Врач погађач
 Naslovna strana Vrača pogađača od 1. (14.) avgusta 1903. godine | |
| Vlasnik | Sima Lukin Lazić |
|---|---|
| Izdavač | Sima Lukin Lazić |
| Urednik | Sima Lukin Lazić |
| Osnivanje | 1896. |
| Jezik | srpski |
| Ukidanje | 1914. |
| Grad | Zagreb (1896-1902), Novi Sad (1902-1914) |
| Tiraž | 6.000 |
.jpg)
Vrač pogađač je bio humorističko-satirični list koji je izlazio od 1896. do 1914. godine.[1]
O časopisu[uredi | uredi izvor]
Pokretač lista bio je Sima Lukin Lazić koji je zbog cenzure u Kraljevini Srbiji prekinuo izdavanje lista "Bič" 1890. i prešao u Zagreb. Tamo je pokrenuo list "Vrač pogađač", i u periodu 1896-1902. godine list je objavljivan u Zagrebu. Nakon burnih antisrpskih demonstracija 1902. godine nastavio je da izlazi u Novom Sadu u periodu 1902-1914. godine.[2]
.jpg)
Pored "Brke" bio je to najdugovečniji srpski šaljivi list na prelazu dva veka. Sa 6.000 primeraka takođe je bio i najtiražniji. Po obimu je Vrač pogađač bio veći nego ostali satirični listovi. Moto lista glasio je „Ni po babu ni po stričevima”, što je trebalo da ukaže na njegovu, navodnu, političku neutralnost. Pravi cilj lista bio je da potpomogne rešavanje srpskog pitanja, ma gde Srbi živeli. U želji da ojača položaj srpske nacionalne manjine kroz ekonomske i kulturne centre i institucije, opoziciona Srpska samostalna stranka u Hrvatskoj okupila je oko sebe listove kao što su "Srbobran", "Vrač pogađač" i "Privrednik".
Tematski krug kojim se bavio list bio je veoma širok: politička zbivanja i težnje političkih partija u Hrvatskoj i Srbiji, hrvatsko-mađarski, srpsko-hrvatski i srpsko-mađarski odnosi, kritika saradnje srpske jerahije i mađarskih vlasti, kao i konzervativne građanske elite, preko tema vezanih za obične ljude, svakodnevni život, i vesti iz kolonijalnih zemalja.
List je najčešće napadao suparničke listove, ali najviše poslednje Obrenoviće - kralja Milana i Aleksandra. Držao se svojih strogih radikalnih načela iz programa stranke. Zbog takvog krutog stava bio je često zabranjivan u Srbiji, ali i u Hrvatskoj.
Interesantno je da je jedan od značajnih onovremenih karikaturista bio saradnik lista "Vrač pogađač". Radi se o Josifu, Josipu ili Jozefu, Danilovcu koji se potpisivao u ovom listu kao Josip Danilovac. Jedan od urednika od 1906. godine bio je Stevan Bešević.[3]
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Prvi broj časopisa izašao je 16. januara 1896. godine u Zagrebu, a poslednji 19, u Zagrebu, izašao je, 1. oktobra 1902. godine. Izlazio je dva puta mesečno. 20. broj časopisa Vrač pogađač pojavio se u Novom Sadu 1. novembra 1902. godine, a poslednji, dvobroj 13-14. izašao je 1. jula 1914. godine, neposredno pred početak Prvog svetskog rata. Vlasnik i izdavač lista bio je Sima Lukin Lazić, a odgovorni urednik, Nikola Đukić.
Sima Lukin Lazić je bio publicista, novinar i književnik, rođen u Bosanskom Brodu u trgovačkoj porodici, koja je zbog očeve antiturske propagande morala da pobegne u Srbiju. Kao dobrovoljac se prijavio za Srpsko-turski rat, ali je odbijen zbog bolesti. Objavljivao je istorijske, književne, humorističko-satirističke i nacionalno-političke tekstove. Njegovo najpoznatije delo je "Srbi u davnini". Vodio je polemike sa frankovačkom štampom u Hrvatskoj, uređivao zagrebački "Srbobran", a zatim humorističko-satiristički časopis "Vrač pogađač".
