Bošnjaci

Ova stranica je zaključana od daljih izmena anonimnih korisnika i novajlija zbog sumnjivog doprinosa istih, koji treba da se raspravi na stranici za razgovor
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Bošnjaci (višeznačna odrednica).
Bošnjaci
Ukupna populacija
oko 2,5 miliona (2023, procena)
Regioni sa značajnom populacijom
 BiH1.769.592 ([1])
 Nemačka158.158* ([2])
 Srbija153.801 ([3])
 Austrija128.047 ([4][5])
 Turska102.000
 SAD98.766 ([6])
 Švedska80.000 ([7])
 Crna Gora53.605 ([8])
  Švajcarska46.773
 Hrvatska31.479 ([9])
 Italija29.000
 Slovenija21.542 ([10])
 Kanada21.045 ([11])
 Danska21.000 ([12])
 Australija17.993 ([13])
 Severna Makedonija17.018 ([14])
 Norveška16.338 ([15])
Jezici
bošnjački
Religija
dominantan sunitski islam[16]
u manjem broju i drugi vidovi islama[17][18][19]
te ateisti[20]
Srodne etničke grupe
drugi Sloveni, naročito drugi Južni Sloveni
Srbi, Crnogorci, Hrvati, Slovenci i Makedonci su najviše srodni[21]
  • Iskazani broj se odnosi na broj građana BiH, a ne na Bošnjake

Bošnjaci su južnoslovenski narod, koji pretežno živi u Bosni i Hercegovini, odnosno na području Federacije Bosne i Hercegovine. Bošnjaci takođe žive i u nekim drugim delovima bivše Jugoslavije, a značajnije su zastupljeni u nekoliko opština Srbije i Crne Gore, prvenstveno u regiji poznatoj kao Raška oblast. Govore bošnjačkim jezikom, koji na svom jeziku nazivaju bosanski jezik.[22] Pretežno su islamske veroispovesti (suniti). Potiču od islamizovanih Slovena, uglavnom Srba muslimana sa područja Bosne i drugih srpskih zemalja.[23] Kao posebna etnička grupa počinju da se izdvajaju nakon austrougarske okupacije Bosne i Hercegovine (1878),[24] a potom u nekoliko navrata menjaju svoju nacionalnu svest i nacionalno ime. Naziv Bošnjaci upotrebljavaju od 1993. godine, kada je na Prvom bošnjačkom saboru u Sarajevu doneta odluka o preimenovanju dotadašnjih jugoslovenskih Muslimana u Bošnjake.[25][26][27]

Identitet

Današnji Bošnjaci potiču od islamizovanih Slovena,[26] uglavnom Srba iz srednjovekovne Bosne i srednjovekovne Srbije.[23][28] Kao posebna etnička podgrupa izdvajaju se tokom osmanske uprave nad ovim zemljama i za to vreme više puta menjaju svoju nacionalnu svest.[27]

Profesor istorije akademik Milorad Ekmečić zaključuje da su bosanski Muslimani između 1868. i 1993. godine menjali svoj identitet čak devet puta.[29]

Uporedo sa osmanskim osvajanjima na Balkanu, pokorene zemlje zahvata proces islamizacije.[30] Bugarske zemlje i Makedonija su prve zahvaćene ovim procesom i to već sedamdesetih godina 14. veka,[31] dok vek kasnije, sa padom srpskih zemalja, isti proces zahvata i ove zemlje. Isto je nastavljeno i sa osvajanjima hrvatskih i mađarskih zemalja.

Savremenici tog vremena, islamizirane Srbe u etničkom smislu i dalje posmatraju kao deo srpskog etničkog korpusa. Katolička enciklopedija iz 19. veka, pozivajući se na poslednji popis iz 1895, kao i ranije izvještaje tvrdi da su stanovnici Bosni i Hercegovini 98% Srbi (550.000 muslimani, 674.000 pravoslavci i 334.000 katolici).[28] Etnograf Ami Boue u knjizi „Evropska Turska“ iz 1840. nedvosmisleno za muslimansko stanovništvo koje pretežno živi u Bosni, kaže da su potomci islamiziranih Srba. Njihov jezik i običaje, takođe opisuje kao deo srpskog folklora. Leopold Ranke pišući o velikim vezirima srpske narodnosti iz srednjovekovne Bosne, kaže: „Ako se, prema tome, ne može sporiti da je srpski narod imao najveći uticaj na razvitak carstva, on je takođe imao i najveći uticaj religije (muslimanske). Prelazak Bosanaca na muhamedanstvo nije izvršen odjednom, već, kako izgleda, polagano kroz čitavo stoljeće i više... Mesto da osnuje svoju državu, srpski narod je bio određen da pomogne da se turska (država) podigne... Ni oni Srbi koji su prešli na islam nisu se mogli otrgnuti od ljubavi prema (narodnoj) pesmi.“ Ista zapažanja imaju i ciriški profesori Kinkel i Ristov, kao i francuski akademik Sen Rene Taljandije, tvrdeći da “Muhamedanci u Bosni... sa vrlo malim izuzetkom su srpskog porekla.”[32] Slična zapažanja nam daju i brojni drugi evropski istoričari, etnografi, putopisci. Silvestre Kunibert Bartelemi, kaže: „Iako su ova dva naroda, zajedničkog jezika i porekla, dugo vremena sačinjavali jedan narod... na kraju srpskog vladanja, veliki deo Bosanaca je napustio hrišćanstvo da bi primio Muhamedov kult... Bosanci smatraju da u Srbima vide večne svedoke apostazije svojih predaka; oni pocrvene kad ih Osmanlije podsete na njihovo zajedničko poreklo sa Srbima.“[33] Francuski slavista Luj Leže je 1873. godine ukazivao na „pet stotina hiljada Srba muslimana koji se nalaze u Bosni. Prevereni jedanput mačem u muslimansku veru, oni su je primili ne odričući se nikad svog narodnog idioma. Mnogi od njih ga kultivišu sa žarom i smatraju se prosto kao Srbi različite vere.“[34][35]

Spisak islamiziranih srpskih porodica iz okoline Skoplja 1910. godine

Dva srpska ustanka, te nacionalne revolucije u Evropi iz 1848. godine, bili su alarm Austrougarskoj da se ozbiljno počne plašiti narastajućeg srpskog nacionalizma[36] na širem prostoru Balkana. Nakon velikog Bosanskohercegovačkog ustanka i okupacije Bosne i Hercegovine od Austrougarske, ova monarhija kreće u ozbiljnije podsticanje formiranja nekih novih nacionalnih grupa na ovom prostoru,[37] Bošnjaka (stanovnici Bosne) i Hercegovaca (stanovnici Hercegovine). U ovu svrhu, okupator je pokrenuo i list Bošnjak, a lokalni jezik je preimenovan u „bosanski“. Međutim i pored progona drugačijeg mišljenja od onog zvaničnog, najveći broj bosanskih i hercegovačkih intelektualaca muslimanske vere se poistovjećuje sa srpskim nacionalnim korpusom, od kojih su najpoznatiji Osman Đikić, Musa Ćazim Ćatić, Smail-aga Ćemalović, Avdo Karabegović, Omer-beg Sulejmanpašić i drugi.

Nakon formiranja Jugoslavije, slovensko stanovništvo muslimanske vere u novoj državi, tretirano je kao deo srpskog ili hrvatskog naroda. U Drugoj Jugoslaviji, Ustavom iz 1968. godine formira se novi narod pod imenom Muslimani. Raspadom ove države, deo Muslimana, u septembru 1993, tokom Rata u Bosni i Hercegovini traži zamenu nacionalnog imena Muslimani u ime Bošnjaci, koje se do tad smatralo arhaičnim imenom za stanovnike Bosne — Bosanci. Dejtonskim mirovnim sporazumom, Bošnjaci dobijaju status jednog od tri konstitutivna naroda (umesto Muslimana) u državi Bosni i Hercegovini.

