Bitka na Trešnjici
 | Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
| Bitka-borba na Trešnjici | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Drugog svetskog rata u Jugoslaviji | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Partizanski NOP odredi |
 Četnički odredi D. Mihailovića | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
|
Dušan Jerković Momčilo Radosavljević | Vučko Ignjatović | ||||||
Bitka na Trešnjici vođena je 2. novembra 1941. godine između partizanskih i četničkih odreda i bila je prva veća borba između četnika i partizana. Ova bitka predstavlja otpočinjanje otvorenog sukoba između formacija pod komandom Josipa Broza Tita i pukovnika Dragoljuba Mihailovića i podrazumeva prestanak dvomesečne delimične saradnje između partizanskog i ravnogorskog četničkog pokreta na području zapadne i centralne Srbije.
Napad, koji je otpočeo 31. oktobra 1941. i intenzivirao se u prvim danima novembra, usledio je samo nekoliko dana nakon pregovora najviših predstavnika partizanskog i ravnogorskog štaba, odnosno Tita i Mihailovića, u Brajićima, 26. oktobra 1941. Napadu na partizansku teritoriju koja gravitira gradu Užicu prethodi otpočinjanje pregovora između predstavnika četničke Vrhovne komande i predstavnika nemačkog Vermahta u Beogradu.
Neuspeh opšteg četničkog napada na Užice, odnosno pretrpljeni vojni poraz u prvoj fazi otpočinjanja četničko-partizanskih borbi novembra 1941, primorao je četnike da se povuku u Požegu. Partizani su zauzeli ovaj grad već 3. novembra 1941. Istovremeno, dok su se vodile borbe oko Požege, Mihailović je naredio napad na partizane u Čačku, nakon čega je 7-8. novembra 1941. usledio još jedan pokušaj četničkog napada na Užice koji se takođe okončao neuspehom. Borbe oko Čačka okončane su 8. novembra 1941. četničkim porazom. Istovremeno, 7-8. novembra četnici su uspeli da ostvare potpunu kontrolu nad Gornjim Milanovcem. Partizanske snage, pošto su odbile napad četnika na Užice i Čačak, produžile su dejstva protiv četničkih snaga koje su se povlačile ka Ravnoj gori, i stezale obruč oko Mihailovićevog štaba. Na Mihailovićevu molbu, Vrhovni štab NOPOJ je obustavio partizanske akcije protiv četnika, što je onemogućilo izvesni teški poraz četničkih snaga.
U međuvremenu Mihailović se susreo sa predstavnicima nemačkog okupatora na sastanku u Divcima, pokraj Valjeva, 11. novembra 1941. Napad četnika na partizane novembra 1941. karakterističan je i po prvim zabeleženim masovnim zločinima pripadnika formacija pod komandom Draže Mihailovića nad zarobljenim partizanima i simpatizerima partizanskog pokreta. Takođe, ovi događaji su karaktepistični i po predaji zarobljenih partizana Nemcima.
Pozadina[uredi | uredi izvor]
Povod za konačni obračun snaga komunističkog i monarhističkog bloka bile su oružane čarke koje su usledile mnogo ranije kao i nemogućnost i jednih i drugih da se sporazumeju po pitanju zajedničke borbe. Najveći protivnik tom sporazumu bila su različita idejno-politička gledišta obe strane.
Tito se 20. oktobra obratio Mihailoviću pismom koje je sadržavalo dvanaest tačaka, u nameri da izgladi nastale nesporazume. Ugovoren je i sastanak između njega i Mihailovića 27. oktobra u selu Brajići, blizu Ravne gore. Na sastanku u Brajićima se prvo diskutovalo o četiri predloga, po dva sa svake strane. Partizani predlozi su bili da se nastavi zajednička oružana borba protiv okupacione vojske, bez obzira na posljedice, i da pukovnik Mihailović pređe u partizanski Vrhovni štab kao načelnik štaba. Četnička strane je predlagala da se partizanski odredi stave pod Mihailovićevu komandu i da se protiv okupatora izvode samo one akcije koje zagovaraju i izvode četnici. Obe strane su pokušavale nametnuti svoje stavove o taktici i htele steći punu kontrolu nad oružanim odredima druge strane, pa nikakav sporazum nije postignut. Četnici nisu prihvatili ni Titove predloge o izvođenju zajedničkih vojnih operacija protiv Nemaca i kvislinških snaga, zajedničko snabdevanje trupa, organizaciju narodnooslobodilačkih odbora partizanske i četničke formacije popunjavaju dobrovoljno, a ne mobilizacijom.[1] Na sastanku su postignuti sporazumi o manje važnim stvarima, među kojima su izbegavanje međusobne borbe, sloboda kretanja po oslobođenoj teritoriji i da partizani četnicima preda oko 1.200 pušaka proizvedenih u partizanskog fabrici u Užicu, kao i deo novca pronađenog u trezoru banke u Užicu.[2] Mihailović nije dozvolio sastanku prisustvuje i britanski kapetan Bil Hadson, koji je dva dana ranije stigao na Ravnu goru iz Užica.[2]
