Božić

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Božić
Rođenje Hristovo
Roždestvo Hristovo
Roždestvo Hristovo - Božić, ikona (15. v., Blagoveštenska crkva u Moskvi)
Zvaničan nazivBožić rođenje Isusa Hrista
Uobičajen nazivU Crkvenim knjigama naziva se i „Mala Pasha ", a Sv. Jovan Zlatousti naziva ga „časnijim i slavnijim od svih praznika i majkom svih praznika".
TakođeO Božiću ljudi se, umesto uobičajenog pozdrava, pozdravljaju sa „Hristos se rodi“ i „Vaistinu se rodi“.
ZnačenjeSrpska pravoslavna crkva i vernici slave, najradosniji hrišćanski praznik. Božić je državni i verski praznik Republike Srbije
UstanovljenZa spomen rođenja Hristova, još od apostolskih vremena ustanovljen je veliki praznik – Božić.
TvoracNa mestu rođenja Hristovog, u Vitlejemu, carica Jelena podiže u IV veku hram, a kasnije, carevi Teodosije (380) i Justinijan (553) svojim ukazima ozvaničavaju sveopšte praznovanje dana Hristovog Rođenja.
ObeležavaPraznuje se tri dana, u čast rođenja u telu Isusa Hrista od Bogorodice
Datum7. januara po novom a 25. decembar po starom Julijanskom kalendaru.
PraznovanjeBadnjim danom počinje božićno praznovanje.
TradicijaBožićna slama se, prema narodnim običajima, u kuću unosi zajedno sa badnjakom, rasprostire po glavnoj prostoriji i ne iznosi sve vreme božićnih praznika.
«Rođenje Hristovo», grčka ikona

Božić je hrišćanski praznik kojim se proslavlja rođenje Isusa Hrista.[1] Uglavnom se proslavlja 25. decembra po gregorijanskom kalendaru, dok kod crkava koje se pridržavaju starog julijanskog kalendara Božić se obeležava 7. januara.[2]

I dok moderni istoričari smatraju da bi godina rođenja Isusa Hrista mogla biti u opsegu od 7. do 2. godine p. n. e, tačan datum njegovog mogućeg rođenja je nepoznat.[3][a] Isusovo rođenje je pomenuto u dva od četiri kanonska jevanđelja. Do sredine 4. veka, zapadne hrišćanske crkve su prihvatile da se Božić obeležava 25. decembra,[4] a taj datum je kasnije usvojen na Istoku.[5][6]

Datum Božića je možda odabran da odgovara tačno 9 meseci od datuma za koji su rani hrišćani verovali da je Isus začet,[7] ili sa nekim od drevnih politeističkih festivala koji su se dešavali oko kratkodnevice.[7][8][9][10][11][12][13]

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Pravoslavna Božićna dekoracija, Jaslice - rođenje Hristovo.

U staroengleskom jeziku, etimologija seže do reči Gēola od koje je dobijena današnja engleska reč Yule. Engleska reč Christmas skraćenica je od sintagme Christ's mass („Hristova misa“), a potiče od srednjoengleskog Christemasse i staroengleskog Crīstesmæsse. Drugi etimolozi veruju da je to posuđenica od egipatske loženice Khristos-Mas („Hristovo rođenje“).[14]

U ostalim jezicima se naziv Božića vezuje uz reči koje opisuju rođenje - u španskom (Navidad), portugalskom (Natal) i francuskom (Noël). U nemačkom Weihnachten znači „Sveta noć“.

Uticajem engleskog jezika proširila se i skraćenica Xmas. U starim grčkim skraćenicama Novog zaveta, grčko slovo hi (Χ) prvo je slovo imena Hristos (Χριστός). Od sredine 16. veka slično se latiničko slovo H koristilo za skraćenicu reči Hristos.

Datiranje[uredi | uredi izvor]

Katolička crkva, kao i neke pomesne pravoslavne crkve (koje koriste novi kalendar) slave ga 25. decembra. Međutim, crkve koje koriste Julijanski kalendar slave ga 7. januara, jer po istom to odgovara 25. decembru. Božić je u mnogim državama sveta verski, ali i državni praznik.

Božić spada, zajedno sa Uskrsom i Duhovima, među tri najveća hrišćanska praznika. Božićno slavlje traje više dana. Pravoslavni bogoslužbeno odanije Praznika vrše 31. decembra/13. januara. Kod katolika Božićno vreme traje od Božića pa do praznika Svetih Triju Kraljeva.

