Vikinška umetnost

Vikinška lađa

Vikinška umetnost, često nazivana i nordijska umetnost, razvijala se na teritoriji Skandinavije od kraja 9. – 11. veka gde su Vikinzi delom kao pirati ili trgovci, delom kao osvajači i državotvorci, ovo poluostrvo zauzimali i tu bili nastanjeni.

Stilovi u vikinškoj umetnosti

Govoreći o umetnosti, prvenstveno mislimo na rezbarije u drvetu, osobito cenjene kod Vikinga, i ornamente izrađene od metala (bronze, srebra, zlata), to je u pravom smislu primenjena umetnost jer je nalazimo na predmetima za svakodnevnu upotrebu i dekoraciju.

Vikinzi su koristili vrlo žive boje, kako u tekstilu, tako i u arhitekturi, te rezbarijama svih vrsta u svim materijalima. Tekstil je bojen pomoću biljnih boja, kamen i drvo različitim prirodnim pigmentima, a boja kod metala dobivala se upotrebom različitih metala.

Iako su zoomorfni ornamenti najrašireniji, primjećuju se brojni motivi preuzeti od naroda s kojima su imali kontakte.

Može se nekoliko stilova razlikovati u vikinškoj umetnosti.

• U 9. veku pojavljuje se stil zakačenih životinja. Taj se stil odlikuje figurama životinja koje se međusobno isprepliću, bore i grizu stvarajući dramatične prizore prepune dinamike.
• stil Broa, nazvan prema nalazištu Broa u Gotlandu u Švedskoj.
• stil Bore, prema mestu Bore u Vestfoldu u Norveškoj, nalikuje stilu zakačenih životinja, ali ga karakterizira jedan dodatak − životinje imaju uši nalik onima u Mikija Mausa, a celi dizajn poprima oblik trougla te dobiva okvir.
• stil Jelinge, prema Jelinge u Danskoj, razvija prikaz životinja iz profila i to u trakastom obliku, on se razvija u sledeći,
• stil Mamen
• u Norveškoj se u 11. veku. razvija stil Ringerike. Za njega je karakteristična pojava biljnih ornamenata, no još uvijek dominiraju motivi trakasto oblikovanih životinja.
• stil Urnes dobio je ime prema drvenoj crkvi iz 11. veka. Čini se da se razvio iz prethodnog stila, a dominantan je bio između 1050. i 1150.
• stil runskog kamenja u Švedskoj pandan je prethodnom stilu.

Poslednji odjeci vikinške umjetnosti su runski zapisi na kamenim stenama i rezbarije u drvetu u hrišćanskim crkvama (bile su uglavnom izgrađene od drveta, koje je i danas u Skandinaviji najzahvalniji građevinski materijal).

Nakon hristijanizacije u 11. veku prevlast preuzima romanski stil s dominacijom biljnih ornamenata.

Vikinški dometi u zlatarstvu i srebrnarstvu bili su izuzetni, čak se upoređuju sa današnjom filigranskom izradom, i kada uzmemo u obzir da su majstori tada predmete izrađivali bez pomoći čak i naočala!

Vikinška umetnost je pojava umetnosti divljeg i avanturističkog naroda. To su rafinirane pletenice u koje su se umešali fantastični mitovi i legende i tu se ogledaju u bogatom i hladnom duhu. I ako su se u Skandinaviji svi hranili poljoprivredom njihov duh je težio za moreplovstvom i za ratovima koji su u njihovim životima mnogo značili. U Valhalu severno nebo mogli su stupiti samo heroji.

Iz iskopina saznajemo da njihove niske i masivne kuće, njihove alatke, poznato nam je njihovo oružje a što je interesantno imamo i pisane podatke. Sve do danas su nam ostale skandinavijske pesme i njihove sage koje su pisane već u hrišćansko doba.