List je bio pro-radikalski orijentisan i zbog toga više puta zabranjivan, i dok je štampan u Zagrebu, kao i u Novom Sadu. Sima Lukin Lazić je umro 1904. godine, a zamenila ga je supruga Zorka Lazić, kao jedna od retkih žena urednica u srpskoj šaljivoj periodici. Zorka je rođena 1880. godine u vojvođanskom mestu Nemštin, kao ćerka bogatog trgovca i posednika, sinovca Svetozara Miletića. Završila je Višu školu u Slavonskoj Požegi kao odlična učenica i pripremala se za ozbiljan književni rad. Sa 20 godina udala se za Lazića, a imala je samo 24 godine kada je ostala udovica sa četvoro dece. Naporno je radila je i kao administrator i kao urednica, brinula o korekturi, pisala tekstove. Stevan Bešević Petrov bio je glavni urednik, autor tekstova i sakupljač pisaca saradnika.
Zanimljivo je da je na predlog Jovana Jovanovića Zmaja vršački izdavač Milan Petko-Pavlović obustavio svoj šaljivi list "Bubanj" (1986-1899) i preporučio svojim pretplatnicima da se pretplate na "Vrač pogađač", što predstavlja jedinstven slučaj u ovoj periodici. Inače, Milan Petko-Pavlović iz Vršca bio je jedan od saradnika lista "Vrač pogađač" i uređivao je u njemu rubriku „Šaljivi šljunciˮ, a svoje rubrike imao je i čuveni saradnik vršačkog "Bubnja" Dr. Kazbulbuc tj. Vasa Krstić.
Jedan od značajnih karikaturista tog vremena koji je bio i saradnik lista "Vrač pogađač", bio je Josip Danilovac 99. Ovaj bečki ilustrator bio je jedan od viđenijih saradnika lista "Muskete" (Die Muskete, Wien, 1905–1941) i drugih satiričkih listova. On je ilustrovao "Vrača pogađača" tokom početnih godina njegovog izlaženja, a nastavio je plodnu saradnju s uredništvom i tokom prve decenije XX veka. Pored njega, zapaženi su bili i radovi karikaturiste Stevana Milosavljevića (od 1913), sa karikaturama na kojima komentariše međunarodne događaje, izvesni Burgić (1898), ali i J.J. Zmaj – o propasti pesnika Laze Kostića za narodnog poslanika na izborima u Vršcu (1897).
.jpg)
Urednici[uredi | uredi izvor]
Vrač pogađač : šala i podsmjevka/vlasnik izdavalac Sima Lukin Lazić; odgovorni urednik Nikola Đukić.
Od 1904. podnaslov Ilustrovani šaljivi list (samo na naslovnoj strani)
Od br. 6 (1896) odgovorni urednik Stevan Bešević-Petrov; od br. 20 (1902) odgovorni urednik Svet. Teodorović; od br. 22 (1904) glavni urednik Stevan Bešević-Petrov; od br. 1 (1905) glavni urednik Stevan Bešević-Petrov, odgovorni urednik St. Miletić; od br. 23 (1906) glavni urednik Stevan Bešević-Petrov, odgovorni urednik Zorka S. Lazića; od br. 23 (1912) odgovorni urednik Zorka Sime Lazića.
