Viline vode
Viline vode | |
|---|---|
 Nadvožnjak na Vilinim vodama i zgrada Železničke stanice Beograd - Dunav u pozadini | |
| Administrativni podaci | |
| Grad | Beograd |
| Opština | Palilula |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 49′ 17″ S; 20° 29′ 01″ I / 44.82137° S; 20.48365° I |
  Viline vode Viline vode na karti Grada Beograda | |
Viline Vode su naselje u Beogradu, koje teritorijalno pripada opštini Palilula.
Poreklo imena[uredi | uredi izvor]
Naselje je dobilo ime po brojnim toplim izvorima koji su se nalazili na obali Dunava. Naime, zbog podzemnih voda, koje su se iznenada pojavljivale za vreme visokog vodostaja, nastala je legenda kako u tim podzemnim vodama žive vile koje kažnjavaju one koje ih uznemiravaju. Zahvaljujući ovoj legendi ceo kraj je dobio ime Viline vode.[1]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Jedno je od retkih naselja koje je potpuno industrijsko. Graniče se sa opštinom Stari Grad na zapadu, Adom Hujom, Deponijom na istoku, i Bogoslovijom na jugu. Ovaj kraj je dobio naziv po brojnim izvorima tople vode na obalama Dunava. Tokom osamdesetih godina 20. veka pojavili su se ambiciozni planovi da se Viline Vode transformišu iz industrijske u luksuznu rezidencijalnu zonu sa mnoštvom vila i stambenih zgrada. Gradske vlasti su tvrdile da će ovaj kraj postati Beogradska “Santa Barbara” ali, projekat nikada nije realizovan. Viline vode su jedna od nekoliko beogradskih zona koje su u potpunosti industrijske. Ovde se nalaze objekti mnogih kompanija[2] Uz obalu Dunava nalazi se šetalište, kao i nekoliko kafića sa pogledom na reku.
_over_the_Danube._Belgrade,_Serbia._-_panoramio.jpg)
Istorija[uredi | uredi izvor]
Po uspostavljanju moderne države, nakon oslobođenja od turske vlasti, industrija se u Srbiji, pa tako i u Beogradu, veoma sporo razvijala, da bi krajem 19. veka poprimila veoma ubrzan tempo razvoja, uslovljen izgradnjom železnice i uvođenjem električne energije u proizvodne pogone, a pre svega donošenjem zakonskih regulativa. naime, 1873. godine Narodna skupština pristupila rešavanju problema pomoći domaćoj industriji i 31. decembra 1873. donet je Zakon o potpomaganju industrijskih preduzeća.[3]
Razvoj industrije Beograda, tekao je paralelno sa širenjem grada, njegovim prostornim i urbanističkim razvojem. Industrija je od početka 20. veka postala i jedan od najznačajnijih nosilaca progresa. Uglavnom je smeštana izvan centralnih delova Beograda, odnosno težila je ka njegovim ivičnim, ređe izgrađenim prostorima, a položaj na ušću velikih reka Save i Dunava bio je od izuzetne važnosti za razvoj industrije. Krajem 19. i početkom 20. veka uz njihove obale formirali su se istovremeno novi industrijski centri. Jedan je bio duž Topčiderskog druma i na Čukarici, a drugi uz samu obalu Dunava, na Paliluli i Karaburmi. U priobalju Dunava i njegovom zaleđu industrija se vezivala za područje koje se protezalo od Dorćola pa do današnjeg Pančevačkog mosta i dalje prema Karaburmi.[4]
Postojala je velika uzročna povezanost između izbora lokacije i čitavog niza faktora koji su određivali manje ili veće pogodnosti prilikom njihovog izbora. Atraktivnost ovih prostora zasnivala se prvo na povoljnim saobraćajnim komunikacijama, zatim na povoljnim uslovima za snabdevanje velikim količinama vode, ali i za ispuštanje otpadnih voda na slobodnim, neizgrađenim terenima, kao i na blizini opštinske električne centrale podignute 1892. godine. Osim toga, bila je ovo i prva industrijska zona koja je odmah po formiranju povezana železničkom prugom, što je u velikoj meri doprinelo njenom ubrzanom razvoju.[1]
Prostor na desnoj obali Dunava, koji obuhvata delove Dunavske padine, Karaburme i gradsku četvrt Viline vode na Paliluli sve do kraja 19. veka bio je prazan teren uz obalu Dunava. Njegova urbanizacija počela je na samom kraju 19. veka, uporedo sa osnivanjem i podizanjem prvih industrijskih preduzeća, što je unelo i izvesne promene u prirodnom pejzažu. Ovo područje je sredinom 19. veka veoma udaljeno od naseljenog dela grada, a na planu iz 1850. godine vidi se da je prostor potpuno nedefinisan. Tek na planu iz 1875. godine vidi se trasa današnjih ulica Venizelosove i Poenkareove, dok je ceo pšrostor ispod nje označen kao "bašte", što jasno ukazuje na poljoprivredni karakter ovog zemljišta. Deo pored Dunava obeležen je kao plavan, a nešto kasnije na delu između stare električne centrale i današnjeg Pančevačkog mosta, oformilo se divlje naselje "Deponija", naseljeno uglavnom siromašnim žiteljima, većinom ribarima i lađarima. Plan Beograda iz 1884. godine prikazuje ovaj prostor kao neplaniran. Javlja se tek nekoliko usamljenih objekata malih gabarita i na početku današnje industrijske zone, oko Ulice Svetozara Miletića, Fabrika špodijuma i tutkala M. Munka, jedna od najstarijih fabrika u Beogradu. Na preostalom prostoru koji pripada Paliluli i Karaburmi, uz Dunav su ucrtane ciglane i tadašnje „baštovane“. U dubini teritorije prema Karaburmi, do poslednjih decenija 19. veka nalazile su se ciglane, koje su koristile pogodan kvalitet zemlje, i objekti privremenog karaktera, stovarišta drvne građe i slično. Sve do 1891. godine ovaj prostor je bio van rejona varoši. Opštinski odbor je 1891. godine usvojio nove granice „rejona varoši Beograda“, smatrajući da rejon treba da odgovara umnožavanju stanovništva i da varoš treba da se širi prema Savi i Dunavu, kako bi se podstakla trgovina, a zajedno s njom, i rečni saobraćaj.[1]
