Vilard Frenk Libi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Vilard Frenk Libi
Lični podaci
Datum rođenja(1908-12-17)17. decembar 1908.
Mesto rođenjaGrand Veli, Kolorado, SAD
Datum smrti8. septembar 1980.(1980-09-08) (71 god.)
Mesto smrtiLos Anđeles, Kalifornija, SAD
ObrazovanjeUniverzitet Kalifornije, Berkli
Naučni rad
Poljeradioaktivnost
InstitucijaUniverzitet Kalifornije, Berkli
Univerzitet u Čikagu
Univerzitet Kalifornije, Los Anđeles
NagradeNobelova nagrada za hemiju (1960)

Vilard Frenk Libi (17. decembar 1908 – 8. septembar 1980) bio je američki fizički hemičar, zapažen po svojoj ulozi u razvoju metode određivanja starosti organskih materija pomoću radioaktivnog ugljenika 1949. godine, procesu koji je revolucionarno doprineo arheologiji i paleontologiji. Za doprinos timu koji je razvio ovaj proces, Libi je 1960. godine dobio Nobelovu nagradu za hemiju.

Diplomirao je hemiju na Kalifornijskom univerzitetu u Berkliju 1931. godine, na kojem je 1933. doktorirao, proučavao je radioaktivne elemente i razvio osetljive Gajgerove brojače za merenje slabe prirodne i veštačke radioaktivnosti. Tokom Drugog svetskog rata radio je na projektu Menhetn na Univerzitetu Kolumbija, razvijajući proces gasne difuzije za obogaćivanje uranijuma.

Posle rata, Libi je prihvatio profesuru na Institutu za nuklearne studije Univerziteta u Čikagu, gde je razvio tehniku za datiranje organskih jedinjenja pomoću ugljenika-14. Takođe je otkrio da se tricijum na sličan način može koristiti za datiranje vode, a samim tim i vina. 1950. postao je član Generalnog savetodavnog komiteta Komisije za atomsku energiju. Za komesara je imenovan 1954. godine, postavši jedini naučnik. Stao je na stranu Edvarda Telera u sprovođenju programa sudara za razvoj hidrogenske bombe i učestvovao je u programu Atomi za mir.

Libi je podneo ostavku u Komisiji za atomsku energiju 1959. godine i postao profesor hemije na Kalifornijskom univerzitetu u Los Angelesu, a tu je funkciju obavljao do penzionisanja 1976. godine. 1962. godine postao je direktor Instituta za geofiziku i planetarnu fiziku Univerziteta u Kaliforniji. Prvi program inženjerstva zaštite životne sredine započeo je 1972. godine, a kao član Odbora za vazdušne resurse u Kaliforniji radio je na razvoju i poboljšanju kalifornijskih standarda zagađenja vazduha.

Detinjstvo, mladost i karijera[uredi | uredi izvor]

Vilard Frenk Libi rođen je u Grand Veliju u Koloradu 17. decembra 1908. godine, kao sin farmera Ore Edvarda Libija i njegove supruge Eve Mej (rođene Rivers).[1] Imao je dva brata i dve sestre.[2] Libi je svoje obrazovanje započeo u dvosobnoj školi u Koloradu.[3] Kada je imao pet godina, preselili su se u Santa Rosu u Kaliforniji.[4] Pohađao je srednju školu Anali u Sebastopolu, gde je diplomirao 1926.[5] Libi, koja je bio visok 188 cm, igrao je obarača u srednjoškolskom fudbalskom timu.[6]

Godine 1927. upisao se na Univerzitet u Kaliforniji, Berkli, gde je završio 1931. godine, i doktorirao 1933. godine,[1] sa doktorskom tezom „Radioaktivnost običnih elemenata, posebno samarijuma i neodimijuma: metoda detekcije“[7] pod nadzorom Vendela Mičela Latimera.[8] Nezavisno od dela Đerđa de Heveša i Maksa Pala, otkrio je da se prirodni dugovečni izotopi samarijuma prvenstveno raspadaju emisijom alfa čestica.[9]

Libi je imenovan za instruktora na Odeljenju za hemiju na Univerzitetu u Kaliforniji, Berkli, 1933. godine.[1] Tamo je postao docent hemije 1938. Proveo je 1930-e gradeći osetljive Gajgerove brojače za merenje slabe prirodne i veštačke radioaktivnosti.[9] Pridružio se Berklijevom bratstvu ΑΧΣ 1941.[10] Te godine dobio je Gugenhajm stipendiju,[11] i izabran za rad na Univerzitetu Prinston.[6]

Projekat Menhetn[uredi | uredi izvor]