Nacionalni narativi

Politička promocija bošnjaštva obavljena i realizovana je u javnosti krajem 1993. i početkom 1994. godine.[38]

Deo dominantnog diskursa bošnjaštva obuhvata narativ kako su „do 19. vijeka svi stanovnici današnje Bosne i Hercegovine bili Bošnjani/Bošnjaci” a da su potom „Bošnjani pravoslavci postali Srbi a Bošnjni katolici postali Hrvati”.[39] Za „konvertitstvo pravoslavnih i rimokatoličkim Bošnjana” oni uglavnom okrivljuju Srpsku pravoslavnu crkvu odnosno fratre.[40][41][42][43]

Još jedan deo diskursa u bošnjaštvu jeste teza o kontinuitetu i vezama bogomilstva i islama.[38] Prema njihovoj tezi, bogomili su bili Sloveni a ne Srbi ili Hrvati i njihova kultura predstavlja predislamsku tradiciju Bošnjaka.[44] Hipoteza o direktnoj vezi bogumila i današnjih Bošnjaka nema naučne utemeljenosti, više je politički uslovljena i stvarana je veštom manipulacijom u trajanju dužem od jednog stoleća.[45]

Pojedini bošnjački autori plasirali su tezu o „kroz istoriju počinjenih 10 ili 11 genocida nad Bošnjacima”. Tako u neke od „10/11 genocida” računaju i progon muslimana tokom Srpske revolucije ili „istragu poturica” u Crnoj Gori sa početka 18. vijeka.[46][47][48]

Genetika

Glavni članak: Genetika

Većina (> 67%) Bošnjaka iz BIH pripada jednoj od triju glavnih evropskih Y-DNK haplogrupa / haploidnih grupa:[26] haplogrupa I (48,2%), haplogrupa R1a (15,3%) i haplogrupa R1b (3,5%), dok ostala manjina pripada manje učestalim haplogrupama (haplogrupa E (12,9%), haplogrupa J2 (9,5%), haplogrupa G (3,5%) i haplogrupa P (3,5%)), uz ostale još ređe loze.[26]

S druge strane, u najvećem delu geopolitičke regije Sandžak (preciznije, u opštinama Novi Pazar, Tutin, Sjenica, Rožaje, Plav, Gusinje i Petnjica), bošnjačko stanovništvo pokazuje najbliži stepen genetske podudarnosti sa Albancima. Bošnjački DNK Projekat je potvrdio većinu starih porodičnih predanja sandžačkih muslimanskih porodica o poreklu od Klimenata, Kuča, Banjkana/Zatrijepčana, Hota, Škrelja i Gruda.[49] Osim Kuča, među kojima ima i pravoslavnih Srba i katoličkih Albanaca, sva pomenuta plemena su isključivo albanska u etničkom i rimokatolička u verskom smislu. U tim oblastima, dominiraju haplogrupe R1b BY-611 i J2b-M241, koje su dominantne uglavnom kod Albanaca, ali i ogranci haplogrupe E1b koja je prisutna u većoj meri i kod Srba, Albanaca, Grka i pojedinih drugih balkanskih naroda.[50][51]

Istorija

Vidi još: Istorija Bosne i Hercegovine

Islamizacija i Osmanski period

Vidi još: Bosanski sandžak, Bosanski pašaluk, Islamizacija i Srbi muslimani

Uspon osmanske vlasti na Balkanu je promenio versku sliku Bosne i Hercegovine jer su Osmanlije sa sobom doneli novu religiju — islam.

U popisu bosanskog sandžaka iz 1468/1460 zabeleženo je 37.125 hrišćanskih porodica i 322 muslimanske porodice.[52] Prema nekim izvorima, prelazak na Islam je u Bosni bio brži nego u drugim krajevima Balkana. Benedikt Kuripešić je sastavio prve izveštaje o verskim zajednicama u 1530-im. Prema evidenciji za 1528. i 1529. godinu, bilo je ukupno 42.319 hrišćanskih i 26.666 muslimanskih domova u sandžacima (osmanskim upravnim jedinicama) Bosne, Zvornika i Hercegovine. U izveštaju Petra Mazrekua (Pjetër Mazreku), apostolskog posetioca Rimokatoličkoj crkvi u Bosni, 1624. godine, broj vernika u Bosni (bez Hercegovine)je sledeći: 450.000 muslimana, 150.000 katolika i 75.000 pravoslavaca.

Mnoga deca hrišćanskih roditelja su bila odvojena od svojih porodica i odgajana da budu članovi janjičarskog korpusa (praksa poznata pod imenom devşirme (devširma); naziv je nastao od turskog devşirmek — „okupiti”, „regrutovati”). Zahvaljujući njihovom obrazovanju (jer su učili umetnost, nauku, matematiku, poeziju, književnost i mnoge od jezika koji su se govorili u Osmanskom carstvu) srpski je postao jedni od diplomatskih jezika Porte.

Osmanska vojna katastrofa se nastavila u sledećoj deceniji. 1697. godine, habsburški princ Eugen Savojski provodi izuzetno uspešnu graničnu raciju koja je kulminirala u Sarajevu te dospela u žižu interesovanja. Veliki turski rat se konačno završio potpisivanjem Karlovačkog mira 1699. godine. Međutim, u kasnim 1710-im još jedan rat između Osmanlija i habsburško-venecijan-
skog saveza je usledio. Završen je potpisivanjem Požarevačkog mira 1718. godine, ali ne pre samog dolaska još jednog talasa muslimanskih izbeglica koji su prebegli u Bosnu.

Ovi su događaji stvorili veliki nemir među bosanskim muslimanima. Osećaj nezadovoljstva dodatno je povećan ratom i povećanjem poreznog opterećenja. Kao rezultat toga, uzdižu se bošnjačke bune u Hercegovini 1727, 1728, 1729. i 1732. godine. Velika kuga koja je pokosila više hiljada ljudi tokom ranih 1730-ih je doprinela opštem haosu. 1736. godine, u nastojanju da iskoriste ove uslove, Habsburgovci krše Mir i prelaze granicu reke Save. U jednom od najznačajnijih događaja u bosanskoj istoriji, lokalna bošnjačka vlastela organizuje odbranu i kontranapad koji je bio potpuno nezavisan od nepreduzimljivih carskih vlasti. Dana 4. augusta 1737. godine, u bici kod Banje Luke, brojčano nadjačane bošnjačke snage preusmeravaju habsburšku vojsku i primoravaju ih da beže nazad u Slavoniju.

Gradačačka sahat-kula, izgrađena 1824. godine od strane bošnjačkog generala Husein-
-kapetana Gradaščevića, koji je ujedinio bosanske muslimane protiv turske okupacije i proterao Osmanlije do Kosova, te time omogućio bosanski suverenitet proglašen sledeće godine

Osmanski vojni reformski napori, koji su pozvali na daljnju ekspanziju / širenje centralno-kontrolisane vojske (nizam), te uvođenje novih poreza i više osmanske birokratije, imaće značajne posledice u Bosni i Hercegovini. Ove reforme su oslabile poseban status i privilegije za bošnjačko plemstvo, a stvaranje moderne vojske je ugrozilo privilegije bosanskih muslimanskih vojnika i lokalnih gospodara, koji su zahtevali veću nezavisnost od Carigrada.[53] Barbara Jelavić navodi: „Muslimani Bosne i Hercegovine (...) su postajali sve više razočarani osmanskom vladom. Centralizirajuće reforme su direktno uticale na njihove privilegije i činilo se da ne nude nikakve kompenzacijske benefite.”[54] Prekretnica za Gradaščevića je bio kraj Rusko-osmanskog rata (1828—1829) Mirom u Drinopolju 1829. godine. Prema odredbama Ugovora, Osmansko carstvo je garantovalo vlast Srbiji, kao rezultat Srpske revolucije.[55][56] Ovakav potez je razbesneo Bošnjake i pokrenuo brojne proteste, a nova samostalna Srbija je takođe dobila šest okruga — nahija (najmanja teritorijalna administativna jedinica u Carstvu) — koji su tradicionalno pripadali Bosni. Nakon tog poteza, Bošnjaci ovo vide kao pomeranje istorijskih bosanskih granica te oduzimanje dela zemlje, zbog čega se rađa bošnjački Pokret za autonomiju. Godine 1831. Bošnjaci se udružuju pod vodstvom Husein-kapetana Gradaščevića i službeno traže autonomiju Bosne i Hercegovine s izabranim autohtonim vladarem. Gradaščević je u maju 1831. godine zahtevao da se svi bošnjački aristokrati odmah priključe njegovoj vojsci, zajedno sa svim ostalim iz opšte populacije koji to takođe žele učiniti. Hiljade ljudi se pridružuje pokretu, među kojima su i brojni bosanski kršćani za koje se kaže da su činili čak i do jednu trećinu njegovih ukupnih snaga. No osmanska vlada želi slomiti pobunu, predvođena lokalnim Hercegovcem Ali-pašom Rizvanbegovićem iz Stoca, koji je kasnije dobio Pašaluk Hercegovinu kao nagradu sultana Mahmuda II. Husein-kapetan Gradaščević umro je u Carigradu, pod kontroverznim okolnostima, 1834. godine, te je postao živuća legenda u svoje vreme. Nakon smrti, takođe je postao nešto poput mučenika za bosanski ponos. Ovaj pozitivni osećaj nije ekskluzivno samo za muslimansko stanovništvo, jer su kršćani iz Posavine takođe delili sličan stav nekoliko decenija. Gradaščević se i dan-danas smatra bošnjačkim nacionalnim herojem i jedna je od najviše cenjenih figura u istoriji Bosne i Hercegovine.

