Ratovi za nezavisnost Španske Amerike

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Ratovi za nezavisnost Španske Amerike bili su brojni ratovi protiv španske vlasti u Španskoj Americi početkom 19. vijeka. S ciljem političke nezavisnosti, ratovi su započeli ubrzo nakon francuske invazije na Španiju 1807. tokom Napoleonovih ratova. Iako su postojala istraživanja o ideji odvojenog špansko američkog („kriolskog”) identiteta odvojenog od Pirinejskog poluostrva,[8] politička nezavisnost u početku nije bila cilj većine španskih Amerikanaca, niti je nužno izbjegavana.[9] Sa obnovom vlasti Ferdinanda VII 1814, on je odbacio bilo koju vlast narodnog suvereniteta, kao što se vidi u španskom ustavu iz 1812, koji je donio Kadiski kortez — parlamentarno namjesništvo koje je vladalo za vrijeme Ferdinandovog svrgnuća. Ni Liberalna revolucija 1820. nije promijenila stav Kadiskog ustava prema separatizmu, dok su se španski Amerikanci sve više radikalizovali tražeći političku nezavisnost.[10]

Nasilni sukobi započeli su sa kratkotrajnim vladajućim huntama uspostavljenim u Čikisaci i Kitu 1809, koje su se suprotstavljale vlastima Vrhovne središnje hunte u Sevilji. Brojne nove hunte pojavile su se širom španskih posjeda u Americi 1810. kada je Središnja hunta pala tokom francuske invazije. Iako su se različite regije Španske Amerike usprotivile mnogim politikama Krune, „bilo je malo interesa za neposrednu nezavisnost; zaista je postojala široka podrška španskoj Središnjoj hunti formiranoj da predvodi otpor protiv Francuza”.[11] Iako su neki španski Amerikanci vjerovali da je nezavisnost neophodna, većina onih koji su u početku podržavali stvaranje novih vlada vidjeli su ih kao sredstvo za očuvanje autonomije regija od Francuza. Tokom narednih decenija, politička nestabilnost u Španiji i apsolutistička restauracija pod Ferdinandom VII uvjerile su mnoge španske Amerikance u potrebu formalnog uspostavljanja nezavisnosti od matične države.

Ovi sukobi vodili su se kroz vidove i neregularnog i konvencionalnog ratovanja. Ovi ratovi su započeli kao lokalizovani građanski ratovi,[12] koji su se kasnije širili i proširivali promovišući opštu nezavisnost od španske vladavine. Ova nezavisnost dovela je do razvoja novih nacionalnih granica zasnovanih na kolonijalnim provincijama, koje će tokom ranog 19. vijeka formirati buduće nezavisne države koje čine savremenu Latinsku Ameriku.[13] Kuba i Portoriko su ostali pod španskom vlašću sve do Špansko-američkog rata 1898. godine. Nove republike su od početka ukinule formalni sistem rasne klasifikacije i hijerarhije, sistem kaste, inkviziciju i plemićke titule. Ropstvo nije odmah ukinuto, već je okončano u svim novim zemljama u roku od četvrt vijeka. Kriolci (španskog porijekla rođeni u Novom svijetu) i Mestici (miješane domorodačke i španske krvi ili kulture) zamijenili su u većini političkih vlasti imenovane rođene u Španiji. Kriolci su ostali na vrhu državne strukture koja je kulturno, ako ne i pravno, zadržala neka svoja tradicionalna obilježja. Gotovo čitav vijeka poslije, konzervativci i liberali borili su se da preokrenu ili prodube društvene i političke promjene koje su pokrenute tim pobunama.

Događaji u Španskoj Americi povezani su sa ratovima za nezavisnost u bivšoj francuskoj koloniji San Domingo (današnji Haiti) i kretanju Brazila ka nezavisnosti. Brazilska nezavisnost, dijelila je zajedničko polazište sa španskom Amerikom, jer su oba sukoba pokrenuta Napoleonovom invazijom na Pirinejsko poluostrvo, koja je primorala portugalsku kraljevsku porodicu da pobjegne u Brazil 1807. godine. Postupak latinoameričke nezavisnosti odvijao se u opštoj političkoj i intelektualnoj klimi koja je nastala iz doba Prosvjetiteljstva i koja je uticala na sve Atlantske revolucije, uključujući rane revolucije u Sjedinjenim Državama i Francuskoj. Neposredniji uzrok ratova za nezavisnost Španske Amerike bili su jedinstveni događaji koji su se dogodili unutar Kraljevine Španije i njene monarhije tokom ove epohe, zaključno i konačno, pojavom novih republika Španske Amerike u postnapoleonskom svijetu.

Istorijski kontekst[uredi | uredi izvor]

Razvoj nezavisnosti u Španskoj Americi
  •   Vlast prema tradicionalnom španskom pravu
  •   Lojalni Vrhovnoj središnjoj hunti
  •   Američka hunta ili ustanički pokret
  •   Proglašena ili uspostavljen nezavisna država
  •   Stepen francuske kontrole nad Poluostrvom

Politička nezavisnost nije nužno bila predodređeni ishod političkih previranja u Španskoj Americi. „Bilo je malo interesovanje za potpunu nezavisnost”.[11] Kako su istoričari Robin Hampfris i Džon Linč zabilježili, „suviše je lako izjednačiti snage nezadovoljstva ili čak snage promjena sa revolucionarnim snagama”.[14] Pošto „po definiciji nije postajala istorijska nezavisnost dok se nije dogodila”,[15] kada se desila nezavisnost Španske Amerike, tražila su se objašnjenja zašto je do nje došlo. Ratove za nezavisnost Latinske Amerike vodila je evropska dijaspora protiv evropskih imperija.

Administrativne i ekonomske reforme[uredi | uredi izvor]

Postoji niz faktora koji su identifikovani. Kao prvo, sve veća kontrola Krune nad prekomorskom imperijom putem Burbonskih reformi sredinom 18. vijeka, koja je unijela promijene u odnos španskih Amerikanaca prema Kruni. Izraz koji je korišten za opisivanje prekomorske imperije „kraljevstva”, koja su bila u nezavisnom položaju sa Krunom, odbačen je i počeo se koristiti izraz „kolonije”, područja podređena Španiji.[16] U nastojanju da bolje kontroliše administraciju i privredu prekomorskih posjeda, Kruna je ponovo uvela praksu imenovanja stranaca, gotovi svi Penisulari, u kraljevske kancelarije širom imperije. To je značilo da je Kruna osujetila elite Španske Amerike u njihovim očekivanjima i ambicijama, uskraćivanjem dugogodišnje prakse kriolskog pristupa službenim funkcijama.[17]

Regalistička i sekularizujuća politika burbonske monarhije imala je za cilj smanjenje uticaja Katoličke crkve. Kruna je već protjerala jezuite 1767, kada su mnogi kriolski članovi jezuitskog reda otišli u trajno izgnanstvo. Ograničavajući moć Katoličke crkve, Kruna je pokušala da se centralizuje kroz institucije kolonijalne Latinske Amerike. Zbog fizičke i ideološke blizine koju je sveštenstvo imalo,[18] moglo je neposredno uticati na i diktirati interakciju između stanovništva kolonijalne Latinske Amerike, da li kao pravni ili kao obični savjetnik;[19] neposrednost koju bi Kruna pokušala sprovesti kroz stvaranje centralizovane, kolonijalne države.

Kasnije u 18. vijeku Kruna je nastojala smanjiti privilegije (fueros) sveštenstva, ograničavajući svešteničku vlast na duhovna pitanja i podrivajući moć parohijskih sveštenika, koji su često djelovali kao agenti Krune u seoskim parohijama.[20] Desakralizujući moć i frontalnim napadima na sveštenstvo, Kruna je podrivala sopstveni legitimitet, budući da su parohijski sveštenici tradicionalno bili „prirodni lokalni predstavnici svog katoličkog kralja”.[21]

U ekonomskoj sferi Kruna je težila da stekne kontrolu nad crkvenim prihodima. Katolička crkva je funkcionisala kao jedna od najvećih ekonomskih institucija u kolonijalnoj Latinskoj Americi. Posjedovala je i održavala jurisdikciju nad velikim površinama zemlje,[18] koju je Kruna željela za sebe zbog ekonomske vrijednosti koja se mogla dobiti.[22] Štaviše, uzimanjem te zemlje za sebe, Kruna je imala priliku da smanji fizičko prisustvo Katoličke crkve kako bi dodatno oslabila njenu ideološku i socijalnu ulogu u lokalnim kolonijalnim zajednicama.[19]

U finansijskoj krizi 1804, Kruna je pokušala da obaveže crkvu na dugove, uglavnom u obliku hipoteke za hacijende u vlasništvu elita. Zakon o konsolidaciji istovremeno je ugrožavao bogatstvo crkve, čiji se kapital uglavnom iznajmljivao pod hipotekom, kao i finansijsko blagostanje elita, koje su zavisile od hipoteke za sticanje i zadržavanje svojih posjeda. Skraćivanje perioda otplate značilo je da su se mnoge elite suočavale sa bankrotom.[23] Kruna je takođe težila dobijanju pristupa prilozima elitnih porodica izdvojenih za izdržavanje sveštenika, često članova njihove porodice, uklanjanjem ovih darovnih fondova (capellanías) od kojih je niže sveštenstvo nesrazmjerno zavisilo.[24] Niže sveštenstvo se istaklo u Meksiku učestvovanjem u pobuni za nezavisnost sa sveštenicima Migelom Idalgom i Hoseom Marijom Moralesom.

Reforme su imale mješovite rezultate. U nekim oblastima — poput Kube, Rio de la Plate i Nove Španije — reforme su imale pozitivne efekte, poboljšavajući lokalnu privredu i efikasnost vlasti.[25] U drugim oblastima, promjene ekonomske i administrativne politike Krune dovele su do tenzija sa lokalnim stanovništvom, koje su ponekad izbijale u otvorene pobune, kao što su pobuna komunerosa u Novoj Granadi i pobuna Tupaka Amarua II u Peruu.

Gubitak visokih položaja zbog Penisulara i pobune tokom 18. vijeka u španskom dijelu Južne Amerike bili su neki od neposrednih uzroka ratova za nezavisnost, koji su se odigrali decenijama kasnije, ali oni su smatrani važnim elementima političke pozadine u kojoj su se odvijali ratovi.[26] Na mnoge Kriolce, naročito one bogate, burbonske reforme su uticale negativno.[13] To je dovelo do njihove akcije, kroz korišćenje bogatstva i položaja u društvu, često kao lideri u svojim zajednicama, kako bi podstakli otpor i prenijeli svoje nezadovoljstvo španskim reformama zbog negativnog ekonomskog uticaja koji su imali. Međutim, zbog toga koliko bi brzo njihove pobune dodatno radikalizovale niže slojeve, Kriolci su brzo prestajali da podržavaju opštu nasilnu pobunu jer su imali koristi od društvenih promjena koje su se dogodile kroz sisteme španske krune.[27] Institucionalne promjene osigurale su stabilnost podržavanjem političkih institucija koje su omogućile stvaranje bogate kriolske klase i daljim prilagođavanjem tih institucija kako bi udovoljile zahtjevima, umjesto da predlože radikalnu promjenu u potpunom sastavu društveno-ekonomskog života i tradicije.[27] Međutim, institucionalne promjene nisu nastale onako kako se očekivalo i dodatno su podstakle radikalizaciju društvenih klasa Španske Amerike prema nezavisnosti.[13]

Vojno restrukturiranje[uredi | uredi izvor]

Međunarodni ratovi u kojima je učestvovala Španija u drugoj polovini 18. vijeka pokazali su poteškoće imperije da ojača svoje kolonijalne posjede i pruži im ekonomsku pomoć. To je dovelo do povećanog lokalnog učešća u finansiranju odbrane i povećanog učešća u milicijama ljudi rođenih u Čileu. Takav razvoj bio je u suprotnosti sa idealima centralizovane apsolutne monarhije. Španci su takođe učinili formalne ustupke da bi ojačali odbranu: na arhipelagu Čiloe španske vlasti su obećale oslobađanje od enkomienda starosjediocima koji su se naselili u blizini novog uporišta Ankud (osnovano 1768) i doprinijeli njegovoj odbrani. Povećana lokalna organizacija odbrane na kraju je potkopala metropolitsku vlast i ojačala pokret za nezavisnost.[28]

Širenje ideala prosvjetiteljstva[uredi | uredi izvor]

Drugi faktori mogu biti prosvjetiteljsko razmišljanje i primjeri Atlantskih revolucija. Prosvjetiteljstvo je podstaklo želju da se društvene i ekonomske reforme prošire širom Španske Amerike i Pirinejskog poluostrva. Ideje o slobodnoj trgovini i fiziokratskoj ekonomiji postavilo je prosvjetiteljstvo u Španiji, a proširile su se na prekomorsku imperiju i domaće prosvjetiteljstvo u Španskoj Americi. Ovi faktori uticali su na sprovedene političke reforme i brojne ustave napisane u Španiji i širom španskog svijeta tokom ratova za nezavisnost.[29]

Stvaranje novih vladajućih institucija u Španiji i Amerikama (1808—1810)[uredi | uredi izvor]

Pad burbonske dinastije[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Bajonska abdikacija, Napoleonska Španija i Španski rat za nezavisnost
Španske regularne i neregularne snage koje se bore u prevoju Somosijera protiv francuske vojske.

