Brdo
Brdo je uzvišenje u reljefu zemljišta, složenijeg oblika i većih dimenzija, relativne visine 200—500 m.[1] Može imati više vrhova rastavljenih manjim sedlima i prevojima, a strane raščlanjene većim udubljenjima. Između udubljenja spuštaju se, uglavnom, kose kao sastavni delovi brda na kojima se mogu javiti pregibi.
Tipičan primer za brdo su Zagajička brda u Deliblatskoj peščari, kao i Koševac kod Krčedina.
Terminologija[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Razlika između brda i planine je nejasna i uglavnom subjektivna, ali se univerzalno smatra da brdo nije tako visoko ili strmo kao planina.
Geografi su istorijski smatrali planine brdima većim od 1.000 feet (304,8 meters) nadmorske visine, što je činilo osnovu zapleta filma Englez koji je otišao na brdo, ali je sišao sa planine iz 1995. Nasuprot tome, planinari su imali tendenciju da planine smatraju vrhovima od 2.000 ft (610 m) iznad nivoa mora: Oksfordski rečnik engleskog jezika takođe predlaže ograničenje od 2.000 ft (610 m), a Vitou[2] navodi „Neki autoriteti smatraju da su eminencije iznad 600 m (2.000 ft) planine, a one ispod se nazivaju brdima." Danas se planina u Ujedinjenom Kraljevstvu i Irskoj obično definiše kao bilo koji vrh visok najmanje 2.000 ft (610 m),[3][4][5][6][7] dok je zvanična definicija planine u UK vrh od 600 m (1.969 ft) ili više.[8] Neke definicije uključuju zahtev za topografsku istaknutost, obično 100 ft (30,5 m) ili 500 ft (152,4 m).[5] U praksi, planine u Škotskoj se često nazivaju „brdima“ bez obzira na njihovu visinu, što se odražava u imenima kao što su brda Kuilin i brda Toridon. U Velsu, razlika je više izraz vezan za korišćenje zemljišta i izgleda i nema nikakve veze sa visinom.
Neko vreme su SAD definisale planinu kao visoku 1.000 ft (304,8 m) ili više. Svaki sličan reljef niži od ove visine smatran je brdom. Geološki zavod Sjedinjenih Država (USGS) je, međutim, zaključio da ovi termini u stvari nemaju tehničke definicije u SAD.[10]
Velika sovjetska enciklopedija je definisala „brdo“ kao uzvišenje sa relativnom visinom do 200 m (660 ft).[11]
Breg je malo brdo. Druge reči uključuju brežuljak (engl. knoll) i (u Škotskoj, Severnoj Irskoj i severnoj Engleskoj) njegovu varijantu, knowe.[12] Veštačka brda se mogu nazivati raznim tehničkim nazivima, uključujući humke i tumuluse.
Brda se mogu formirati putem geomorfnih fenomena: [Geologic fault[|raseda]], erozije većih oblika reljefa kao što su planine i pomeranje i taloženje sedimenta od strane glečera (posebno morene i drumlini ili erozijom koja izlaže čvrstu stenu koja se zatim spušta u brdo). Zaobljeni vrhovi brda su rezultat difuznog kretanja tla i regolita koji pokrivaju brdo, procesa poznatog kao puzanje nizbrdo.
Za opisivanje tipova brda mogu se koristiti različiti nazivi, na osnovu izgleda i načina formiranja. Mnoga takva imena su nastala u jednom geografskom regionu kako bi opisali vrstu formacije brda svojstvenu tom regionu, iako geolozi često usvajaju imena i koriste ih u širem geografskom kontekstu. Ovi uključuju:
- Brae - škotski, alsterski i severnoengleski izraz za padinu ili čelo brda.
- Drumlin – izduženo brdo u obliku kita nastalo glacijalnim dejstvom.
- Bjut – izolovano brdo sa strmim stranama i malim ravnim vrhom, formirano vremenskim uticajem.
- Kapi – zaobljeno brdo ili niska planina, tipična za centralnu Evropu
- Tor – stenska formacija pronađena na vrhu brda; takođe se koristi za označavanje brda, posebno u jugozapadnoj Engleskoj i okrugu Pik.
- Puj – koristi se posebno u Overnji, Francuska, za opisivanje konusnog vulkanskog brda.
- Pingo – gomila leda prekrivenog zemljom pronađena na Arktiku i Antarktiku.