Pojava ideja o ujedinjenju

Nakon raspada Osmanskog carstva, Srbija je postala nezavisna od osmanske kontrole (19. vek); to je bilo vreme istovremenog ponovnog buđenja srpskog i hrvatskog nacionalizma. I Srbi i Hrvati su zahtevali „istorijska prava” na Bosnu. Međutim, članovi Ilirskog pokreta iz 19. veka, od kojih je najpoznatiji franjevac Ivan Franjo Jukić čije je bošnjaštvo bilo jasno iskazano u delu Slavoljub Bošnjak,[57] naglašavaju da su „Bošnjaci zajedno sa Srbima i Hrvatima jedno od ’plemena’ koje čini ’ilirsku naciju’”.[58]

Pod uticajem ideja Francuske revolucije i Ilirskog pokreta, većina bosanskih franjevaca je podržavala slobodu, bratstvo i jedinstvo svih Južnih Slovena, u isto vreme ističući jedinstveni bošnjački identitet kao zaseban od srpskog i hrvatskog identiteta. S obzirom na to, Denis Bašić kaže da je biti Bošnjak u 19. veku bio povlašćeni društveni status, što je i potvrđeno (pre toga) od strane Ivana Franje Jukića, koji je 1851. godine napisao da „begovi i drugi muslimanski gospodari nazivaju seljake koji govore slovenske jezike poturicama (poturčenima) ili ćosama (golobradima), dok ih kršćani zovu balijima (vulgarni pojam koji proizlazi iz osmanskog perioda, a koji se odnosi na bošnjačke povremene nomade koji žive u planinskim područjima; danas je to ponajviše pogrdan naziv za Bošnjaka)”.[59] Ponekad se čak i termin Turčin uobičajeno koristi za opisivanje Bošnjaka i drugih slovenskih muslimana. U Bosni je ovaj termin određivao religiozni, a ne etnički status, tj. muslimana. Italijanski diplomat M. A. Pigafeta (M. A. Pigafetta) je 1585. godine napisao da su bosanski kršćani koji su bili konvertovani na islam odbijali da budu identifikovani kao Turci; tražili su upotrebu termina musliman.[60] Konrad Malte-Brun (Conrad Malte-Brun), francusko-danski geograf, navodi, takođe, u svome delu Universal Geographic (1829), da se termin nevernik obično koristi među muslimanima u Carigradu da bi se prikazali muslimani u Bosni; dalje navodi da su „Bosanci potomci ratnika severne rase”, i da „njihov barbarizam treba pripisati intelektualnoj odvojenosti od ostatka Evrope, zbog nedostatka prosvetljenosti hrišćanstvom”.[61] Hrvatski pisac Matija Mažuranić iz 19. veka izveštava 1842. godine da „(...) ...kršćani u Bosni ne usuđuju sebe nazivati Bošnjacima. Muslimani sebe nazivaju samo Bošnjacima a kršćani su samo Bošnjaci-kmetovi (raja) ili, upotrebimo drugu reč — Vlasi”.[62] Muslimansko gradsko stanovništvo, obrtnici i zanatlije, odnosno oni koji nisu bili kmetovi nego slobodni (oslobođeni od plaćanja poreza), su se nazivali Bošnjacima, a svoj jezik bošnjačkim (tur. boşnakça).[63] Francuski diplomat i naučnik Masje de Klerval (Massieu de Clerval), koji je posetio Bosnu 1855. godine, navodi u svom izvešću da su „bosanski Grci (tj. pravoslavni kršćani), muslimani i katolici živeli zajedno i često u veoma dobroj harmoniji, sve dok strani uticaji ne bi probudili fanatizam i pitanje verskog ponosa”.[64]

Jukićev učenik i kolega fratar fra Antun Knežević bio je jedan od glavnih protagonista bošnjačkog identiteta, pa čak i više glasan nego fra Jukić. On je žestoko zagovarao protivljenje neizbežnoj kroatizaciji bosanskih katolika s jedne strane, kao i skoroj srbizaciji bosanskih pravoslavnih ljudi s druge strane, kako je on to nazvao u svom radu. Njegov položaj i doktrina je da su „svi Bosanci jedan narod triju vera”, a da do kraja 19. veka, ni Hrvati ni Srbi nisu živeli u Bosni i Hercegovini. Iako fra Antun Knežević nije bio jedinstvena pojava u ovom smislu, on je svakako imao najveći uticaj, pored fra Jukića.[65][66][67] Pre toga, franjevac fra Filip Lastrić (1700—1783) je bio prvi koji je pisao o geografskoj, istorijskoj i etno-genetskoj celovitosti svih stanovnika Bosanskog ejaleta, bez obzira na njihovu religijsku privrženost. U svome delu Epitome vetustatum provinciae Bosniensis, objavljenom 1765. godine u Veneciji, Lastrić je tvrdio da su svi stanovnici bosanske provincije (ejaleta, pašaluka, beglerbegluka) predstavljali „jedan narod” istog porekla (korena).[68][69]

Otpor tokom bitke za Sarajevo 1878. god. protiv Austrougarske okupacije; ilustracija iz londonskog časopisa Grafik
(The Graphic) (1878)

Austrougarsko upravljanje

Vidi još: Bosna i Hercegovina (1878–1918)

Konflikt se brzo proširio i počeo uključivati nekoliko balkanskih država i velesila, što je na kraju prisililo Osmanlije da ustupe upravu zemlje Austrougarskoj preko Berlinskog ugovora iz 1878. godine (poslednji akt Berlinskog kongresa).[70] Nakon Srpskog ustanka koji je počeo 1875. godine populacija bosanskih muslimana i pravoslavnih kršćana u Bosni se smanjila. Populacija pravoslavnih kršćana (534.000 u 1870. god.) smanjena je za 7%, dok je muslimanska doživela daleko gori gubitak — više od jedne trećine.[71] Austrijskim popisom iz 1879. godine zabeleženo je 449.000 muslimana i 496.485 pravoslavnih hrišćana u Bosni. Gubici su bili 245.000 muslimana i 37.500 pravoslavnih hrišćana.[71]

Veliki broj Bošnjaka je napustio Bosnu i Hercegovinu nakon Austrijske okupacije; službeni austrougarski zapisi pokazuju da je 56.000 ljudi, uglavnom Bošnjaka, emigriralo između 1883. i 1920. godine, ali je broj Bošnjaka emigranata verovatno bio mnogo veći jer službeni zapisnik ne beleži iseljavanje pre 1883. godine niti uključuje one osobe koje su ostale bez dozvole. Oni koji su ostali su koncentrisani u gradovima, a posebno ponosni na svoje urbane kulture, naročito u bosanskom glavnom gradu, Sarajevu, koji je ubrzo postao jedan od najvažnijih multikulturalnih gradova u bivšoj Jugoslaviji.

Gubitak gotovo svih osmanskih teritorija krajem 19. i početkom 20. veka, naročito nakon austrougarske aneksije Bosne i Hercegovine, te Balkanskih ratova, rezultovao je velikim brojem emigranata Bošnjaka u Tursku; ti emigranti su bili poznatih pod nazivom muhadžiri

Tokom 20. veka bosanski Muslimani su osnovali nekoliko kulturnih i socijalnih udruženja u cilju promovisanja i očuvanja kulturnog identiteta Bošnjaka. Najistaknutija bosanska muslimanska kulturna i socijalna udruženja su bila Gajret, Merhamet i Narodna uzdanica, a kasnije i Preporod. Bošnjački muslimanski intelektualci se se okupili i oko časopisa Bosna 1860. godine da bi promovisali ideju ujedinjene bošnjačke nacije. Ova bošnjačka grupa će ostati aktivna nekoliko decenija, uz kontinuitet ideja i korišćenje bošnjačkog imena. Od 1891. godine do 1910. godine su izdavali časopis pod nazivom Bošnjak, štampan latinicom. Njegov rad promoviše koncept bošnjaštva i otvorenosti prema evropskoj kulturi i uticajima. Od tada su Bošnjaci usvojili evropsku kulturu pod širim uticajem Habsburške monarhije. U isto vreme su i zadržali neke neobične karakteristike svog bosanskog islamskog načina života.[72] Ove početne ali važne inicijative usledile su novim časopisom pod nazivom Behar čiji su osnivači bili Safvet-beg Bašagić (1870—1934), Edhem Mulabdić (1862—1954) i Osman Nuri Hadžić (1869—1937).[73]