Skandinavijski stil, njegova originalnost i uticaji

Rekonstruisano vikinško naselje

U gvozdeno doba se u severnoj evropi razvijao životinjski stil ornamentalnog karaktera i u njemu su bili uticaji juga, istoka i zapada. Skandinavijski ukus se osobeno razvijao i koristio se različitim motivima. Tako je jako obljubljen motiv bila životinja, ali jako stilizovana tako da često nije ni prepoznatljiva. Nekada se to odnosi na divljeg vepra a po nekada može da liči na konja ali u većini slučajeva je upravo životinja povod za umetničko stvaranje.

Po nekada nam se čini da su stvaranje ornamenta jedini cilj ali se tu može zapažati da su tu prisutne želje da se odrede sakrivene ideje i misli i ova umetnost je preuzele forme i karakter umetnosti iz bliskog istoka iako tu postoje vlastite karakteristike i ova se umetnost razvija u poseban stil.

Tuđi uticaji iz rimske umetnosti su se tu manifestovali ka tradicionalnim motivima i mešali sa motivima mesnih umetnika. Skandinavski umetnici su bili u dodiru sa keltima i od njih su preuzeli mnoge motive kao što su krstovi i medalje, spirale i sl. I ovim motivima su dodane životinje i tu se javlja posebvna smesa stilova.

Razvoj severnjačkog stila se može pratiti iz Vastergotlanda u Švedskoj gde se mogu videti redovi ukrasa kao životinjskih glava sa velikim očima, maske i drugo. Javlaju se i troglavi bogovi kao kod Kelta, dvoglave životinje, kentauri, ljudi sa životinjskim glavama i zmije.

Severnjaci su se divili rimskoj umetnosti i težili su da je imitiraju. Iz rimske abecede je stvoreno novo pismo a na osnovu rimskih novčića kovali su svoje ukrase i nakit. Motivi su bili kao i u rimskih kovanica ali su dobijali nove karakteristike kao što su pretvaranje rimske glave u jahača koji je dobio volovske rogove kao znakove moći. Mađarska koja je imala slične motive verovatno je tu poslužila kao uzor.

U Vendelu u Švedskoj su otkriveni grobovi vikinških načelnika koji su bili sahranjivani zajedno sa svojim ženama, nakitom oružjem i brodovima. Tu su bile sahranjivane sele dinastije. Glavni likovni elemenat u okviru vendelskog stila je pletenica koja se po principu severnjačkog stila spaja sa životinjskim motivima u kojim se dobro razlikuje samo glava između mnogih krivih linija. Ove životinje su ubrzo dobijale i krila i stil je postajao atraktivniji i složeniji.

Mitovi i sage u figuralnoj umetnosti

Na ostrvu Gotlandu, poznatom trgovinskom centru su čudni tesani nadgrobni spomenici od kojih ima najviše iz vikinškog carstva. Njih terba odvojiti od rimskih spomenika i mozaika i mitovi i sage daju im poseban pečat. Tako na grobu iz Tengalgerda je predstavljen boj u kojem je pao jedan heroj, i on leži sa svojim konjem i nad njim se nadnose ženski krilati likovi koji se spremeju da ga odnesu. U donjem delu heroj jaši na Odinovim konjima sa osam nogu. Konačno dolazi u carstvo blaženstva gde ga dočekuje žena sa rogom za piće. Sasvim dole se nalazi brod na kome se nalaze muškarci koji nise štitove. Na dugim mestima je predstavljan život Vikinga kod kuće.

U Osberu možemo naći slike skandinavijskih mitova. Tu se nalaze figure žena sa presećim glavama koje su naoružane kopljima i sa muškarcima koji su povešeni na drveću.

Na grobu svojih roditelje kralj Harald je postavio stelu na kojoj je napisano da je on zaveo hrišćanstvo i ujedinio Dansku i Norvešku. Na drugoj strani stele je lav koji ratuje sa zmijom i Hrist na krstu koji je opklopljen pletenicama sa mitskim značenjima.

Literatura

• Umění středověku, René Huyghe, Odeon Praha, 1969.