Budući da u Novom zavetu ne stoji kada se tačno rodio Isus, prvi hrišćani nisu slavili Božić. U prvom periodu istorije hrišćanske crkve, Božić i Bogojavljenje su proslavljani u isti dan, a praznik je nazvan Epifanija. Božić je počeo da se slavi u Rimu u 4. veku (u izvorima dokazana godina 336.). Do danas nije jasno zašto se Božić slavi baš 25. decembra. Preovlađujuće mišljenje je da je Božić počeo da se slavi tog datuma zato što se u tada još uvek većinski paganskom Rimu tog dana slavilo rođenje boga Sunca, Sola Inviktusa, pa je Crkva, želeći da potisne taj paganski praznik, tada počela da slavi rođenje Isusa Hrista koji je Božansko Sunce sa visine.[15]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Paganske svečanosti[uredi | uredi izvor]

Zimske svetkovine su se slavile u mnogim kulturama, uglavnom zato što je bilo manje poljoprivrednog rada tokom zime. Iz verskog ugla, Uskrs je bio važniji u crkvenom kalendaru, a Božić je bio manje važan. Neke od svečanosti koje su verovatno poslužile kao svojevrstan model Božiću bile su rimski praznici Saturnalia i Dies Natalis Solis Invicti (slavio 25. decembra), kao i skandinavski praznik Yule.

Hrist kao Sol Invictus, Bazilika svetog Petra, Vatikan, 3. vek

Saturnalia[uredi | uredi izvor]

Najpoznatije rimske zimske svetkovine bile su Saturnalije, vreme opuštanja, gozbe, veselja i odmora od formalnih pravila. Običaj je bio da se daruju maleni pokloni (Saturnalia i Sigillaricia), najčešće lutke za decu i sveće za odrasle. Posao se odgađao, a slavili su i robovi. Pilo se, kockalo i pevalo, a česta je bila i javna golotinja. Katul govori da su to bili „najbolji dani“. Saturnalije su slavile boga Saturna (pandan Hronu iz grčke mitologije) pa su počinjale 17. decembra, dužina svetkovina sa vremenom se povećala do 24. decembra, a u carsko vreme je skraćena na pet dana.

Dies Natalis Solis Invicti[uredi | uredi izvor]

Sledbenici Mitre su 25. decembra, čiji je kult bio veoma raširen u Rimskom carstvu, slavili Dies Natalis Solis Invicti ili „Rođendan nepobedivog Sunca“. Naziv Sol Invictus dopuštao je slavljenje nekoliko božanstava povezanih sa Suncem. Car Aurelijan proglasio je taj dan praznikom širom celog carstva. Neki autori smatraju da je hrišćanska crkva „naprosto preotela mitraizmu glavni praznik Nepobedivog Sunca i predala ga Božiću, tj. svom mladom Bogu“.[16]

Taj dan je smatran i danom zimskog solsticija koji su Rimljani nazivali bruma. To je bio dan od kojeg se dužina obdanice produžavala odnosno od kada Sunce ponovo dokazuje svoju nepobedivost.

Yule[uredi | uredi izvor]

Julski kolač oblikovan poput cepanice
Julbok, Švedska

Paganski Skandinavci su održavali zimske julske svetkovine, od kraja decembra do početka januara. Palile su se julske cepanice (panj, badnjak) u čast Toru, bogu grmljavine, sa verovanjem da će svaka iskra iz vatre predstavljati novorođenu svinju ili tele u nadolazećoj godini. Gozba bi trajala dok panj ne bi izgorio, uglavnom dvanaestak dana. Skandinavci još uvek Božić nazivaju Julom (Jul, a u Engleskoj je riječ Yule sinonimna za Božić. Poznat je i julski ovan ili koza, Julbok, koji je bio simbol tih svetkovina u Skandinaviji.

U Nemačkoj su postojali praznici Mitwinternacht (noć u sredini zime) i Wintersonnenwende (zimski solsticijum), a takođe i dvanaest divljih noći Rauhnächte u kojima se slavilo, jelo i pilo.

Danas se umesto cepanice ili panja često pravi i istoimeni kolač, najčešće sa čokoladnim premazom boje drveta.

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

Don Lorenco Monako: Klanjanje mudraca, srednjovekovna slika, 1420—1422.

U ranom srednjem veku, Božić je bio zasenjen praznikom Sveta tri kralja, ali se posle situacija promenila. Četrdeset dana pre Božića nazivali su se „četrdeset dana svetog Martina", a počinjali su 11. novembra. Danas to razdoblje traje četiri nedelje i naziva se došašćem ili adventom. U Italiji su bivše saturnalijske svetkovine pretočene u adventske. Oko 12. veka tradicije su se pomakle na dvanaest božićnih dana (26. decembar - 6. januar) o kojima i pevaju brojne pesme, česte u engleskom govornom području.

Slavljenje Božića bivalo je sve raširenije, organizovale su se gozbe, a često se na božićni dan jeo vepar. Engleski kralj Ričard II bio je domaćin božićne gozbe 1377. godine na kojoj se pojelo 28 volova i 300 ovaca. Postojalo je i posebno božićno pivo.

Takođe je postalo popularno pevanje božićnih pesama. Izvorno je to činila grupa pevača i plesača sastavljena od predvodnika i plesača koji su bili zbor. I danas je često pevanje pesama koje čine čestitari. Praznično raspoloženje je bilo veselo, često se pilo i jelo i slavilo.[17]

Na Novu godinu su se u Engleskoj razmenjivali pokloni. Hrišćani su od davnina dan Isusovog rođenja smatrali i početkom nove godine, a to je vredelo u skoro čitavoj Evropi. Osim činjenice da se Nova godina često naziva Mladi Božić ili Mali Božić, 1691. godine Crkva je prihvatila 1. januar kao početak nove godine i sam praznik Nove godine.