Španski rat za nezavisnost bio je pokretač sukoba u Španskoj Americi u odsustvu legitimnog monarha. Rat za nezavisnost započeo je duži period nestabilnosti u Španskoj imperiji koji je trajao do 1823. godine. Napoleonovo zarobljavanje burbonskih monarha izazvalo je političku krizu u Španiji i Španskoj Americi. Iako je španski svijet gotovo jednoobrazno odbio Napoleonov plan da na prijesto postavi svog brata Žozefa, nije postojalo jasno rješenje za nedostatak kralja. Prateći tradicionalne španske političke teorije o ugovornoj prirodi monarhije (filozofija prava Fransiska Suareza), pirinejske provincije su na krizu odgovorile uspostavljanjem hunti.[30] Potez je doveo do veće zabune, jer nije postojala središnja vlast i većina hunti nije priznavala tvrdnju drugih hunti da predstavljaju monarhiju u cjelini. Naročito je seviljska hunta polagala pravo na vlast nad prekomorskom imperijom, zbog istorijske uloge provincije kao ekskluzivnog entrepota imperije.[31]

Ovo bezizlazno stanje riješeno je pregovorima između nekoliko hunti u Španiji uz učešće Savjeta Kastilje, što je dovelo do stvaranja glavne vlade: „Vrhovna središnja i vladina hunta Španije i Indija” 25. septembra 1808. godine. Dogovoreno je da će imperija na Pirinejsko poluostrvo poslati dva predstavnika u ovu Vrhovnu središnju huntu, da će prekomorska imperija poslati po jednog predstavnika. Ova kraljevstva su definisana kao „vicekraljevstva Nove Španije (Meksiko), Perua, Nove Granade i Buenos Ajresa i nezavisnih ostrva generalnih kapetanija Kube, Portorika, Gvatemale, Čilea, Provincije Venecuele i Filipina”.[32] Ovaj plan je kritikovan zbog nejednakog predstavljanja Španske Amerike; ipak, krajem 1808. i početkom 1809. regionalne prijestonice su birale kandidate, čija su imena prosljeđivana glavnim gradovima namjesništva ili generalnih kapetanija. Nekoliko važnih i velikih gradova ostalo je bez neposrednog predstavljanja u Vrhovnoj hunti. Naročito Kito i Čikisaka, koje su sebe doživljavale kao prijestonice kraljevina, negodovale su što su podređene većem vicekraljevstvima — Peru i Rio de la Plata. Nemiri su doveli do uspostavljanja hunti u ovim gradovima 1809, koje su vlasti na kraju ukinule tokom godine. Zaustavljen je i pokušaj uspostavljanja hunte u Novoj Španiji.

Španska institucionalna revolucija[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Vrhovna središnja hunta, Kadiski kortez, Španska liberalna revolucija i Provincijsko zastupništvo u Španskoj Americi
Broj zastupnika Kadiskog korteza po teritorijama.

Bjekstvo u Kadiz i raspad Vrhovne središnje hunte 29. januara 1810. zbog poraza koje su pretrpjele španske snage plaćene novcem iz Španske Amerike,[33] poslije bitke kod Okanje, pokrenulo je još jedan talas hunti uspostavljenih u Americi. Francuske snage zauzele su južnu Španiju i prisilile Vrhovnu huntu da traži utočište u ostrvskom gradu Kadiz.

Vrhovna hunta se zamijenila manjim, petočlanim savjetom, zvanim Namjesništvo ili Savjet namjesništva Španije i Indija. Dalje, u cilju uspostavljanja legitimnijeg vladinog sistema, Namjesništvo je pozvalo na sazivanje „vanrednog i opšteg Korteza španske nacije”, kojim je sazvan Kadiski kortez. Plan za izbor Korteza, zasnovan na provincijama, a ne na kraljevstvima, bio je pravedniji i pružao više vremena da se odredi šta će se smatrati prekomorskom provincijom.[34] Kadiski kortez je prva nacionalna skupština koja je zahtijevala suverenitet u Španiji.[35] Predstavljeno je ukidanje stari kraljevstava.[36] Prvi saziv je održan 24. septembra 1810. u zgradi, koja je danas poznata kao Kraljevsko pozorište de las Kortes, pod opsadom francuske vojske. Sastajalo se kao jedno tijelo i članovi su predstavljali cijelu Špansku imperiju.[37]

Odgovor u Španskoj Americi[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Retroverzija suvereniteta narodu, Hunta (nezavisnost Španske Amerike), Revolucija u Čikisaki, Revolucija u La Pazu i Luz de Amerika

Većina španskih Amerikanaca nije vidjela razlog zbog koga bi priznala krnju vladu koju su u svakom trenutku mogli zarobiti Francuzi i počeli su raditi na stvaranju lokalnih hunti kako bi se očuvala nezavisnost regije od Francuza. Pokreti hunti bili su uspješni u Novoj Granadi (Kolumbija), Venecueli, Čileu i Rio de la Plati (Argentina). Manje uspješni, iako ozbiljni pokreti, dogodili su se u srednjoj Americi. Na kraju, srednja Amerika, zajedno sa većim dijelom Nove Španije, Kitoa (Ekvador), Perua, Gornjeg Perua (Bolivija), Kariba i Filipinskih ostrva ostala je pod kontrolom rojalista tokom naredne decenije i učestvovala u naporima Kadiskog korteza da uspostavi liberalnu vladu za špansku monarhiju.[38]

Vojni pohodi[uredi | uredi izvor]

Građanski ratovi za osporeni suverenitet (1810—1814)[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Vrhovna hunta, Prva venecuelanska republika, Patrija vjeha, Majska revolucija, Patrija boba, Pokret za nezavisnost 1811., Espanja boba i Druga venecuelanska republika

Stvaranje hunti u Španskoj Americi, poput Vrhovne karakaške hunte 19. aprila 1810, postavilo je temelje borbe koje će pogađati regiju u narednih deceniju i po. Pojavile su se linije političkih grešaka, koje su često bile uzroci vojnih sukoba. S jedne strane, hunte su osporavale autoritet svih kraljevskih zvaničnika, bez obzira da li su priznavali Namjesništvo ili ne. S druge strane, kraljevski zvaničnici i španski Amerikanci koji su željeli da imperiju održe cjelovitu bili su podijeljeni između liberala, koji su podržavali napore Korteza, i konzervativaca (u istoriografiji često nazivani „apsolutisti”), koji nisu željeli da vide bilo kakve inovacije u vladi. Na kraju, iako su hunte tvrdile da svoja dejstva sprovode u ime svrgnutog kralja Ferdinanda VII, njihovo stvaranje pružilo je priliku ljudima koji su zagovarali neposrednu nezavisnost da javno i bezbjedno promovišu svoju agendu. Pristalice nezavisnosti nazivale su se još patriotama, što je izraz koji se na kraju uglavnom primjenjivao na njih.[39]

O tome da nezavisnost nije bila početni cilj svjedoči činjenica da je malo oblasti proglasilo nezavisnost u godinama poslije 1810. godine. Kongresi Venecuele i Nove Granade učinili su to 1811, kao i Paragvaj. Pojedini istoričari oklijevanje proglašenja nezavisnosti objašnjavaju „maskom Ferdinanda VII”: tj. da su patriotske vođe smatrale da trebaju polagati lojalnost svrgnutom monarhu kako bi pripremile mase za radikalne promjene, koje bi potpuna nezavisnost na kraju zahtijevala.[40][41] Pa ipak, čak i područja kao što su Rio de la Plate i Čile, koja su manje-više zadržala defakto nezavisnost od vlasti s poluostrva, proglasila su nezavisnost tek nekoliko godina kasnije, 1816. i 1818. godine. Sve u svemu, uprkos postizanju formalne ili faktičke nezavisnosti, mnoge regije Španske Amerike bile su obilježene gotovo neprekidnim građanskim ratovima, koji su trajali sve do 1820-ih. U Meksiku, gdje je pokret hunte u ranim etapama zaustavila koalicija poluostrvskih trgovaca i vladinih zvaničnika, napori da se uspostavi vlada nezavisna od Namjesništva ili Francuza poprimili su oblik pobune, pod vođstvom Migela Idalga. Idalgo je zarobljen i pogubljen 1811, ali se pokret otpora nastavio i proglasio nezavisnost od Španije 1813. godine. Ekspedicija Gutjeres—Magi bila je zajednička meksičko-američka ekspedicija formirana u Luizijani protiv španskog Teksasa, ali je poražena u bici kod Medine. U srednjoj Americi su takođe ugušeni pokušaji uspostavljanja hunti, ali su rezultirali znatno manjim nasiljem. Karipska ostrva, kao i Filipini na drugom kraju svijeta, bila su relativno mira.[42]

Veliki gradovi i regionalna suparništva[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Rojalisti (nezavisnost Španske Amerike)
Bitka kod San Lorensa 1813. godine.

Veliki gradovi i regionalno suparništvo imali su važnu ulogu u ratovima. Nestanak središnje, imperijalne vlasti — u nekim slučajevima čak i lokalne, vicekraljevske vlasti (slučajevi Nove Granade i Rio de la Plate) — pokrenuo je duži period razjedinjenosti i sukoba u mnogim regijama Španske Amerike. Nije bilo jasno koje političke jedinice treba da zamjene imperijalne, a nije bilo novih nacionalnih identiteta koji bi zamijenili tradicionalni osjećaj da su Španci. Prvobitne hunte iz 1810. prvo su se pozivale na osjećaj pripadnosti Špancima, što je bilo protivljenje mogućoj francuskoj prijetnji; zatim, na opšti američki identitet, koji je bio nasuprot Poluostrvu koje su zauzeli Francuzi; i na kraju, osjećaju pripadnosti većim gradovima ili lokalnoj provinciji, patria na španskom.[43] Hunte su češće nastojale da održe nezavisnost provincija od prijestonica bivših vicekraljevstava ili generalnih kapetanija, koliko i od samo Poluostrva. Izbili su oružani sukobi između provincija oko pitanja da li će neki gradovi ili provincije biti podređeni drugima, kao što su bili pod Krunom. Ovaj fenomen bio je posebno očigledan u Južnoj Americi. Ovo suparništvo je dovelo do toga da su neke regije usvojile suprotan politički cilj od onoga koji su izabrali njihovi suparnici. Čini se da je Peru dobrim dijelom ostao snažno rojalistički zbog svog suparništva sa Rio de la Platom, zbog gubitka Gornjeg Perua kada je Rio de la Plate uzdignuta u vicekraljevstvo 1776. godine. Stvaranje hunti u Rio de la Plati omogućilo je Peruu da povrati formalnu kontrolu nad Gornjim Peruom tokom sukoba.[44]

Društvene i rasne tenzije[uredi | uredi izvor]

Egzodus iz Karakasa 1814. godine.