Od br. 13 (1904) vlasnik izdavalac Zorka Sime Lukina Lazića Od br. 20 (1902) Štamparija dra Svetozara Miletića; od br. 1 (1912) Električna štamparija d.d. "Natošević" u N. Sadu[4]
Karikature[uredi | uredi izvor]
Karikature u "Vraču pogađaču" su brojnije nego u drugim sličnim časopisima a i ukrašene su mnogim grafičkim detaljima po kojima postaju prepoznatljive. Često je ovim detaljima slika opterećena, kao i čitaoci, pa se na taj način teže razume poruka slike. Čitalac više ne može da je razume je bez dužeg upuštanja u razmatranje tih detalja, kao i bez poznavanja lokalnih političkih i socijalnih prilika istorijskog trenutka i konkretnog događaja. Teme karikatura su veoma široke: od političkih zbivanja i težnji prvaka političkih partija, sa težištem na hrvatskom pitanju, stvaranju samostalne Hrvatske i njenom udaljavanju od Austrije i Ugarske, preko tema vezanih za obične ljude, vesti iz kolonijalnih zemalja, crkvenih pitanja, a nisu izostale ni teme međusobnih odnosa hrvatskog, mađarskog i srpskog naroda. Dominanta tema karikatura bila je socijalno-politička asimilacija srpskog stanovništva, počev od tadašnje elite, preko vojnika, do sveštenstva koje se nalazilo uz vladajuću strukturu hrvatske i mađarske nacije, a nasuprot srpskoj opoziciji. Simbolom izdaje srpskih interesa smatran je „Srpski klubˮ - predstavnik Srba u Hrvatskom saboru.
.jpg)
Prorok tronosac (br. 1), Prorok tronosac pred Rajskim dverima (br. 4), Poslednja inštancija (br. 16)[uredi | uredi izvor]
Glavni ideolog hrvatskog nacionalizma, dr Antun Starčević, vođa Stranke prava i borac za samostalnu Hrvatsku, koji nije priznavao Srbe u Hrvatskoj, bio je u početnim izdanjima, shodno istorijskom trenutku, omiljeni lik karikatura. Uz karikaturu Prorok tronosac, stajao je tekst: „Pošto ni koja dosadanja slika pazariškog proroka, dra Antuna Starčevića, nije ni nalik na njega, evo donosimo vjernu sliku njegovu, nek narod vidi, kako izgleda zvjerka, koja je izjela devet milijuna Srbalja i – ostala gladna.“ Karikaturom Prorok tronosac pred Rajskim dverima potvrđuje se stav Starčevića o Srbima, jer ne želi da ide u raj na čijem ulazu piše „Srbi svi i svuda“ uz reči „Nit živ niti mertav neću u to slavoserbsko kerdo!“. Poslednja inštacija, objavljena posle smrti Starčevića predstavlja spomenik oko koga žabe sa nazivima tadašnje hrvatske periodike plaču, a na spomeniku je uklesana sekira i uže, sa jasnom porukom odnosa prema Srbima.
U svojim karikaturama "Vrač pogađač" kritikuje i povlašćen položaj i neaktivnost srpskih predstavnika iz „Srpskog kluba“ (posebno Đure Đurkovića), karikira sliku kolonijalne politike evropskih slika i širenje imperijalizma i kolonijalizma u Africi („Engleska civilizira Afriku“), i diplomate velikih sila predstavlja kao đavole. Nije pošteđen ni patrijarh Georgije Branković, upravnik crkveno-školske samouprave i srpske autonomije u Hrvatskoj.
Karikaturama iz 1899. je predstavljeno trenutno stanje na političkoj sceni Srbije sa primesama privatnog života kralja Milana Obrenovića. Večita besparica kralja Milana prikazana je karikaturom sa razbojnikom i kraljem, ispod koje je tekst:
Razbojnik: Stoj! Novce ili život!
Putnik: Novaca nemam, a za moj život ne da Čivut ni prebijene pare.
Razbojnik: Pa ko si ti nesretni čovječe?
Putnik: Ja sam generalisimus Milan.
Razbojnik: O, pardon kolega, možeš proći!
Posle smrti kralja Milana, objavljena je snažna parodija umrlica, punih hvalospeva, koje su objavljivane u novinama u to vreme, a kojima se u "Vraču" podsmehuju tekstom punim crnog humora.