Nakon Okupacije Bosne i Hercegovine 1878. godine, austrijska uprava Benjamina Kalaja (Benjámin Kállay), austrougarskog guvernera u Bosni i Hercegovini, službeno potvrđuje bošnjaštvo kao temelj multikonfesionalne bošnjačke nacije koja uključuje kako kršćane tako i muslimane. Politika je pokušala izolovati Bosnu i Hercegovinu od njenih navodno iredentističkih suseda (pravoslavne Srbije i katoličke Hrvatske, ali i muslimana Osmanskog carstva) i negirati koncepte hrvatske i srpske nacionalnosti koji su već počeli da se formiraju na tlu bosanskohercegovačkih katoličkih i pravoslavnih zajednica, respektivno.[74][75][76] Dolaskom Benjamina Kalaja u okupiranu Bosnu, borba protiv velikosrpske opasnosti postaje jedan od glavnih aspekata austrougarske politike, koja cilja da suzbije srpski faktor i udruži Muslimane i Hrvate, sa daljim ciljem da Muslimane pokatoliči.[77] Pojam bosanska državnost je, međutim, čvrsto utemeljen samo među bosanskim muslimanima, dok se žestoko protivi mišljenjima srpskih i hrvatskih nacionalista, koji su, umesto potražnje i zahteva za bosanskim muslimanima kao svojim, odbijali bosansku državnost.[78]

Bošnjaci su bili regrutovani u elitne jedinice austrougarske armije, te već 1879. nagrađivani za svoju hrabrost u službi austrijskog vladara, osvajajući više medalja nego bilo koja druga jedinica[79]

Nakon Kalajeve smrti 1903. godine, službena politika je polako počela naginjati prema prihvaćanju troetničke stvarnosti Bosne i Hercegovine. Na kraju, neuspeh austrougarskih ambicija da se bošnjački identitet počne negovati među katolicima i pravoslavcima je doveo do toga da se gotovo isključivo bosanski muslimani počnu pridržavati istog, sa bošnjaštvom time usvojenim kao etničkom ideologijom bosanskih muslimana od strane nacionalističkih figura.[80] Počevši od 1891. godine, Mehmed-beg Kapetanović Ljubušak počinje izjavljivati da bosanski muslimani nisu bili ni Hrvati ni Srbi, već su različiti (i, istina, povezani) ljudi.[81]

U novembru 1881. godine, nakon uvođenja bosanskohercegovačke jedinice unutar austrougarske vojske, austrougarska vlast donosi vojni zakon (Wehrgesetz) o uvođenju obaveze svim Bošnjacima da služe vojsci Austrougarske monarhije.[82] To je dovelo do širenja nereda tokom decembra 1881. godine i tokom 1882. godine — što se moglo ugasiti i potisnuti samo vojnim sredstvima. Austrijanci su apelovali muftiji u Sarajevu, Mustafi Hilmi Hadžiomeroviću (rođ. 1816), koji je uskoro izdao fetvu „pozivajući Bošnjake da se pokoravaju vojnom zakonu”.[83] Druge važne muslimanske vođe zajednica kao što su Mehmed-beg Kapetanović Ljubušak, kasnije gradonačelnik Sarajeva, takođe pozivaju mlade muslimanske muškarce na služenje habsburškoj vojsci. Na početku izbijanja Prvog svetskog rata, bosanski muslimani su mobilizovani da služe austrougarskoj vojsci; neki odlučuju da je napuste kako se ne bi borili protiv prijatelja Slovena, dok su neki muslimane napali bosanske Srbe zbog očitog besa nakon atentata na nadvojvodu Franca Ferdinanda. Neven Anđelić piše: „Možemo samo nagađati kakav je osećaj bio dominantan u Bosni u to vreme. I animoznost i tolerancija su postojali u isto vreme.”[84]

U modernoj srpskoj političkoj misli 19. i 20. stoljeća, nikada nije postojala ideja etničkog čišćenja Bosne i Hercegovine.[77]

Jugoslavija

Vidi još: Jugoslovenska muslimanska organizacija i Muslimani (narod)

Tokom postojanja Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (kasnije poznata kao Kraljevina Jugoslavija) bosanski muslimani su sebe smatrali Srbima ili Hrvatima.[85] Kakogod, prvi privremeni kabinet je uključivao i muslimane.[86]

Tokom Drugog svetskog rata, muslimanska elita i gospoda se deklariše kao hrvatsko cvijeće i zajedno sa hrvatskih ustašama učestvuje u masovnim ubijanjima i genocidu nad Srbima. U februaru 1943. godine Nemci su odobrili 13. SS oružanu brdsku diviziju „Handžar” (1. hrvatska) i počeli regrutovanje. Muslimani su činili oko 12% državne službe i oružanih snaga Nezavisne Države Hrvatske.[87]

Dio muslimana se ograđuje od ovih ubijanja javnim memorandumima,[88] a jedan manji dio učestvuje na strani antifašista, bilo na strani partizana ili četnika.[89][90][91]

Tokom socijalističkog perioda Jugoslavije, Muslimani su i dalje bili tretirani kao verska grupa, umjesto kao etnička, najčešće kao Srbi-muslimani ili, u manjoj meri Hrvati-muslimani[92] i etnički neopredeljeni musliman.[36] Kao posebna narodnost Muslimani su priznati 1961. godine. Tom prilikom, jedan od vodećih komunističkih vođa, Rodoljub Čolaković, navodi da su „naša muslimanska braća bila ravnopravna sa Srbima i Hrvatima”, te da „nisu bila prisiljena da se izjasne kao Srbin ili Hrvat”. On je njima garantovao „punu slobodu u njihovom nacionalnom opredeljenju”.[93] 1971. godine, Muslimani su u potpunosti priznati kao nacija, te u Cenzusu u BiH 1971. godine opcija Musliman po nacionalnosti biva dodana.[36]

Rat u Bosni i Hercegovini

Vidi još: Rat u Bosni i Hercegovini i Prvi bošnjački sabor

Tokom Rata 1992—1995. godine, pripadnici sva tri naroda BiH (Muslimani, Srbi i Hrvati) bili su žrtve međusobnog etničkog čišćenja. Najveći broj civilnih žrtava bio je iz redova Muslimana, a potom Srba i Hrvata. Muslimani su najvećim delom proterivani sa područja Podrinja, gde su značajno uticali u ukupnom broju stanovništva.[traži se izvor] Sa druge strane, sa teritorija koje su bile pod vojnom kontrolom Muslimana, naročito sa područja Srednje Bosne i Sarajeva, proterivani su Srbi.

Zbog rata je veliki broj izbeglica (uključujući i nekoliko stotina hiljada Muslimana, tada Bošnjaka) napustio je Bosnu i Hercegovinu, a drastične demografske promene su zahvatile mnoge delove zemlje.

Po popisu iz 1991. godine, Muslimani su činili većinu stanovništva u jednom broju opština srednje, istočne i zapadne Bosne i Hercegovine. U manjem broju su bili prisutni i u opštinama u kojima su većinu stanovništva činili Srbi ili Hrvati. Usled etničke homogenizacije izvršene tokom građanskog rata. Danas Bošnjaci čine apsolutnu većinu u Sarajevu i njegovom kantonu (Kanton Sarajevo), Unsko-sanskom kantonu zapadne Bosne (sa centrom u Bihaću), kantonima centralne i severoistočne Bosne (Srednjobosanskom, Zeničko-dobojskom i Tuzlanskom), kao i u delu Podrinja (Bosansko-podrinjski kanton sa centrom u Goraždu). U manjem broju su prisutni i u Brčko distriktu, delovima Hercegovine i Podrinju.[traži se izvor]

Jezik

Glavni članak: Bošnjački jezik

Bošnjaci govore bošnjačkim jezikom koji je istovjetan srpskom, odnosno srpskohrvatskom jeziku iz kog je i nastao sredinom 1990.[94][95][96]

U javnosti su postojala sporenja i polemike zašto Bošnjaci nazivaju svoj jezik bosanskim a ne bošnjačkim, što je zvaničan stav srbistike i SANU.[97][98][99][100]

Prvi službeni rečnik bošnjačkog jezika, čiji je autor Muhamed Hevaija Uskufija, štampan je početkom 1630-ih (Potur Šahidija, 1631. god.).[101][102][103][104][105]

Jedan od prvih gramatičara, jezuitski sveštenik Bartol Kašić, je u svom delu iz 1640. godine (Rimski ritual) bošnjački jezik nazvao naškim i bosanskim. On je koristio termin bosanski iako je bio rođen u čakavskom regionu; odlučio je usvojiti „zajednički jezik” („lingua communis”), verziju štokavske ikavice.[106]

Rečnik bosanskog jezika Potur Šahidija (Magbuli ’arif), autora Muhameda Hevaije Uskufije, napisan 1631. godine arebicom, bosanskom varijantom persijsko-arapskog pisma

Bosanski franjevac Matija Divković koji se smatra osnivačem književnosti Bosne i Hercegovine,[107][108] u svom delu iz 1611. godine (Nauk krstjanski za narod slovinski), na kraju njegovog prvog dela — spominje pravi i istinski bosanski jezik („a privideh iz dijačkog u pravi i istinit jezik bosanski”).

