Bosansko Grahovo

Koordinate: 44° 10′ 47″ S; 16° 21′ 52″ I / 44.17967° S; 16.36455° I / 44.17967; 16.36455
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Bosansko Grahovo
Bosansko Grahovo 2015. godine
Administrativni podaci
DržavaBosna i Hercegovina
EntitetFederacija BiH
KantonKanton 10
OpštinaBosansko Grahovo
Stanovništvo
 — 2013.Pad 651
Geografske karakteristike
Koordinate44° 10′ 47″ S; 16° 21′ 52″ I / 44.17967° S; 16.36455° I / 44.17967; 16.36455
Vremenska zonaUTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST)
Aps. visina860 m
Površina12,01 km2
Bosansko Grahovo na karti Bosne i Hercegovine
Bosansko Grahovo
Bosansko Grahovo
Bosansko Grahovo na karti Bosne i Hercegovine
Ostali podaci
Poštanski broj80270
Pozivni broj034
Veb-sajtwww.bosanskograhovo.ba

Bosansko Grahovo (Grahovo od 31. oktobra 1992. do ljeta 1995. godine) je grad i središte istoimene opštine u Federaciji BiH, BiH. Prema podacima popisa stanovništva 2013. godine, u Grahovu je popisano 651 lice.[1][2]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Nalazi se blizu granice sa Republikom Hrvatskom u zapadnom dijelu Bosne i Hercegovine i pripada Kantonu 10. Poslije potpisivanja Dejtonskog sporazuma opština Bosansko Grahovo je u cjelini ušla u sastav Federacije BiH. Grahovsko polje je kraško polje koje nosi naziv po Bosanskom Grahovu kao najvećem naselju koje se u njemu nalazi.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Predistorijsko doba[uredi | uredi izvor]

Na području današnjeg Bosanskog Grahova pretpostavlja se da je bilo života još u praistorijskim vremenima. Najverovatnije oko 4.300 godine pre n. e. u toku srednjeg neolita datiraju ostaci jednog ili više naselja sojeničarskog tipa pronađenih na lokalitetu 'Soline kuće'. Iz vremena oko 2.300 godine pre n. e. koje pripada ranom bronzanom dobu nađeni su kulturni slojevi na Gradini i Gradinici, kao i grobovi u blizini sela Luke.

U antičko doba ova područja naseljavala su ilirska plemena. Područje grahovskog polja, zajedno sa glamočkim i delom livanjskog, pripadalo je brojnom plemenu Dicioni koje je prema rimskim izvorima imalo 239 dekurija (40.000 stanovnika). Bilo je podeljeno na nekoliko peregrinskih opština koje će kasnije postati rimske opštine.

Rimsko doba[uredi | uredi izvor]

Rimljani ovo područje osvajaju 9. godine nove ere. Na Grahovskom i Glamočkom polju bila je rimska teritorijalna jedinica, opština Salvium i kroz nju je prolazio rimski put (Klaudijev) koji je sagrađen 47/48 godine. Put je vodio iz pravca Salone prema severu, pravcem na kojem su osim Salvije leželi i Resanovci, Donji Uvac, Petrovac, Hum Kokoruš (Sarnade), a odatle dalje levom obalom Sane na Prijedor (Ad Pretorivm?) i Boćim kod Dubice za Sisak.[3] Uz put se nalazila fortifikacija utvrđenja (Kesići, Vidovići, Peći) sa zadatkom obezbeđenja. Iz tog vremena datiraju i rimski nadgrobni spomenici sa natpisima pronađeni u Grkovcima 1970-ih godina, u Mramorskom groblju, a u samom Grahovu na Arežina brijegu mogao se nalaziti veći centar Diciona jer su tu pronađeni ostaci i zgrada i groblja.[4] Pretpostavlja se da je na području Bosanskog Grahova rimsko naselje, poznato pod imenom 'Stridom' (rodno mesto Svetog Jeronima). Ono bi moglo biti na lokalitetu Pločevice (širi areal Rust), dimenzija 800x300 metara, gde je nađeno obilje građevinskom materijala iz rimskog perioda (opeka, keramika). Tu se verovatno nakon teškog uspona iz doline Butušnice razvila manja aglomeracija funkcionalno vezana za put, što bi mogli potvrditi i nalazi troske iz kovačnice koje su radile za potrebe putnika. Na južnom kraju naselja bilo je vrelo Begovac koje je takođe zadovoljavalo život stanovnika. U ovom naselju su 1973. godine otkopane dve zgrade, naslonjene jedna na drugu, debljine 0,5 metara. Građevine je otkopao poznati novinar TV Beograd, Milan Kovačević.[5]

Dolazak Slovena[uredi | uredi izvor]

Kraj Rimskog carstva je početak velike seobe naroda. Doseljavanje Slovena na prostore Grahova teče kao i u ostalim krajevima ovog dela Bosne. O tome svedoči novčić pronađen u jednom grobu u okolini grada.

