Braća Jovanović
Kamenko i Pavle Jovanović bili su poznati i ugledni građani Pančeva. Njihova humanitarna i prosvetna delatnost je ogromna, kao i borba za prava Srba u tadašnjoj Austro-Ugarskoj. Međutim, ostali su pre svega zapamćeni po svojoj izdavačkoj delatnosti, borbi za knjigu i pismenost i čuvenoj knjižari Braća Jovanović, koja će popularizovati srpsku literaturu. Bili su osnivači i prve srpske štamparije u tadašnjem Pančevu, koja će biti veoma ugledna i uticajna i van teritorije Banata. Bili su i politički aktivni, što će biti glavni razlog za njihovo hapšenje 1914. godine.
Biografija[uredi | uredi izvor]
Kamenko i Pavle Jovanović rođeni su u braku Jovana i Jelene Jovanović. Pavle je rođen 14. septembra 1847. godine, a godina Kamenkovog rođenja dugo je bila sporna. Istraživanja su konačno utvrdila da se rodio 29. juna 1845. godine, kao Petar Jovanović, ali će ga celog života zvati Kamenko (Petros = kamen), imenom pod kojim je i ostao zapamćen.[1] Osnovnu školu završili su u Pančevu, Kamenko je nastavio trgovačku školu u Budimpešti, a Pavle u Mariboru. Bili su članovi Ujedinjene omladine srpske i borili se za prava Srba u Austro-Ugarskoj[2]. Kamenko se od 1782. godine zalago za uvođenje srpskog jezika u školama, kao i za pravo njegove upotrebe u Magistratu. Bio je takođe privrženik ideologije Svetozara Miletića. Bio je član Odbora srpske pravoslavne crkvene opštine, njen potpredsednik i predsednik i na kraju počasni predsednik. Osnivač je i dugogodišnji sekretar Pančevačkog srpskoog crkvenog pevačkog društva. Bio je poznat po svojoj žustrini i stanovnici Pančeva su ga voleli. Biran je i za poslanika Srpskog narodnog i crkvenog sabora i to u vremenu od 1881. do 1891. godine. Pavle je po karakteru bio mirniji od svog brata, manje se isticao, ali je takođe bio veliki patriota. Bio je dugo član, potpredsenik i predsednik Pančevačkog srpskog crkvenog pevačkog društva. Zalagao se za organizovan promet knjiga u Srbiji.
Osnivanje štamparije i knjižare[uredi | uredi izvor]
Kamenko Jovanović zajedno sa profesorom Jovanom Pavlovićem, koji je 1869. godine pokrenuo list Pančevac, osnivaju štampariju 1870. godine u Pančevu, pod imenom Štamparija Jovanović-Pavlović. Štamparija pod ovim imenom radi do 1873. kada Jovan Pavlović prelazi u Zemun, a posle toga pod imenom Štamparija Braće Jovanovića[3]. Jedan od povoda za osnivanje štamparije jeste ometanje štampanja Pančevca u štamparijama, čiji su vlasici bili nemci. Braća Jovanović su Magistratu podneli molbu 31. avgusta 1872. godine, za dozvolu da otvore svoju knjižaru. Jedan od argumenata bio im je i taj da u Pančevu nema dovoljno knjižara i da su đaci, naročito srpskih škola, često mesecima bez knjiga. Glavni njihov motiv za osnivanje knjižare, a kasnije i štamparije, je da srpske knjige i srpske pisce približe srpskoj deci i omladini. Magistrat je 4. septembra 1872. godine dao dozvolu za otvaranje knjižare, pa su braća istu otvorila u svojoj kući na Maloj pijaci kod krsta. Da bi distribucija knjiga bila što uspešnija izdali su katalog knjiga. Prvi Spisak knjižare braće Jovanović pojavio se 1873. godine. Kako se ponuda knjiga povećavala, tako su i katalozi dopunjavani i nastavili da izlaze i narednih godina.
Početkom 1873. godine počeli su i sa izdavačkom delatnošću. U svojoj štampariji pored listova i časopisa, štampaju i školske knjige i dela srpske književnosti. Veliki broj njihovih izdanja bio je za srpske škole u Austro-Ugarskoj. Odmah na početku svog rada tražili su saradnju sa viđenijim Srbima, za izdavanje, reklamiranje i štampanje njihovih dela. Posle izdatih sto knjiga, 1879. objavili su spisak naklade Knjižare braće Jovanovića u Pančevu, kao pregled njihovog rada. Od 1873. do 8. jula 1913. godine, pored izdavanja četiri lista, izdala je 403 dela, od kojih 98 šlolskih, 15 muzikalija, 7 učila i ostalih raznih dela, u svega 995 izdanja i u 2.604.050 primeraka[3]. Ovaj podatak nam svedoči o tome da je štamparija Braće Jovanović u to vreme bila najjača srpska izdavačka kuća, na teritoriji Austro-Ugarske, a i van nje. Od 1880. pokreću ediciju Narodna biblioteka braće Jovanovića, u kojoj su svake godine objavljivane 24 sveske, ćirilicom, sve do 1895. godine. Popularisanjem srpske knjige putem oglasa i listova tog vremena, srpska knjiga se uzdigla na mnogo viši nivo. Najveće zasluge za to pripadaju upravo braći Jovanović i njihovom radu. Njihova knjižarska i štamparska delatnost trajala je preko 40 godina. Knjižaru su 1913. predali društvu Napredak iz Zemuna, koja je, kao i štamparija, radila do 8. jula 1913. godine.
