Vladimir Velmar Janković
| Vladimir Velmar Janković | |
|---|---|
 Vladimir Velmar-Janković | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 10. avgust 1895. |
| Mesto rođenja | Čaglić, kod Pakraca, Austrougarska |
| Datum smrti | 12. avgust 1976. (81 god.) |
| Mesto smrti | Barselona, Španija |
Vladimir Velmar Janković (Čaglić, kod Pakraca, 10. avgust 1895 — Barselona, 11/12. avgust 1976) bio je srpski pravnik, psiholog, dramski pisac, pripovedač, esejista i kritičar.[1] Za vreme Drugog svetskog rata bio je pomoćnik ministra prosvete u kvinslinškoj Vladi narodog spasa.[2][3]
Biografija[uredi | uredi izvor]
Rodio se 10. avgusta 1895. godine u Čagliću (zapadna Slavonija). Uzeo je kovanicu Velmar za drugo prezime, iz velikog pijeteta prema roditeljima. "Vel" je prvi slog od imena oca - Velimir, a "Mar" je prvi slog imena majke - Marija rođ. Matijašević.[4] Osnovnu školu završio je u Varaždinu gde mu je otac služio kao sveštenik.[1] Tekelijanum i pravni fakultet je studirao u Budimpešti a zatim u Zagrebu.[2] U Prvom svetskom ratu nije učestvovao jer je zbog slabog vida oslobođen vojne službe.[1] Godine 1919. prelazi u Novi Sad, a zatim u Beograd.[1] Od 1918. do 1941. je radio kao viši činovnik pri Ministarstvu prosvete u Beogradu, prvo kao sekretar Umetničkog odeljenja, a zatim kao načelnik Odeljenja za kulturne veze sa inostranstvom.[1] U ovom periodu je bio sekretar Društva prijatelja umetnosti „Cvijeta Zuzorić”. Prve književne radove je objavio za vreme Prvog svetskog rata.[1] Do 1944. je bio saradnik više časopisa i novina: Srpski književni glasnik, Misao, Savremenik, Književni jug, Jugoslovenska njiva, XX vek, Nova smena, Politika, Vreme, Reč, Novosti, Trgovinski glasnik, Novi list, Demokratija, Obnova, Prosvetni glasnik, Srpski narod.[1] Bio je pokretač i urednik časopisa za duhovnu kulturu Novi vidici (Beograd/Sarajevo, 1928-1929).[1]
Bio je istaknuti član Jugoslovenske akcije i saradnik Narodne odbrane. Ubrzo nakon utapanja Jugoslovenske akcije u JNP Zbor, on se sa grupom istomišljenika izdvojio iz Zbora. Na izborima 1935. godine bio je na listi Bogoljuba Jevtića.[5]
Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]
Od septembra 1941. do septembra 1944. radio je kao pomoćnik Velibora Jonića, ministra prosvete u vladi Milana Nedića i zajedno sa njim sprovodio nacionalsocijalističke ideje.[6] Velmar-Janković i njegov šef Jonić su svoja ovlašćenja koristili za proterivanja nepodobnih profesora i studenata, cenzuru levičarske literature i slanje đaka u Zavod za prinudno vaspitanje omladine u Smederevskoj Palanci. Bio je saradnik ljotićevskog lista „Naša borba“.[7]
Kao pomoćnik ministra prosvete Velmar-Janković je svoja ovlašćenja koristio za izbacivanje nepodobnih pisaca (poput Jovana Skerlića) iz nastavnih planova i stavljajući sopstvena dela u obaveznu školsku lektiru i na repertoar Narodnog pozorišta.[8] Tokom rata je rukovodio komisijom za ratne zločine koje su počinile ustaše tokom 1941-1943. godine. Komisija je skupila izuzetnu dokumentaciju, koja se pre nestanka čuvala u naročitom trezoru.[9] Kasnije, za emigrantom Velmar-Jankovićem su pored komunista, tragale i ustaše, sa namerom da unište arhivu o njihovim zločinima.
