes, Roger (13. 12. 2007). „Berlin Zoo culls creator of the cult of Knut”. The Times. London. Pristupljeno 17. 9. 2010. 
  43. ^ Berlin: Rekord bei Studierenden, Tagesspiegel.. Pristupljeno 25.06.2015.
  44. ^ „Dichte – Vielfalt – Exzellenz” (PDF). berlin-sciences.com. Pristupljeno 25. 6. 2015. 
  45. ^ „Entscheidungen in der zweiten Programmphase der Exzellenzinitiative” (Pressemitteilung Nr. 26). dfg.de. 15. 6. 2012. Pristupljeno 26. 6. 2015. 
  46. ^ „Exzellenzinitiative für Spitzenforschung an Hochschulen”. bmbf.de. 15. 8. 2012. Arhivirano iz originala 26. 06. 2015. g. Pristupljeno 26. 6. 2015. 
  47. ^ Warnecke, Tilmann (15. 6. 2012). „Berlin hat jetzt zwei Eliteunis”. Der Tagesspiegel. Pristupljeno 26. 6. 2015. 
  48. ^ „Gedenkstätte Berliner Mauer”. Berliner-mauer-dokumentationszentrum.de. Arhivirano iz originala 30. 06. 2007. g. Pristupljeno 24. 6. 2010. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Берлин&oldid=27536037”