Od reformacije do danas[uredi | uredi izvor]

Protestanti su osudili božićno slavlje. Engleski puritanci su 1647. zabranili Božić u Engleskoj, zabrana je nakon jedne decenije ukinuta, ali su se svejedno mnogi protivili njegovom slavljenju. Istovremeno se u kolonijalizovanoj Americi proširilo slavljenje Božića. U 19. veku Britanci praznik se oživljava, čemu doprinosi i tada objavljena knjiga Božićna pesma Čarlsa Dikensa. Isto se čini i u Americi, gde doseljeni Evropljani šire kontinentalne božićne tradicije, posebno nemačke. Božić se potom širi i na ostale delove sveta.

Za razliku od navedenih područja, u kontinentalnoj Evropi su tradicije ostale skoro netaknute, a sa njima i slavljenje Božića.

Danas su sve češće kritike (ne samo verskih zajednica) da je Božić potpuno komercijalizovan, tako da se izgubio njegov pravi smisao. Mnogi više i ne znaju šta se zapravo slavi na Božić, nego ga povezuju isključivo sa jelkom i poklonima. Božićna poruka da je Bog postao čovek da nas spasi i da se kao dete rodio u štali jer za njega nije bilo mesta u svratištu kao da je potisnuta u drugi plan iza potrošačke groznice.

Isusovo rođenje[uredi | uredi izvor]

Bronzino: Pastiri i Isus

Prema Bibliji, Isus Hristos je Sin Božji, kojeg je rodila Djeva Marija blagodaću Svetog duha u gradu Vitlejemu. Posle Blagovesti, Marija je bila zaručnica srodnika Josifa. Car Avgust zapovedio je popisivanje stanovništva pa su Josif i Marija iz Nazareta krenuli u Vitlejem. Zbog gužvi nisu mogli naći mesto u svratištima pa su na kraju završili u pećini pastirskoj ili štali, gde se Isus rodio.[18]

Anđeli su pastirima dojavili vest o Isusovom rođenju, pa su prvi videli dete. Posle je zvezda repatica dovela mudrace sveta tri kralja do Isusa.[19]

Tri Mudraca sa istoka donose darove Bogomladencu Hristu

Prizor u brojnim prikazima i umetničkim delima uključuje svetu porodicu, mudraca ― Valtazara, Melkiora i Gašpara koji su Isusu doneli poklone ― zlato, tamjan i smirnu.[20]

Prikaz rođenja Isusa po Lukinom jevanđelju (1—2):

„U one dane izađe naredba cara Augusta da se provede popis svega sveta. Bejaše to prvi popis izvršen za vreme Kvirinijevog upravljanja Sirijom. Svi su išli na popis, svaki u svoj grad. Tako i Josif, budući da je bio iz doma i loze Davidove, uziđe iz Galileje, iz grada Nazareta, u Judeju ― u grad Davidov, koji se zove Vetlajem ― da se podvrgne popisu zajedno sa svojom zaručnicom Marijom koja bijaše trudna. I dok su bili onde, navršilo joj se vreme da rodi. I porodi sina svoga, prvorođenca, povi ga i položi u jasle jer za njih nije bilo mesta u svratištu.“

Tradicija[uredi | uredi izvor]

Došašće[uredi | uredi izvor]

Adventski venac

U katolicizmu priprema za Božić počinjala je došašćem, u dosta krajeva početak priprave bio je praznik Svete Katarine 25. novembra. U nekim krajevima se praznik svetog Andrije apostola (zadnji ponedeljak u novembru) uzima za prvi dan došašća. U to vreme se odlazilo na ranojutarnje mise zornice, postilo se i duhovno pripremalo za veliki praznik. U novije vreme se proširio običaj izrade adventskog venca sa četiri sveće, a na svaku bi se adventsku nedelju palila jedna sveća.[21]

Sveta Lucija[uredi | uredi izvor]

U katolicizmu slavili su se i praznici Svetog Nikole i Svete Lucije. Njihove likove su prikazivali mladići ili devojke koji su obilazili domove darivajući decu najčešće voćem - smokvama, bademima, jabukama, orasima, a često su znali i da plaše nestašnu decu. Posle su tu ulogu preuzeli sveti Nikola i njegov pomoćnik Krampus, pri čemu je Nikola donosio darove dobroj deci, a Krampus bi plašio zločeste. Na Svetu Luciju sejala se božićna pšenica, kao simbol plodnosti, novog života i njegove obnove. Samim svojim izgledom davala je zelenilo i nadu usred zime i snega, a služila je i kao blagoslov letine, istovremeno ukrašavajući domove. Isti običaj postoji u Italiji i Portugaliji, ali nije toliko raširen. Pšenica se sadila na Svetu Luciju i rasla bi do Božića kad bi se uredila. Što je pšenica gušća i zelenija, to će biti bolja letina naredne godine. Posle božićnih praznika pšenica se davala pticama da se taj sveti deo Božića ne bi bacio. Postoji predanje da vremenske prilike od Svete Lucije do Božića pokazuju kakvo će vreme biti sledeće godine (12 dana predstavlja 12 meseci).[22]