Kultura

Devojke plešu tradicionalno kolo

Kao i mnogi drugi elementi bošnjačke kulture, bošnjački folklor je potekao iz evropskih, slovenskih i osmanskih uticaja. Generalno govoreći, folklor varira od regije do regije i od grada do grada. Gradovi kao što su Sarajevo i Mostar imaju bogatu ličnu folklorsku tradiciju. Mnogi objekti izgrađeni ljudskom rukom kao što su mostovi i fontane, te prirodni lokaliteti — takođe igraju značajnu ulogu. Same korene bošnjačke narodne duše predstavljaju narodni muzički žanrovi: ljubavne pesme sevdalinke i verske pesme ilahije.

Slovenska tradicionalna mitska obeležja, kao što su zmajevi, ale, čarobnjaci i slovenske vile, takođe je bitno spomenuti. Predslovenski uticaji su daleko ređi, ali ipak prisutni. Određeni elementi ilirskih i keltskih verovanja su isto tako prisutna uverenja.[109]

Bošnjačke zanatlije bave se proizvodnjom srednjovekovnim filigranima (jedna od tehnika korišćenih u izradi nakita, koja se po pravilu izvodi isključivo u srebru ili zlatu; osnovni elementi su pletene i zalemljene žice, dodatno još kombinovane sa sitnim zrncima) koje su pravile stare sarajevske zanatlije, Druga rasprostranjena tradicija je muštuluk, pri čemu donosilac dobre vesti (muštulugdžija), nakon izgovorenog uzvika muštuluk!, očekuje poklon ili neku drugu (novčanu) nagradu.

Instrumentalno izvođenje poznate bošnjačke narodne pesme, odnosno sevdalinke, pod nazivom Žute dunje

Bošnjaci (kao i Srbi) izvode narodne pesme sevdalinke. Sevdalinke se tradicionalno izvode na sazu, turskom žičanom instrumentu koji je kasnije zamenjen (u sevdalinkama). Međutim, moderniji aranžman, u poruzi nekih koji zagovaraju izvornu formu, obično čini vokal u pratnji harmonike zajedno s dobošem, kontrabasom, gitarom, klarinetom i violinom. Sevdalinke su jedinstvene u Bosni i Hercegovini. One su nastale u osmanskoj Bosni kao urbana bosanska muzika s prisustvom orijentalnih uticaja. Početkom 19. veka, bošnjačka pesnikinja Umihana Čuvidina u velikoj meri doprinosi sevdalinci pisanjem pesama o izgubljenim ljubavima, koje je i pevala.

Pesnici koji su uveliko doprineli bogatoj baštini bošnjačkog naroda su, između ostalih — Derviš-paša Bajezidagić, Abdullah Bosnevi, Hasan Kafi Pruščak, Abdurahman Siri, Abdulvehab Ilhamija, Mula Mustafa Bašeskija, Hasan Kaimija, Ivan Franjo Jukić, Safvet-beg Bašagić, Musa Ćazim Ćatić, Mak Dizdar i drugi. Baštinu su obogaćivali i ugledni pisci su kao što su Enver Čolaković, Skender Kulenović, Abdulah Sidran, Nedžad Ibrišimović i mnogi drugi.

Reka Buna, u blizini naselja Blagaja u južnoj Hercegovini, koji se nalazi na izvoru Bune i istorijske tekije (mesto za okupljanje derviša); blagajska tekija je sagrađena oko 1520. godine, sa elementima osmanske arhitekture i mediteranskog stila,[110][111] te se smatra nacionalnim spomenikom

Istorijski časopisi kao što su Gajret, Behari Bošnjaksu neki od najistaknutijih publikacija, koje su doprinele očuvanju bošnjačkog identiteta krajem 19. i početkom 20. veka. Bosanska literatura je uglavnom poznata po svojim baladama: Hasanaginica, Smrt Omera i Merime i Smrt braće Morića. Hasanaginica je prenošena iz generacije u generaciju u usmenom obliku, dok je konačno zapisana i objavljena 1774. godine od strane italijanskog antropologa Alberta Fortisa u njegovoj knjizi Viaggio in Dalmazia [Putovanja Dalmacijom].[112] Hasanaginica se smatra jednom od najlepših balada ikad napisanih, a kasnije je i prevedena na nemački (Johan Volfgang fon Gete, 1775), engleski (Volter Skot, 1798), ruski (Aleksandar Puškin, 1835), francuski (Prosper Merime, 1827; Adam Mickjevič, 1841) i druge svetske jezike.[traži se izvor]

Religija

Bosanska medresa, oko 1906. god.
Šišman Ibrahim-pašina džamija (Hadži-Alijina džamija), Počitelj; džamija izgrađena 1562/1563. god.
Gazi Husrev-begova medresa je medresa osnovana 1537. godine u čast Gazi Husrev-begove majke Seldžuklije čije je ime jedno vrijeme i nosila, u Starom Gradu u Sarajevu

Većina Bošnjaka pripada sunitskom islamu, iako je istorijski sufizam takođe odigrao značajnu ulogu među Bošnjacima dajući veću prednost matičnim sunitskim pravilima, kao što je nakšibendijsko, rifaijsko i kadirijsko verovanje (tarikat). Bosanska Islamska zajednica je takođe bila pod uticajem drugih struja unutar islama, osim one preovladavajuće hanefijske škole, posebno nakon rata 90-ih godina.[113]

Položaj sufizma u Bosni za vreme osmanskog doba je bio zakonski isti kao i u drugim delovima Carstva. Bošnjačke sufije su se bavile književnošću, pišući često na orijentalnim jezicima (arapski, turski i persijski), iako ih je bilo i nekoliko koji su koristili bosanski,[114] kao što su Abdurahman Siri (1785—1846/47) i Abdulvehab Ilhamija (1773—1821). Još jedan sufi iz Bosne je Hamza Hali Bošnjak, čija se doktrina smatra suprotnom od one službenog tumačenja islama. Njegove pristalice hamzevije su formirale religijski pokret koji se često poredi sa sektom usko-vezanoj tarikatu „bajrami-melami”.[115][116] Drugi istaknuti bošnjački sufi je Hasan Kafi Pruščak, sufijski mislilac i najistaknutija figura naučne literature i intelektualnog života Bošnjaka 16. veka.

U javnom mnjenju 1998. godine, 78,3% Bošnjaka u Federaciji Bosne i Hercegovine se izjasnilo da su vernici.[117] Bosanski muslimani imaju tendenciju da se prikažu kao umereni, sekularni i evropski-orijentisani u odnosu na druge muslimanske grupe.[118][119]

Kjel Megnuson (Kjell Magnusson) ističe da je religija odigrala veliku ulogu u procesima koji su oblikovali nacionalne pokrete i formiranja novih država na Balkanu nakon osmanskog povlačenja, jer su Osmanlije razlikovali narode po njihovoj religijskoj pripadnosti.[120][121] Iako religija igra samo malu ulogu u svakodnevnom životu naroda u Bosni i Hercegovini danas, sledeći etničko-religijski stereotipi su još uvek prilično česti: Srbi moraju biti isto što i pravoslavci, Hrvati moraju biti isto što i katolici, a Bošnjaci moraju biti isto što i muslimani. Međutim, još uvek postoje pojedinci koji krše navedene obrasce, te aktivno praktikuju druge religije.[113]

Imena i prezimena

Bošnjačka imena su većinom arapskih, turskih i persijskih korena. Primer su imena Osman, Mehmed, Ismet, Kemal, Hasan, Ibrahim, Mustafa i dr. Južnoslovenska imena kao što je ime Zlatan su prisutna većinom u nereligijskim porodicama Bošnjaka. Ono što je uočljivo je to da su zbog strukture bošnjačkog jezika mnoga muslimanska imena izmenjena u jedinstvena bošnjačka. Neka orijentalna imena su dobila skraćenu formu. Na primer, Huso od Huse(j)in, Ahmo od Ahmed, Meho od Mehmed i sl. Ovakav primer su i imena bošnjačkih vicevskih junaka Muje i Sulje, čija su imena u stvari skraćene forme imena Mustafa i Sulejman. Ono što je još učestalije je transformacija imena koja su u arapskom i turskom prihvaćena samo za jedan pol. U bošnjačkom jeziku, jednostavnim odbacivanjem slova a ime se iz ženskog može promeniti u muško: tradicionalno žensko ime Jasmina prelazi u popularno muško ime Jasmin. Slično, dodavanjem slova a učestalom imenu Mahir stvara se žensko ime Mahira.[122]

Bošnjačka prezimena, kao i sva tipična među Južnim Slovenima, najčešće završavaju na -ić ili -ović. Ova pojava patronimije (grč. πατρονυμικόν / patronymikon — „ime oca”) se može usporediti s engleskim sufiksom -son (engl. son — „sin”), koji u engleskim prezimenima igra ulogu obeležavanja nasleđa očevog imena (Johnson, Wilson, Ericson, Stivenson i dr.). Ono što dolazi pre -(ov)ić sufiksa može reći dosta toga o jednoj porodici.

