Palata sa oktogonom (Niš)
| Palata sa oktogonom (Niš) | |
|---|---|
 | |
| Mesto | Niš  |
| Sagrađen | 3. vek - 4. vek |
| Graditelj | Konstantin Veliki |
| Tip strukture | palata |
 Naissus | |
Palata sa oktogonom, građevina sa oktogonom ili Konstantinova vila sa oktogonom na gradskom polju, uz bedeme Tvrđave, građevina je tipa vile, oktogonalnog oblika koja je u sebi nosila obeležja objekta javnog karaktera. Vila je otkrivena nakon arheoloških istraživanja tokom 1987. i 1988. između turske tvrđave i kompleksa tehničkih fakulteta, na lokalitetu „Gradsko polje“, oko 300 m u pravcu severozapada od središnjeg dela antičkog grada.[1][2][3]
Status i kategorija zaštite[uredi | uredi izvor]
Zbog svog istorijskog i arheološkog značaja lokalitet je proglašen, za „Kulturno dobro od velikog značaja“ i pod brojem SK 289 uvedeno je u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.671/48 od 6. maja 1948. godine.
Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Razvoj antičkog Naisa (današnjeg Niša) započet je s kraja 1. veka p. n. e., prvo kao vojno utvrđenje na desnoj obali Nišave (na prostoru na kome su u 18. veku Osmanlije sazidale nišku Tvrđavu i Gradskom polju severno od tvrđave). Među autoritetima, vlada mišljenje da je ranorimskom gradu na desnoj obali Nišave prethodilo manje domorodačko selo (lat. vicus), što je bilo presudno i za obrazovanje vojnog utvrđenja u njegovoj blizini.[4]
Položaj i organizacija Naisusa u antičko doba bila je uslovljena raspoloživim površinama za izgradnju naselja u središnjem delu Niške kotline. Ondašnjim graditenjima, za obrazovao i razvijao antičkog grad na raskrsnici važnih balkanskih putnih pravaca, kao najpovoljnija lokacija ukazao se meandar reke Nišave, zbog lakšeg povezivanje leve i desne obale, reke, ali boljih mogućnosti za odbranu grada. Kao posebno interesantna topografska pozicija za antičke gradidetelje bila je desna obali Nišave, jer je u odnosu na druge delove kotline bila prostrana, ravna i pogodnija za zasnivanje naselja i nekropola (možda utvrđenja).[5][6]
Na osnovu raspoložive arheološke, istorijske i epigrafske građe u razvoju gradskog naselja Nais, mogu se izdvojiti:
- Ranorimski period
Za Naisus kao grad u ranorimskom periodu vlada mišljenje da gradskom naselju na desnoj obali Nišave prethodi manje domorodačko selo (vicus) i da je to bilo presudno i za obrazovanje vojnog utvrđenja u njegovoj blizini.P. Petrović, Niš u antičko doba, Niš 1976, str. 49.
- Kasnorimski period
U ovom periodu Naisus je poznat i kao grad pozne antike.[a] Verovatno da je u tom periodu izgrađen gradski bedem, a pojedine gradske četvrti rekonstruisane su za nove potrebe. Ovi radovi mogli su se dogoditi najranije u vreme Dioklecijana (284—305), a po svoj prilici u vreme Licinija (308—324) i Konstantina (30—337).[7][8]
Položaj, prostranstvo i izgled[uredi | uredi izvor]
Na lokalitetu Gradsko polje, oko 300 m severozapadno od centralnog platoa, van turskog tvrđavskog bedema otkrivena je građevina izduženog oblika (nazvana vila sa oktogonom) orijentisana u prvacu sever–jug. Severni deo je složene osnove i sastoji se od više prostorija raspoređenih oko središnjeg osmougaonog prostora.
Palata sa oktogonom, najverovatnije, je izgrađena u prvoj deceniji 4. veka (309-310 godine), našta ukazuje otkriće bronzanog novca Maksimina Daja (kovanog u Kiziku), u malteru zida oktogonalne prostorije.[9] Prema mišljenju srpskog arheologa Gordana Jeremić, ova građevina je prema načinu gradnje i osnovi ima svoje paralele u graditeljskim ostvarenjima iz Gamzigrada,[10] Splita, Akvinkuma,[11] Soluna, Efesa, ali i niza drugih kasnoanatičkih kompleksa.[12]
| „ | Arheološki materijal, elementi dekoracije i karakteristike gradnje ukazuju da je mogao biti izgrađen u vreme tetrarhije i korišćen tokom 4. veka,[13] u vreme kada su u Naisus zabeleženi česti prolasci i posete careva.[14] U tom slučaju pretpostavka P. Petrovića da je ovaj objekat stajao usamljeno, izvan gradskih bedema,[13] nije prihvatljiva i posredno upućuje da položaj severnog gradskog bedema treba tražiti severnije u Gradskom polju. | ” |
Deo palate sa oktogonom otkriven u njenom severnom delu, površine je oko 320 m². On ima pet kvadratnih prostorija, od kojih je jedna, centralna, bila oktogonalnog plana u unutrašnjosti i četiri polukružne niše na dijagonalnim stranama. U prostorije se ulazilo sa juga, kroz dvokrilna vrata, širine 1,90 m bio na jugu, prvo u oktogonalnu odaju a potom u dve bočne (jugoistočnu i severozapadnu). Iz njih se moglo ući u druge dve prostorije objekta.
Svih pet otkrivenih prostorija imale su podno grejanje, sistemom hipokaust, a jugozapadna prostorija je imala i zidno grejanje. U prostoru ispred oktogonalne prostorije kao i svim do sada istraženim prostorijama otkriveni su podovi sa ostacima mozaika.