U jesen 1944. - 17. septembra je pobegao sa jednim prijateljem pred partizanima i Crvenom armijom u emigraciju, prvo u Italiju, zatim u Španiju.[3] Nastanio se u Španiji 1947. godine i tamo ostao do smrti.[2]
Posle rata[uredi | uredi izvor]
Posle punih šest meseci skrivanja po slovenačkim i austrijskim planinama obreo se u proleće 1945. godine u Rimu. Skrivao se zatim još dve godine u Vatikanu, uz pomoć jednog kardinala Italijana, poznanika iz Berlina. Novo utočište je našao u Barseloni gde je 1948. godine bio radnik na bojenju karanfila. Po svedočenju njegove kćerke Vladimir je koristio stotinak konspirativnih imena.
Pod pseudonimom Horhe Vukmir objavio je tri obimne studije iz oblasti psihologije, na španskom jeziku. U Barseloni je 1972. godine osnovao prvi privatni centar za mentalno zdravlje „Orexis“.[1]
Oženio se Milicom, rođ. Vulović, sa kojom je imao dve ćerke, Gordanu i Svetlanu. Bio je nakon bekstva u inostranstvo razdvojen od porodice. Poginuo je u saobraćajnoj nesreći u Barseloni u noći od 11. na 12. avgust 1976. godine. Sahranjen je pod imenom „Profesor V. J. Wukmir“.[1]
Dela[uredi | uredi izvor]
U francuskim i španskim stručnim časopisima je objavio niz studija iz oblasti psihologije i psihijatrije.
Na srpskom jeziku:[uredi | uredi izvor]
- Svetla u noći (novele, Zagreb, 1919)
- Ivan Mandušin (portre-novela, Beograd, 1922)
- Novi (drama, Beograd 1922; Nagrada Ministarstva prosvete)
- Robovi (drama, Beograd, 1924)
- Dečak s Une (novela, Beograd, 1926)
- U vrtlogu (drama, Beograd, 1926)
- Duhovna kriza današnjice (studija, Beograd, 1928)
- Bez ljubavi (drama, Beograd, 1932; Nagrada Ministarstva prosvete)
- Sreća A. D. (drama, Beograd, 1932; Nagrada Ministarstva prosvete)[10][11]
- Državni neprijatelj broj 3 (drama, Beograd, 1936;[12] Nagrada Srpske kraljevske akademije)
- Građanska komedija (drama, Beograd 1938; Nagrada Narodnog pozorišta u Sarajevu)
- Pogled s Kalemegdana (studija, Beograd 1938; Nagrada Srpske kraljevske akademije)[13]
- Dnevna vest (drama, Beograd 1941; Nagrada iz Fonda kralja Aleksandra za dramu).
Na španskom jeziku:[uredi | uredi izvor]
- Psicologia de la orientacion vital (Psihologija životnog opredeljenja), Barselona 1960; (jezik: španski)
- El hombre ante si mismo (Čovek pred samim sobom), Barselona 1964;
- Emocion y sufrimento (Emocije i patnje), Barselona 1967.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d đ e ž z i Srpski biografski rečnik I tom, A‐B, Svetlana Velmar Janković, Matica srpska, Novi Sad (2004) (jezik: srpski)
- ^ a b v „VELMAR-JANKOVIĆ Vladimir”. snp.org.rs. Pristupljeno 28. 1. 2022.
- ^ a b Milisavac, Živan, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. str. 277.
- ^ Luka Mičeta: "Duh pobune", Beograd 2015.
- ^ Stojanović 2012, str. 63.
- ^ Milosavljević 2006, str. 36–37.
- ^ Milosavljević 2006, str. 58.
- ^ Milosavljević 2006, str. 40.
- ^ Luka Mičeta: "Duh pobune", Beograd 2017.
- ^ Milovanović, Miodrag (2016). Srpska naučna fantastika. Beograd: Everest media. str. 51—52.
- ^ "Politika", 9. dec. 1934
- ^ "Politika", 7. apr. 1936
- ^ Velmar-Janković, Vladimir (1938). Pogled s Kalemegdana : ogled o beogradskom čoveku. Beograd: Biblioteka Opštine grada Beograda. Pristupljeno 25. 1. 2020.[mrtva veza]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Milovanović, Miodrag (2016). Srpska naučna fantastika. Beograd: Everest media. str. 51—52.
- Milosavljević, Olivera (2006). Potisnuta istina - kolaboracija u Srbiji 1941—1944. (PDF). Beograd: Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji. ISBN 978-86-7208-129-9.
- Stojanović, Aleksandar (2012). Srpski civilni/kulturni plan vlade Milana Nedića. Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije. ISBN 978-86-7005-112-6.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |
