Водени цвјетови (инсекти)
| Ephemeroptera Vremenski raspon: Perm — danas
| |
|---|---|
| |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Tip: | |
| Klasa: | |
| Red: | Ephemeroptera Hyatt & Arms, 1891
|
| podredovi | |
|
Schistonota | |
Vodeni cvjetovi ili efemeroptere su veoma stara grupa krilatih insekata (njihovi fosili nađeni su u iskopinama iz Perma), koja predstavlja najosnovniju i najstariju granu krilatih insekata koji se mogu naći uglavnom oko reka i močvara.[1] Danas, ovaj red je predstavljen sa oko 3.000 vrsta koje naseljavaju sva slatkovodna vodena staništa, iako su malobrojne vrste koje naseljavaju visoke planine ili polarne predele[2]. Vodeni cvjetovi su krilati insekti koji imaju izuzetno kratak stadijum odraslih jedinki, dok larveni stadijumi duže žive, i taj dio života provode u vodi.
Morfološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Osnovne karakteristike predstavnika ovog reda su: postojanje dva stadijuma odrasle jedinke (subimago i imago), paleopterni sistem krila, potpuno redukovan i nefunkcionalan usni aparat kod odraslih jedinki, prisustvo srednjeg kaudalnog filamenta i samo jedne osovinske ploče za zglobljavanje krila, redukovan analni dio zadnjih krila, kao i adaptacije prednjih nogu mužjaka za hvatanje ženki prilikom kopulacije. Larve poseduju usni aparat za grickanje.
Odrasli vodeni cvjetovi imaju mekano i nježno tijelo. Krila su membranozna, imaju složenu nervaturu i u mirovanju su postavljena vertikalno u odnosu na tijelo. Složenost nervature krila, pored još nekih karakteristika, služi za determinaciju na superfamilije. Prvi par krila je prilično veći od drugog (heteronomna krila).
Način života[uredi | uredi izvor]
Odrasle jedinke vodenih cvjetova žive uz obale rijeka ili jezera, i to od nekoliko sati do par dana. Za to vrijeme se okupljaju u rojeve, pare i polažu jaja u vodu, posle čega uginu. Jaja padaju na dno i iz njih se izleže larva koja vremenom raste.
Period razvića jaja od poleganja do eklozije larvi traje najviše do 10 meseci kod arkto-alpijskih vrsta, ili uopšte ne postoji kod ovoviviparnih vrsta. Život larvi traje od nekoliko nedelja do više od 2 godine. Larve (nimfe, najade) žive u vodenim ekosistemima (bistrim brzim potocima, riječnim izvorima, ali i sporijim i većim rijekama, dok nekoliko vrsta živi u jezerima). Većina vrsta su herbivori, hrane se algama. Pojedine vrste se hrane i beskičmenjacima.
Značaj[uredi | uredi izvor]
Larve vodenih cvjetova imaju veliki značaj kao važna karika u lancu ishrane u riječnim ekosistemima, jer predstavljaju hranu ribama, kao što je pastrmka. Pored toga, larve nisu u mogućnosti da trpe promjene kvaliteta vode, veoma su osjetljive na promene u životnoj sredini (poput zagađenja), usled čega se koriste kao bioindikatori. Na kopnu se mnoge životinje hrane i razvijenim odraslim jedinkama vodenih cvjetova u vrijeme njihove masovne pojave.
Poreklo imena[uredi | uredi izvor]
Naučno ime Ephemeroptera duguju kratkom (efemernom) životu odraslih jedinki, koji traje najčešće od nekoliko časova do nekoliko dana. Naziv u srpskom jeziku opisuje izgled ovih insekata nakon života – posle svadbenog rojenja i polaganja jaja, raznobojni mužjaci i ženke iscrpljeni padaju na vodene površine gde plutaju poput cvetova.