Srednjovekovna Bosna[uredi | uredi izvor]

U vremenu koje je usledilo na području Bosanskog Grahova istoričari beleže prvu pojavu bosanskih hrišćana, poznatih kao bogumili. Iz vremena 12. veka datiraju stećci dobrih Bošnjana, koji se i danas mogu pronaći u selu Pržina i njegovoj okolini. Iz perioda bosanskog kraljevstva datiraju i tragovi starog rudnika boksita u Bastasima, koji je verovatno otvoren za vreme kralja Tvrtka I Kotromanića. Prema narodnim predanjima tu su radili saksonski rudari, poreklom iz današnje Nemačke.

Osmanlijsko doba[uredi | uredi izvor]

Bosansko Grahovo kao mesto u Bosni potpada 1463. godine pod osmansku vlast. Dolaskom osmanlija naselje i dalje ostaje beznačajna tačka na ivici carstva, u kojem većinom živi pravoslavno i muslimansko stanovništvo. Zbog blizine granice, na njegovom području se od 17. veka vodio endemski rat između turskih i mletačkih snaga. Stari naziv Bosanskog Grahova je Arežina-brijeg.

Austrougarsko doba[uredi | uredi izvor]

U periodu između 1875. i 1878. godine na području Bosanskog Grahova je organizovan ustanak poznat kao Crnopotočka buna u kojoj su značajnu ulogu imali Vaso Pelagić i Golub Babić.[6] Bosansko Grahovo je 1878. godine ušlo, kao malo naseljeno mesto sa tipičnim bosanskim planinskim karakterom, u sastav Austro-Ugarske, gde ostaje do kraja Prvog svetskog rata 1918. godine. U selu Obljaj smeštenom istočno od Bosanskog Grahova rođen je u to vreme i Gavrilo Princip.

Dvadeseti vijek[uredi | uredi izvor]

Bosansko Grahovo je 1918. godine ušlo u sastav Kraljevina SHS - u okviru privremene Bosne i Hercegovine, zatim u Glamočkom srezu Travničke oblasti 1922-29, i na kraju u Vrbaskoj banovini. Spomen-dom Gavrila Principa je doveden pod krov krajem 1939.[7]

Za vreme Drugog svetskog rata u aprilu 1941. godine postaje deo tadašnje NDH i to prvo u okviru velike župe Krbava-Psat, a od kraja 1941. Bribir-Sidraga. U Bosanskom Grahovu obavljeno je, 17. i 18. jula 1941. godine, masovno hapšenje Srba. Na tom području vrlo brzo izbija ustanak lokalnog srpskog stanovništva. Zbog strateške važnosti na tom području će se voditi borbe sve do samog kraja rata 1945. godine.

Posle Drugog svetskog rata, postaje deo NR Bosne i Hercegovine. Korišten je prirodni potencijal ovog područja. Šumsko bogatstvo je omogućilo otvaranje preduzeća za uzgoj i preradu drveta i drvno-prerađivačkog kombinata. U livanjskom polju koje pripada Bosanskom Grahovu je nalazište treseta čija je eksploatacija tih godina bila u punom zamahu. U gradu je, u okviru travničkog Borca bila i fabrika gornjih delova obuće. Uz nalazište glinice radila je savremena ciglana. Unis iz Sarajeva je otvorio fabriku kugličnih ležajeva. Sve je to zajedno omogućavalo veliku zaposlenost ovoga kraja. U tom periodu otvorena je gimnazija i škola učenika u privredi, a grad je imao i jedan od najlepših domova kulture tog vremena.

Za vreme raspada SFRJ, Bosansko Grahovo je bilo jedno od prvih mesta u Bosni i Hercegovini gde je 1990. godine formirana Srpska demokratska stranka, koja je pobedila na izborima. Bosansko Grahovo, početkom rata u Bosni, ulazi u sastav Republike Srpske. Stanovnici Grahova su ratovali u sastavu 9. grahovske brigade 2. krajiškog korpusa.

Krajem jula 1995. godine hrvatska vojska je na ovom području preduzela ofanzivu poznatu kao operacija Leto ’95, prilikom koje je zauzela Bosansko Grahovo. Ova ofanziva je bila deo priprema za operaciju Oluja. Grad je praktično razrušen i spaljen, kao malo koje mesto u tadašnjoj Jugoslaviji, što je za posledicu imalo egzodus srpskog stanovništva.

Bosansko Grahovo je Dejtonskim mirovnim sporazumom pripalo Federaciji Bosne i Hercegovine.