Badnjak[uredi | uredi izvor]

Proslavi Božića kod pravoslavnih prethode Tucindan i Badnji dan. Tucindan je dan kada se priprema pečenica. Badnji dan je dobio ime po badnjaku (hrastovo ili cerovo drvo) koje se dan pred Božić seče i donosi kući. Ime badnjaka povezano je sa rečju „bdeti“ (stsl. бад) budući da se na taj dan bdelo čekajući Isusovo rođenje. Zbog samog običaja bdenja i nekadašnje situacije bez električne struje i modernih aparata, bilo je nužno osvetliti prostorije svećama, koje su ujedno postale i simboli novog života i nade. Pravile su se posebne sveće, voštanice.[23]

Na sam Badnjak su se ukućani rano ustajali, a žene su pravile božićni ručak, spremale dom i pripremale nemrsnu hranu za večeru, budući da se na Badnjak posti. Uglavnom se jela riba, često bakalar, i pekao hleb, koji bi bio na stolu sve do praznika Krstovdana, a njegova veličina je simbolizovala obilje naredne godine. Muškarci su hranili stoku, koja je takođe trebalo da bude spokojna zbog božićnih svetkovina, pripremali su drva za ogrev i nabavljali hranu koju bi domaćice potom pripravljale. Nakon večere odlazilo bi se na tradicionalnu liturgiju, ponoćku, na kojoj bi se dočekao Božić.

Badnjak i slama[uredi | uredi izvor]

Stari običaj je bio da se na dan pre Božića unesu tri velika panja koja simbolizuju Svetu trojicu i postave pored ognjišta. Iz njihove vatre palile su se sveće, a često bi se u vatru u kojoj su ti panjevi goreli dodao deo gozbe i pića. Njihova vatra trebalo je da donese mir i dobro ukućanima. Badnjakom se nazivao i samo jedan veliki panj ili pak velika zelena grana koja se obično prislanjala uza zid, bilo sa spoljne, bilo sa unutrašnje strane doma. Kad bi otac porodice unosio badnjak, čestitao bi ukućanima koji bi mu potom uzvraćali.

U kuću je obično otac porodice unosio slamu koja bi se rasprostrla po podu, simbolizujući Isusovo rođenje u štali na slami.

Slama bi se postavila pod stolom uz pevanje božićnih pesama. Često su žene izvlačile slamke: koja bi uhvatila dužu, imala bi veću i bolju preslicu. Od ostatka slame pravili su se venci i snopovi koji su simbolizovali plodnost i dobar rod ili bi se slama postavila na sto prekrivena, najčešće belim, stolnjakom. Na slami se sedelo i pričalo sve do odlaska na ponoćku, a često se po noći na njoj i spavalo, simbolizujući samog Isusa.[24]

Božićno drvce[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Božićno drvce
Jaslice

Premda je kićenje božićnog drvca star običaj, u nekim krajevima on nije bio raširen sve do sredine 19. veka, kada se širi uglavnom pod uticajem nemačke tradicije i prostorno-političkih dodira. Bez obzira na to što kićenje drvca nije bilo rašireno, domovi su se pre svejedno na Badnjak kitili cvećem i plodovima, a posebno zelenilom, a to su najčešće činila deca. Prvobitno su se kitila listopadna stabla, a posle zimzelena, i to voćem, najčešće jabukama, ali i šljivama, kruškama i raznim poslasticama i ukrasima napravljenim od papira, najčešće lancima i raznim nitima. Čest su ukras bili pozlaćeni orasi i lešnici kojima se kitilo drvce, a najčešće su se postavljale sveće, simboli nade i božanstva. Posle su se postavljali i komadići vate, voska ili papira koji su simbolizovali sneg na drvcetu i tako ga ukrašavali. Imućniji su imali posebne figurice i ukrase.[25]

Ispod drvca redovno su se stavljale jaslice, napravljene najčešće od drveta. Na početku su bile samo u crkvama i kod imućnijih ljudi, a često je postojalo „nadmetanje“ ko će napraviti lepše jaslice. Jaslice su često nosili pevajući koledari.