Evolucija reda[uredi | uredi izvor]
Red vodenih cvetova veoma je zastupljen među fosilnim insekatskim nalazima. Budući primitivnom grupom, razumljivo je što su prisutni kao fosili iz najranijih epoha (paleozojskih). Najstariji fosilni nalaz koji pouzdano spada u grupu vodenih cvetova potiče iz ranog Perma, iako su pojedini problematični karbonski fosili verovatno srodni ovoj grupi[3]. Među tim fosilima, najintrigantnija je vrsta Lithoneura lameerei iz familije Syntonopteridae, koju su autori svrstavali u izumrli red Palaeodictyoptera, ili u red vodenih cvetova, ili u zaseban red (Syntonopterodea).
Od Perma do Jure procvat doživljava nekoliko familija vodenih cvetova, za koje se pretpostavlja da su preci današnjih familija, a čiji su svi predstavnici izumrli. Dobro definisane izumrle familije su: Bojophlebiidae, Mesephemeridae, Mesoplectopteridae, Misthodotidae i Protereismatidae, dok su familije Jarmilidae i Oboriphlebiidae opisane samo na osnovu ostataka larvi (najada) [3]. Za razliku od savremenih vrsta, predstavnici izumrlih familija su imali razvijen usni aparat kod adulata, kao i homonomna (jednaka) prednja i zadnja krila. U toku Jure (možda i već od Trijasa) prisutne su i forme vodenih cvetova sa heteronomnim krilima (prednja i zadnja krila su različite građe). Najveću brojnost i diverzitet red vodenih cvetova ima u periodu Jure i Krede.
Sistematika reda[uredi | uredi izvor]
Tradicionalno, izumrli predstavnici ovog reda svrstavaju se u podred Permoplectoptera, dok se savremeni vodeni cvetovi deli na dva podreda, sa nekoliko natfamilija:
- podred Schistonota
- natfamilija Baetoidea
- familija Ameletopsidae
- familija Ametropodidae
- familija Baetidae
- familija Oniscigastridae
- familija Siphlonuridae
- natfamilija Heptagenoidea
- familija Coloburiscidae
- familija Heptageniidae
- familija Isonychiidae
- familija Oligoneuriidae
- natfamilija Leptophlebioidea
- familija Leptophlebiidae
- natfamilija Ephemeroidea
- familija Behningiidae
- familija Ephemeridae
- familija Euthyplociidae
- familija Palingeniidae
- familija Polymitarcydae
- familija Potamanthidae
- podred Pannota
- natfamilija Ephemerelloidea
- familija Ephemerellidae
- familija Leptohyphidae
- familija Tricorythidae
- natfamilija Caenoidea
- familija Baetiscidae
- familija Caenidae
- familija Neoephemeridae
- familija Prosopistomatidae
Podred Schistonota se smatra polifiletskom skupinom, u okviru koje se nalaze predstavnici i drugog podreda. Stoga pojedini autori dele ovaj red na tri podreda:
- podred Catapacea
- podred Furcatergalia
- podred Branchitergalia
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
- Larve vodenih cvetova su svojim obikom inspirisale pravljenje mamaca za ribolov „mušičarenjem”.
- Rojeva ovih insekata je 1930-tih moglo biti i u Beogradu.[4]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. V-Đ. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 69. ISBN 86-331-2112-3.
- ^ Brittain J.E., Sartori M. 2003. Ephemeroptera (Mayflies). In: Resh V.H, Cardé R.T. (eds) Encyclopedia of Insects. . Academic Press: California, USA. ISBN 978-0-12-586990-4.
- ^ a b Grimaldi D., Engel M.S. 2005. . Evolution of the Insects. Cambridge University Press: New York, USA. ISBN 978-0-521-82149-0.
- ^ "Vreme", 26. avg. 1936
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Krunić, M.: Sistematika invertebrata sa praktikumom 2. deo, Biološki fakultet Beograd 1999.
- Vodeni cvjetovi Sjeverne Amerike
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Vodeni cvjetovi u projektu Stablo života
- Vodeni cvjetovi u Fauni Evrope Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. jun 2017)