Prvi značajni koraci u industrijalizaciji Srbije i Beograda, kao njegove prestonice, učinjeni su od poslednje decenije 19. veka do početka Prvog svetskog rata. Podizanjem fabrika koje su postale nosioci razvoja prehrambene, tekstilne i drvne industrije, kao i niza zanatskih radionica koje su najavile pojavu i razvoj hemijske industrije, za nešto više od jedne decenije, od 1895. do 1911. godine, nastala je na desnoj obali Dunava prva, najveća i najkompaktnija industrijska zona. Početak formiranja ove privredne zone označila je izgradnja Klanice.[a] Zatim se osnivaju Prvo kraljevsko srpsko povlašćeno preduzeće za preradu kudelje i pamuka Alekse Obradovića i komp. 1897, Fabrika čohe Evgenija Mihela 1898, Parna strugara Prometne banke 1903. i Fabrika trikotaže Milana Ječmenice 1911. godine.[5]
Početak formiranja industrijske zone[uredi | uredi izvor]
Čitav prostor na desnoj obali Dunava dobija na važnosti nakon izgradnje Beogradske klanice na kraju Radničke ulice, odmah izvan granice rejona varoši. Beogradska klanica izgrađena je 1895. godine, što je označilo početak razvoja jedne od prvih razvijenijih industrijskih zona grada. Ovo je potvrđeno i izgradnjom pruge od železničke stanice do Klanice 1898–1899. godine. Ova pruga bila je dugačka šest kilometara i polazila je od železničkog mosta, išla pored Savskog pristaništa i kule Nebojša, prolazila sredinom Dunavske ulice i preko Hadži Tominog imanja dolazila do stanice Beograd – Klanica, današnja Dunav stanica.[5]
Izgradnja Klanice označila je takođe i razvoj beogradskog železničkog čvora, jer je upravo trasa ove pruge činila osnovu budućeg razvoja magistralnog pravca ka Banatu, što dobija na značaju nakon izgradnje Pančevačkog mosta 1936. godine. Izgradnjom železničke stanice i klaničke pruge onemogućen je prilaz rekama, te su sve planirane zamisli o uređenju obala ostale neostvarene. Klanička pruga presecala je predviđenu pravougaonu mrežu ulica i tako uticala i na planiranje razvoja Dorćola, pa je 1903. godine izmenjen i regulacioni plan ovog dela grada. Projekat za ovu izmenu izrađen je u Građevinskom odeljenju Opštine pod rukovodstvom Dimitrija Leka. Glavna osobenost ovog projekta bili su veliki blokovi sa skverovima u sredini.[5]
Nov stav o zrakastom sistemu ulica, koje se sustiču na kružnim trgovima, donosi plan grada Beograda iz 1910. godine. Međutim, ova ideja nije sprovedena do kraja jer sistem koji može da se primeni na stambeno naselje ne može da egzistira u industrijskoj zoni, tako da planirani trg u koji se ulivaju sve ulice nikada nije izveden, s obzirom na to da ga je trebalo postaviti na mestu već izgrađene platnare Alekse Obradovića iz 1897. godine. Tadašnja situacija, a i današnja, takva je da se ulice naglo završavaju ispred ograda fabričkih krugova.[5]
Najznačajniji objekti na Vilinim vodama[uredi | uredi izvor]
- Luka Beograd
- Železnička stanica Beograd - Dunav, poznatija među Beograđanima kao Dunav stanica
- Prvi hipermarket otvoren u lancu hipermarketa Tempo centra,
- Stara zgrada Beogradskog pamučnog kombinata, najočuvaniji fabrički kompleks nastao do 1941. godine i samim tim je jedan od najznačajnijih predstavnika industrijskog nasleđa grada,[6]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Društvo za klanje i preradu stoke, odnosno Klaničko društvo ili Beogradska klanica, kako je bila poznatija u svesti Beograđana, osnovano je i podignuto 1895–1898. godine.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Mihajlov 2012, str. 92
- ^ „Viline vode”. belgradeunderground.rs. Arhivirano iz originala 9. 2. 2019. g. Pristupljeno 8. 2. 2019.
- ^ Vučo 1974, str. 450.
- ^ Mihajlov 2012, str. 91.
- ^ a b v g Mihajlov 2012, str. 93
- ^ Mihajlov 2012, str. 108.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Mihajlov, Saša (2012). „NASTANAK I RAZVOJ INDUSTRIJSKE ZONE NA DESNOJ OBALI DUNAVA U BEOGRADU OD KRAJA 19. DO SREDINE 20. VEKA” (PDF). Beogradsko nasleđe. 6: 91—116. Pristupljeno 9. 2. 2019.
- Vučo, Nikola (1974). „Razvoj industrije u Beogradu do 1914. godine”. Istorija Beograda. 2, Devetnaesti vek. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti, Odeljenje istorijskih nauka.