Česnica[uredi | uredi izvor]

Česnica se smatra izuzetno važnim obrednim kolačem. Spravljana je od belog brašna, sa vodom i mašću, bez kvasca. Česnica se mesila prvog dana Božića kad prvo zvono zazvoni u crkvi ili između jutrenja i dostojna. Sam naziv je zanimljiv zato što potiče od reči „čest“, „deo“, „sreća“, jer se lomila na delove, prema broju ukućana, da bi se po tim delovima proricala sreća. Česnica simbolizuje rođenje mladog Hrista kada su ga pastiri darovali. Hristos za sebe kaže da je hljeb života.[26]

Korinđanje[uredi | uredi izvor]

Među Srbima u Vojvodini i delovima Hrvatske (Baranja, zapadni Srem), za Badnje veče vezan je poseban oblik koledarskih običaja koji se naziva korinđanje,[27][28] tokom kojeg se deca maskiraju i u grupama obilaze domaćinstva pevajući naročite, korinđaške pesme. Zauzvrat, domaćini i domaćice ih daruju kolačima, slatkišima, voćem (naročito orasima i suvim šljivama), nekad i novcem. Korinđaške pesme su kratke forme i u njima deca na duhovit način od domaćina traže darove. Na primer, „Korinđam, korinđam / Daj, gazda, šta imaš / Ako je kolač, da čekam / Ako je žarač, da begam“.

Božić[uredi | uredi izvor]

Božićna trpeza
Božićna trpeza
Božićna trpeza, postavka iz Etno parka Tulba

Na Božić hrišćani idu na bogosluženja. Pravoslavni idu na jutrenje i Liturgiju, pričešćuju se, a zatim dolaze kući, gde je spremljena bogata trpeza. Tog dana praznuju u svom domu sa polaznikom (izabranim gostom - uobičajeno je da je to muško kršteno dete). Katolici su često odlazili na tri liturgije, za početak na ponoćku na sam Badnjak na kojoj bi se dočekao Božić, zatim na ranojutarnju liturgiju zornicu, malu liturgiju gde se obično pričešćivalo, a na poldanicu ili velu misu odlazilo se po danu. Na liturgije su devojke često odlazile u različitim svečanim haljinama.[29]

Žene su dan pre pripremile bogati božićni jelovnik, a ručak je bio svečan i bogat pa je za stolom okupljao celu porodicu. Jelo se voće, povrće, meso, razne pečenice, hleb, hladetina, peciva i brojna druga jela.

Posle ručka odlazilo se čestitati rodbini i prijateljima, a potom ostalim meštanima. Koledanje ili čestitarenje činilo se pevajući tradicionalne božićne pesme, a čestitare bi se često darivalo.

Mladići su devojkama često kao tradicionalni božićni poklon poklanjali božićnicu, ukrašenu jabuku. Prvi posetilac koji bi posetio kuću na Božić, polaznik ili položajnik, trebalo bi da je zdrav, krepak, veseo što bi domu donelo sreću. Često su se unapred domovi dogovarali o „slučajnom“ posetiocu kako se ne bi izazvala nesreća. Ako bi pak na Božić padala kiša, verovalo se da će uroditi sve što se okopa motikom.

Nakon Božića[uredi | uredi izvor]

Naredni dani po Božiću su praznici i oni su takođe imali svoje običaje. Pravoslavni vernici drugi dan proslavljaju Sabor Presvete Bogorodice, a treći dan Božića se obeležava kao praznik Svetog Stefana, prvomučenika koji je bio kamenovan zbog svoje vere. U narednim danima će verni proslaviti Obrezanje Hristovo, a zatim Bogojavljenje. Bogojavljenje je značajno zbog toga što se prilikom krštenja Gospoda Isusa Hrista Bog javio u tri lica (Otac - glasom, Sin - kršten, a Sv. Duh u vidu goluba). Tada se vrši Vel. osveštanje vode.[30]

U katolicizmu na Svetog Ivana, narednog dana, blagoslivljalo se vino, a slama se iznosila iz doma i postavljala na voćke da bi bolje rodile naredne godine. Na dan Nevine dečice narednog dana se često vršilo šibanje, kad bi se ljudi lagano udarali vrhovima šiba, obeležavajući bol ubijene dečice. Na misama su se blagosiljala deca. Na Novu godinu međusobno bi se čestitalo, ali bi ugođaj bio manje intiman za razliku od božićnog.

Svršetak dvanaestodnevice, dvanaest božićnih dana, praznik je Sveta tri kralja ili Bogojavljenja. Na taj dan se spominjemo tri mudraca koji su darivali Isusa, odlazi se na misu, skidaju se ukrasi i završava praznično razdoblje. Blagosiljaju se kuće za narednu godinu, a blagoslovljenom su se vodom blagosiljali i vrtovi te buduće letine. Često su božićne pesme pevali zvezdari odeveni u tri kralja noseći zvezdu.

Međunarodni božićni običaji[uredi | uredi izvor]

Božićno drvce u selu deda mraza, Finska
Ukrašeno pročelje

Danas Božić slave i mnogi nehrišćani kao tradicionalni porodični praznik kada se daju i primaju prigodni pokloni. Uz slavlje Božića razvili su se brojni običaji poput kićenja božićnog drvca na Badnjak, odlaska na misu ponoćku, pevanje božićnih pesama i darivanje.[31]

U brojnim zemljama se božićni praznici slave na drugačije načine. Spomenuti su neke od zanimljivijih i neobičnijih običaja vezanih uz božićno vreme.