Podlijeganje društvenim i rasnim tenzijama takođe je imalo veliki uticaj na prirodu sukoba. Ruralna područja suprotstavljena su urbanim središtima, jer su nezadovoljstva prema vlastima pronašla izlaz u političkom sukobu. To je bio slučaj sa Idalgovom seljačkom pobunom, koja je podstaknuta nezadovoljstvom tokom nekoliko godina loših žetvi kao i događajima u Španskom ratu za nezavisnost. Idalgo je prvobitno bio dio kruga liberalnih urbanista u Keretaru, koji su pokušali da uspostave huntu. Nakon što je ova zavjera otkrivena, Idalgo se obratio ruralnom stanovništvu meksičkog Bahija da osnuje svoju vojsku, a njihovi interesi su se ubrzo sjedinili sa interesima urbanih intelektualaca. Slična napetost postojala je i u Venecueli, gdje je španski imigrant Hose Tomas Boves osnovao moćnu, mada neregularnu, rojalističku vojsku od lenerosa, robova mješovite rase i ravničara, koji su napadali klasu bijelih zemljoposjednika. Boves i njegovi sljedbenici često su zanemarivali komandu španskih zvaničnika i nisu brinulo o tome hoće li zapravo ponovo uspostaviti kraljevsku vlast, odlučujući umjesto toga da zadrže stvarnu vlast među sobom. Na kraju, u zaleđu Gornjeg Perua, republiketasi su održali u životu ideju nezavisnosti udružujući se sa obespravljenim pripadnicima ruralnog društva i starosjedilačkim grupama, ali nikada nisu uspjeli da zauzmu glavne centre stanovništva.[45]

Između Španaca i španskih Amerikanaca razvijali su se sve žešći sukobi, ali ta napetost je često bila povezana sa klasnim pitanjima ili su je vođe patriota podsticale sa željom stvaranja novih nacionalističkih osjećanja. Nakon podstrekavanja da zemlju oslobode od gačupenesa (pejorativni izraz za Penisulare), Idalgove snage su neselektivno masakrirale stotine Kriolaca i Penisulara koji su se sklonili u Alondiga de Granaditas u Gvanahuatu. U Venecueli tokom Divnog pohoda, Simon Bolivar je uspostavio politiku rata do smrti, u kojem bi rojalistički španski Amerikanci bili namjerno pošteđeni, ali bi čak i neutralni Penisulari bili ubijeni, kako bi se zabio klin između dvije grupe. Ova politika postavila je osnovu za nasilnu rojalističku reakciju pod Bovesom. Međutim, često su rojalizam i patriotizam jednostavno predstavljali barjak pod kojim su se okupljali oštećeni, a politički uzroci mogli su se odbaciti jednako brzo kao što su i prihvaćeni. Venecuelanski lanerosi prešli su na stranu patriota nakon što su elite i urbana središta postali sigurno rojalistički poslije 1815, a kraljevska vojska u Meksiku je na kraju donijela nezavisnost toj naciji.[45]

Kraljev rat protiv nezavisnosti (1814—1820)[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Rekonkista (Španska Amerika)

Do 1815. utvrđeni su opšti obrisi područja koja su kontrolisali rojalisti i patriote, a uspostavljen je i opšti prekid sukoba. U oblastima u kojima su rojalisti kontrolisali glavna naselja, većinu borbi u ime onih koji su se zalagali za nezavisnost vodili su izolovani gerilski odredi. U Novoj Španiji dvije glavne gerilske grupe predvodili su Gvadalupe Viktorija u Pueblu i Visente Herero u Oahaki. U sjevernoj Južnoj Americi, novogranadske i venecuelske patriote, pod vođama kao što su Simon Bolivar, Fransisko de Paula Santander, Santijago Marinjo, Manuel Pijar i Hose Antonio Paez, sprovodili su pohode u ogromnom slivu rijeke Orinoko i duž obala Kariba, često uz materijalnu pomoć koja je dolazila sa Kurasaoa i Haitija. U Gornjem Peruu gerilci su kontrolisali izolovane, ruralne dijelove zemlje.[46]

Povratak Ferdinanda VII[uredi | uredi izvor]

U martu 1814, nakon raspada Prvog francuskog carstva, Ferdinand VII vraćen je na španski prijesto. Time je označena važna promjena, budući da je većina političkih i pravnih promjena izvršenih na obje strane Atlantika — bezbroj hunti, Kortez u Španiji i nekoliko kongresa u Americi, kao i mnogi ustavi i novi zakonski kodeksi — napravljeno u njegovo ime. Prije stupanja na špansku teritoriju, Ferdinand VII je Kortezu dao labavo obećanje da će se pridržavati španskog ustava. Ipak kada je došao u Španiju shvatio je da ima značajnu podršku konzervativaca u opštoj populaciji i hijerarhiji Katoličke crkve u Španiji; pa je 4. maja porekao ustav i naredio hapšenje liberalnih vođa 10. maja. Ferdinand VII je svoje postupke pravdao izjavom da je ustav i druge promjene izvršio Kortez okupljen u njegovom odsustvu i bez njegovog pristanka. Obnovio je nekadašnje pravne zakonike i političke institucije i obećao da će sazvati novi Kortez u njegovom tradicionalnom obliku (sa odvojenim komorama za sveštenstvo i plemstvo), obećanje koje nikada nije ispunjeno. Vijesti o događajima širile su se kroz Špansku Ameriku tokom naredne tri sedmice do devet mjeseci, u zavisnosti od vremena koje je trebalo robi i ljudima da putuju iz Španije.[47]

Ferdinandovi postupci predstavljali su konačni defakto prekid kako sa autonomnim vladama, koje još uvijek nisu proglasile formalnu nezavisnost, tako i sa naporima španskih liberala da stvore predstavničku vladu koja bi u potpunosti obuhvatila prekomorske posjede. Takvu vladu su mnogi u Novoj Španiji, srednjoj Americi, Karibima, Kitu, Peruu, Gornjem Peruu i Čileu kao alternativu nezavisnosti. Ipak, vijest o obnavljanju „starog režima” nije pokrenula novi talas hunti, kao što se to dogodilo 1809. i 1810, sa značajnim izuzetkom uspostavljanja hunte u Kusku, koja je zahtijevala sprovođenje španskog ustava. Umjesto toga, većina španskih Amerikanaca bili su umjereni i odlučili su sačekati i vidjeti šta će proizaći iz obnavljanja pređašnje normalnosti. U stvari, na području Nove Španije, srednjem Amerike i Kita guverneri su smatrali cjelishodnim da izabrane ustavne ajuntamijentose ostave na položajima nekoliko godina kako bi spriječili sukob s lokalnim društvom.[48] Liberali s obje strane Atlantika su, ipak, nastavili zavjere kako bi vratili ustavnu monarhiju, što su konačno uspjeli 1820. godine. Najdramatičniji primjer prekoatlantske saradnje je možda ekspedicija Fransiska Havijera Mine u Teksas i sjeverni Meksiko 1816. i 1817. godine.[49]

Španski Amerikanci u rojalističkim oblastima koji su bili posvećeni nezavisnosti već su se pridružili gerilskim pokretima. Međutim, Ferdinandovi postupci su postavili područja van kontrole Krune ka putu potpune nezavisnosti. Vlade ovih regija, koje su svoje porijeklo vodile od hunti iz 1810, pa čak i oni umjereni koji su prihvatili pomirenje s Krunom, sada su uvidjeli potrebu za odvajanje od Španije, ukoliko žele zaštiti reforme koje su donijete.

Rojalistička vojska[uredi | uredi izvor]

Bitka kod Rankagve 1814. godine.

Tokom ovog perioda, rojalističke snage su napredovale u Novoj Granadi, koju su kontrolisale od 1815. do 1819, i u Čileu, koji su kontrolisale od 1814. do 1817. godine. Osim rojalističkih područja na sjeveroistoku i jugu, provincije Nove Grenade su od 1810. održavale nezavisnost od Španije, za razliku od susjedne Venecuele, gdje su rojalisti i patriote nekoliko puta razmjenjivali kontrolu nad regijom. Da bi pacifikovali Venecuelu i povratili Novu Granadu, Španija je 1815. organizovala najveću oružanu silu koju je ikada poslala u Novi svijet, a sastojala se od 10.500 vojnika i gotovo 60 brodova.[e][51] Iako je ova sila bila presudna u ponovnom zauzimanju regije koja se zalaže za nezavisnost (poput Nove Granade), njeni pripadnici su se na kraju raširili po Venecueli, Novoj Granadi, Kitu i Peruu, poboljevali od tropskih bolesti, što je sveukupno umanjilo njihov uticaj na rat.[52] Još važnije, većina rojalističkih snaga nije bila sastavljena od vojnika poslatih sa Poluostrva, nego od španskih Amerikanaca.

Generalno, Evropljani su činili samo oko desetine rojalističkih vojski u Španskoj Americi i samo oko polovine ekspedicionih jedinica. Pošto je svaku evropsku vojničku žrtvu zamijenio vojnik iz Španske Amerike, s vremenom je u ekspedicionim jedinicama bilo sve više i više vojnika iz Španske Amerike. Na primjer, Pablo Moriljo, glavni komandant ekspedicione snage upućene u Južnu Ameriku, izvijestio je da je 1820. imao pod komandom samo 2000 evropskih vojnika; drugim riječima, samo polovina vojnika njegove ekspedicione snage bili su Evropljani. Procjenjuje se da su u bici kod Majipua rojalističku vojsku činilo samo četvrtina evropskih vojnika, u bici kod Karabobe oko petine, a u bici kod Ajakuča bilo je manje od 1% Evropljana.

Američke milicije odražavale su rasnu strukturu lokalnom stanovništva. Na primjer, rojalistička vojska u Venecueli imala je 843 bijela (espanjola), 5378 kasta i 980 starosjedilačkih vojnika 1820. godine.

Napredak pristalica nezavisnosti[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Prelazak Anda i Bolivarov pohod za oslobođenje Nove Granade

Pred kraj ovog perioda snage pristalica nezavisnosti postigle su dva važna napretka. U Južnom konusu, veteran španske vojske sa iskustvom u Španskom ratu za nezavisnost, Hose de San Martin, postao je guverner provincije Kujo. Iskoristio je ovaj položaj da započne organizovanje vojske već 1814. u pripremi za invaziju na Čile. Ovo je bila važna promjena u strategiji nakon što su tri pohoda Ujedinjenih provincija poražene u Gornjem Peruu. San Martinova vojska postala je jezgro Vojske Anda, koja je dobila presudnu političku i materijalnu podršku 1816. kada je Huan Martin de Puejredon postao vrhovni direktor Ujedinjenih provincija. U januaru 1817. San Martin je konačno bio spreman da krene protiv rojalista u Čileu. Ignorišući naredbu kongresa Rio de la Plata da se ne kreće u sukob sa Čileom, San Martin zajedno sa generalom Bernardom O’Higinsom, kasnije vrhovnim direktorom Čilea, poveo vojsku preko Anda u potezu koji je preokrenuo stanje. Do 10. febuara, San Martin je imao kontrolu nad sjevernim i središnjim Čileom, a godinu dana kasnije, nakon borbi na smrt, i nad jugom. Uz pomoć flote pod komandom bivšeg britanskog mornaričkog oficira Tomasa Kokrejna, Čile je osiguran od rojalista i te godine je proglašena nezavisnost. San Martin i njegovi saveznici proveli su naredne dvije godine planirajući invaziju na Peru, koja je počela 1820. godine.[53]

Na sjeveru Južne Amerike, poslije nekoliko neuspjelih pohoda za zauzimanje Karakasa i drugih urbanih središta Venecuele, Simon Bolivar je smislio sličan plan 1819. da pređe Ande i oslobodi Novu Granadu od rojalista. Poput San Martina, i Bolivar je lično preduzimao napore da stvori vojsku za invaziju na susjednu zemlju, sarađivao je sa prognanicima iz te regije, a koji su se zalagali za nezavisnost i nije imao odobrenje venecuelanskog kongresa. Za razliku od San Martina, Bolivar nije imao profesionalno obučenu vojsku, već brzo sastavljenu mješavinu ljanero gerile, novogranadskih prognanika predvođenih Santanderom i britanskim regrutima. Od juna do jula 1819, koristeći kišnu sezonu kao zaklon, Bolivar je vodio svoju vojsku preko poplavljenih ravnica i tokom hladnoće, zabranjenim prolazima Anda, sa velikim gubicima — četvrtina Britanskih legija je stradala, kao i mnogi njegove ljanero vojnici, koji nisu bili spremni za visinu od skoro 4000 m — ali kockanje se isplatilo. Do avgusta Bolivar je imao kontrolu nad Bogotom i njenom riznicom i stekao je podršku mnogih u Novoj Granadi, koja je i dalje negodovala zbog ponovnog osvajanja izvedenog pod Moriljom. Ipak, Santander je smatrao da je neophodno nastaviti politiku „rata do smrti” i izvršio pogubljenje 38 rojalističkih oficira koji su se predali. Sa resursima Nove Granade Bolivar je postao neprikosnoveni vođa patriota u Venecueli i organizovao je zajednicu dvije regije u novoj državi pod nazivom Kolumbija (Velika Kolubija).[54][55]

Konsolidacija nezavisnosti[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Španska liberalna revolucija
Rafael del Rijego prevodio je pobunu španskih ekspedicionih snaga poslatih u Ameriku 1. januara 1820. godine.

