Varcarka
Varcarka je vrsta kose kovanice, odnosno oruđa za ručno košenje trave. Naziv je dobila po „Varcar Vakufu“, nekadašnjem nazivu Mrkonjić Grada u Republici Srpskoj, Bosni i Hercegovini, u kojem se ove kose izrađuju nekoliko vjekova unazad.[1] Često se predstavlja kao zaštitni znak ovog kraja,[2] koji inače ima dugu tradiciju kovačkog zanata. Postoje tvrdnje da je varcarka bila najkvalitetnije oruđe ove vrste u bivšoj Jugoslaviji i da se izvozila širom svijeta.[2]
U ranijem periodu se kovala od posebne vrste čelika, zvanog „mazija“, koji se uvozio iz željezare Franc Majer u austrijskom gradu Lincu.[2] U sastav te legure, pored gvožđa, ulaze i ugljenik, silicijum, mangan, fosfor, sumpor itd.[1] Tajna kaljenja kose je uvijek bila dobro čuvana i prenosila se sa koljena na koljeno. U kal se dodaju vosak, loj, ulje, salo medvjeda i jazavca i različiti drugi sastojci.[2] Obično se kosa izrađuje u zimskom periodu, a kali se u aprilu ili maju. Način otkivanja i kaljenja bitno određuju njen kvalitet, a pri izradi se vodi računa i o podneblju na kojem će se kosa koristiti. Bitan trenutak jeste i prvo klepanje kose, koje ponekad traje i preko dva sata, jer ovaj postupak utiče na vijek trajanja oruđa.[2]
Uz kosu varcarku, obavezni dio pribora su brus (alatka za oštrenje kose) i vodir (posuda sa vodom u kojoj se brus čuva).[3] Danas se ove kose koriste na brojnim sportskim manifestacijama.[4][5][6]
O varcarki je pisano i u književnim djelima. Npr. spominje se u pripovijetci „Kosa“ Ive Andrića, u knjizi „Obašašća i basanja“ Ivana Lovrenovića i sl. Tradicija kovačkog zanata u Mrkonjić Gradu i okolini i kose varcarke su tema filma „Kosci“ etnografa Vladimira Đukanovića.[traži se izvor] Na nadgrobnom spomeniku fra Ivana Franje Jukića u Beču stoji stih pjesnika Mile Stojića, u kojem se spominje i ova kosa.[7]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Priznanje za dušu grada”. Radio Slobodna Evropa (na jeziku: srpskohrvatski). Pristupljeno 2022-03-18.
- ^ a b v g d Dakić, Slobodan (2010-09-06). „Čuvari tajne kaljenja kose kovanice”. Glas Srpske (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-03-18.
- ^ „Stare riječi”. Pristupljeno 11. 10. 2010.
- ^ „Ataševci”. Pristupljeno 11. 10. 2010.
- ^ „Kupres”. Arhivirano iz originala 12. 08. 2007. g. Pristupljeno 11. 10. 2010.
- ^ Dakić, Slobodan (2008-07-09). „Balkana: Vene trava pod varcarkom”. Glas Srpske (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2022-03-18.
- ^ Jukić Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. decembar 2010), BH Dani, Pristupljeno 11. 10. 2010.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Ivo Andrić: Kosa, pripovijetka
- Moj otac - kovač kosa, kratka priča
- Radio televizija Republike Srpske - Reportaža: Dani kosidbe na Balkani, 7. 7. 2011.
- Radio-televizija Srbije - Sasvim prirodno: Kovači, autor Jovan Memedović, 27. 5. 2012.