  • Na Tajvanu Božić je neslužbeno bio slavljen budući da je slučajno toga dana, 25. decembra 1947. potpisan ustav Republike Kine koji se svake godine slavio kao nacionalni praznik. Od 2001. ukinut je taj praznik, ali se Božić ipak ponegde neslužbeno slavi.
  • U Meksiku ljudi idu od vrata do vrata čestitajući (poput onih koji su posetili malog Isusa), a katkad ih pozovu unutar domova gde učestvuju u razbijanju jedne vrste šarenog spremnika na užetu ispunjenog slatkišima.
  • U Venecueli se na Sveta tri kralja deca bude i vide da nedostaje slama koju su ostavili pored kreveta noć pre, a na njenom mestu su pokloni. Deca veruju da su te poklone ostavili mudraci i njihove deve. Ako imaju crnu mrlju na obrazu, to znači da ih je etiopski kralj Baltazar, jedan od mudraca, poljubio dok su spavali.
  • U Australiji i zemljama istog podneblja Božić se slavi usred leta zbog vremenske razlike između polulopti.
  • U Finskoj se Deda Božićnjak naziva Joulupuki što prevedeno sa finskog znači „božićna koza“. Ime mu verovatno dolazi od stare tradicije kad su se ljudi odevali u kozju kožu (nuuttipukkis) i kružili kućama jedući ostatke od božićnih jela.[32]

Ukrasi[uredi | uredi izvor]

Božićno drvce[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Božićno drvce
Božićno drvce, Danska

Istorija[uredi | uredi izvor]

Božićno drvce često se smatra hristijaniziranom paganskom tradicijom ukrašavanja i poštovanja zimzelenog drveća. Ukrašavanje božićnog drvca kao i danas počelo je najverovatnije u Nemačkoj u 18. veku, a potom se proširilo po svetu. Brojni gradovi i zemlje se zalažu za prvenstvo u kićenju božićnog drvca, ali prava domovina ovog običaja nije poznata.

Postoji legenda koja govori da je u 7. veku engleski propovednik u Nemačku došao propovedati i naveštati Jevanđelje. Kako bi na najbolji način protumačio jedinstvo Svetoga Trojstva. koristio je sortu severne bele jele trouglastog oblika koja je simbolizovala Trojstvo. Obraćeni pagani su poštovali to stablo, a dotad su verovali da je to jedna vrsta hrasta. U 12. veku stabla su se vešala na tavanicu gde su visila naopačke simbolišući hrišćanstvo. Druga legenda govori da je sam Martin Luter ukrasio božićno drvce početkom 16. veka svećicama.

Ukrašavanja i vrste[uredi | uredi izvor]

Božićne kuglice i ukrasi
Veštačko božićno drvce, Mađarska

Božićna jelka (drvce) se ukrašava svećama, ukrasima, kuglicama i poslasticama. Popularne su i lampice, malene raznobojne svetiljke upravljane električnom strujom. Na vrhu božićnog drvca, najčešće jele, a katkad i bora ili smreke, postavlja se zvezda repatica ili anđeo. Na početku su se drvca kitila prirodnim ukrasima - najčešće voćem i ručno napravljenim ukrasima. Posle su se drvca kitila raznim ukrasima poput skupocenih srebrnih niti, znakova prestiža, koje su posle zamijenjene jeftinijim metalnim. Najpopularnije su kuglice koje dolaze u svim bojama i sa raznim ukrasima.

Zbog ekoloških razloga, česti su apeli za veštačkim drvcima da bi se smanjila seča četinara. Veštačka drvca se skoro i ne razlikuju od pravih zbog modernih tehnologija izrade, a za razliku od prirodnih, mogu se svake godine ponovo koristiti. Često dolaze i unapred ukrašena.

Osim veštačkih drvca koja teže biti jednaka prirodnima, postoje i brojna dizajnerska drvca različitih boja, a takođe i drvca koja rade na električnu struju kojima iglice menjaju boju okretanjem samog drvca. Ovaj je ukras (bio) vrlo popularan, ali nepažnjom se može uzrokovati požar, stoga se sve više ljudi zalaže za jednostavna božićna drvca ili pak samo grane koje ukrašavaju kuću i njenu spoljnu stranu.

Božićni ukrasi[uredi | uredi izvor]

Božićni prirodni ukrasi

Osim tradicionalnog božićnog drvca, božićni simboli su i razne biljke poput božićne zvezde, imele i božikovine. Čest je običaj poljupca ispod imele. Prave se i božićni venci sa ukrasima, napravljeni od zimzelenog bilja, sa ukrasima od božikovine, trakama, kuglicama ili češerima.[33]

Božićni venac

U brojnim zemljama se i dvorišta kao i pročelja kuća ukrašavaju raznim svetlima i figurama, a često i natpisima sa dobrim željama, posebno na trgovima i javnim mestima.