Da bi se suprotstavili napretku snaga koje se bore za nezavisnost, Španija je pripremila drugu, veliku ekspedicionu silu 1819. godine. Ove snage, međutim, nikada nisu napustile Španiju. Umjesto toga, snage su postale sredstvo kojim su liberali konačno mogli povratiti ustavni režim. Rafael del Rijego, komandant asturijskog bataljona, predvodio je pobunu među trupama 1. januara 1820. zahtijevajući povratak ustava iz 1812. godine. Njegove trupe su marširale kroz gradove Andaluzije sa nadom da će se ustanak proširiti i na civilno stanovništvo, ali mještani su uglavnom bili ravnodušni. Pobuna se, međutim, dogodila u Galiciji na sjeveru Španije i odatle se brzo proširila na ostatak zemlje. Kraljevsku palatu u Madridu opkolili su vojnici pod komandom generala Fransiska Balesterosa 7. marta, a tri dana kasnije je Ferdinand VII, koji je tada bio zatvorenik, pristao da obnovi ustav.[56]

Rijegova pobuna imala je dva značajna efekta na rat u Americi. Vojno, veliki broj pojačanja, koja su bila naročito potrebna za ponovno zauzimanje Nove Granade i odbranu Perua, nikada nije stigao. Dalje, kako je položaj rojalista u regiji postajao očajniji, došlo je do velikog prebjega jedinica na patriotsku stranu. Politički, ponovna uspostava liberalnog režima promijenila je uslove pod kojima je španska vlada nastojala da angažuje pobunjenike. Nova vlada je naivno pretpostavila da su se pobunjenici borili za španski liberalizam i da bi španski ustav i dalje mogao biti osnova za pomirenje obje strane. Vlada je sprovela ustav i održala izbore u prekomorskim provincijama, baš kao i u Španiji. Takođe je naložila vojnim zapovjednicima da započnu pregovore o primirju s pobunjenicima uz obećanje da mogu učestvovati u obnovljenoj predstavničkoj vladi.[57]

Nova Španija i Centralna Amerika[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Prvo meksičko carstvo i Savezna Republika Centralna Amerika

U stvari, španski ustav iz 1812, koji je usvojio Kadiski kortez, služio je kao osnova za nezavisnost u Novoj Španiji i srednjoj Americi, jer je u obje regija postojala koalicija konzervativnih i liberalnih rojalističkih vođa koji su predvodili uspostavljanje novih država. Španski ustav iz 1812. pokušao je da se vrati politikama koje je španska vlada sprovodila pod habzburškom vladavinom. Ova politika je priznala špansku kolonijalnu teritoriju kao kraljevstvo sa jednakim ugledom u Španiji.[13] Štaviše, politike pod Habzburzima omogućavale su stalni revizionizam, kroz korupciju i prodaju kancelarija, što je pružalo priliku za dodjeljivanje više prava i promjenu politike u skladu sa zahtjevima stanovništva.[58] Obnova španskog ustava i predstavničke vlade dočekana je s oduševljenjem u Novoj Španiji i srednjoj Americi. Održani su izbori, uspostavljene mjesne samouprave i poslati predstavnici u Kortez. Španski ustav iz 1812. mogao je biti prilika da se društvene promjene uvedu polako i bez prijetnje radikalizovanom pobunom nižih društvenih klasa, nudeći priliku da se donesu promjene za koje bi oni koji su na vlasti vjerovali da bi najbolje koristile njihovim teritorijama. Međutim, među liberalima je postojao strah da novi režim neće potrajati; a konzervativci i crkva brinuli su se da li će nova liberalna vlada proširiti svoje reforme i antiklerikalno zakonodavstvo. Pa ipak, s obzirom na to da su se Kadiski kortezi nalazili u Španiji, politička i ekonomska moć i odluke bile su lokalizovane u Španiji, što im je efektivno dalo kontrolu nad čitavom Španskom Amerikom. Ove tenzije su dodatno isfrustrirale mnoge španske Amerikance zbog njihove nemogućnosti da kontrolišu politiku koja je neposredno uticala na njihovo ekonomski i sociopolitičko blagostanje, što ih je vodila dalje ka nezavisnosti.[13] Ova klima nestabilnosti stvorila je uslove da dvije strane stvore savez. Ovaj savez se sjedinio krajem 1820. iza Agustina de Iturbidea, pukovnika kraljevske vojske, kome je u to vrijeme bilo naređeno da uništi gerilske snage predvođene Visenteom Gererom.[59][60]

Visente Gerero i Agustin de Iturbide u „Akatempanskom zagrljaju”, trenutku kada su se dogovorili da udruže snage u borbi protiv kraljevske vojske.

U januaru 1821, u očekivanju ukidanja ustava iz 1812, službenici Nove Španije su izabrali i poslali Iturbidea sa Gererom, vođom pobune. Započeo je tzv. „mirovne” pregovore, predlažući da se strane ujedine i uspostave nezavisnu Novu Španiju. Iturbide je kasnije svrgnut i tiho zarobljen radi pogubljenja. Jedinstveni uslovi koje je predložio Iturbide postali su osnova Igvalskog plana: nezavisnost Nove Španije (koja će se zvati Meksičko carstvo) sa Ferdinandom VII ili drugim pripadnikom Burbona kao carem; zadržavanje Katoličke crkve kao zvanične države religije i zaštita njenih postojećih privilegija; i jednakost svih Novošpanaca, bilo da su imigrirali ili rođeni u Novoj Španiji. Sljedećeg mjeseca, drugi gerilski vođa, Gvadalupe Viktorija, pridružio se savezu, a 1. marta Iturbide je proglašen zapovjednikom nove Armije tri garancije. Predstavnik nove španske vlade, vrhovni politički šef Huan O’Donohu, koji je zamijenio prethodne vicekraljeve, stigao je u Verakruz 1. jula 1821, ali je otkrio da rojalisti drže cijelu zemlju, izuzev Verakruza, Meksiko Sitija i Akapulka. Budući da je u vrijeme kada je O’Donohu napustio Španiju, Kortez u velikoj mjeri razmatrao proširenje autonomije prekomorskih posjeda, O’Donohu je predložio da o sporazumu sa Iturbideom pregovara pod uslovima Igvalskog plana. To je dovelo do Kordopskog sporazuma, koji je potpisan 24. avgusta, a kojim su na snazi zadržani svi postojeći zakoni, uključujući i ustav iz 1812, sve dok ne bude napisao novi ustav za Meksiko. O’Donohu je postao dio privremene vladajuće hunte sve do svoje smrti 8. oktobra. I španski Kortez i Ferdinand VII odbili su Kordopski sporazum, a konačan raskid s Španijom nastupio je 19. maja 1822, kada je Meksički kongres prijesto dodijelio Iturbideu.[61][60] Španije je priznala Meksiko 1836,[62][63] a diplomatski odnosi su postali normalni u vrijeme Španskog građanskog rata i frankizma.

Centralna Amerika je stekla nezavisnost zajedno s Novom Španijom. Akt o nezavisnosti potpisan je u Gvatemali 15. septembra 1821, kojim je Centralna Amerika (Gvatemala, Honduras, Salvador, Nikaragva i Kostarika) proglasila nezavisnost od Španije. Regionalne elite podržale su uslove Igvalskog plana i organizovale savez Centralne Amerike s Meksičkim carstvom 1821. godine. Dvije godine kasnije, nakon Iturbideovog pada, regija se, izuzev Čijapasa, mirno odvoji od Meksika 1. jula 1823, uspostavljajući Federalnu Republiku Centralnu Ameriku. Nova država postojala je sedamnaest godina, a centrifugalne sile su odvojile pojedine regije do 1840. godine.[64]

Južna Amerika[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Borci za nezavisnost Latinske Amerike
Prva čileanska mornarička eskadrila učestvovala je u oslobađanju Perua i doplovila je do Donje Kalifornije, vršeći prepade na španske brodove.

Za razliku od Nove Španije i Centralne Amerike, u Južnoj Americi nezavisnost su podstakli borci za nezavisnost koji su držali tokom posljednjih pola decenije. Hose de San Martin i Simon Bolivar nehotice su širom kontinenta predvodili manevar „kliješta” iz južne i sjeverne Južne Amerike kojim je oslobođena većina nacija Španske Amerike na tom kontinentu. Nakon osiguravanja nezavisnosti Čilea 1818, San Martin se koncentrisao na izgradnju pomorske flote u Tihom okeanu kako bi se suprotstavio španskoj kontroli tih voda i stigao do rojalističkog uporišta Lima. Do sredine 1820. San Martin je okupio flotu od osam ratnih brodova i šesnaest transportnih brodova pod komandom admirala Kokrejna. Flota je isplovila iz Valparaisa do Parakasa na jugu Perua. Vojska se iskrcala 7. septembra u Parakas i uspješno zauzela Pisko. Poslije toga, San Martin, čekajući opštu Peruansku pobunu, odlučio je da izbjegne neposrednu vojnu konfrontaciju. San Martin se nadao da će njegovo prisustvu pokrenuti autentični peruanski revolt protiv španske vladavine, vjerujući da će u suprotnom svako oslobođenje biti kratkotrajno. U međuvremenu, San Martin je učestvovao u diplomatskim razgovorima sa vicekraljem Hoakinom de la Pesuelom, koji je po naredbama ustavne vlade trebao voditi pregovore prema ustavu iz 1812. i održati jedinstvo španske monarhije. Međutim, ovi napori pokazali su se nerodnim, jer se nezavisnost i jedinstvo monarhije nisu mogli uskladiti, pa je vojska krajem oktobra otplovila na bolji strateški položaj u Uačo, na sjeveru Perua. Tokom nekoliko narednih mjeseci, uspješni kopneni i pomorski pohodi protiv rojalista obezbijedili su nova uporišta, a u mjestu Uačo je San Martin saznao da je Gvajakil (u Ekvadoru) proglasio nezavisnost 9. oktobra.[65]

Bolivar, kada je saznao za propast druge španske ekspedicije, proveo 1820. pripremajući oslobodilački pohod na Venecuelu. Bolivaru je pomogla nova politika Španije traženja saradnje sa pobunjenicima, koju je Moriljo sproveo, odrekao se dužnosti vrhovnog komandanata i vratio u Španiju. Iako je Bolivar odbacio španski prijedlog da se patriote vrate u španski poredak prema ustavu iz 1812, strane su 25. i 26. novembra uspostavile šestomjesečno primirje i regulisanje pravila angažovanja prema nacionalnom zakonu. Primirje nije trajalo šest mjeseci. Svima je bilo očigledno da je rojalistički položaj u velikoj mjeri oslabljen nedostatkom pojačanja. Rojalistički vojnici i čitave jedinice počele su u velikom broju dezertirati ili prebjegavati patriotima. Kabildi Marakaiba 28. januara 1821. proglasio je provinciju nezavisnom republikom koja je odlučila da se pridruži Velikoj Kolumbiji. Migel de la Tor, koji je zamijenio Morilja kao vrhovni komandant, shvatio je ovo kao kršenje primirja, iako su republikanci tvrdili da je Marakaibo promijenio strane svojom voljom, obje strane počele su pripreme za obnovljeni rat. Sudbina Venecuele zapečaćena je povratkom Bolivara u aprilu, koji je sa sobom vodio 7000 vojnika iz Nove Granade. U bici kod Karaboba 24. juna, snage Velike Kolumbije odlučno su pobjedile rojalističke snage, osiguravajući kontrolu nad Venecuelom, izuzev Peurta Kabelja, i time garantujući nezavisnost Venecuele. Bolivar se sada mogao koncentrisati na pretenzije Velike Kolumbije na južnu Novu Granadu i Kito.[66]

Bitka kod Karaboba, djelo Martina Tovara i Tovara.

Vicekralja Perua Pesuela svrgnuo je pučem Hose de la Serna 29. januara 1821, ali su prošla dva mjeseca prije nego što je San Martin približio svoju vojsku Limi, ploveći do Ankona. Narednih nekoliko mjeseci San Martin se ponovo uključio u pregovore nudeći stvaranje nezavisne monarhije; ali je La Serna insistirao na jedinstvu španske monarhije, pa su pregovori došlo u ćorsokak. Do jula La Serna je procijenio da njegovo držanje Lime slabo, a 8. jula je kraljevska vojska napustila obalni grad kako bi ojačala položaje u zaleđu, sa Kuskom kao novom prijestonicom vicekraljevstva. San Martin je ušao u Limu 12. marta, gdje je 28. jula proglašen „zaštitnikom zemlje”, dužnost koja mu je omogućila da upravlja novom nezavisnom državom.[67]

Ishod bitke na jezeru Marakaibo 1823. bilo je konačno protjerivanje Španaca iz Velike Kolumbije.

Da bi osigurao da Predsjedništvo Kita postane dio Velike Kolumbije i da ne ostane skup manjih, podijeljenih republika, Bolivar je u februaru 1821. poslao pomoć u vidu zaliha i vojske pod vođstvom Antonija Hosea de Sukrea u Gvajakil. Godinu dana Sukre nije mogao da zauzme Kito, a do novembra obje strane su iscrpljene, potpisale devetodnevno primirje. Sljedeće godine, u bici kod Pičinča 24. maja 1822, Sukreove venecuelanske snage konačno su osvojile Kito; držanje Velike Kolumbije na toj teritoriji bilo je sigurno. Sljedeće godine, nakon što je uništena peruanska patriotska vojska u bici kod Ika, San Martin se 26. i 27. jula sastao sa Simonom Bolivarom u Gvajakilu. Poslije toga San Martin donosi odluku o povlačenju iz javnosti. U naredne dvije godine uništene su dvije vojske rioplatskih (argentinskih), čileanskih, kolumbijskih i peruanskih patriota u pokušaju da prodru u rojalističko uporište u andskim regijama Perua i Gornjeg Perua. Godinu dana kasnije, peruanski kongres odlučio je da postavi Bolivara na čelo patriotskih snaga u zemlji. Sukob između La Serne i generala Pedra Antonija Olanjete, koji je bio produžena ruka španskih liberala, poništava je rojalističko djelovanje. La Serna je izgubio kontrolu nad polovinom svoje najbolje vojske do početka 1824, čime je ukazana prilika patriotama.[68][69]

Bitka kod Ajakuča 1824. u Peruu osigurala je nezavisnost Južne Amerike.

