Vrutci (jezero)

Jezero Vrtuci je veštačko jezero, nastalo pregrađivanjem reke Đetinje uzvodno od Užica. Jezero je dugo 8 km i nalazi se na 700 metara nadmorske visine.

Vodosnabdevanje naselja i industrije

Grad Užice dobio je savremeni vodovod 1938. godine. Kao izvorište kaptirano je Živkovića vrelo, čija se izdašnost kreće oko 23 l/s. Rast grada, naročito u periodu posle Drugog svetskog rata bio je intenzivan, pa je tako deficit vode za grad bio sve izraženiji. To je bio razlog da je 1956. godine kao izvorište zahvaćeno i Ćebića vrelo, a kasnije je podmirivalo samo potrebe industrije i potrebe naselja Sevojno.

Daljem proširivanju izvorišta pristupilo se 1962. godine izgradnjom bunara i crpne stanice u Turici. Ovo izvorište se modernizuje i povećava 1974.godine izgradnjom infiltracionog basena i novih bunara sa kaptažnim drenažnim galerijama. Godine 1977. kaptirano je vrelo Potočane, kapaciteta 30l/s, a u cilju poboljšanja kvaliteta gradi se postrojenje za prečišćavanje vode koje ima kaptažni objekat, flukulator, brze peščane filtere, objekte za pripremu i doziranje koagulanata, hlornu stanicu i druge pomoćne objekte. Kao najpovoljnije rešenje za dugoročno vodosnabdevanje Užica i okoline odabrano je akumuliranje čistih voda Đetinje uzvodno od ušća Sušice. Profil "Vrutci" odabran je kao najpogodnije mesto za izgradnju vodojaže. Hidrološke i druge analize pokazale su (Vujnović R.,1995):

• da je odabrano mesto brane povoljno i sa topografskog aspekta i zbog geološkog sastava;
• da se akumuliranjem ovih voda može bitno uticati na nepovoljan prirodni režim malih i velikih voda i na njihovu veliku neravnomernost;
• da su mogućnosti realizacije akumuliranja na nizvodnom toku, kao i na čitavom toku Zapadne Morave veoma ograničene, te da prirodne pogodnosti akumulacionog prostora treba iskoristiti ne samo za godišnje, nego i za višegodišnje izravnavanje;
• da su očuvani resusri čistih voda veoma dobrog kvaliteta i da se prostor koji čini sliv akumulacije "Vrutci" može u budućnosti sačuvati od zagađenja

Pravljenje jezera

Brana "Vrutci" izgrađena je u klisuri reke Đetinje, 12 km uzvodno od grada Užica. Betonska lučna brana je kupolasnog tipa, sa dvostrukom krivinom, visine 77 m i dužine 241 m. Preko krupe brane i prelivnog dela urađen je most za drumski saobraćaj. Preliv na krupi brane za evakuaciju velikih voda konstruisan je tako da ima dužinu od48,8 m na centralnom delu brane. Kapacitet preliva je 760 m³/s, što je znatno više od prognoze desetohiljaditih voda(430m3/s), i što sa proticajem kroz ispuste daje veliku sigurnost u slučaju pojave katastrofalnog poplavnog talasa. Na brani su 4 ispusta na koti 575 i 590, a kapacitet ispusta je 136m3/s. Sa preliva voda pada u bučnicu, u kojoj se pri najvećim vodama stvara vodeni jastuk od oko 15 m.U toku građenja reka je skrenuta optočnim tunelom, odnosno kroz napušteni tunel pruge uskog koloseka. Sistem je tako projektovan i izgrađen da se voda iz akumulacije gravitacijom dovodi od postrojenja za prečišćavanje na Cerovića brdo, a zatim je sistem rezervoara razvodi po naseljima sa vrlo razuđenom konfiguracijom. Prilikom izgradnje akumulacionog sistema "Vrutci" potopljena je površina od 221 hektar zemljišta u selima Vrutci i Bioska. U strukturi potopljenog zemljišta bilo je 17% pod oranicama, 6% pod voćnjacima, 42% livade i pašnjaci, a preostalih 35% bila su neplodna i ostala zemljišta. Iseljeno je 45 seoskih domaćinstava, od kojih se 36 nalazilo u zoni akumulacije, a 9 u neposrednoj zoni sanitarne zaštite, tj. iseljeno je 30 domaćinstava iz Vrutaka i 15 domaćinstava iz Bioske. Akumulacijom je potopljeno i Groblje u Vrutcima sa oko 700 grobnih mesta, koje je zbog toga moralo biti iseljeno na tri nove lokacije. Izmeštene su saobraćajnice i druge instalacije, a sam prostor akumulacije očišćen. Izgrađene su sve nove lokacije saobraćajnice. Jedna od Malića brda do same brane u dužini od 3,6 km, a druga sa desne strane akumulacije od Bioske do brane na dužini od 12,7 km.

Odlukama opština utvrđen je režim ponašanja u slivnom području akumulacije u pogledu korišćenja tog prostora u druge svrhe. Prostornim planom posebne namene opština Užice, Čajetina i Bajina Bašta utvrđene su zone sanitarne zaštite akumulacije i utvrđeni postupci kod izgradnje privrednih i drugihobjekata. Sistem "Vrutci" ima višestruku ulogu. Omogućava podmirivanje svih potreba grada Užica vodom sa teorijskom obezbeđenošću isporuke od 100%. Zatim, značajno doprinosi zaštiti grada od poplava, jer je u akumulaciji rezervisan prostor koji može prihvatiti poplavni talas bez prelivanja preko brane. Osim velikog značaja u vodosnabdevanju grada Užica i naselja nizvodno od ovog grada, akumulacija ima izuzetan značaj u pogledu razvoja kupališnog, rekreativnog, izletničkog i sportskomanifestacionog turizna. Sistem "Vrutci" ima velike mogućnosti u budućnosti ako se poveže sa sistemom "Rzab". Planira se izgradnja složenog vodoprivrednog i hidroenergetskog sistema koji je nazvan hidrosistem "Lim-Zapadna Morava". Sistem predviđa da se deo vode iz sliva reke Drine prebacuje u vodom znatno siromašniji sliv Zapadne, odnosno Velike Morave. Izgradnja ovog sistema bi omogućila da se na širokom prostoru Zapadne i Velike Morave, Šumadije, Kolubare i Beograda obezbede potrebne količine vode za vodosnabdevanje stanovništva i industrije, navodnjavanje, zaštitu kvaliteta vode i životne sredine i ruge namene (ribarstvo, turizam, plovidba itd.).

Istorija

Na mestu gde je formirano jezero bio je stari manastir Rujan, iz 15. veka, posvećen je Svetom Velikomučeniku Georgiju. Imao je veliki značaj za srspku kulturu. U njemu je nastala i radila prva štamparija gde je štampano poznato RUJANSKO ČETVOROJEVANĐELjE. Izgradnjom brane i formiranjem jezera manastir je u potpunosti potopljen. 2004. godine nedaleko od mesta gde je bio stari manastir izgrađen je novi istog naziva.

Vidi još

• Spisak jezera u Srbiji