Vrlo je maštovito i ukrašavanje božićnih poklona koji se umotavaju u razne ukrasne papire, a potom ukrase raznobojnim ukrasnim trakama (mašnama). Pokloni se ostavljaju ispod božićnoga drvca, često sa natpisom njegovog primaoca. Uz poklone, česte su i božićne čestitke.

Ispod drvca, osim poklona, stavljaju se i jaslice, a često i božićna pšenica, posađena na praznik Svetog Nikole kod pravoslavnih, odnosno Svete Lucije kod katolika, kao i razne figurice i ukrasi.

Prve jaslice napravio je sveti Franjo Asiški 1223. godine u prirodnoj veličini. Uglavnom uključuju štalu, često sa anđelom na krovu ili pričvršćenom zvezdom repaticom, katkad i mahovinu, a od figura postavljeni su: Marija, Josip i mali Isus, često pastiri i sveta tri kralja, a redovno i domaće životinje - krave, koze, magarci, ovce itd. Isus je položen u jasle, štala je ispunjena slamom, a obično se prave od drveta. Osim kao deo jaslica, mahovina je čest poseban ukras ispod drvca, zajedno sa pšenicom.

Darovaoci[uredi | uredi izvor]

Tomas Nast: ilustracija Deda Mraza

Božićni običaj je da se ljudi međusobno daruju. Često su pokloni pripisani liku zvanom Deda Mraz, Božić Bata, Deda Božićnjak ili pak Sveti Nikola. U dosta se zemalja Sveti Nikola i Deda Božićnjak/Mraz doživljavaju kao dve različite osobe, kao što je to recimo u državama Balkana gde je praznik (porodična slava u Srbiji - Nikoljdan) Svetog Nikole 6./19. decembra kada deca nalaze poklone u svojim čizmama.[34]

Deda Mraz je u stvari varijacija holandske priče utemeljene na istorijskom liku Svetog Nikole (Sinterklaas) koji je darovao 6./20. decembra. U 19. veku u Americi povezan je sa Božićem pa je vremenom preimenovan u Deda Mraza - Santa Claus ili Saint Nick. Nemačko-američki crtač, Tomas Nast, nacrtao je lik modernog Deda Mraza 1863. koji je osamdesetih godina 19. veka postao sve sličniji današnjem obliku, a dvadesetih godina 20. veka korišćen je u reklamiranju i oglašavanju. Uzor izgledu bio je ruski Deda Mraz (rus. Дед Мороз) crvenog kaputa, krznenih čizama i duge bele brade, a takođe i biskupski izgled Svetog Nikole.

Sveti Nikola, 16. vek

Father Christmas, u prevodu „Božićni Otac“, bio je Deda Mrazov predak, prvi je put zabeležen u 15. veku. Bio je povezivan sa razveseljavanjem i pijanstvom. U viktorijanskoj Britaniji njegov je lik poprimio Deda Mrazov izgled.

U Italiji poklone donose Babbo Natale koji je ekvivalentan Deda Mrazu, a takođe i La Befana koja dolazi na Sveta tri kralja i daruje decu. Priča govori da je La Befana trebalo da donese malom Isusu darove, ali se putem izgubila pa sad donosi poklone svoj deci.

Postoje razne verzije priče o Deda Mrazu. Priča kaže da živi na severnom polu zajedno sa svojom ženom, gospođom Mrazicom. Tamo postoje radionice u kojima vilenjaci prave igračke, a potom ih na Badnje veče Deda ukrca u svoje sanke koje vuku jeleni i tako podeli poklone deci sveta, ulazeći u kuće kroz odžak. Često deca ostavljaju mleko i keks kako bi ih Deda pojeo.

U latinskoj Americi miri se religijska strana sa globalizacijskom te priča donosi da Deda Mraz pravi igračke koje daje malom Isusu koji ih potom deli deci.

Umetnost[uredi | uredi izvor]

Rembrant: Klanjanje pastira, 1646.
Granc Gruber: notni zapis i reči pesme Tiha noć

Isusovo rođenje, a i tradicionalni božićni simboli, prikazivani su na brojnim slikama i umetničkim delima, pravljeni su kipovi, oslikavane su površine, ali posebno mesto u umetnosti zauzima upravo muzička strana. Božićne pesme su neizostavni deo božićnog slavlja.

Muzika[uredi | uredi izvor]

Jedna od najpoznatijih božićnih pesama je Tiha noć, u originalu Stille Nacht, koju je izveo Franc Gruber, a stihove je napisao sveštenik Jozef Mor. Takođe poznata pesma Zvončići, odnosno Jingle Bells, koje je 1857. napisao Džejm Pjerpont. Još jedna često izvođena pesma širom sveta je Mi želimo sretan Božić (We Wish You a Merry Christmas), stara engleska pesma iz 16. veka.