Istorijski značaj[uredi | uredi izvor]
Mnoga naselja su prvobitno izgrađena na brdima, bilo da bi se izbegle poplave (posebno ako su bila u blizini velike vode), ili za odbranu (pošto pružaju dobar pogled na okolno zemljište i zahtevaju od potencijalnih napadača da se bore uzbrdo), ili da se izbeganu gusto pošumljene oblasti. Na primer, drevni Rim je izgrađen na sedam brda, što je pomagalo da se zaštiti od osvajača.
Neka naselja, posebno na Bliskom istoku, nalaze se na veštačkim brežuljcima koji se sastoje od krhotina (posebno cigli od blata) koje su se akumulirale tokom mnogih generacija. Takva lokacija je poznata kao „tel“.[13]
Vojni značaj[uredi | uredi izvor]
Brda pružaju veliku prednost vojsci, dajući joj uzvišenu vatrenu poziciju i prisiljavajući protivničku vojsku da juriša uzbrdo da napadne utvrđenje ili drugu poziciju. Ona takođe mogu da sakriju snage iza sebe, dopuštajući da jedinica čeka iza vrha brda, koristeći taj greben za zaklon, i da puca na napadače iz zasede dok se probijaju do vrha brda. Kao rezultat toga, konvencionalne vojne strategije često zahtevaju zaposedanje visokih terena.
Brda su bila mesta mnogih zapaženih bitaka, kao što je bitka kod Alezije 52. p. n. e. i prvi zabeleženi vojni sukob u Škotskoj, bitka kod Mons Graupijusa 83. godine. Sukobi modernog doba uključuju bitku kod Bunker Hila iz 1775. (koja se zapravo odvila na Bridovom brdu) u Američkom ratu za nezavisnost i Grobljanskom brdu i Kalpovom brdu u bici kod Getisburga 1863. godine, prekretnici Američkog građanskog rata. Bitka kod brda San Huan u Špansko-američkom ratu 1898. donela je kontrolu Amerikancima nad Santjagom.
Bitke za uzvišice često su dovele do velikih gubitaka i za napadače i za branioce, kao što je bitka za kotu Hamburger 1969. tokom Vijetnamskog rata, bitka za Staljingrad i bitka kod Pelelija tokom Drugog svetskog rata i Kargilski rat između Indije i Pakistana 1969. godine.
Kineski zid je trajan primer utvrđenja na vrhu brda. Izgrađen je na vrhovima brda da bi pomogao u odbrani od osvajača sa severa kao što su Mongoli.
Sportovi i igre[uredi | uredi izvor]
Brdsko hodanje (engl. Hillwalking) je britanski engleski izraz za oblik pešačenja koji uključuje uspon na brda. Ova aktivnost se obično razlikuje od planinarenja, jer ne uključuje užad ili tehnički teško penjanje po stenama, iako se termini planina i brdo često koriste naizmenično u Britaniji. Hodanje po brdima je popularno u brdovitim oblastima kao što su engleski Pik distrikt i Škotsko gorje. Mnoga brda su kategorisana prema relativnoj visini ili drugim kriterijumima i nalaze se na listama nazvanim po planinarima, kao što su Munro (Škotska)[14][15] i Vejnrajts (Engleska).[16][17][16]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Whittow, John (1984). Dictionary of Physical Geography. London: Penguin, 2004, p. 352. ISBN 0-14-051094-X.
- ^ Whittow, John (2004). Dictionary of Physical Geography. London: Penguin. str. 352. ISBN 0-14-051094-X..
- ^ Nuttall, John & Anne (2008). The Mountains of England & Wales - Volume 2: England (3rd izd.). Milnthorpe, Cumbria: Cicerone. ISBN 978-1-85284-037-2.
- ^ „Survey turns hill into a mountain”. BBC News. 18. 9. 2008. Pristupljeno 3. 2. 2013.
- ^ a b „A Mountain is a Mountain - isn't it?”. www.go4awalk.com. Pristupljeno 3. 2. 2013.
- ^ mountain at dictionary.reference.com. Accessed on 3 February 2013.
- ^ Wilson, Peter (2001). ‘’Listing the Irish hills and mountains’’ in ‘’Irish Geography’’, Vol 34(1), University of Ulster, Coleraine, p. 89.
- ^ What is a “Mountain”? Mynydd Graig Goch and all that… Arhivirano 30 mart 2013 na sajtu Wayback Machine at Metric Views. Accessed on 3 February 2013.
- ^ „Rolling Hills”. www.eso.org. Pristupljeno 12. 12. 2016.