Većina bošnjačkih prezimena prati sličan obrazac koji potiče iz perioda kada su ta prezimena u Bosni i Hercegovini standardizovana. Neka bošnjačka muslimanska imena sadrže ime osnivača porodice na početku, a onda sledi islamska struka ili titula, te završetak -ić. Primeri ovog oblika su prezimena Izetbegović („sin Izet-bega”), Hadžiosmanović („sin hadži Osmana”) i sl. Neke varijacije ovog obrasca uključuju prezimena koja spominju samo ime, kao što je Osmanović („sin Osmana”), te prezimena koja spominju samo struku, kao što je Imamović („sin imama”). Neka čak spominju i religiju, kao što je Muslimović („sin muslimana”).

Određen broj bošnjačkih prezimena nema islamske korene za koje bi se mogla vezati, a završavaju se na -(ov)ić, što je često među slovenskim prezimenima. Ova prezimena su verovatno ostala nepromenjena još od srednjovekovnog doba, a većinom potiču od starog bosanskog plemstva ili poslednjeg talasa konvertovanja na islam. Primeri ovakvih prezimena su Tvrtković, Kulenović i dr.

Takođe postoje i druga prezimena koja ne završavaju na -ić, uopšte. Ta prezimena su najčešće izvedena iz naziva mesta porekla, zanimanja ili drugih različitih faktora u istoriji određene porodice. Primeri ovih prezimena su Zlatar, Kovač, Kolar i dr.

Neka bošnjačka prezimena imaju strano poreklo, koje ukazuje na to da je osnivač porodice potekao iz mesta koje je izvan Bosne i Hercegovine. Mnoga takva prezimena imaju mađarsko, albansko, vlaško, arapsko ili tursko poreklo. Primeri su Vlasić, Arnautović, Arapović i sl. Postoje i prezimena za koje se smatra da su predslovenskog porekla; keltsko-ilirskog[123] (Mataruga i Motoruga), gotskog[124] (Manigoda), ili bilo kojeg drugog porekla.

Mnoga bošnjačka prezimena su slična ili istovetna hrvatskim i srpskim: Filipović, Puškar, Jašić, Sučić, Subašić, Begić, Hadžić i dr.

Zajednice

Najveći broj Bošnjaka izvan Bosne i Hercegovine se nalazi u Srbiji i Crnoj Gori (posebno u regiji poznatoj kao Sandžak). Grad Novi Pazar je dom najveće bošnjačke populacije izvan Bosne i Hercegovine. Još 40.000 Bošnjaka se nalazi u Hrvatskoj i 38.000 u Sloveniji.

Zbog Rata u Bosni i Hercegovini, veliki broj Bošnjaka je emigrirao u zemlje izvan Balkana. Najveća bošnjačka populacija nastanjena izvan država bivše Jugoslavije se nalazi u SAD, Švedskoj, Austriji, Nemačkoj, Švajcarskoj, Australiji, Kanadi i Turskoj. Prijašnje generacije bošnjačkih imigranata u neke od tih zemalja su do sada uglavnom integrisane u istim.

U zapadnim zemljama, velika većina Bošnjaka su ratne izbeglice koje su došle u te zemlje 1990-ih godina. Oni i dalje većinom govore bošnjački jezik i održavaju kulturne i verske zajednice, redovno posećuju svoju rodnu zemlju, te šalju pisma porodicama koje su ostale kod kuće.

Broj Bošnjaka u SFRJ 1948–1991.
Republike 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991.
SR BiH 788.403 (30,7 %) 891.800 (31,3 %) 842.248 (25,7 %) 1.482.430 (39,6 %) 1.630.033 (39,5 %) 1.905.829 (43,7 %)
SR Crna Gora 387 (0,0 %) 8396 (2 %) 30.655 (6,5 %) 70.236 (13,3 %) 78.080 (13,4 %) 89.614 (14,6 %)
SR Hrvatska 1077 (0,1 %) 16.185 (0,4 %) 3113 (0,1 %) 18.457 (0,4 %) 23.740 (0,5 %) 43.469 (0,9% )
SR Makedonija 1560 (0,1 %) 1591 (0,1 %) 3002 (0,3 %) 1248 (0,1 %) 39.512 (2,1 %) 35.256 (1,7 %)
SR Slovenija 179 (0,0 %) 1617 (0,1 %) 465 (0,0 %) 3197 (0,2 %) 13.425 (0,7 %) 26.867 (1,4 %)
SR Srbija 17.315 (0,3 %) 79.109 (1,1 %) 93.457 (1,2 %) 154.364 (1,8 %) 215.166 (2,3 %) 246.411 (2,5 %)
SFRJ 808.921 (5,1 %) 998.698 (5,9 %) 972.940 (5,2 %) 1.729.932 (8,4 %) 1.999.957 (8,9 %) 2.347.446 (10,0 %)

Dijaspora

Sjedinjene Američke Države

Bošnjaci su bili začetnici u uspostavljanju Muslimanske zajednice u Čikagu. Godine 1906. godine su osnovali Džemijetul Hajrije u Ilinoisu radi očuvanja verske i nacionalne tradicije zajednice, kao i pružanja uzajamne pomoći za sahrane i bolesti. Organizacija je osnovala svoje ogranke u Geriju, Indijana (1913) i Bjutu, Montana (1916), a oni predstavljaju najstariju postojeću muslimansku organizaciju u Sjedinjenim Američkim Državama.

Sjedinjene Države imaju brojna bošnjačka kulturna, sportska i verska udruženja. Novine na bošnjačkom jeziku i drugi časopisi se objavljuju u mnogim državama. (Bosansko-američke novine Sabah) Najveća zajednica Bošnjaka u Sjedinjenim Državama se nalazi u Sent Luisu.

Kanada

Hidajet Turkoglu (Hidayet Türkoğlu) je turski NBA igrač bošnjačkog porekla

Tradicionalni centri boravka i kulture za ljude iz Bosne i Hercegovine su Toronto, Montreal i Vankuver. Brojna bošnjačka kulturna, sportska i verska udruženja uspešno deluju, a novine na bošnjačkom jeziku i drugi časopisi se objavljuju u mnogim državama. Najveća bošnjačka organizacija u Kanadi je Kongres Bošnjaka Severne Amerike.[125]

Turska

Bošnjačke zajednice u Turskoj vuku svoje korene uglavnom do egzodusa bosanskih muslimana iz Bosanskog ejaleta u 19. i početkom 20. veka, kao rezultat pada vladavine Osmanskog carstva na Balkanu. Prema procenama iz 2008. godine od strane Veća za nacionalnu sigurnost Turske (Milli Güvenlik Kurulu) čak 2.000.000 građana Turske je srpskog porekla.[126] Bošnjaci uglavnom žive u regiji Marmara koja je — drugim rečima — severozapadna Turska. Najveća bošnjačka zajednica u Turskoj je u Istanbulu. Jenibosna je gradić koji se nalazi na zapadnom delu istanbulskog distrikta Bahčelievler (Bahçelievler), koji graniči sa susednim okrugom Kučukčekmedže (Küçükçekmece). Vlasti distrikta su zabeležile masovne migracije iz bivšeg Osmanskog carstva nakon osnivanja Republike Turske.[traži se izvor] Naziv gradića dolazi iz imena glavnog grada Bosne i Hercegovine, Sarajeva. Naselje se u početku zvalo Sarajbosna, što je turski ekvivalent Sarajeva, pre nego što je preimenovano u Jenibosnu formiranjem Republike Turske.

Značajne bošnjačke zajednice postoje i deluju u Izmiru, Karamurselu, Jalovi, Bursi i Jedrenu.