Pod komandom Bolivara i Sukrea, iskusni veterani kombinovanih vojski, uglavnom Kolumbijci, uništili su rojalističku vojsku pod komandom La Serne u bici kod Ajakuča 9. decembra 1824. godine. La Sernova vojska bila je brojčano nadmoćnija, ali se sastojala uglavnom od novih regruta. Jedino značajno rojalističko područje koje je ostalo na kontinentu bila je planinska zemlja Gornji Peru. Nakon bitke, rojalističke snage Gornjeg Perua pod komandom Olanjete predale su se nakon što je 2. aprila 1825. preminuo u Tumusli. Bolivar je bio za održanje jedinstva Gornjeg Perua s Peruom, ali gornjeperuanske vođe — uglavnom bivši rojalisti, poput Kasimira Olanjete, nećaka generala Olanjete — okupljeni na kongresu pod Sukreovim pokroviteljstvom podržale su nezavisnost zemlje. Bolivar je odluku prepustio Sukreu. Sukre je proglasio nezavisnost Gornjeg Perua u gradu koji sada nosi njegovo ime 6. avgusta, privodeći kraju glavne ratove za nezavisnost.[70][71][72]

Kada je postalo jasno da neće doći do preokreta u nezavisnosti Španske Amerike, nekoliko novih država počelo je dobijati međunarodno priznanje. Sjedinjene Države su već 1822. priznale Čile, Rio de la Plate, Peru, Veliku Kolumbiju i Meksiko. Ujedinjeno Kraljevstvo je čekalo do 1825, nakon bitke kod Ajakuča, da prizna Meksiko, Veliku Kolumbiju i Rio de la Plate. Obje države su priznale još država Španske Amerike u narednih nekoliko godina.[73]

Posljednja rojalistička uporišta[uredi | uredi izvor]

Španija nije uspjela ponovo zauzeti Meksiko u bici kod Tampika 1829. godine.

Španska priobalna utvrđenja u Verakruzu, Kaljau i Čilou bila su uporišta koja su se opirala do 1825, odnosno 1826. godine. U narednoj deceniji, rojalistički gerilci nastavili su da djeluju u nekoliko zemalja i Španija je pokušala nekoliko puta da povrati dijelove kopna Španske Amerike. Pukovnik Hose Arisabalo započeo je gerilski rat s venecuelanskim gerilcima 1827, a brigadir Isidro Baradas predvodio je posljednji pokušaj regularnih snaga da osvoje Meksiko 1829. godine. Braća Pinčeira preselila su se u Patagoniju i tamo ostali kao multietnički rojalistički odmetnici sve dok nisu poraženi 1832. godine.[74] Ipak, slučajevi slični ovom nisu preokrenuli političko stanje.

Sve veća nestabilnost Svetog saveza poslije 1825. i pad Burbona u Francuskoj 1830. tokom Julske revolucije eliminisali su glavnu podršku Ferdinandu VII u Evropi, ali tek kraljevom smrću 1833. Španija je konačno napustila sve planove ponovnog vojnog osvajanja, a 1836. njena vlada je otišla toliko daleko da se odrekla suvereniteta nad čitavom kontinentalnom Amerikom. Tokom 19. vijeka Španija će priznati sve nove države.[75] Samo će Kuba i Portoriko ostati pod španskom vlašću, sve do Špansko-američkog rata 1898. godine.

Posljedice nezavisnosti[uredi | uredi izvor]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Skoro puna decenija i po ratova znatno su oslabile privreda i političke institucije Španske Amerike, što je ometalo mogući privredni razvoj regije tokom većeg dijela 19. vijeka, a ishod je bio trajna nestabilnost koja je zadesila regiju. Nezavisnost je defakto uništila trgovinski blok koji je činio Špansku imperiju — naročito Manilski galeon i Srebrnu flotu. Nakon nezavisnosti, trgovina među novim državama Španske Amerike bila je manja nego u kolonijalnom dobu. Jednom kada su veze prekinute, malobrojno stanovništvo većine novih država nije pružalo podsticaj koji bi namamio proizvođače Španske Amerike da ponovo oforme stare trgovinske obrasce. Pored toga, prestala je zaštita od evropske konkurencije, koju je španski monopol pružio privrednim proizvodnim sektorima. Zbog korisnosti, zaštitne carine za ove sektore, naročito za proizvodnju tekstila, trajno su smanjene, a strani uvoz je nadvladao domaću proizvodnju. Ovo je u velikoj mjeri uticalo na starosjedilačke zajednice, koje su se u mnogim dijelovima Španske Amerike specijalizovale za snabdijevanje gotovim proizvodima urbana tržišta, mada koristeći predindustrijske tehnike. Ratovi su u velikoj mjeri uticali i na glavni ekonomski sektor u regiji, rudarstvo. Proizvodnja srebra u Boliviji se prepolovila nakon nezavisnosti, a u Meksiku je opala za tri četvrtine.[76] Gradovi koji su zavili od pomorske trgovine, poput Valdivije, zaronili su u depresiju propadanjem unutrašnjeg kolonijalnog trgovinskog sistema.[77]

Spoljnotrgovinske politike varirale su među novim zemljama, neke poput Rio de la Plata i Perua primjenjivale su u početku protekcionističku politiku, dok je Čile bio otvoreniji za spoljnu trgovinu, dok je i dalje primjenjivao neku vrstu neomerkantilizma.[78]

Nove države koje su počele puštati korijene u Latinskoj Americi, posebno Meksiko, često su se dodvoravale stranoj finansijskoj podršci evropskih država. Ova strana ulaganja često su dolazila kroz zajmove, koji su samo nastavili da sakate privrede koje su uništene ili napuštene tokom sukoba. Ova investicija nije bila dovoljna da podrži privredni oporavak i vjerovatno je samo dodatno negativno uticala na privredni rast u ovim novonastalim državama, gurajući ih dalje u dugove u pokušaju oporavka i rasta njihovih privreda.[79] Kako su nove nezavisne države konačno ušle u svjetsku privredu nakon završetka Francuske revolucije i Napoleonovih ratova, kada su se privrede Evrope i Sjedinjenih Država oporavljale i agresivno tražile nova tržišta za prodaju svojih proizvoda nakon više od dvije decenije prekida. Na kraju, Španska Amerika se mogla poveza sa svjetskim tržištem samo kao izvoznik sirovina i potrošač gotovih sirovina.[80]

Društvo[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Liberalizam i konzervatizam u Latinskoj Americi

Nezavisnost od španske krune zahtijevala je solidarnost svih društvenih slojeva. Međutim, svaka društvena frakcija imala je svoje ideje kako bi mjesno društvo trebalo izgledati i kako bi izgledalo nakon osamostaljena.[13] To je uticalo na sposobnost društava da se lako integrišu zbog nejedinstva njihovih ideja o budućim političkim sistemima i ideologijama, što je ishodovalo većim sukobima kada je u pitanju konsolidacija države.[27] Autoritet kojim je elitna kriolska klasa zapovijedala omogućavao im je da kontrolišu državni razvoj, kako bi osigurali da ostanu na vlasti. Kao rezultat, novoosnovane države ispunile bi neke od zahtjeve drugih društvenih frakcija kako bi osigurale stabilnost i integraciju svih u društveno tkivo nove države, istovremeno garantujući kontinuiranu reprodukciju kriolske elite u položaj moći i kontrolu nad ostatkom društva.[13]

Političku raspravu koja je tražila odgovore na ova pitanja obilježio je sukob između liberalizma i konzervatizma. Konzervativci su nastojali da održe tradicionalne društvene strukture kako bi osigurali stabilnost; liberali su nastojali da stvore dinamičnije društvo i privredu ukidanjem etnički zasnovanih društvenih razlika i oslobađanjem imovine od ekonomskih ograničenja. U težnji da transformišu društvo, liberali su često usvajali politike koje nisu dobro dočekane u starosjedilačkim zajednicama, koje su imale koristi od jedinstvene zaštite koju im je pružao tradicionalni španski zakon.[81]

Nezavisnost je pokrenula ukidanje ropstva u Španskoj Americi, jer se to vidjelo kao dio borbe za nezavisnost, a mnogi robovi su stekli manumisiju pridruživanjem patriotskim vojskama. U oblastima u kojima ropstvo nije bilo glavni izvor radne snage (Meksiko, Centralna Amerika i Čile), emancipacije se dogodila gotovo odmah nakon sticanja nezavisnosti. U oblasti u kojima je ropstvo bilo glavni izvor radne snage (Kolumbija, Venecuela, Peru i Rio de la Plate), emancipacija se sprovodila postepeno naredne tri decenije, obično prvo stvaranjem zakona o slobodnoj materici i programa za nadoknađenu emancipaciju. Početkom pedesetih godina 19. vijeka, ropstvo je ukinuto u svim nezavisnim državama Španske Amerike.[82]

Uloga žena[uredi | uredi izvor]

Huana Asurduj de Padilja, mestički vođa patriota u Rio de la Plati.

Žene nisu bile samo posmatrači ratova za nezavisnost Španske Amerike. Mnoge žene su izabrale stranu o političkim pitanjima i pridružile se pokretima za nezavisnost kako bi učestvovale na mnogim nivoima. Žene su stvarale političke organizacije i organizovale sastanke i grupe koji su donirali hranu i zalihe vojnicima.

Neke žene su učestvovale u ratovima kao špijuni, doušnici i borci. Manuela Saens bila je dugogodišnja ljubavnica Simona Bolivara, njegov čovjek od povjerenja i sekretarica njegove arhive. Spasila mu je život u dva navrata, njegovala ranjene vojnike, a pojedini istoričari vjeruju da se borila u nekoliko bitaka. Saensova je pratila Bolivara i njegovu vojsku kroz ratove za nezavisnost, a u Latinskoj Americi postala je poznata kao „majka feminizma i emancipacije žena i jednakih prava”. Sam Bolivar je bio zagovornik ženskih prava u Latinskoj Americi. Želio je da žene oslobodi ugnjetavanja i inferiornosti onome što je uspostavio španski režim. Bolivar je čak Saensovu učinio pukovnikom kolumbijske vojske zbog njenog junaštva, što je izazvalo kontroverzu jer u to vrijeme u vojsci nije bilo žena. Još jedna žena koja je dobila na značaju u ratu za nezavisnost bila je Huana Asurduj de Padilja, mestikinja koja se borila za nezavisnost Rio de la Plata. Argentinska predsjednica Kristina Kiršner posthumno je unaprijedila Huanu u čin generala.

Na bojištima je uvijek bilo prisutno mnogo žena koje su pomagale u spašavanju i njegovanju vojnika. Neke žene su se borila zajedno sa svojim muževima i sinovima na bojnom polju. Žene su rat za nezavisnost vidjele kao način da steknu jednaka prava, poput glasanja i prevaziđu potčinjeni položaj žena prema muškarcima.[83]

Vlada i politika[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Ugovori o priznavanju nezavisnosti Španske Amerike
Teritorije koje su postale nezavisne poslije ratova za nezavisnost (plava)

Nezavisnost nije rezultovala stabilnom političkim režimom, izuzev u nekoliko zemalja. Prvo, nove države nisu imale dobro definisane identitete, već je postupak stvaranja identiteta tek počinjao. To se izvodilo putem novina i stvaranjem nacionalnih simbola, uključujući novih naziva zemalja (Meksiko, Kolumbija, Ekvador, Bolivija, Argentina), čime su raskidale sa prošlošću. Pored toga, granice nisu bile čvrsto utvrđene, a borba između federalizma i centralizma, koja je počela u nezavisnosti, nastavljena je tokom ostatka vijeka. Dvije velike države koje su proizašle iz ratova — Velika Kolumbija i Centralna Amerika — raspale su se poslije decenije ili dvije, a Argentina će se politički konsolidovati tek šezdesetih godina 19. vijeka.[84]

Ratovi su uništili staru civilnu birokratiju koje je vijekovima vlada regijom, jer su institucije poput audijencija eliminisane, a mnogi zvaničnici Penisulari pobjegli su u Španiju. Katolička crkva, koja je bila važna društvena i politička institucija tokom kolonijalnog doba, kraj sukoba je dočekala slaba. Kako i kod vladinih zvaničnika, mnogi biskupi Penisulari napustili su svoje biskupije i njihova mjesta nisu popunjena decenijama, sve dok se nisu stvorili novi prelati i uredili odnosi između novih država i Vatikana. Kako se Crkva oporavila, liberali su napadali njenu ekonomsku i političku moć.[85]

Uprkos činjenici da je sam rat za nezavisnost bio obilježen brzim širenjem predstavničke vlasti,[86] za nekoliko novih država 19. vijek je bio obilježen militarizmom zbog nedostatka dobro definisanih političkih i nacionalnih institucija. Vojske i oficiri koji su nastali tokom postupka nezavisnosti željeli su da se obezbjede da će dobiti nagradu po završetku borbe. Mnoge od ovih vojski nisu se potpuno rasformirale kada su ratovi prestali i pokazale su se kao jedna od stabilnijih institucija u prvim decenijama poslije sukoba. Vojske i njihove vođe efikasno su uticali na tok političkog razvoja. Iz ove nove tradicije izašli su kaudilji, moćnici koji su stekli formalnu i neformalnu ekonomsku, vojnu i političku moć.