Osmog decembra 1941. godine, dan nakon japanskog napada na Perl Harbor, Libi je dobrovoljno ponudio svoje usluge nobelovcu Haroldu Juriju. Juri je uredio da Libi dobije dozvolu sa Kalifornijskog univerziteta u Berkliju i da mu se pridruži na projektu Menhetn, ratnom projektu za razvoj atomskih bombi.[1] [6] Tokom svog boravka u oblasti Njujorka, Libi je bio stanovnik Lionije u državi Nju Džerzi.[12]

Datiranje organskih jedinjenja pomoću radioaktivnog ugljenika[uredi | uredi izvor]

Posle rata, Libi je prihvatio ponudu Univerziteta u Čikagu za profesorsko mesto na Odeljenju za hemiju na novom Institutu za nuklearne studije.[1] Vratio se predratnim ispitivanjima radioaktivnosti.[4] 1939. godine, Serdž Korf je otkrio da kosmički zraci generišu neutrone u gornjim slojevima atmosfere. Oni u interakciji sa azotom-14 u vazduhu proizvode ugljenik-14 :

1n+ 14N → 14C+ 1p

Vreme poluraspada ugljenika-14 je 5.730 ± 40 godina.[13] Libi je shvatio da kada biljke i životinje uginu, one prestaju da unose svež ugljenik-14, dajući tako bilo kom organskom jedinjenju ugrađeni nuklearni sat. Svoju teoriju objavio je 1946,[14] [15] i proširio je u svojoj monografiji Datiranje radioaktivnim ugljenikom 1955. Takođe je razvio osetljive detektore zračenja koji bi mogli da koriste ovu tehniku. Testovi na sekvojama sa poznatim datumima iz njihovih prstenova pokazali su da je datiranje radioaktivnim ugljenikom pouzdano i tačno. Tehnika je revolucionirala arheologiju, paleontologiju i druge discipline koje se bave drevnim artefaktima.[4] 1960. godine dobio je Nobelovu nagradu za hemiju „za svoju metodu upotrebe ugljenika-14 za određivanje starosti u arheologiji, geologiji, geofizici i drugim granama nauke“.[16] Takođe je otkrio da se tricijum na sličan način može koristiti za datiranje vode, a samim tim i vina.

Komisija za atomsku energiju[uredi | uredi izvor]

Predsednik Komisije za atomsku energiju Gordon Din imenovao je Libija za Opšti savetodavni komitet 1950. Godine 1954. predsednik Dvajt D. Ajzenhauer imenovao ga je za poverenika Komisije. Libi i njegova porodica preselili su se iz Čikaga u Vašington. Kao poverenik, Libi je igrao važnu ulogu u promociji Ajzenhauerovog programa Atomi za mir,[9] i bio je deo delegacije Sjedinjenih Država na Ženevskim konferencijama o mirovnoj upotrebi atomske energije 1955. i 1958. [17]

Kao jedini naučnik među pet poverenika Komisije, Libi je pazio da brani stav Ajzenhauerove administracije o atmosferskim nuklearnim ispitivanjima.[18] Tvrdio je da su opasnosti od zračenja od nuklearnih testova manje od opasnosti od rentgenskog snimanja grudnog koša, ali njegovi argumenti nisu uspeli da ubede naučnu zajednicu ili uvere javnost.[9] [19]

Univerzitet Kalifornije u Los Anđelesu[uredi | uredi izvor]

Libi je dao otkaz u Komisiji 1959. godine, i postao je profesor hemije na Kalifornijskom univerzitetu u Los Anđelesu, i tu je funkciju obavljao do penzionisanja 1976. 1962. godine postao je direktor Instituta za geofiziku i planetarnu fiziku Univerziteta u Kaliforniji, i tu funkciju je obavljao do 1976. Njegovo vreme kao direktora obuhvatalo je svemirski program Apolo i sletanje na Mesec.[4] [8]

Libi je započeo prvi program inženjerstva zaštite životne sredine na univerzitetu 1972. godine.[8] Kao član Kalifornijskog odbora za vazdušne resurse, radio je na razvoju i poboljšanju kalifornijskih standarda zagađenja vazduha.[9] Uspostavio je istraživački program za ispitivanje heterogene katalize sa idejom smanjenja emisija iz motornih vozila potpunijim sagorevanjem goriva. Izbor Ričarda Niksona za predsednika 1968. godine proizveo je spekulacije da bi Libi mogao biti imenovan za predsedničkog savetnika za nauku. Usledila je bura protesta naučnika koji su smatrali da je Libi previše konzervativan i ponuda nije data.[20]

Iako se Libi povukao i postao emeritus profesor 1976. godine,[8] profesionalno je ostao aktivan do svoje smrti 1980.[3]

Nagrade i počasti[uredi | uredi izvor]