"Vrač pogađač" je karikirao i mladog kralja Aleksandra, i predstavljao ga kao cirkuzanta, klovna i mađioničara. Na karikaturi iz 1903. godine je predstavljen doček kralja Petra I Karađorđevića koji pobednički ulazi u Srbiju preko leša kralja Aleksandra koji je predstavljen kao most na Savi.[5]
Pitalice[uredi | uredi izvor]
Pitalice su bile popularna rubrika u humorističko-satiričnim časopisima pri kraju 19. i početkom 20. veka. Na pitanja se dobija neočekivan i smešan odgovor.
Primeri:
Pitali oca Georgija: Kako je? – „Dobro bi bilo, da nije narodne svestiˮ
Pitali advokata: Kako je? – „Rđavo bi bilo, da nema neslogeˮ
Pitali neslogu: Kako je? – „Rđavo bi bilo, da nema Srbinaˮ
„Štipalice“ – aforizmi[uredi | uredi izvor]
„Svi naši listovi opominju, da se ne smije čekati, da nam se Rumuni popnu na glavu. Na žalost, to znači, da su nam već odavno na leđi“.
„Šapat se često mnogo dalje čuje, nego najveće – zvono“.
„Mnogi je platio glavom štetu, koju je napravio – jezik“.
"Vrač pogađač" je upravo zbog aforizma iz rubrike „Štipalice“ bio zabranjen i uništen sudskom odlukom, u Zagrebu, 1899. godine.
Rečnici[uredi | uredi izvor]
Vračev rečnik je rubrika u kojoj je časopis prikazivao svoje viđenje rečnika, sa asocijacijama. Služila je za zabavu čitalaca a prikazivala domišljatost uredništva.
Zemunica = žena iz Zemuna
Pesnica = pesnikova žena
Sudac = lončar
Koren = ljut čovek
Korak = srpska sloga
Nadimak = slanina, šunka itd.
Hrvatski rečnik[uredi | uredi izvor]
Knjiga = čitalo
Pero = pisalo
Igla = šivač
Kukavica = kukalo
Kritika Jevreja, crkvenih poglavara, Matice srpske i hrvatske[uredi | uredi izvor]
Prvi broj lista Vrač pogađač, pored Jevreja, nije poštedeo u kritici ni najviše srpske crkvene jerarhe. Tako je u tekstu pod nazivom Različice napisano da je razlika između bivšeg patrijarha Germana i tadašnjeg Georgija u tome što je prvi bratoljubac, a drugi rodoljubac. German je daljskim prihodima pomogao samo svog brata, a Georgije pomaže sav rod svoj. Svoje rođake je obasipao ne samo daljskim prihodima, nego i mnogim drugim narodnim prihodima i stipendijama.[6] Hrvatski istoričar desničarskih svetonazora Mato Artuković, koji se zalaže da se bivši (u doba NDH) trg Adolfa Hitlera (danas Trg pobjede) [7] u Slavonskom Brodu preimenuje u Trg Franje Tuđmana [8] i koji se ne zalaže da se ukine ulica ustaškog ministra Mile Budaka u istom gradu, list Vrač pogađač smatra izrazito velikosrpskim, antihrvatskim i antižidovskim listom.[9] Artuković to (antisemitizam lista) ne kaže za Dom Antuna Radića, Katolički list i druge listove u Hrvatskoj i Slavoniji, koji su u to vreme isto pisali o Jevrejima. Istina je da je Vrač pogađač bio nenaklonjen Jevrejima, ali jednako se oštro postavljao i prema mnogim Srbima, ekstremnim Hrvatima (Ante Starčević) i drugima. List je pisao da otrovni pauk (Matica hrvatska) siše srpski cvjetnjak, a za to vrijeme blaženo spava trut (Matica srpska), i tako omogućuje stvaranje hrvatske kulture.[10]
Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]