Galerija

Vidi još

Reference

  1. ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini, 2013. Rezultati popisa” [Cenzus of population, households and dwellings in Bosnia and Herzegovina, 2013. Final results] (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 2016-06-30. g. Pristupljeno 2017-05-13. 
  2. ^ „Germans and foreigners with an immigrant background”
  3. ^ „Konačni rezultati Popisa stanovništva, domaćinstava i stanova 2022.”. stat.gov.rs. Arhivirano iz originala 2023-06-08. g. Pristupljeno 2023-10-08. 
  4. ^ integrationsfonds.at. Pristupljeno 22. 12. 2015.
  5. ^ statistik.at. Pristupljeno 22. 12. 2015.
  6. ^ The 2000 USA census Arhivirano 2020-02-12 na sajtu Archive.today. Pristupljeno 22. 12. 2015.
  7. ^ swedenabroad.com Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. maj 2016). Pristupljeno 22. 12. 2015.
  8. ^ „Census of Population, Households and Dwellings in Montenegro 2011” (PDF). 12. 7. 2011. Pristupljeno 22. 12. 2015. 
  9. ^ „Stanovništvo prema narodnosti — detaljna klasifikacija — Popis 2011.”. Pristupljeno 22. 12. 2015. 
  10. ^ „Population by ethnic affiliation, age groups and sex, Slovenia, Census 2002”. Pristupljeno 22. 12. 2015. 
  11. ^ „Ethnic origins 2006 counts for Canada, provinces and territories”. www12.statcan.gc.ca. Arhivirano iz originala 11. 12. 2020. g. Pristupljeno 22. 12. 2015. 
  12. ^ „Kilde: "Ældre bosniske flygtninge søger hjem"”. Folkedrab.dk. Arhivirano iz originala 10. 3. 2016. g. Pristupljeno 22. 12. 2015. 
  13. ^ „2054.0 Australian Census Analytic Program: Australians' Ancestries (2001 (Corrigendum))” (PDF). Pristupljeno 22. 12. 2015. 
  14. ^ „Macedonian Census 2002” (PDF). Pristupljeno 22. 12. 2015. 
  15. ^ „ssb.no”. 30. 8. 2023. Pristupljeno 22. 12. 2015. 
  16. ^ Bagherzadeh 2001, str. 397–428
  17. ^ Chapter 1: Religious Affiliation. The World’s Muslims: Unity and Diversity. Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 9. 8. 2012.
  18. ^ Gusterson 2005, str. 330.
  19. ^ Attila Hoare, Marko (2014). Bosnian Muslims in the Second World War. str. 3
  20. ^ Ramet 2014, str. 157
  21. ^ „Ethnologue — South Slavic languages”. www.ethnologue.com. Arhivirano iz originala 28. 6. 2011. g. Pristupljeno 27. 5. 2016. 
  22. ^ OSSJ: Odluka br. 1 od 16. februara 1998. godine: Tri pitanja i tri odgovora
  23. ^ a b „Mom­či­lo Su­botić: PRO­BLEM ETNIČ­KOG IDENTITETA I PO­LITIČ­KO-DRŽAV­NOG ENTITETA BOSANSKO-HERCEGO­VAČ­KIH MU­SLIMANA, Insti­tut za poli­tičke stu­di­je, Beograd. str. 753”. Scindeks-clanci.nb.rs.
  24. ^ Kraljačić 1987.
  25. ^ Tanasković 1995, str. 47-56.
  26. ^ a b v g Dimitrova 2001, str. 94-108.
  27. ^ a b Velikonja 2003.
  28. ^ a b „CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Bosnia and Herzegovina”. newadvent.org. 
  29. ^ Ekmečić, Milorad. Dugo kretanje između oranja i klanja, Beograd, 2017.
  30. ^ Minkov 2004, str. 8.
  31. ^ Plamen Pavlov; Ivan Tюtюndžiev. Bъlgarite i osmanskoto zavoevanie (kraя na HІІІ — sredata na XV v.), istoričeska biblioteka “Slovo”, Veliko Tъrnovo, 1995 god.
  32. ^ Ristov, Aleksander: “Rat u Turskoj 1875–76”, Cirih 1876. godine
  33. ^ Silvestre Kunibert Bartelemi „Studija o srpskoj revoluciji i nezavisnosti”. str. 28, u Lajpcigu 1855. godine
  34. ^ Leger 1873, str. 79.
  35. ^ Kostić 1967, str. 28.
  36. ^ a b v Banac 1983, str. 463–464.
  37. ^ Encyclopaedia Britannica: Bosnia and Herzegovina, People, Ethnic groups and religions
  38. ^ a b Terzić 2017, str. 47-56.
  39. ^ Terzić 2017.
  40. ^ „Bošnjaštvo kao kontinuitet”. Bošnjaci (na jeziku: bošnjački). 2021-11-06. Pristupljeno 2023-01-04. 
  41. ^ „KO SMO MI BOŠNJACI? — Bosnjaci.Net”. www.bosnjaci.net. Pristupljeno 2023-01-04. 
  42. ^ IZDVOJENO.ba (2021-08-06). „ODGOVOR MILORADU DODIKU: Kada su Srbi postali konvertiti”. IZDVOJENO.ba (na jeziku: bošnjački). Arhivirano iz originala 04. 01. 2023. g. Pristupljeno 2023-01-04. 
  43. ^ Antonić, Slobodan. „Slobodan Antonić: Šta o nama misle "dobri Bošnjani" - kakvu bi istoriju Srbi u BiH učili da prevlada sarajevski unitaristički koncept”. Nova srpska politička misao (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-01-04. 
  44. ^ Terzić 2017, str. 286-287.
  45. ^ Terzić 2017, str. 294.
  46. ^ Kasapović, Mirjana (2021). „BOŠNJAČKE POLITIKE POVIJESTI: GENOCID KAO SUDBINA”. Anali. 18 (1): 159—192. S2CID 235525881. doi:10.20901/an.18.04. 
  47. ^ „JEDENAEST GENOCIDA NAD BOSNJACIMA — Bosnjaci.Net”. www.bosnjaci.net. Pristupljeno 2023-01-04. 
  48. ^ „JEDENAEST GENOCIDA NAD BOSNJACIMA — Bosnjaci.Net”. www.bosnjaci.net. Pristupljeno 2023-01-04. 
  49. ^ Baza bez markera – Bošnjacki DNK projekat
  50. ^ DNK razbija mitove: Čisti Sloveni iz srednje Bosne i Sandžaka? • Frontal. SRB
  51. ^ Jerković, Siniša. „-DNK haplogrupa E, druga najčešća među Srbima”. Srpski DNK Projekat. Arhivirano iz originala 25. 3. 2018. g. Pristupljeno 22. 3. 2018. 
  52. ^ Terzić 2017, str. 293.
  53. ^ Prof. Giacobelli, Francesco. Arthur J. Evans in Bosnia and Herzegovina during the 1875 revolt [Artur J. Evans u Bosni i Hercegovini tokom revolta 1875]. Anno Accademico 2011/2012, Università degli Studi di Padova. str. 68–69
  54. ^ B. Jelavić, op. cit. pp. 350.
  55. ^ A History of Serbia and the Serbian Revolution [Istorija Srbije i Srpske revolucije]. Engleski prevod: Leopold Ranke. Preveo s nemačkog: Alexander Kerr (London: John Murray, 1847)
  56. ^ L. S. Stavrianos. The Balkans since 1453 [Balkan nakon 1453]. London: Hurst and Co., (2000). str. 248—250.
  57. ^ Kruševac, Todor. Ivan Franjo Jukić u „Godišnjaku Istoriskog društva”. Sarajevo. str. 171—184
  58. ^ Okey, Robin (2007). Taming Balkan Nationalism: The Habsburg 'Civilizing Mission' in Bosnia 1878–1914 [Kroćenje balkanskog nacionalizma: Habsburška ’civilizacijska misija’ u Bosni i Hercegovini 1878—1914]. Oxford University Press. str. 14. ISBN 978-0-19-921391-7. 
  59. ^ Jukić, Ivan Franjo. Zemljopis i poviestnica Bosne. str. 142—143. fn. 4
  60. ^ Hadžijahić, Muhamed (1974). „Od tradicije do identiteta: geneza nacionalnog pitanja bosanskih muslimana”. Sarajevo. str. 43
  61. ^ Malte-Brun, Konrad (1828). Universal Geography [Univerzalna geografija]. str. 215
  62. ^ Mažuranić, Matija. „Pogled u Bosnu”. str. 52—53 (naglasak na Italics); Bašić, Denis. The roots of the religious, ethnic, and national identity of the Bosnian-Herzegovinan Muslims [Koreni religijskog, etničkog i nacionalnog identiteta bosanskohercegovačkih muslimana]
  63. ^ Bašić, Denis. The roots of the religious, ethnic, and national identity of the Bosnian-Herzegovinan Muslims [Koreni religijskog, etničkog i nacionalnog identiteta bosanskohercegovačkih muslimana]
  64. ^ M. Masje de Klerval (1855). „Rapport adresse a Son Excellence Monsieur le Ministre de I'instruction publique sur une mission en Bosnie, accomplie en 1855, in Archives des mission scientifique and litteraires”. 5. izd. Pariz. str. 35) (original nije dostupan)