Libi je bio izabrani član Nacionalne akademije nauka, Američke akademije umetnosti i nauke i Američkog filozofskog društva.[3] Pored Nobelove nagrade, dobio je brojne počasti i nagrade, uključujući Čendlerovu medalju Univerziteta Kolumbija 1954. godine,[21] Remsenovu nagradu za predavanje 1955. godine, nagradu dvestogodišnjice Gradskog koledža u Njujorku 1956. godine, medalju Eliot Kreson Instituta Frenklin 1957. godine, nagradu Vilard Gibs Američkog hemijskog društva 1958. godine, nagradu Džozef Pristli od Dikinson Koledža i medalju Albert Ajnštajn 1959. godine, medalju Artur L. Dej Geološkog društva Amerike 1961. godine,[22] nagradu Zlatna pločica Američke akademije za postignuća 1961. godine,[23] Zlatnu medalju Američkog instituta hemičara 1970. godine,[24] i Lemanovu nagradu Njujorške akademije nauka 1971. Izabran je za člana Nacionalne akademije nauka 1950. godine.[22] Biblioteka gimnazije Anali ima mural Libi[25], a u njegovu čast imenovani su gradski park Sebastopola i obližnji autoput.[26] Njegov rad o datiranju radioaktivnim ugljenikom iz 1947. godine počastvovan je Nagradom za hemijski prodor od strane Odeljenja za istoriju hemije Američkog hemijskog društva koja je uručena Univerzitetu u Čikagu 2016.[27] [28] [15]

Lični život[uredi | uredi izvor]

1940. godine Libi se oženio sa Leonor Hiki, nastavnicom fizičkog vaspitanja.[6] Imali su ćerke bliznakinje, rođene 1945.[2]

1966. godine Libi se razveo od Leonor i oženio sa Leonom Vuds Maršal, uglednom nuklearnom fizičarkom koja je bila jedna od prvobitnih graditelja prvog nuklearnog reaktora na svetu. Pridružila mu se na univerzitetu kao profesor inženjerstva zaštite životne sredine 1973. godine. Kroz ovaj drugi brak stekao je dva posinka, decu iz njenog prvog braka.[2] [29]

Libi je preminuo u Medicinskom centru u Los Anđelesu 8. septembra 1980. godine, od krvnog ugruška u plućima komplikovanog upalom pluća.[20] Njegovi radovi nalaze se u istraživačkoj biblioteci Univerziteta.[30] Sedam tomova njegovih radova uredili su Leona i Rajner Berger i objavili ih 1981.[31]

Bibliografija[uredi | uredi izvor]

  • Arnold, J.R. and W. F. Libby. "Radiocarbon from Pile Graphite; Chemical Methods for Its Concentrations", Argonne National Laboratory, United States Department of Energy (through predecessor agency the Atomic Energy Commission), (October 10, 1946).
  • W.F. Libby (1946). „Atmospheric Helium Three and Radiocarbon from Cosmic Radiation”. Physical Review. 69 (11–12): 671—672. Bibcode:1946PhRv...69..671L. doi:10.1103/PhysRev.69.671.2. 
  • Libby, Willard F., Radiocarbon dating, 2d ed., University of Chicago Press, 1955.
  • Libby, W. F. "Radioactive Fallout" United States Department of Energy (through predecessor agency the Atomic Energy Commission), (May 29, 1958).
  • Libby, W. F. "Progress in the Use of Isotopes: The Atomic Triad – Reactors, Radioisotopes and Radiation", United States Department of Energy (through predecessor agency the Atomic Energy Commission), (August 4, 1958).
  • Libby, W. F. "History of Radiocarbon Dating", Department of Chemistry and Institute of Geophysics, University of California-Los Angeles, International Atomic Energy Agency, (August 15, 1967).
  • Libby, W. F. "Vulcanism and Radiocarbon Dates", University of California-Los Angeles, National Science Foundation, (October 1972).
  • Libby, W. F. "Radiocarbon Dating, Memories, and Hopes", Department of Chemistry and Institute of Geophysics and Planetary Physics, University of California–Los Angeles, National Science Foundation, (October 1972).
  • Libby, W. F. (1981). Berger, Rainer; Libby, Leona Marshall, ur. Collected papers. Santa Monica, California: Geo Science Analytical. ISBN 978-0-941054-00-3.  (7 volumes)