Strana podrška[uredi | uredi izvor]

Ujedinjeno Kraljevstvo[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Britanska intevencija u nezavisnosti Španske Amerike
Čileanska ratna mornarica predvođena Tomasom Kokrejnom zauzela je špansku fregatu Esmeralda u noći 5. novembra 1820. godine.

Ujedinjeno Kraljevstvo je željelo vidjeti kraj španske vladavine u Južnoj Americi i na kraju iskoristi monopol nad potencijalnim važnim tržištima na tom prostoru. Istovremeno su željeli da Španija kao saveznik održi ravnotežu snagu u postnapoleonskoj Evropi.[87] Da bi to ispunila, Ujedinjeno Kraljevstvo je tajno podržavalo revolucionarne u Južnoj Americi. U nekoj vrsti privatnog slobodnog poduhvata prema zakonu, poslala je ljude, finansijsku i materijalnu podršku kako bi pomogla pobunjenicima u borbi protiv Španije.[88][89]

Jedan od najznačajnijih doprinosa bile su Britanske legije, dobrovoljačka jedinica koja je se borila pod komandom Simona Bolivara. Ove oružane snage u svom sastavu imale su više od 6000 pripadnika, a većina su bili veterani Napoleonovih ratova.[90] Njihovo borbeno umjeće najviše se istaklo u bitkama kod Bojake (1819), Karaboba (1821), Pičinča (1822) i Ajakuča (1824), koje su osigurale nezavisnost Kolumbije, Venecuele, Ekvadora i Perua. Bolivar je Legije i sve one koji su služili u njoj opisao kao „spasitelje moje zemlje”.[91]

Mnogi pripadnici Kraljevske ratne mornarice bili su dobrovoljci revolucionarnih snaga. Najpoznatiji je Tomas Kokrejn koji je reorganizovao Čileansku ratnu mornaricu, koju su uglavnom činili veterani Kraljevske mornarice. Među mnogim podvizima ističe se zauzimanje španskog utvrđenja Valdivija 1820; i iste godine zauzeo je vodeći brod španske južnoameričke flote, Esmeradlu, u luci Kaljao.[92] Kao što je dao doprinos u nezavisnosti Čilea, Kokrejn je isto učinio i za Peru, uspostavljajući efikasnu blokadu i prevozeći vojne snage. Zatim se preselio u Brazil i učestvovao u borbi Brazila za nezavisnost od Portugalije. Oko 10.000 Britanaca služio je u Južnoj Americi u borbi protiv Španije, prema podacima iz 1819. godine.[93]

Britanska diplomatija je takođe imala ključnu ulogu; ističe se uloga ministara spoljnih poslova Roberta Stjuarta i Džordža Kaninga, koji su željeli vidjeti propast španskih južnoameričkih kolonija. Stjuartovo najveće dostignuće bilo je postizanje dogovora sa evropskim silama na Ahenskom kongresu 1818. i Veronskom kongresu 1822. godine. Na njima je donesena odluka o blokadi pomoći Španiji, što je inhibiralo njeno ponovno osvajanje Južne Amerike.[94] Sa Kraljevskom mornaricom koja je kontrolisala okeane, ovo je postavilo prioritet — oni su takođe bili odlučujući faktor u borbi za nezavisnost određenih latinoameričkih zemalja.[87]

Sjedinjene Države[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Sporazum Adams—Onis, Republika Zapadna Florida, Republika Istočna Florida i Pobunjenički korsari

Do intervencije Sjedinjenih Država došlo je zbog dva različita uzroka teritorijalne aneksije i pobune na španskim teritorijama.[95][96][97]

Republika Zapadna Florida bila je kratkotrajna republika 1810. u najzapadnijem dijelu španske Zapadne Floride, koju su nakon nepuna tri mjeseca Sjedinjene Države pripojile i okupirale, a zatim su postale dio Teritorije Luizijana. Republika Istočna Florida bila je još jedna republika koju su pobunjenici proglasili protiv španske vladavine u Istočnoj Floridi, a koji su bezuspješno željeli pripajanje Sjedinjenim Državama. Floridski sporazum potpisan je 1819. između Španije i Sjedinjenih Država, a njima je Španije prepustila cijelu Floridu Sjedinjenim Državama.

Španci su 1811. ugušili pobunu u San Antoniju (Teksas) tokom revolucije protiv rojalista u Meksičkom ratu za nezavisnost. Preostali pobunjenici su se zatim obratili Sjedinjenim Državama za pomoć. Bernardo Gutjeres de Lara otputovao je u Vašington. Gutjeres je dobio podršku Avgustusa Magija, koji je formirao američke filibasterske snage u Lujizijani. Pobunjenike je predstavljala zelena zastava ekspedicije. Republikanska armija je poražena u najkrvavijoj teksaškoj bici, bici kod Medine. Tako je Teksas inkorporiran u nezavisni Meksiko, a kasnije je došlo do nezavisnosti Teksasa i njegovo pripajanje Sjedinjenim Državama.

Sjedinjene Države su ostale neutralne. Tako je tokom ostatka Madisonovog mandata, do 1817, teorijska neutralnost čekala razvoj događaja u Starom svijetu. Poenta je u tome da je Madisonova politika neutralnosti favorizovala pobunjenike i to je, zajedno sa graničnim problemima u Sjevernoj Americi, dovele do stanja predratne napetosti sa Španijom. Ovo stanje je primoralo Sjedinjene Države da postupaju vrlo oprezno u špansko-američkom pitanju, jer su pokušale da izbjegnu po svaku cijenu da daju izgovor za evropsku intervenciju. Na kraju, priznanje 1822. takođe je bilo vrlo delikatno, na međunarodnom nivou stav Sjeverne Amerike protiv evropskih sila.

Rusija[uredi | uredi izvor]

Španska ratna mornarica bila je totalno demontirana katastrofalnom pomorskom politikom i potisnuta u drugi plan ratom protiv Napoleona. Do 1817. ruski imperator Aleksandar I je podržavao reakcionarne vlade. Ferdinand VII se obratio ruskom imperatoru za kupovinu plovila. Aleksandar je pristao na prodaju nekih plovila. O konačnom sporazumu su pregovarali u Madridu Dmitrij Tataščev, ruski ambasador u Španiji, i Fransisko de Egija, španski ministar rata. Sporazum je očigledno bio poznat samo ovoj dvojici i samom kralju. Tekst kupoprodajnog sporazuma nije pronađen u arhivi španske ratne mornarice. Ova diplomatska transakcija prikrivena je u najdubljoj tajnosti španske ratne mornarice i ministarstva pomorstva.[98]

Tražena flota sastojala bi se od 5 ratnih brodova i 3 fregate. Eskadrila bi bila isporučena u Kadiz, propisno naoružana i snabdjevena. Dolazak ruske flote u Kadis u februaru 1818. nije bio po volji španskoj mornarici, koja je bila nezadovoljna lošim stanjem u kojem su pronađeni neki navodno novi brodovi: između 1820. i 1823. svi ratni brodovi su povučeni iz upotrebe kao beskorisni. Ovaj fijasko stavio je tačku na čitav plan za ponovno osvajanje Rio de la Plate, koji će se završiti pobunom španske vojske u Kadizu. Jedna od fregata (Marija Isabel aka Patriki) zarobljena je 1818 u Pacifiku, nakon pobune jednog od transportera španskih trupa koji je prešao na stranu američkih pobunjenika isporučujući sve ključeve, rute i signale za zarobljavanje fregate. Samo dvije ruske fregate su pružale važne usluge na Karibima u odbrani Kube, iako su krenule samo u jednom smjeru, izgubile se i potonule po dolasku u Havanu.[99]

Portugalija[uredi | uredi izvor]

Vidi još: Rat pomorandži, Portugalska invazija na Banda Orijental (1811—1812) i Portugalsko osvajanje Banda Orijentala

Poslije dugog kolonijalnog spora sa Španijom, a da bi izbjegla pobune na ovoj spornoj teritoriji, portugalska vlada je organizovala vojsku za odbranu Montevidea od revolucionara (1811) i da bi pripojila spornu teritoriju Banda Orijental (1816).

Prva portugalska invazija dogodila se 1811. u znak podrške opkoljenom gradu Montevideo. Portugalskim invazionim snagama komandovao je guverner i generalni kapetan Kapetanije Rio Grande de San Pedro, Dijego de Souza, a njihov deklasirani cilj bio je da pomognu Montevideu i vicekralju Rio de la Plata, Fransisku Havijeru de Eliu, kojeg su u okruženju držale revolucionarne snage iz Rio de la Plata. Invazija je uključivala sukobe sa istočnim snagama koje je predvodio Hose Hervasio Artigas. Poslije kratkotrajnog sporazuma, Portugalci nisu u potpunosti napustili okupiranu teritoriju.

Druga portugalska invazija ili rat protiv Artigasa 1816, koji je doveo do oružanog sukoba od 1816. do 1820. na cijeloj teritoriji Orijentalne Republike Urugvaj, u argentinskoj Mesopotamiji i južnom Brazilu, a koji je rezultovao portugalskom aneksijom Banda Orijentala, koji je postao pokrajina Sisplatina. Ova aneksija dovela je do prekida odnosa sa Španijom,[100] koja je pripremila vojsku u Španiji da povrati Montevideo i napade Rio de la Plate, ali ovaj poduhvat je prekinut pobunom cjelokupne vojske u Kadizu 1820. godine.[101] Portugalija je pokušala da osigura svoju aneksiju tako što bila prva zemlja koja je 1821. dala međunarodno priznanje nezavisnosti republikama Španske Amerike.

Pregled[uredi | uredi izvor]

Ratovi, bitke i pobune[uredi | uredi izvor]

Ratovi za nezavisnost Španske Amerike

Mapa zemalja u Americi koje su ranije bile španska kolonija.
Vrijeme25. septembar 1808. — 29. septembar 1833.
25 godina i 4 dana
Mjesto
Španska Amerika
Ishod

Pobjeda patriota.

Kraj većinske španske vlasti u Americi.
Diplomatsko priznanje 1821. (portugalsko), 1822. (američko) i 1825. (britansko).
Iako su se borili za nezavisnost, Banda Orijental i Španski Teksas postali su dio Portugalije i Meksika.
Teritorijalne
promjene		 Španija je izgubi vlast nad svim posjedima u kontinentalnoj Americi, a zadržala je samo Kubu i Portoriko.
Sukobljene strane

Rojalisti:
 Kraljevina Španija

 Španska imperija
Kapetanija Kuba i Kapetanija Portoriko
Vicekraljevstvo Nova Španija i Kapetanija Gvatemala
Kapetanija Venecuela i Vicekraljevstvo Nova Granada
Kapetanija Čile i Vicekraljevstvo Peru
Vicekraljevstvo Rio de la Plata

Ostali:

Starosjedioci saveznici rojalista

Podrška:

 Ruska Imperija[1]

Patriote:[a]

Argentina Rio de la Plate
Bolivija
Čile Republika Kolumbija
Velika Kolumbija
 Meksiko
 Paragvaj
Peru

Ostali:

Starosjedioci saveznici patriota

Podrška:

 Ujedinjeno Kraljevstvo (1815—1819)[b]
 Sjedinjene Američke Države[4]
 Haiti[5]
Uključene jedinice

Rojalističke snage:

Španska imperija Kraljevska armija
Španija Španska mornarica

Glavne patriotske snage:

Argentina Oružane snage Ujedinjenih provincija[v]
Čile Oružane snage Čilea[g]
Oružane snage Velike Kolumbije
Meksiko Oružane snage Meksika[d]
Oružane snage Perua

Ostali:

Istočne snage
Republikanska armija Sjevera[đ]
Jačina
Španija: 44.400 vojnika (ukupno raspoređivanje) nepoznato
Žrtve i gubici
34.000 španskih 570.000 mrtvih[7]
Nova Španije i Gvatemala Nova Grenada, Venecuela i Kito

Meksiko

Meksički rat za nezavisnost
Bitka na mostu Kalderon
Ekspedicija Fransiska Mine
Armija tri garancije