- ^ „What is the Difference Between a Mountain and a Hill?”. www.wisegeek.com. Pristupljeno 3. 2. 2013.
- ^ Hill at the Great Soviet Encyclopedia.
- ^ Knowe, Random House Dictionary at dictionary.com
- ^ Wilkinson, T.J. Archaeological landscapes of the near east. Tucson: U of Arizona P, 2003, 226.
- ^ „The Scottish Mountaineering Club – Completionists”. The Scottish Mountaineering Club. Arhivirano iz originala 26. 09. 2020. g. Pristupljeno 2. 7. 2020.
- ^ „'Toughest' Munro-bagging record broken by a week”. BBC News. Pristupljeno 2. 9. 2020.
- ^ a b „Wainwrights and Wainwright Outlying Fells”. HillBaggingUK. 2018. Pristupljeno 17. 4. 2020. „The Wainwrights: The Wainwrights are a list of hills appearing in the seven volumes of Alfred Wainwright's Pictorial Guides to the Lakeland Fells; the list is subjective – some of the hills are not summits at all – just prominent points at the end of a ridge or spur from a higher mountain.
The [Wainwright] Outlying Fells: Wainwright produced an additional volume entitled The Outlying Fells of Lakelands.” - ^ Wainwright, Alfred (1992). Pictorial Guide to the Lakeland Fells Book One — The Eastern Fells. London, England: White Lion Publishing. ISBN 978-0718140007.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vojna enciklopedija, Beograd 1959, Glavni urednik — general-potpukovnik: Boško Šiljegović
- Mastilo, N. (2005): Rečnik savremene srpske geografske terminologije, Geografski fakultet, Beograd
- Holmes, Arthur, Principles of Physical Geology, Halsted, 1978, 3rd ed., pp. 421 – 422 ISBN 0-471-07251-6
- Jackson, Julia A., ur. (1997). „Dune [geomorph]”. Glossary of geology. (Fourth izd.). Alexandria, Viriginia: American Geological Institute. ISBN 0922152349.
- Pavlovic, Noel B. (2005). „Dune system”. Encyclopedia of Chicago. Pristupljeno 15. 1. 2021.
- „Sand dunes”. Biology fieldwork. Field Studies Council. 2016. Pristupljeno 15. 1. 2021.
- „Dune systems” (PDF). Michigan Department of Environmental Quality. Pristupljeno 15. 1. 2021.
- „The dune system”. Restoconlife. Parco Nazionale Arcipelago Toscano. 2010. Pristupljeno 15. 1. 2021.
- „Erg Landforms”. WorldLandForms. Pristupljeno 13. 10. 2019.
- Allaby, Michael, ur. (2008). „Dune slack”. A dictionary of geology and earth sciences (Fourth izd.). Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780199653065.
- Thornbury, William D. (1969). Principles of geomorphology (2d izd.). New York: Wiley. str. 288—302. ISBN 0471861979.
- McClelland, Mac (mart 2015). „Slip Sliding Away”. Audubon.
- „Artificial Sand Dunes and Dunes Rehabilitation” (PDF). UNET DTU Partnership. 14. 6. 2018. Pristupljeno 15. 1. 2021.
- Ralph Lorenz; James Zimbelman (2014). Dune Worlds: How Wind-blown Sand Shapes Planetary Landscapes. Springer. ISBN 978-3-540-89724-8.
- Anthony J. Parsons, A. D. Abrahams, ur. (2009). Geomorphology of Desert Environments. Springer. ISBN 978-1-4020-5718-2.
- Pye, Kenneth; Tsoar, Haim (2009). Aeolian Sand and Sand Dunes. Springer. ISBN 978-3-540-85909-3.
- „Nouakchott, Mauritania”. NASA Earth Observatory. Arhivirano iz originala 30. 9. 2006. g. Pristupljeno 28. 4. 2006.
- Badescu, V.; Cathcart, R. B.; Bolonkin, A. A. (2008). „Sand dune fixation: A solar-powered Sahara seawater pipeline macroproject”. Land Degradation & Development. 19 (6): 676—691. S2CID 128961228. doi:10.1002/ldr.864.
- „Summary: Dunes, Parabolic”. Desert Processes Working Group; Knowledge Sciences, Inc. Arhivirano iz originala 21. 10. 2010. g. Pristupljeno 6. 10. 2010.
- „Fighting wind erosion. One aspect of the combat against desertification”. Les dossiers thématiques du CSFD. Arhivirano iz originala 25. 7. 2011. g. Pristupljeno 4. 1. 2011.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