  65. ^ Bošnjak, Slavoljub (1851). Zemljopis i poviestnica Bosne. Plamen. 
  66. ^ „Putopisi i istorisko-etnografski radovi”. Ivan Franjo Jukić kao Slavoljub Bošnjak. ASIN: B004TK99S6
  67. ^ Kratka povjest kralja bosanskih. Dobra knjiga. Arhivirano iz originala 21. 10. 2013. g. Pristupljeno 13. 1. 2012. 
  68. ^ Lastrić, Filip (2003). „Pregled starina Bosanske provincije”. (komentare napisao: Andrija Zirdum; s latinskog i italijanskog preveli: Ignacije Gavran i Simun Šimić). Sarajevo, Zagreb: Sinopsis. str. 148—149
  69. ^ Bašić, Denis. The roots of the religious, ethnic, and national identity of the Bosnian Muslims [Koreni religijskog, etničkog i nacionalnog identiteta bosanskohercegovačkih muslimana]. str. 323
  70. ^ Malcolm 1994
  71. ^ a b Pinson 1996, str. 81. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFPinson1996 (help)
  72. ^ Karčić 1999, str. 148–149.
  73. ^ Haverić, Džavid. History of the Bosnian Muslim Community in Australia: Settlement Experience in Victoria [Istorija bosanske muslimanske zajednice u Australiji: Iskustvo naseljavanja u Viktoriji]. Institute for Community, Ethnicity and Policy Alternatives (ICEPA), Victoria University. str. 27
  74. ^ Velikonja 2003, str. 130–135.
  75. ^ Donia 2005.
  76. ^ Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States [Istočna Evropa i Komonvelt nezavisnih država]. Routledge. 1999. str. 214. ISBN 978-1-85743-058-5. 
  77. ^ a b Terzić 2017, str. 9.
  78. ^ Publications, Europa (2004). Central and South-Eastern Europe [Centralna i Jugoistočna Evropa]. 4. Psychology Press. str. 110. ISBN 9781857431865. 
  79. ^ Wheatcroft 2009, str. 264.
  80. ^ Eller 1999, str. 262.
  81. ^ Eller 1999, str. 263.
  82. ^ Karčić, Fikret (1995). The Bosniaks and the Challenges of Modernity: Late Ottoman and Hapsburg Times [Bošnjaci i izazovi modernosti: Kasna osmanska i habsburška vremena]. str. 118
  83. ^ Karčić, Fikret (1995). The Bosniaks and the Challenges of Modernity: Late Ottoman and Hapsburg Times [Bošnjaci i izazovi modernosti: Kasna osmanska i habsburška vremena]. str. 119
  84. ^ Anđelić 2003, str. 13, 14, 17
  85. ^ Klemenčič & Žagar 2004, str. 113.
  86. ^ Ramet 2006, str. 49.
  87. ^ Velikonja 2003, str. 178–179.
  88. ^ Tomasevich 2002, str. 492.
  89. ^ Malcolm 1996, str. 188.
  90. ^ Lampe 2000, str. 206, 209, 210
  91. ^ Glenny 2001, str. 192, 494–495
  92. ^ Banac 1988, str. 287–288
  93. ^ Duraković. „Prokletstvo Muslimana”. str. 165.
  94. ^ Dalby, David. „Linguasphere” (1999/2000). Linguasphere Observatory. str. 445. 53-AAA-g. «srpski+hrvatski → srpskohrvatski».
  95. ^ Benjamin W. Fortson IV (2010). Indo-European Language and Culture: An Introduction [Indoevropski jezik i kultura: Uvod]. 2. izd. Blackwell. str. 431: „Because of their mutual intelligibility, Serbian, Croatian, and Bosnian are usually thought of as constituting one language called Serbo-Croatian.” (u prevodu na srpski: „Zbog međusobne razumljivosti jezika, srpski, hrvatski i bošnjački se često smatraju jednim zamenskim jezikom koji se zove srpskohrvatski.”)
  96. ^ Václav, Blažek. On the Internal Classification of Indo-European Languages: Survey [Unutrašnja klasifikacija indoevropskih jezika: Anketa] (PDF). str. 15—16. Pristupljeno 20. 10. 2010. 
  97. ^ goranjoca (2017-08-11). „ODLUKA ODBORA ZA STANDARDIZACIJU O STATUSU BOSANSKOG ILI BOŠNjAČKOG JEZIKA”. INSTITUT ZA SRPSKI JEZIK SANU (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-01-04. 
  98. ^ R, K. „SANU: Ne postoji bosanski jezik”. Politika Online. Pristupljeno 2023-01-04. 
  99. ^ Kovačević, Miloš. „Bošnjački nije bosanski”. Politika Online. Pristupljeno 2023-01-04. 
  100. ^ Sandzacke (9. 6. 2018). „Zašto bosanski jezik nije bošnjački jezik? | Sandzacke.rs” (na jeziku: bošnjački). Pristupljeno 2023-01-04. 
  101. ^ Muratspahić, Izet (5. 4. 2012). „Trajan kulturološki spomenik”. bosanskaposta.no. Arhivirano iz originala 6. 3. 2016. g. Pristupljeno 25. 2. 2016. 
  102. ^ Faruk (12. 8. 2013). „Muhamed Hevai Uskufi: Bosansko-turski rječnik iz 1631. godine”. ljubusaci.com. Avaz. Pristupljeno 25. 2. 2016. 
  103. ^ Ćošković, Pejo (2002). „HEVAJI USKUFI, Muhamed (Hevaji Uskufi Bosnevi, Hevajija Uskufija, Hevāji Uskūfī, Hevayi, Hawā'i, Uskifi, Üsküfi Bosnevija, Üskūfī; Mahammad, Mehmed)”. hbl.lzmk.hr. Pristupljeno 25. 2. 2016. 
  104. ^ M., S. (1. 3. 2012). „Održana promocija Bosansko-turskog rječnika iz 1631. godine”. bhstring.net. tuzlarije.net. Pristupljeno 25. 2. 2016. 
  105. ^ Biblioteka Bošnjačkog instituta — Fondacije Adila Zulfikarpašića (2012). „Bosansko-turski rječnik” (PDF). bosnjackiinstitut.ba. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 05. 2015. g. Pristupljeno 25. 2. 2016. 
  106. ^ Ritual rimski (Roman Rite), 1640
  107. ^ Lovrenović, Ivan (30. 1. 2012). „DIVKOVIĆ: OTAC BOSANSKE KNJIŽEVNOSTI, PRVI BOSANSKI TIPOGRAF”. ivanlovrenovic.com. Arhivirano iz originala 12. 07. 2012. g. Pristupljeno 30. 8. 2012. 
  108. ^ „Matija Divković — otac bosanskohercegovačke i hrvatske književnosti u BiH”. www.hrvatska-rijec.com. 17. 4. 2011. Arhivirano iz originala 17. 1. 2012. g. Pristupljeno 30. 8. 2012. 
  109. ^ Glasnik zemaljskog muzeja (1. jul 1894). „Vjerske starine iz Bosne i Hercegovine” (scribd)
  110. ^ „The natural and architectural ensemble of Blagaj” [Prirodni i arhitekturalni sastav Blagaja]. whc.unesco.org. Okvirna lista Bosne i Hercegovine. Pristupljeno 21. 5. 2009. 
  111. ^ „Tekke in Blagaj on the Buna Spring, the natural and architectural ensemble of Blagaj” [Tekija u Blagaju na Buni, prirodni i arhitekturalni sastav Blagaja]. whc.unesco.org. Pristupljeno 22. 5. 2009. 
  112. ^ Wolff 2003, str. 191–192
  113. ^ a b Gaši, Ašk, Melamisufism i Bosnien. „En dold gemenskap”. Lund studije u istoriji religija. 45. izd. Odel za istoriju i antropologiju religija. Lund univerzitet. Lund, Švedska. str. 38.
  114. ^ Šabanović 1973.
  115. ^ Ćehajić 1986.
  116. ^ Hadžijahić 1977.
  117. ^ Velikonja 2003, str. 261, 365.
  118. ^ Bringa 2002.
  119. ^ Bringa 1995.
  120. ^ Magnusson 1994.
  121. ^ Olsson 1994.
  122. ^ Senad Agić (1. jul 1999). „Muslimanska lična imena: sa etimologijom, etimološkom grafijom i semantikom (3. izd.)”. El-Kalem
  123. ^ E. Çabej (1987). „Ilirishtja dhe Shqipja, Studime gjuhesore IV”. Priština. str. 202.
  124. ^ I. Pašić. „Predslavenski korijeni Bošnjaka — Ilirsko-gotski korijeni bosanske vladarske dinastije, stećaka i Crkve Bosanske”. str. 469.
  125. ^ Kongres Bošnjaka Sjeverne Amerike (bosniak.org)
  126. ^ Milliyet (6. 6. 2008). „Türkiye'deki Kürtlerin sayısı!”. www.milliyet.com.tr. Pristupljeno 5. 5. 2013. 

Literatura

Spoljašnje veze

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бошњаци&oldid=27685854”