Moguće je da se Mihailović već tada bio odlučio da napadne partizane, ali kako mu Britanci još uvek nisu počeli da šalju pomoć, bio je primoran zatražiti je od Nemaca. U Beogradu su se 28. oktobra Mihailovićevi delegati, pukovnik Pantić i kapetan Nenad Mitrović sastali sa agentom Abvera Jozefom Matlom, koga su informisali da ih je Mihailović ovlastio da uspostave kontakt sa Milanom Nedićem i nemačkom vojskom. Pantić i Mitrović su od Nemaca tražili oružje i municiju, kao i da se ne vrše nemačke kaznene ekspedicije tokom predstojeće operacije.[2] Nemački odgovor sutradan bio je da Nemci žele lično da se vide sa Mihailovićem i da mu garantuju bezbednost.[3]
Noću između 28. i 29. oktobra 1941. godine, kad se vraćao iz Užica, na putu za Šumadiju, četnici Vučka Ignjatovića su u Užičkoj Požegi izvukli iz voza partizanskog rukovodioca Milana Blagojevića i ubili iste noći.[4]
Pre odsudne borbe na Trešnjici, samo dva dana ranije na prostoru Ribaševine i Karana, 12 km od Užica došlo je do većih sukoba. Posle većih nesporazuma na terenu, partizanski odredi su napali Ribaševački i Karanski četnički odred 29. i 30. oktobra 1941. i porazili ih.
Nakon ovog incidenta, Vrhovna Komanda Četničkih odreda je donela odluku da se napadne sam centar slobodne partizanske teritorije, sa centrom u Užicu.
U nameri da osujeti ovakav pokušaj, Vrhovni štab partizanskih odreda naređuje da se delovi Užičkog NOP-a, Čačanskog NOP-a i Dragačevskog bataljona koncentrišu u pravcu Trešnjice i da brane prilaze Užicu.
Do odlučujuće borbe dolazi u svitaj 2. novembra 1941. godine na brdu Trešnjica, 5 km od Užica.
Raspored snaga[uredi | uredi izvor]
Neposredno pred izbijanje građanskog rata dolazi do povlačenja većih odreda sa opsade Kraljeva, gde su ti odredi mesec dana držali pod blokadom grad. Nakon razbijanja Karanskog i Ribaševskog četničkog odreda, stvoren je plan napada na Užice. Plan je razradio Vučko Ignjatović.[5] Plan napada na Užice imao se odvijati po sledećem rasporedu:
- Ribaševski četnički odred, pod komandom kapetana Miloša Novakovića sa 400 ljudi (Napad sa Severa)
- Požeški četnički odred, pod komandom kapetana Vučka Ignjatovića, oko 1.600 ljudi (Napad sa Istoka)
- Zlatiborski četnički odred, pod komandom potpukovnika Anrije Jevremovića, oko 700 ljudi (Napad sa Juga)
- Seoske čete (Kremna, Mokra Gora, Šljivovica), oko 250 ljudi (Napad sa Zapada)
Glavni deo napada je imao izvršiti Požeški odred sa oko 1.600 ljudi. Koordinacijom plana rukovodio je kapetan Milorad Mitić, tada opunomoćeni delegat četničke komande u Užicu.
Vrhovni štab saznao je za ovaj četnički plan i uhvatio poruku gde je pisalo da se svi naoružani četnici sakupe u jednoj šumi, na 10 km od Užica 1. novembra. Tako je došlo do organizovanje odbrane. Još 30. oktobra povučen je deo Čačanskog NOPO-a, koji je učestvovao u opsadi Kraljeva. Oko Užica se nalazio kompletni Užički NOPO, kojim je komandovao Dušan Jerković. Iz samog grada, mobilisan je radnički bataljon i železnička četa.
Tako je partizanski raspored bio sledeći:
- Užički NOP odred, pod komandom Dušana Jerkovića, blizu 2.500 boraca
- Čačanski NOP odred, pod komandom Momčila Radosavljevića, oko 2.000 boraca
- Dragačevski bataljon, oko 400 boraca, pod komandom Bogdana Kapelana
- Železnička i Odborska četa, oko 500 boraca
Vrhovni štab je uspeo pred odsudnu bitku da mobiliše veći deo građanstva Užica, koji su stupili u partizanske odrede. Samo je jedan rezervni bataljon ostao da grad brani od eventualnog napada iz vazduha.