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d „Willard F. Libby – Biographical”. Nobel Foundation. Pristupljeno 7. 12. 2014. 
  2. ^ a b v „Willard F. Libby”. Sylent Communications. Pristupljeno 26. 7. 2015. 
  3. ^ a b v Magill 1989, str. 703–712.
  4. ^ a b v g Carey 2006, str. 231–232.
  5. ^ „Willard F. Libby mural at Analy High School and a close up of the plaque that can be seen at Libby's left shoulder, May 6, 1984”. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 22. 7. 2015. 
  6. ^ a b v g „Science: The Philosophers' Stone”. Time. 15. 8. 1955. Pristupljeno 22. 7. 2015. 
  7. ^ Libby, Willard F. (1933). „Radioactivity of ordinary elements, especially samarium and neodymium: method of detection”. University of California, Berkeley. Pristupljeno 22. 7. 2015. 
  8. ^ a b v g „University of California: In Memoriam, 1980 – Willard Frank Libby, Chemistry: Berkeley and Los Angeles”. University of California. Pristupljeno 22. 7. 2015. 
  9. ^ a b v g d Seaborg 1981, str. 92–95.
  10. ^ „Alpha Chi Sigma”. Sigma Chapter. Pristupljeno 22. 7. 2015. 
  11. ^ „Willard F. Libby”. John Simon Guggenheim Foundation. Pristupljeno 28. 7. 2015. 
  12. ^ „Well-Read, Well-Shaded and Well-Placed”. The New York Times. 15. 6. 1997. Pristupljeno 30. 3. 2011. „Much later, its residents included five Nobel Prize winners, among them Enrico Fermi, one of the developers of the atomic bomb, and Willard Libby, who discovered radiocarbon dating; Sammy Davis Jr., Pat Boone and Alan Alda, the entertainers, and Robert Ludlum, the author” 
  13. ^ Godwin, H (1962). „Half-life of radiocarbon”. Nature. 195 (4845): 984. Bibcode:1962Natur.195..984G. doi:10.1038/195984a0. 
  14. ^ W.F. Libby (1946). „Atmospheric Helium Three and Radiocarbon from Cosmic Radiation”. Physical Review. 69 (11–12): 671—672. Bibcode:1946PhRv...69..671L. doi:10.1103/PhysRev.69.671.2. 
  15. ^ a b Anderson, E. C.; Libby, W. F.; Weinhouse, S.; Reid, A. F.; Kirshenbaum, A. D.; Grosse, A. V. (30. 5. 1947). „Radiocarbon From Cosmic Radiation”. Science. 105 (2735): 576—577. Bibcode:1947Sci...105..576A. PMID 17746224. doi:10.1126/science.105.2735.576. 
  16. ^ „The Nobel Prize in Chemistry 1960”. Nobel Foundation. Pristupljeno 27. 7. 2015. 
  17. ^ Hewlett & Holl 1989, str. 446.
  18. ^ Hewlett & Holl 1989, str. 278–279.
  19. ^ Greene 2007, str. 65.
  20. ^ a b Well, Martin (10. 9. 1980). „Willard Libby Dies, Noted For Carbon-14 Research”. Washington Post. Pristupljeno 29. 7. 2015. 
  21. ^ „To Award Chandler Medal Tomorrow To Chicago Chemist”. Columbia Daily Spectator. XCVIII (66). 16. 2. 1954. Pristupljeno 29. 7. 2015. 
  22. ^ a b Laylin 1993, str. 419–420.
  23. ^ „Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement”. www.achievement.org. American Academy of Achievement. 
  24. ^ „Gold Medal Award Winners”. AIC. Pristupljeno 17. 1. 2015. 
  25. ^ „Willard F. Libby mural at Analy High School and a close up of the plaque that can be seen at Libby's left shoulder, May 6, 1984”. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 22. 7. 2015. 
  26. ^ „City Parks”. City of Sebastopol, California. Arhivirano iz originala 15. 11. 2016. g. Pristupljeno 29. 7. 2015. 
  27. ^ „2016 Awardees”. American Chemical Society, Division of the History of Chemistry. University of Illinois at Urbana-Champaign School of Chemical Sciences. 2016. Pristupljeno 14. 6. 2017. 
  28. ^ „Citation for Chemical Breakthrough Award” (PDF). American Chemical Society, Division of the History of Chemistry. University of Illinois at Urbana-Champaign School of Chemical Sciences. 2016. Pristupljeno 14. 6. 2017. 
  29. ^ Folkart, Burt A. (13. 11. 1986). „Leona Marshall Libby Dies; Sole Woman to Work on Fermi's 1st Nuclear Reactor”. Pristupljeno 16. 4. 2013. 
  30. ^ „Finding Aid for the Willard F. Libby Papers”. Pristupljeno 28. 7. 2015. 
  31. ^ Libby 1981.

Reference[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

  • Willard Libby on Nobelprize.org including the Nobel Lecture, December 12, 1960 Radiocarbon Dating
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Вилард_Френк_Либи&oldid=26212665”