Grahovo posle građanskog rata[uredi | uredi izvor]

Nakon rata određen broj Srba se vratio u svoje kuće. Iako nema zvaničnih podataka o trenutnom stanju, Srbi povratnici ponovo čine većinu u ukupnom broju stanovnika. Povratak teče sporo jer se Srbi susreću sa mnogim neprilikama pri pokušaju da nastave normalan život u tim krajevima. Tu pre svega treba istaći da Srbi nemaju ravnopravne uslove za zaposlenje. Poslodavci, koji su u najvećem broju slučajeva Hrvati, u radni odnos najčešće primaju samo svoje sunarodnike. Obnova imanja teče sporo i najčešće je samo delimična. Ipak proces povratka i dalje postoji u relativnoj meri.

Kultura i vera[uredi | uredi izvor]

U Grahovu se nalazi hram Srpske pravoslavne crkve posvećen apostolima Petru i Pavlu. Prva crkva je počela da se gradi 1857. godine.[8] Takođe, u gradu se nalazi Dom kulture „Gavrilo Princip”, izgrađen u periodu od 1977. do 1984. godine, a u potpunosti stavljen u funkciju 1985. godine. U domu kulture su bili sledeći sadržaji: biblioteka, čitaonica, sala za konferencije, kino dvorana i diskoteka.[9] Dom kulture Gavrilo Princip je razrušen u ratu od strane HVO- a, te stoga nije u funkciji. Povodom stogodišnjice atentata na Vidovdan 28. juna 2014. godine ispred devastiranog Doma kulture „Gavrilo Princip” izveden je bogat kulturno-umetnički program u okviru koga su nastupali KUD „Španac” iz Beograda, Etno grupa Trag iz Laktaša, narodni pevač Čedo Marković, krajiške grupe iz Republike Srpske i Srbije.[10]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Popis stanovništva u SFRJ 1991: Bosansko Grahovo

Po popisu stanovništva iz 1991. godine, naselje Bosansko Grahovo je imalo 2.096 stanovnika.

Nacionalnost[11] 2013.[12] 1991. 1981. 1971.
Srbi 600 (92,17%) 1.999 (95,37%) 1.358 (84,76%) 1.167 (94,95%)
Jugosloveni [a] 0 (0%) 61 (2,91%) 193 (12,04%) 18 (1,46%)
Hrvati 45 (6,91%) 14 (0,66%) 26 (1,62%) 25 (2,03%)
Muslimani [b] 0 (0%) 6 (0,28%) 4 (0,24%) 11 (0,89%)
ostali i nepoznato 6 (0,92%) 16 (0,76%) 21 (1,31%) 8 (0,65%)
Ukupno 651 2.096 1.602 1.229
Demografija[11]
Godina Stanovnika
1961. 696
1971. 1.229
1981. 1.602
1991. 2.094
2013. 651

Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Za sadašnji status Jugoslovena vidi članak Jugosloveni.
  2. ^ Za sadašnji status Muslimana vidi članak Muslimani.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Zakon o promjeni naziva opštine Bosansko Grahovo i naseljenog mjesta Bosansko Grahovo u Grahovo (Broj: 01-1431/92), Službeni glasnik Republike Srpske broj 3/92.
  2. ^ „Popis stanovništva u BiH 2013.” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 23. 11. 2018. g. Pristupljeno 18. 11. 2013. 
  3. ^ DOLABELIN SISTEM CESTA U RIMSKOJ PROVINCIJI DALMACIJI -Ivo Bojanovski, Sarajevo 1974
  4. ^ ANTIQVI HOMINES BOSNAE -Salmedin Mesihović, Filozofski fakultet Sarajevo, 2011
  5. ^ Bosna i Hercegovina u antičko doba. -Ivo Bojanovski, Akadenija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine, 1988
  6. ^ „Memorandum Crnopotočke bune (1875—1878) — zahtjevi Krajišnika velikim silama uoči Berlinskog kongresa — Akademsko društvo Srpske[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 19. 08. 2016. g. Pristupljeno 26. 06. 2016.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  7. ^ "Politika", 13. dec. 1939.
  8. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1858. godine
  9. ^ Dom kulture „Gavrilo Princip”, Budo Vukobrat, SOUR Svjetlost, Sarajevo, 1986.
  10. ^ [1]Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. septembar 2016) Proslava Vidovdana u Bosanskom Grahovu | Srpska pravoslavna crkva [Zvanični sajt]
  11. ^ a b Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.
  12. ^ „KNJIGA 2 – ETNIČKA/NACIONALNA PRIPADNOST, VJEROISPOVJEST I MATERNJI JEZIK”. Pristupljeno 21. 12. 2017. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Bosansko Grahovo na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Босанско_Грахово&oldid=27380263”