Književnost[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Božićna književnost

U književnosti je Božić čest motiv u delima, ali se ipak uz njega često vežu dela poput Dikensonova dela Božićna priča (engl. A Christmas Carol) i tradicionalne Andersenove bajke Devojčica sa šibicama (dan. Den Lille Pige Med Svovlstikkerne) i Borić. Kada je reč o srpskoj književnosti, jedan od najplodotvornijih pisaca božićnih priča bio je Simo Matavulj.[35]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ 5 godina p. n. e. odgovara 749. godini od osnivanja Rima.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Novi Zavjet: Sveto jevandjelje po Mateju”. www.rastko.rs. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  2. ^ „Evanđelje neba i zemlje”. Pravoslavie.RU. 06. 01. 2013. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  3. ^ Carson 1992, str. 54–56.
  4. ^ Laughlin, Degenhard & Murdy 2010, str. 29.
  5. ^ The Chronography of 354 AD. Part 12: Commemorations of the Martyrs – The Tertullian Project. 2006. Pristupljeno 2011-11-24.
  6. ^ Roll 1995, str. 133.
  7. ^ a b McGowan, Andrew. „How December 25 Became Christmas, Biblical Archaeology Review, Retrieved 2009-12-13”. Bib-arch.org. Pristupljeno 24. 02. 2011. 
  8. ^ Newton, Isaac, [1] (1733). Ch. XI. A sun connection is possible because Christians consider Jesus to be the "Sun of righteousness" prophesied in Malachi 4:2.
  9. ^ Moore 1994, str. 205-
  10. ^ Merriam-Webster's Collegiate Encyclopedia. Merriam Webster. 2000. str. 1211-. 
  11. ^ "Christmas Arhivirano na sajtu Wayback Machine (31. avgust 2009)", Encarta
  12. ^ Roll 1995, str. 130.
  13. ^ Tighe, William J., "Calculating Christmas". Archived 2009-10-31.
  14. ^ Marko, o (13. 01. 2010). „SLOVO NA BOŽIĆ”. Srpska pravoslavna eparhija Diseldorfska i Nemačka (na jeziku: srpski). Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  15. ^ „Hadži Arsenije Jeremić. Božić u Vitlejemu”. Pravoslavie.Ru - Srpska verzija. 08. 01. 2016. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  16. ^ Milan Budimir, Sa balkanskih istočnika, Srpska književna zadruga, Beograd, 1969.
  17. ^ „Posebno je proslava Božića u srednjem veku”. sr.freekaamal.net (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 02. 11. 2021. g. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  18. ^ Hristovo rođenje – Božić
  19. ^ „ROĐENjE HRISTOVO – BOŽIĆ – Vaznesenjska crkva”. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  20. ^ „10 biblijskih stihova koji su predvidjeli Isusovo rođenje”. Novi Život (na jeziku: hrvatski). 25. 12. 2020. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  21. ^ „Što je to došašće ili advent? – Hrvatska katolička misija Köln” (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  22. ^ „Božićni običaji”. Muzej Vojvodine (na jeziku: srpski). 25. 12. 2020. Arhivirano iz originala 04. 03. 2021. g. Pristupljeno 2021-03-07. 
  23. ^ „Badnji dan | Srpska pravoslavna crkva”. www.spc.rs (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 27. 01. 2021. g. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  24. ^ Katarina (06. 01. 2021). „Simbolika slame za Badnji dan: Niste ni slutili kakvu zapravo ulogu ima slama koju unosite u domove zajedno sa badnjakom”. Opanak.rs (na jeziku: engleski). Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  25. ^ „Božićno drvce: kako se rodila tradicija | Božić 2017 2021”. Educate web (na jeziku: srpski). 2021. Pristupljeno 07. 03. 2021. [mrtva veza]
  26. ^ „Tradicionalna božićna česnica”. Novosti.rs (na jeziku: srpski). 05. 01. 2016. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  27. ^ „Banatsko Aranđelovo » Blog Archive » Sačuvajmo stare običaje – "korinđanje" na Badnji dan” (na jeziku: srpski). 06. 01. 2012. Arhivirano iz originala 31. 10. 2020. g. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  28. ^ „Dnevnik“, Korinđanje, [2] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. januar 2014)
  29. ^ „Božić - Pravoslavlje na mreži - Biblioteka odabranih tekstova”. www.pravoslavlje.net. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  30. ^ „Običaji na drugi dan Božića”. www.rts.rs. 08. 01. 2019. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  31. ^ Chen, Sunny (25. 12. 2016). „Božić i božićne tradicije širom sveta”. Novak Djokovic Foundation (na jeziku: srpski). Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  32. ^ „Christmas traditions”. muenchen.de (na jeziku: engleski). Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  33. ^ Ujčić, Viktorija (22. 12. 2019). „Božićna drvca – zašto ih kitimo svakog Božića? - Studentski.hr”. studentski.hr (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  34. ^ „Narodni običaji za Božić”. www.crkvabatinac.com. Pristupljeno 07. 03. 2021. 
  35. ^ Popović, Tanja (2007). Rečnik književnih termina. Beograd: Logos Art. str. 99—100. ISBN 978-86-7360-064-2. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Божић&oldid=27548333”