Smrt i zaostavština braće Jovanović[uredi | uredi izvor]
Kada je počeo Prvi svetski rat 1914. godine, Austro-ugarske vlasti su pohapsili mnoge viđenije Srbe u Pančevu, a među njima našli su se i Jovanovići. Odvedeni su u logor Arad., gde su mnogi Srbi okončali svoje živote. Pavle je bio jako bolestan i na nosilima su ga odveli u logor, gde je 29. novembra 1914. godine i preminuo,[4] kosti su mu prenete u Pančevo i sahranjene 1929. godine. Logor u Aradu bio je poznat po epidemiji pegavog tifusa i tuberkuloze. Od sredine 1914. do marta 1915. godine umrlo je tu 1.772 internirca, izmučenih žena, dece i muškaraca. Kamenko je od posledica robovanja umro 13. oktobra 1916. godine u Pančevu. Osim toga što su bili Srbi i što su objavljivali srpske knjige, mesto u logoru zaslužili su i time što su od 1911. godine bili članovi Narodne odbrane u Beogradu i zauzimali istaknuto mesto u srpskim institucijama unutar Austrougarske, naročito, Kamenko, koji je dve decenije bio perjanica srpske autonomije u Pančevu.
Braća Jovanović učinila su mnogo za svoj narod, osnovali su Sirotinjski domp ri Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini u Pančevu 1911.. a naredne godine osnivaju Zadužbinu Kamenka i Pavla Jovanovića od 1.500.000 dinara kod Srpske kraljevske akademije u Beogradu. Iste 1912. godine osnovali su zadužbinu pri Srpskim narodnim fondovima u Sremskim Karlovcima, kojoj su zaveštali 348. jutara zemlje, a novac od prihoda sa zemlje davan je u prosvetne svrhe. Dve kuće u Pančevu ostavili su da se od njihovih prihoda pomažu srpske kulturne ustanove ovoga grada. U znak zahvalnosti, pančevačka opština jednoj ulici daje njihovo ime, koja se i danas tako zove, Ulica braće Jovanović.
Marija, Kamenkova udovica, umrla je u februaru 1939, nakon čega je celo imanje Jovanovića, vredno deset miliona dinara, pripalo narodu.[5]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Pavle Paja Jovanović -
Kamenko Jovanović -
Biografija Kamenka Jovanovića za Narodnu enciklopediju, nepoznati autor -
Biografija Kamenka Jovanovića za Narodnu enciklopediju, nepoznati autor -
Paja Jovanović sa prijateljima -
Paja Jovanović i supruga Ljubica -
Braća Jovanović -
Kamenko Jovanović
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Koneski, Nikola (2017). Učitelji i učenici „Glavne škole" u Pančevu od 1853. do 1871. godine, u: Glasniku muzeja Banata, Vršac, Zrenjanin, Kikinda, Pančevo (broj 19). Pančevo: Glasnik muzeja Banata, Vršac, Zrenjanin, Kikinda, Pančevo. str. 24—47.
- ^ Vojnović, Žarko (2010). Iz Sparte svetlost, to jest Život i podvizi Kamenka i Pavla Braće Jovanovića. Pančevo: Gradska biblioteka Pančevo. str. 13.
- ^ a b Petrović, Spomenka (2001). Pančevačke štamparije srpske knjige u: Književna topografija Pančeva. Pančevo: Gradska biblioteka Pančevo/Institut za književnost i umetnost Beograd. str. 393—399.
- ^ Rankov, Dimitrije (1983). Bibliografski pregled listova i časopisa štampanih u Pančevu u periodu od 1868. do 1941. U: Informatoru (sveska 17). Pančevo: Istorijski arhiv Pančevo. str. 31.
- ^ "Politika", 21. feb. 1939
Literatura[uredi | uredi izvor]
- S. Petrović, Pančevačke štamparije srpske knjige u: Književna topografija Pančeva, Gradska biblioteka Pančevo/Institut za književnost i umetnost Beograd, Pančevo, 2001.
- D. Rankov, Bibliografski pregled listova i časopisa štampanih u Pančevu u periodu od 1868. do 1941. U: Informatoru (sveska 17), Istorijski arhiv Pančevo, Pančevo, 1983.
- N. Koneski, Učitelji i učenici „Glavne škole" u Pančevu od 1853. do 1871. godine, u: Glasniku muzeja Banata, Vršac, Zrenjanin, Kikinda, Pančevo (broj 19), Glasnik muzeja Banata, Vršac, Zrenjanin, Kikinda, Pančevo, Pančevo, 2017.
- Ž. Vojnović, Iz Sparte svetlost to jest Život i podvizi Kamenka i Pavla Braće Jovanovića, Gradska biblioteka Pančevo, Pančevo, 2010.