Centralna Amerika

Pokret za nezavisnost 1811.
Savezna Republika Centralna Amerika
Venecuelanski rat za nezavisnost
Prva venecuelanska republika
Druga venecuelanska republika
Angosturski kongres
Patrija Boba
Ujedinjene provincije Nove Granade
Velika Kolumbija
Bolivarov pohod za oslobođenje Nove Granade
Bitka kod Bojake
Bitka kod Karaboba
Kukutski kongres
Ekvadorski rat za nezavisnost
Bitka kod Pičinče
Rio de la Plata, Paragvaj i Gornji Peru Čile i Peru
Majska revolucija
Argentinski rat za nezavisnost
Ujedinjene provincije Rio de la Plate
Paragvajski pohod
Vojska Sjevera
Huhujski egzodus
Bitka kod Tukumana
Bitka kod Salte
Bitka kod San Lorenca
Vojska Anda
Deklaracija o nezavisnosti Argentine
Nezavisnost Urugvaja
Bitka kod Las Pijedrasa
Drugi pohod na Banda Orijental
Federalna liga
Nezavisnost Paragvaja
Paragvajski pohod
Bolivijski rat za nezavisnost
Vojska Sjevera
Prvi gornjoperuanski pohod
Drugi gornjoperuanski pohod
Treći gornjoperuanski pohod
Patrija Vjeha
Patrija Nueva
Čileanski rat za nezavisnost
Bitka kod Rankagve
Bitka kod Čakabuka
Bitka kod Majpua
Osvajanje Valdivije
Peruanski rat za nezavisnost
Oslobodilačka ekspedicija Perua
Bitka kod Hunina
Bitka kod Ajakuča

Patriote[uredi | uredi izvor]

Oslobodioci i druge vođe borbe za nezavisnost

Nova Španija, Gvatemala, Kuba i
Portoriko
Hose Marija Morelos 		Venecuela, Nova Granada i Kito
Simon Bolivar 		Rio de la Plata i Paragvaj
Hose Hervasio Artigas 		Čile i Peru
Hose de San Martin

Rojalisti[uredi | uredi izvor]

Rojalističke vođe

Nova Španija, Gvatemala, Kuba i Portoriko
Felik Marija Kaljeha del Rej 		Nova Granada, Venecuela i Kito
Pablo Moriljo 		Rio de la Plata, Montevideo i Paragvaj
Santjago de Linijers 		Čile, Peru i Gornji Peru
Hose Fernando de Abaskal