Partizanski štab je prema Zlatiboru i Kremni poslao poznate partijski radnici u ovom kraju, koji su ubeđivanjem uspeli odvrate mobilisane seljačke mase od građanskog rata.[5] Četnički napad iz Ribaševine i Karana na Dragačaevski partizanski bataljon 31. oktobra iz početka je bio uspešan, pošto su partizani potisnuti prema Užicu. Ipak, partizani su uz pomoć dela Užičkog partizanskog odreda 1. novembra uspeli da odbace četnike do Crnokose i zarobe njihovog komandanta. Tako su do 1. novembra partizani neutralisali četnički napad sa tri strane.[6]
Bitka[uredi | uredi izvor]
Poslednja i najbrojnija četnička formacija pod komandom Ignjatovića krenula je u napad je iz pravca Požege 2. novembra u 3 sati ujutru. Pošto je očekivao napad sa te strane, Vrhovni štab je na uzvišenje Trešnjicu, najpodesnije mesto za odbranu nekoliko kilometara ispred grada, uputio 1. užičku četu, a 4. četu na Šerelj. Prve borbe su počele pola sata kasnije, po kišnom vremenu, kada je Dragačevski partizanski bataljon iznenadio levu kolonu Požeškog četničkog odreda, na pola puta između Gorjana i Sevojna. Kolona je razbijena i povukla se nazad u Požegu.
Međutim, glavni napad je izvela srednja i desna kolona, probijajući se prema Trešnjici.
Oko 5 sati izjutra, u Užicu su odzvanjale sirene. Sednica Narodnooslobodilačkog odbora je prekinuta jer je stigla naredba da se svi mobilišu i upute na Trešnjici, gde su se već uveliko vodile borbe.
Oko 5.40 pred zgradom Užičke opštine, pojavio se komandant Dušan Jerković i pozivao narod da se suprotstavi četnicima koji su krenuli na Užice. Za kratko vreme mobilisano je nekoliko bataljona i kamionima upućeno prema Trešnjici. Već oko 6 sati vode se teške borbe na Trešnjici između Užičkog NOP odreda i Dragačevskog bataljona s jedne, i desne i srednje četničke kolone s druge strane.
Desna napadna kolona zauzima Trešnjicu i omogućava Ribaševinskom odredu da ponovo stupi u borbu. Zatim je zauzet Karan, ali kod Velikog Metaljka dolazi do konsolidacije partizanskih snaga i do velikog protivudara koji je odbacio četničke delove. Posle borbe na Trešnjici, sve partizanske jedinice koje su učestvovale u toj borbi gonile su četnika sve do Požege i Glumča.[7]
Posledice[uredi | uredi izvor]
Da bi što je moguće pre završio otvoreni sukob četnika i partizana, započet još partizanskim napadima na Karan i Ribaševinu, pukovnik Draža Mihailović je napisao naredbu, koju je potpisao njegov zamenik, potpukovnik Dragoslav Pavlović još 1. novembra da se sve snage koje učestvuju u opsadi Kraljeva povuku i upute u pravcu Požege.
Komandant opsade Kraljeva, major Radoslav Đurić ovo naređenje nije izvršio, pa je ista naredba prosleđena kapetanu Jovanu Deroku, načelniku štaba za opsadu Kraljeva, koji je pokušao da je izvrši, ali je već bilo kasno, jer je sukob već uveliko počeo.
Pored toga, upućeni su i pozivi komandantima Cerskog četničkog odreda, majoru Dragoslavu Račiću i bosanskim četničkim odredima, majoru Jezdimiru Dangiću da pomognu svojim snagama u borbi protiv partizana.
Neki istoričari smatraju da je to bilo kobno po čitav četnički pokret, jer je propuštena prilika da se Narodnooslobodilački pokret uništi u svom začetku i početku ustanka protiv okupatora.[traži se izvor]
Partizani su posle dve nedelje neprekidnih borbi opkolili četnički štab na Ravnoj gori. Partizani su od likvidacije Mihailovićevog štaba odustali nekon emisije Radio Moskve u kojoj je Mihailović naveden kao vođa svih snaga otpora u Srbiji. Tito je shvatio da bi borba protiv četnika, i eventualna Mihailovićeva smrt, mogla Sovjetskom Savezu izazvati probleme u odnosima sa Velikom Britanijom. Zbog toga je naredio da se borbe obustave i da se četnicima pošalju parlamentarci na pregovore.[8]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Tomasevich 1975, str. 147–148.
- ^ a b v Tomasevich 1975, str. 148.
- ^ Tomasevich 1975, str. 149.
- ^ Milovanović 1983a, str. 134.
- ^ a b Glišić 1986, str. 113.
- ^ Glišić 1986, str. 114.
- ^ Glišić 1986, str. 115.
- ^ Tomasevich 1975, str. 151.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
- Milovanović, Nikola (1983a). Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića: Izdaja. I. Beograd: Slovo ljubve. Arhivirano iz originala 23. 04. 2013. g. Pristupljeno 25. 04. 2013.
- Glišić, Venceslav (1986). Užička republika. Beograd: Nolit. ISBN 978-86-19-01302-4. Arhivirano iz originala 24. 04. 2013. g. Pristupljeno 22. 04. 2013.