Neki urednici srpskih novina i časopisa na teritoriji današnje Hrvatske, a ondašnje Austrougarske, nisu imali duži životni viek. Tako je rodom Korčulanin, Srbin katolik Antun Fabris, nakon tamnovanja zbog objavljivanja pesme Bokeška noć u prvom književnom časopisu u Dubrovniku - Srđ, trajno narušio svoje zdravlje i preminuo je u 40. godini života. Katolički Srbin Luko Zore je poživeo 60 godina, a urednik Srpskog glasa u Zagrebu, Milan Đorđević umire u 39. godini.[11] Pavle Jovanović, prvi urednik Srbobrana, koji je također bio u tamnici zbog nekih članaka (kritike austrougarske vlasti u BiH) [12] umire u naponu snage i politikog talenta u 48. godini života.[13] Sava Bjelanović, urednik Srpskog lista, koji je kasnije zabranjen i kasnijeg Srpskog glasa (Zadar) živi do svoje 46. godine. Budislav Budisavljević urednik Novog Srbobrana i Srpskog kola umire, kao i novinar i urednik Srpskog kola, Milan Grčić, u 42. godini života. Sima Lukin Lazić, vlasnik i urednik lista Vrač pogađač umire u 40. godini.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Uroš Džonić: Bibliografija srpskih listova u 1912. godini. - U: Prosvetni glasnik, 1. april 1913.
- ^ Rošulj, Žarko (2017). Čas opisa časopisa VII. Novi Sad - Beograd: Matica Srpska. str. 56-57.
- ^ Ikonić, Ivana (2015). Doktorska disertacija Srpska humorističko-satirička periodika druge polovine XIX i početka XX. Novi Sad. str. 165—208.
- ^ „Vrač pogađač”. plus.sr.cobiss.net. Pristupljeno 11. 9. 2020.[mrtva veza]
- ^ Rošulj, Žarko (2014). Čas opis časopisa VI. Novi Sad: Matica Srpska. str. 92,110, 114-120, 158-160, 255, 299-302, 304-308, 335-337.
- ^ Lukin Lazić, Simoo (1896). Vrač pogađač, br. 1, od 16. (28.) januara, Različice. Zagreb. str. 4.
- ^ Drmić 2017, str. 223.
- ^ Artuković, Mato (2021). Posavska Hrvatska, br. 39. (1418) od 24. septembra, Čitatelji pišu, Inicijativa za promjenu imena Trga pobjede, Dopis gradskoj upravi. Slavonski Brod. str. 18.
- ^ Artuković, Mato (2001). Srbi u Hrvatskoj (Kuenovo doba). Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest. str. 325.
- ^ Artuković, Mato (2001). Srbi u Hrvatskoj (Kuenovo doba). Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest. str. 148.
- ^ Artuković 2001, str. 103. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFArtuković2001 (help)
- ^ Artuković 2001, str. 120, 126. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFArtuković2001 (help)
- ^ Artuković 2001, str. 107. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFArtuković2001 (help)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Rumenjak, Nives (2006). „Manjinski identiteti i autostereotipi: srpska karikatura u Hrvatskoj 1896.-1902.”. Časopis za suvremenu povijest (na jeziku: Hrvatski). 2/38: 549—567. Pristupljeno 10. 9. 2020.
- Drmić, Ivana (2017). Prilozi za povijest Broda i okolice, (Pre)imenovanje ulica i trgova u Slavonskom Brodu u 20. stoljeću. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. ISBN 978-953-8102-15-8.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Loš, Tatjana (27. 8. 2016). „Zorka Lazić, urednik lista Vrač pogađač: Odbranila časopis koji joj je suprug ostavio u amanet”. Novosti. Pristupljeno 10. 9. 2020.
- „Kraljica Natalija pisala aforizme, a Miloš Obrenović naručivao karikature”. Rasen. 7. 2017. Pristupljeno 9. 9. 2020.