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Nekoliko su bile nepriznate države nastale u momentu rata za nezavisnost: Čile, Velika Kolumbija (Venecuela i Nova Granada), Meksiko, Paragvaj, Bolivija, samoopredjeljeni iz Ujedinjenih provincija Rio de la Plate i Peru.
  2. ^ Mornari i borci regrutovani u Ujedinjenom Kraljevstvu. Prodajom ratnih brodova, oružja i municije.[2][3]
  3. ^ Tokom rata, Ujedinjene provincije su organizovale tri kopnene snage koje su se borile na različitim frontovima i periodima: vojska koja se suprotstavila rojalistima Montevidea, Vojska Sjevera i Vojska Anda. U pomorskom području vlada je 1811. organizovala pomorsku silu koja je iste godine uništena u bici, pa je 1813. organizovala drugu pomorsku silu koja je djelovala do odlučujuće pobjede ostvarene 1814. godine. Zatim je koristila korsare u modu do kraja rata.
  4. ^ Poslije trijumfa patriota u Čabuku 1817. i naknadne obnove čileanske vlade, ponovo je organizovana Čileanske vojska, koja se borila zajedno sa Vojskom Anda u zoni centar—jug Čilea. Kasnije će obje vojske formirati Oslobodilačku ekspediciju Perua, iako je dio čileanskih snaga ostao u borbi u zemlji do njene teritorijalne konsolidacije. Što se tiče pomorja, između 1817. i 1818. osnovana je Čileanska ratna mornarica (Prva čileanska mornarička eskadrila) koja će djelovati do kraja rata. Između 1817. i 1820. Čile je takođe koristio korsare u moru.
  5. ^ Španska kraljevska vojska je takođe bila na meksičkoj strani, jer se rojalistički kriolski pukovnik Agustin de Iturbide pridružio strani koja se zalagala za nezavisnost.
  6. ^ Prva teksaška nezavisnost, 1813. godine. Zelena zastava je prva zastava nezavisnog Teksasa.[6]
  7. ^ Mali kontingenti iz Španije stigli su u Ameriku do 1810. godine. Grupa španskih mornara stigla je u Verakruz 25. avgusta 1810. iz Kadiza fregatom Nuesta senjora de Atoča, pod komandom Rosenda Porlijera u pratnji vicekralja Fransiska Havijera Venegasa. To su bili prvi Španci koji su došli iz Evrope u znak podrške rojalistima.[50]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Robertson, William Spence (1941). „Russia and the Emancipation of Spanish America, 1816—1826”. The Hispanic American Historical Review (na jeziku: engleski). 21 (2): 196—221. ISSN 0018-2168. doi:10.2307/2507393. 
  2. ^ Blaufarb, Rafe (2016). „Arms for Revolutions: Military Demobilization after the Napoleonic Wars and Latin American Independence”. War, Demobilization and Memory: The Legacy of War in the Era of Atlantic Revolutions (na jeziku: engleski). Palgrave Macmillan UK: 100—116. doi:10.1007/978-1-137-40649-1_6. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  3. ^ Waddell, D. a. G. (1987). „British Neutrality and Spanish—American Independence: The Problem of Foreign Enlistment 1”. Journal of Latin American Studies (na jeziku: engleski). 19 (1): 1—18. ISSN 1469-767X. doi:10.1017/S0022216X00017119. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  4. ^ Owsley, Frank L.; Smith, Gene A. (1997). Filibusters and Expansionists: Jeffersonian Manifest Destiny, 1800—1821 (na jeziku: engleski). University of Alabama Press. ISBN 978-0-8173-0880-3. 
  5. ^ Meade, Teresa A. (2016). History of Modern Latin America: 1800 to the Present (na jeziku: engleski). John Wiley & Sons. str. 78. ISBN 978-1-118-77248-5. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  6. ^ López, José Antonio (2013). The First Texas Independence, 1813: (La Primera Independencia De Tejas, 1813) (na jeziku: engleski). Xlibris Corporation. ISBN 978-1-4836-2406-8. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  7. ^ „De re Militari: muertos en Guerras, Dictaduras y Genocidios”. remilitari.com (na jeziku: španski). 
  8. ^ Brading, D. A. (1991). The First America: The Spanish Monarchy, Creole Patriots and the Liberal State 1492—1866 (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-44796-6. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  9. ^ Hamnett, Brian R. (2017). The End of Iberian Rule on the American Continent, 1770—1830 (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-17464-1. 
  10. ^ Anna, Timothy E. (1. 6. 2018). „Brian R. Hamnett. The End of Iberian Rule on the American Continent, 1770—1830.”. The American Historical Review (na jeziku: engleski). 123 (3): 985—986. ISSN 0002-8762. doi:10.1093/ahr/123.3.985. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  11. ^ a b „Wars of Independence, South America | Encyclopedia.com”. www.encyclopedia.com (na jeziku: engleski). Encyclopedia of Latin American History and Culture. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  12. ^ Kinsbruner 2000.
  13. ^ a b v g d đ e Hamnett 1997, str. 279–328.
  14. ^ Humphreys, Robert Arthur; Lynch, John (1965). The Origins of the Latin American Revolutions, 1808—1826 (na jeziku: engleski). Knopf. str. 7. ISBN 978-0-394-30299-7. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  15. ^ Adelman, Jeremy (9. 12. 2010). „Independence in Latin America”. The Oxford Handbook of Latin American History (na jeziku: engleski): 154. doi:10.1093/oxfordhb/9780195166217.001.0001/oxfordhb-9780195166217-e-6. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  16. ^ Burkholder, Mark A. (2. 4. 2016). „Spain’s America: from kingdoms to colonies”. Colonial Latin American Review (na jeziku: engleski). 25 (2): 125—153. ISSN 1060-9164. doi:10.1080/10609164.2016.1205241. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  17. ^ Burkholder, Mark A.; Chandler, D. S. (1978). „From Impotence to Authority: The Spanish Crown and the American Audiencias, 1687—1808. By Mark A. Burkholder and D. S. Chandler. (Columbia & London: University of Missouri Press, 1977. Pp. xii, 253. $15.00.)”. The Americas (na jeziku: engleski). 35 (1): 132—133. ISSN 0003-1615. doi:10.2307/980929. 
  18. ^ a b Mills, Taylor & Graham 2002, str. 144.
  19. ^ a b Mills, Taylor & Graham 2002, str. 107.
  20. ^ Farriss, Nancy Marguerite (1968). Crown and Clergy in Colonial Mexico, 1759—1821: The Crisis of Ecclesiastical Privilege (na jeziku: engleski). Athlone P. ISBN 978-0-485-13121-5. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  21. ^ Taylor, William B. (1985). „Early Latin American Social History”. Ur.: Zunz, Olivier. Reliving the Past: The Worlds of Social History (na jeziku: engleski). UNC Press Books. str. 149. ISBN 978-0-8078-4137-2. Pristupljeno 10. 4. 2021. 
  22. ^ Mills, Taylor & Graham 2002, str. 309—313.
  23. ^ Chowning, Margaret (1989). „The Consolidacion de Vales Reales in the Bishopric of Michoacan”. The Hispanic American Historical Review (na jeziku: engleski). 69 (3): 451—478. ISSN 0018-2168. doi:10.2307/2516302. Pristupljeno 11. 4. 2021. 
  24. ^ Costeloe, Michael P. (1967). Church Wealth in Mexico: A Study of the 'Juzgado de Capellanias' in the Archbishopric of Mexico 1800—1856 (na jeziku: engleski). At the University Press. ISBN 978-0-608-12233-5. Pristupljeno 11. 4. 2021. 
  25. ^ Lynch 1986, str. 17–19, 334–335; Rodríguez & Jaime 1998, str. 19–27; Kinsbruner 2000, str. 7–12.
  26. ^ Lynch 1986, str. 5-17; Rodríguez & Jaime 1998, str. 24–25; Kinsbruner 2000, str. 12–14, 17–32.
  27. ^ a b v Lynch 2001, str. 58–73.
  28. ^ Cruz, Ossa Santa; Luis, Juan (2010). „La criollización de un ejército periférico, Chile, 1768—1810”. Historia (Santiago) (na jeziku: španski). 43 (2): 413—448. ISSN 0717-7194. doi:10.4067/S0717-71942010000200003. Pristupljeno 11. 4. 2021. 
  29. ^ Lynch 1986, str. 27–34; Rodríguez & Jaime 1998, str. 14–18; Kinsbruner 2000, str. 14–17, 23.
  30. ^ Robertson, William Spence (1. 10. 1916). „The Funtas of 1808 and the Spanish Colonies”. The English Historical Review (na jeziku: engleski). XXXI (CXXIV): 573—585. ISSN 0013-8266. doi:10.1093/ehr/XXXI.CXXIV.573. Pristupljeno 11. 4. 2021. 
  31. ^ Lynch 1986, str. 36–37; Rodríguez & Jaime 1998, str. 51–56; Kinsbruner 2000, str. 12, 35–37.
  32. ^ Rodríguez & Jaime 1998, str. 60.
  33. ^ „Batalla de Ocaña”. www.culturaydeporte.gob.es (na jeziku: španski). Ministerio de cultura y deporte. Arhivirano iz originala 17. 04. 2021. g. Pristupljeno 11. 4. 2021. 
  34. ^ Lynch 1986, str. 50–52, 236–239; Rodríguez & Jaime 1998, str. 53–55, 61–70, 80–81; Kinsbruner 2000, str. 43–45.
  35. ^ Ezquerra, Jaime Alvar (2001). Diccionario de historia de España (na jeziku: španski). Ediciones AKAL. str. 209–. ISBN 978-84-7090-366-3. Pristupljeno 11. 4. 2021. 
  36. ^ Wilhelmsen, Alexandra (1979). „El "Manifiesto de los persas": una alternativa ante el liberalismo español”. Revista de estudios políticos (na jeziku: španski) (12): 141—162. ISSN 0048-7694. Pristupljeno 11. 4. 2021. 
  37. ^ Rodríguez & Jaime 1998, str. 82–.
  38. ^ Lynch 1986, str. 43–45, 52–56, 132–133, 195–196, 239–240; Rodríguez & Jaime 1998, str. 75–82, 110–112, 123–125, 136–139, 150–153; Kinsbruner 2000, str. 36–37, 46, 52–53, 58–59, 61–62.
  39. ^ Lynch 1986, str. 36–37, 134–135; Rodríguez & Jaime 1998, str. 52–53; Kinsbruner 2000, str. 45–46, 53.
  40. ^ Lynch 1986, str. 56–58, 133.
  41. ^ Crow, John Armstrong (2010). The Epic of Latin America (na jeziku: engleski). Doubleday. str. 425–426. Pristupljeno 12. 4. 2021. 
  42. ^ Lynch 1986, str. 107–111, 134–137, 162–172, 195–200, 238–240, 313–319; Rodríguez & Jaime 1998, str. 93–111, 115, 123–126, 136–144, 147–156, 164–165, 168, 176–177; Kinsbruner 2000, str. 46, 50, 52–53, 66–67, 100–101.
  43. ^ Lynch 1986, str. 121, 131–132; Rodríguez & Jaime 1998, str. 3–19, 22.
  44. ^ Lynch 1986, str. 57–71, 162–163, 240–242; Rodríguez & Jaime 1998, str. 111–113, 126–136, 153–159, 176–179; Kinsbruner 2000, str. 53, 59.
  45. ^ a b Lynch 1986, str. 118–121, 197–198, 200, 204–207, 306–313; Rodríguez & Jaime 1998, str. 113–122, 132, 159–167; Kinsbruner 2000, str. 54, 66–70.
  46. ^ Rodríguez & Jaime 1998, str. 168, 184; Kinsbruner 2000, str. 70, 97.
  47. ^ Rodríguez & Jaime 1998, str. 169–172; Kinsbruner 2000, str. 56–57.
  48. ^ Lynch 1986, str. 336; Rodríguez & Jaime 1998, str. 106.
  49. ^ Lynch 1986, str. 162. 171–172, 207; Rodríguez & Jaime 1998, str. 162. 171–172, 207.
  50. ^ Lara, Beatriz Frieyro de (2009). Guerra ejército y sociedad en el nacimiento de la España contemporánea (na jeziku: španski). Editorial Universidad de Granada. str. 660. 
  51. ^ Lynch 1986, str. 209; Rodríguez & Jaime 1998, str. 122; Kinsbruner 2000, str. 57.
  52. ^ Earle, Rebecca (2000). „'A Grave for Europeans'? Disease, Death, and the Spanish-American Revolutions”. Ur.: Archer, Christon I. The Wars of Independence in Spanish America (na jeziku: engleski). Rowman & Littlefield. str. 283—297. ISBN 978-0-8420-2469-3. Pristupljeno 13. 4. 2021. 
  53. ^ Lynch 1986, str. 138–141; Rodríguez & Jaime 1998, str. 179–182; Kinsbruner 2000, str. 72–75.
  54. ^ Lynch 1986, str. 209–218; Rodríguez & Jaime 1998, str. 184–192; Kinsbruner 2000, str. 78–87.
  55. ^ Mackenzie, S. P. (1997). Revolutionary Armies in the Modern Era: A Revisionist Approach (na jeziku: engleski). Routledge. str. 54, 61—64. ISBN 978-0-415-09690-4. Pristupljeno 14. 4. 2021. 
  56. ^ Rodríguez & Jaime 1998, str. 194; Kinsbruner 2000, str. 8, 114, 120–121, 127–128.
  57. ^ Lynch 1986, str. 335–340; Rodríguez & Jaime 1998, str. 194–195; Kinsbruner 2000, str. 89.
  58. ^ Moutoukias, Zacarias (1988). „Power, Corruption, and Commerce: The Making of the Local Administrative Structure in Seventeenth-Century Buenos Aires”. The Hispanic American Historical Review (na jeziku: engleski). 68 (4): 771—801. ISSN 0018-2168. doi:10.2307/2515681. Pristupljeno 14. 4. 2021. 
  59. ^ Lynch 1986, str. 319–320; Rodríguez & Jaime 1998, str. 196–197, 199–205, 241–242; Kinsbruner 2000, str. 97–98.
  60. ^ a b Guardino, Peter F. (2000). „The War of Independence in Guerrero, New Spain, 1808—1821”. Ur.: Archer, Christon I. The Wars of Independence in Spanish America (na jeziku: engleski). Rowman & Littlefield. str. 121—125. ISBN 978-0-8420-2469-3. Pristupljeno 13. 4. 2021. 
  61. ^ Lynch 1986, str. 320–323; Rodríguez & Jaime 1998, str. 206–210; Kinsbruner 2000, str. 98–99.
  62. ^ Linares, Fernando Orozco (1996). Fechas históricas de México: las efemérides más destacadas desde la época prehispánica hasta nuestros días (na jeziku: španski). Panorama Editorial. str. 128. ISBN 978-968-38-0295-8. Pristupljeno 14. 4. 2021. 
  63. ^ „Tratado Definitivo de Paz entre Mexico y España” (PDF) (na jeziku: španski). Arhivirano iz originala (PDF) 17. 04. 2021. g. Pristupljeno 14. 4. 2021. 
  64. ^ Lynch 1986, str. 333–340; Rodríguez & Jaime 1998, str. 210–213; Kinsbruner 2000, str. 100, 146–149.
  65. ^ Lynch 1986, str. 172–178; Rodríguez & Jaime 1998, str. 213–214; Kinsbruner 2000, str. 76.
  66. ^ Lynch 1986, str. 218–219; Rodríguez & Jaime 1998, str. 219; Kinsbruner 2000, str. 88–90.
  67. ^ Lynch 1986, str. 178–179; Rodríguez & Jaime 1998, str. 214–219; Kinsbruner 2000, str. 76–77.
  68. ^ Lynch 1986, str. 185–189, 247–249, 267–272; Rodríguez & Jaime 1998, str. 219–220, 222–231.
  69. ^ Anna, Timothy E. (2000). „Chaos and the Military Solution: The Fall of Royalist Government in Peru”. Ur.: Archer, Christon I. The Wars of Independence in Spanish America (na jeziku: engleski). Rowman & Littlefield. str. 283—297. ISBN 978-0-8420-2469-3. Pristupljeno 13. 4. 2021. 
  70. ^ Lynch 1986, str. 272–273, 279–284; Rodríguez & Jaime 1998, str. 232–234; Kinsbruner 2000, str. 95–96.
  71. ^ Bushnell, David (1970). The Santander Regime in Gran Colombia (na jeziku: engleski). Greenwood Press. str. 325—335. ISBN 978-0-8371-2981-5. 
  72. ^ Chasteen, John Charles (2008). Americanos: Latin America's Struggle for Independence (na jeziku: engleski). Oxford University Press. str. 164—165. ISBN 978-0-19-972081-1. 
  73. ^ Kinsbruner 2000, str. 105–106.
  74. ^ Manara, Carla (8. 8. 2017). „MOVILIZACIÓN EN LAS FRONTERAS. LOS PINCHEIRA Y EL ÚLTIMO INTENTO DE RECONQUISTA HISPANA EN EL SUR AMERICANO (1818—1832)”. SOCIEDADES DE PAISAJES ÁRIDOS Y SEMIÁRIDOS. (na jeziku: španski). 2 (1): 39—60. ISSN 1853-2772. Pristupljeno 15. 4. 2021. 
  75. ^ Costeloe, Michael P. (2009). Response to Revolution: Imperial Spain and the Spanish American Revolutions, 1810—1840 (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. str. 100. ISBN 978-0-521-12279-5. 
  76. ^ Lynch 1986, str. 344–347; Rodríguez & Jaime 1998, str. 245; Kinsbruner 2000, str. 131–136.
  77. ^ Pinto, Patricio Bernedo (1999). „Los industriales alemanes de Valdivia, 1850—1914”. Historia (na jeziku: španski). 32: 5—42. ISSN 0717-7194. Pristupljeno 16. 4. 2021. 
  78. ^ Vergara, Gabriel Salazar; Vallejos, Julio Pinto. Historia contemporánea de Chile (na jeziku: španski). LOM Ediciones. str. 19—21. ISBN 978-956-282-172-8. 
  79. ^ Ávila, Alfredo; Tutino, John. „Becoming Mexico: The Conflictive. Search for a North American Nation”. Ur.: Tutino, John. New Countries: Capitalism, Revolutions, and Nations in the Americas, 1750—1870 (na jeziku: engleski). Duke University Press. ISBN 978-0-8223-6114-5. 
  80. ^ Lynch 1986, str. 341–342, 352–355; Rodríguez & Jaime 1998, str. 219–222, 240–244; Kinsbruner 2000, str. 133–136.
  81. ^ Lynch 1986, str. 347–351; Rodríguez & Jaime 1998, str. 245; Kinsbruner 2000, str. 142–143.
  82. ^ Lynch 1986, str. 347–349.
  83. ^ O'Connor, Erin E. (2014). Mothers Making Latin America: Gender, Households, and Politics Since 1825 (na jeziku: engleski). Wiley. str. 26—27. ISBN 978-1-118-34111-7. Pristupljeno 16. 4. 2021. 
  84. ^ Lynch 1986, str. 342–343; Kinsbruner 2000, str. 146–152.
  85. ^ Rodríguez & Jaime 1998, str. 3–5, 213, 239; Kinsbruner 2000, str. 90.
  86. ^ Lynch 1986, str. 351–352; Kinsbruner 2000, str. 146–152.
  87. ^ a b Paquette, Gabriel (1. 3. 2004). „The intellectual context of British diplomatic recognition of the South American republics, C. 1800—1830”. Journal of Transatlantic Studies (na jeziku: engleski). 2 (1): 75—95. ISSN 1479-4012. doi:10.1080/14794010408656808. Pristupljeno 17. 4. 2021. 
  88. ^ Kaufman, Will, ur. (2005). Britain and the Americas : culture, politics, and history ; a multidisciplinary encyclopedia. 2. E – P (na jeziku: engleski). ABC-CLIO. str. 35. ISBN 978-1-85109-431-8. Pristupljeno 17. 4. 2021. 
  89. ^ Ruz, Andrés Baeza (14. 9. 2017). „Imperio, Estado y Nación en las relaciones entre chilenos y británicos durante el proceso de independencia hispanoamericano, 1806—1831”. Revista de Historia y Geografía (na jeziku: španski) (36): 67—88. ISSN 0719-4145. doi:10.29344/07194145.36.335. Arhivirano iz originala 17. 04. 2021. g. Pristupljeno 17. 4. 2021. 
  90. ^ Arana, Marie (2013). Bolivar: American Liberator (na jeziku: engleski). Simon and Schuster. str. 217—220. ISBN 978-1-4391-1019-5. 
  91. ^ Lynch, John (2007). Simón Bolívar (Simon Bolivar): A Life (na jeziku: engleski). Yale University Press. str. 124. ISBN 978-0-300-12604-4. 
  92. ^ Henty, George Alfred (1897). With Cochrane the Dauntless: A Tale of the Exploits of Lord Cochrane in South American Waters (na jeziku: engleski). Blackie. str. 253—55. 
  93. ^ Halévy, Élie (1949). The Liberal Awakening, 1815—1830 (na jeziku: engleski). Benn. str. 126—27. 
  94. ^ Miller, Rory (2014). Britain and Latin America in the 19th and 20th Centuries (na jeziku: engleski). Routledge. str. 36. ISBN 978-1-317-87029-6. 
  95. ^ Smith, Joseph (2005). The United States and Latin America: A History of American Diplomacy, 1776—2000 (na jeziku: engleski). Routledge. str. 3—18. ISBN 978-1-134-24532-1. 
  96. ^ Leonard, Thomas; Buchenau, Jurgen; Longley, Kyle; Mount, Graeme (2012). Encyclopedia of U.S. - Latin American Relations (na jeziku: engleski). CQ Press. ISBN 978-1-60871-792-7. 
  97. ^ Blaufarb, Rafe (1. 6. 2007). „The Western Question: The Geopolitics of Latin American Independence”. The American Historical Review (na jeziku: engleski). 112 (3): 742—763. ISSN 0002-8762. doi:10.1086/ahr.112.3.742. 
  98. ^ Bartley, Russell H. (1978). „3”. Imperial Russia and the Struggle for Latin American Independence, 1808—1828 (na jeziku: engleski). University of Texas Press. ISBN 978-0-292-73812-6. 
  99. ^ Robertson, William Spence (1941). „Russia and the Emancipation of Spanish America, 1816—1826”. The Hispanic American Historical Review (na jeziku: engleski). 21 (2): 196—221. ISSN 0018-2168. doi:10.2307/2507393. Pristupljeno 17. 4. 2021. 
  100. ^ Resnick, Enoch F. (22. 3. 1975). „A family imbroglio: brazil's invasion of the banda oriental in 1816 and repercussions on the iberian peninsula 1816—1820”. Revista de História (na jeziku: engleski). 51 (101): 179—205. ISSN 2316-9141. doi:10.11606/issn.2316-9141.rh.1975.132737. Pristupljeno 17. 4. 2021. 
  101. ^ Anna, Timothy E. (1977). „The Buenos Aires Expedition and Spain's Secret Plan to Conquer Portugal, 1814-1820:”. The Americas (na jeziku: engleski). 34 (3): 356—380. ISSN 0003-1615. doi:10.2307/981312. Pristupljeno 17. 4. 2021. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Dodatna literatura[uredi | uredi izvor]

Španska Amerika i Španija[uredi | uredi izvor]

Strano učešće[uredi | uredi izvor]

Istoriografija[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ратови_за_независност_Шпанске_Америке&oldid=27199581”