Palata je prema izgledu prostorija najverovatnije pripadala bogatom stanovniku antičkog Naisusa a prema naknadno uloženim sredstvima u njenu dekoraciju može se zaključiti da je građena više decenija.
Suprotstavljeni stavovovi[uredi | uredi izvor]
Kako do danas nisu završena sveobuhvatna istraživanja na lokalitetu gradskog polja iza niške tvrđave, brojne činjenice ukazuje na mogućnost da se radi o palati u kojoj je odsedao car Konstantin I. U prilog ovom podatku ide i činjenica da na na širem prostoru antičkig Naisusa nije pronađena ni jedna odgovarajuća palata u kojoj bi odsedali carevi u vreme čestih boravka na ovom prostoru.
Na to ukazuju niški arheolozi Toni Čerškov i Sima Gušić, iako su čvrstog stava da je Nais Konstantinovo mesto rođenja, tvrde da arheološko nalazište Medijana, na periferiji grada Naisa, nije grad rimskog cara Konstantina, već da je to Konstantinova vila sa oktogonom smeštena na gradskom polju, uz bedeme Tvrđave.[15]
Po njima, Arheološi institut u Beogradu favorizovao je Medijanu, u odnosu na Nišku tvrđavu koja je po arheološkom blagu koje krije mnogo vrednija.
Takođe Čerškov još tvrdi: da se car Konstantin rodio u ovoj prelepoj i ekskluzivnoj palati sa Oktogonom, na prostoru kasnije izgrađene turske tvrđave, u palati koja je bila široka više od 60 metara, sa mozaičkim podom, zidnim grejanjem, vodovodom i freskama.[15]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Dosadašnja arheološka istraživanja u niškoj tvrđavi vršena su na malim površinama i nisu odgovorila na mnoga pitanja u vezi sa nastankom i organizacijom najstarijeg rimskog naselja, dok se sa nešto više podataka može raspravljati o izgledu poznoantičkog grada.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ P. Petrović, Villa and domus tribuni at Mediana, in: The Age of Tetrarchs, ed. D. Srejović, Belgrade (1995). str. 232-243.
- ^ S. Gušić, Naissus, u: Rimski carski gradovii palate u Srbiji, ur. D. Srejović, Beograd (1993). str. 167,
- ^ T. Čerškov, Niš - Tvrđava, Gradsko polje, lokalitet „Pešačka staza“, Dnevnik arheoloških istraživanja 1987., 04.12.1987, sitni nalaz C-18.
- ^ P. Petrović, Niš u antičko doba, Niš (1976). str. 49.
- ^ J. Ćirić, Prilog istorijsko-geografskom proučavanju lokacije Niša, Niškizbornik 1, Niš 1974, 28 – 29;
- ^ M. Kostić, Niška kotlina, Niš (1967). str. 296.
- ^ P. Petrović, Niš u antičko doba; Idem, Inscriptions de la Mesie Supérieure, IV, Beograd 1979 (=IMS IV)
- ^ P. Petrović, Naissus – zadužbina cara Konstantina, Rimski carski gradovi i palate u Srbiji, (ed. D. Srejović), Galerija SANU, knj. 73, Beograd 1993, str. 57 – 81.
- ^ T. Čerškov, Niš - Tvrđava, Gradsko polje, lokalitet „Pešačka staza“, Dnevnik arheoloških istraživanja 1987, 04.12.1987, sitni nalaz C-18; G.Jeremić, 94
- ^ D. Srejović, Carski dvorac, u: Gamzigrad - kasnoantički carski dvorac, Beograd 1983, 38
- ^ L. Lavan, The residences of late antique govrenors: a gazetteer, Antiquité Tardive 7, 1999, 141, fi g. 5
- ^ D. Scagliari Corlaita, Gli ambienti poligonali nell’architettura residenziale tardoantica, in: XLII Corsodi cultura sull’arte ravennate e bizantina. Seminario internazionale sul tema: „Ricerche di ArcheologiaCristiana e Bizantina“, Ravenna, 14-19 maggio 1995,Ravenna 1995, 837-873
- ^ a b P. Petrović, Rimski carski gradovi i palate u Srbiji. str. 68 – 69.
- ^ . M. S. Vasić, Boravci Konstantina I u Nišu, Kult Sv. Cara Konstantina između Istoka i Zapada, Niš (2003). str. 25 – 30.
- ^ a b M. Doderović, Turska tvrđava krije Carski grad, Objavljeno u listu Pravda od 13. mart 2011,[1], Pristupljeno 12. 4. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Irena Ljubomirović, Rezultati najnovijih istraživanja na Medijani, TM G. XXXVIII Br. 2, 733-745 Niš april - jun 2014, UDK 904(497.11Niš):550.83 Originalan naučni rad
- Miša Rakocija, Kulturna riznica Niša, Niš 2001
- Popović, I. (2007). Dea Dardanica iz Medijane i srodni spomenici iz balkanskih provincija carstva. Niš, i Vizantija, VI, 31−42., Niš: Grad Niš, Niški kulturni centar.
- Trovabene, G. (2005). Divinita e personificazioni fluviali nei pavimenti musivi tardo antichi: aspetti iconografici e variazoni semantiche. U: Niš i Vizantija III (119−130). Niš: Grad Niš, Prosveta.
- Trovabene, G. (2006). Mosaici pavimentali della villa di Medijana (Niš): analisi econgronti. U: Niš i Vizantija IV (127−144). Niš: Grad Niš, Prosveta.
- Rakocija M, Early christian baptisterium in Mediana, near by Niš, Collectio of works from the Symposium „Water, Life and Pleasure“ in 2008, Strumica 2009, 169-179
- Rakocija M, Paleobyzantine churches of Niš, Niš i Vizantija: Zbornik radova V, (Niš 2007), 61-6, 125-148
