Stara slovenska vera

Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Nikolaj Rerih, Idoli, 1902.

Stara slovenska vera označava narodnu religiju i mitologiju Starih Slovena koja je postojala do pokrštavanja Slovena u srednjem veku i njenog nestanka, a koja ima izvorište u ranijoj zajedničkoj indoevropskoj religiji.[1] Na osnovu danas raspoloživih izvora nju je nemoguće rekonstruisati u celosti.[2] Verovanja u život posle smrti, vukodlake i vampire (oživele mrtvace), o čemu postoje pisani izvori od srednjeg veka za Južne Slovene, možda su bila prisutna u veri Starih Slovena i u 5. veku pre nove ere. Ako su ispravne pretpostavke da su Herodotovi Neuri i Budini Stari Sloveni, opis da se kod Neura ljudi povremeno pretvaraju u vukove može biti opis kasnije slovenske vere u vukodlake.[3] Više pisanih izvora iz druge polovine prvog milenijuma i prvih vekova drugog milenijuma nove ere daju nam prvu naučno upotrebljivu sliku mnogobožačkih verovanja Starih Slovena. U vreme pred pokrštavanje, najznačajniji bogovi kod Slovena bili su Perun, Sventovit/Svetovid, i Dažbog, ali nema usaglašenosti oko pretpostavki ko je bio vrhovni bog slovenskog panteona.[4] Postojanje svetih kipova, odnosno kumira, među kojima je najpoznatiji Zbručki stub, je potvrđeno na celokupnom slovenskom prostoru, ali njihov oblik, izgled i materijal izrade variraju od podneblja do podneblja.[5] Usled različitih istorijskih prilika i obimnosti istraživanja verovanja svih Starih Slovena, danas su uobičajeni delimični prikazi i izučavanja prema podeli slovenskih naroda na Južne, Istočne, Zapadne, a iz Zapadnih Slovena se izdvajaju, danas skoro iščezli, Polapski Sloveni, to jest takozvani (Lužički Srbi).

Osnovni izvori za rekonstrukciju verovanja Starih Slovena su uglavnom prema slovenskom mnogoboštvu negativno nastrojene, hrišćanske hronike, zatim narodna verovanja i arheološka građa, ali je na osnovu njih teško utvrditi kako funkcije nekih božanstava, tako i postojanje rodbinskih veza među njima ili slovenskog kosmogonijskog mita.[2]

Danas se među Slovenima javljaju neopaganske verske organizacije, koje svoja verovanja baziraju na sopstvenim tumačenjima i dopunama oskudnih izvora o veri Starih Slovena, mahom naučno sporne Velesove knjige čija je autentičnost i dalje predmet rasprave, jer ga jedni smatraju ruskim falsifikatom, dok ga drugi, poput Sretena Petrovića, smatraju autentičnim slovenskim spisom. Iako uglavnom propagiraju povratak prirodi, panslavizam i versku toleranciju, među njima ima i onih koji predstavljaju agresivne desničarske grupe koje zagovaraju nacističku filozofiju krvi i tla.

Izvori za istraživanje[uredi | uredi izvor]

Za razliku od grčke, egipatske ili indijske mitologije, ne postoje izvori o slovenskoj mitologiji iz prve ruke, i izvori za njeno istraživanje su uglavnom hronike koje su pisali hrišćanski misionari i sveštenici, mada postoje i značajni doprinosi muslimanskih pisaca. Ne postoje arheološki dokazi o pisanom sistemu starih Slovena pre dolaska Ćirila i Metodija u slovenske zemlje 862. godine, mada spis Crnorizca Hrabrog, O Pismenima (stsl.O pismєnьhъ;bug.Za bukvite) pominje da su Sloveni imali neku vrstu pisma pre dolaska hrišćanskih misionara.[6] Isto tako, Hronika Titmara Merseburškog pominje da su na statuama bogova u Radogostu napisana njihova imena. Prema tome, veliki broj njihovih prethodnih verovanja je bio usmeno prenošen, i zaboravljen u vekovima nakon pokrštavanja slovenskih naroda. Arheološki ostaci kultnih mesta i hramova mogu pružiti neki uvid u religiozne običaje starih Slovena, ali bez kontekstualizacije tih običaja, to je veoma komplikovano i jako teško. Delovi starih verovanja su opstali u narodnim običajima, pričama i pesmama kod svih slovenskih naroda.

Strani izvori[uredi | uredi izvor]

Jedan od prvih pisanih izvora o religiji starih Slovena je opis vizantijskog istoričara Prokopija iz Cezareje (VI vek), koji pominje žrtve vrhovnom bogu-gromovniku Slovena, rečnim duhovima („nimfama“) i dr. :

Ovim plemenima, Slovenima i Ante, ne vlada jedna osoba, već su od davnina živeli u narodnoj vlasti (demokratiji), pa se njihova sreća i nesreća u životu smatraju zajedničkim uzrokom. A u svemu ostalom oba ova varvarska plemena imaju isti život i zakone. Veruju da je on jedan od bogova, tvorac munja, gospodar svega, a njemu se žrtvuju bikovi i vrše drugi sveti obredi. Oni ne poznaju sudbinu i uglavnom ne priznaju da ona ima bilo kakvu moć nad ljudima, a kada su pred smrt, bilo da su zahvaćeni bolešću ili u opasnoj situaciji u ratu, obećavaju, ako budu spaseni, da će se odmah žrtvovati Bogu za svoju dušu; izbegavajući smrt, oni žrtvuju ono što su obećali i misle da je njihovo spasenje kupljeno cenom ove žrtve. Oni obožavaju reke, i nimfe, i svakakva druga božanstva, prinose žrtve svima njima, i uz pomoć tih žrtava proizvode i prorokuju.

- Prokopije iz Cezareje. Rat sa Gotima. Knjiga VII (Knjiga III Rata sa Gotima) Al-Masudi, arapski istoričar, geograf i putnik, s pravom izjednačava paganizam Slovena i Rusa:

Postojao je dekret glavnog grada Hazarskog kaganata i ima sedam sudija, dva muslimana, dva Hazara, koji sude po zakonu Bika, tamo dva hrišćana, koji sude po zakonu Indžila, jedan od njih iz Sloveni, Rusi i ostali neznabošci, sude po zakonu paganstva, odnosno po zakonu razuma.

- Al-Masudi. Rudnici zlata ili nanosi dragulja

Zapadnoevropski autori XI-XII veka daju detaljne opise svetilišta i kultova Redigost (Radegast, Svarožič) u Retri, Svjatovit (Svetovid) u Arkonu (Jaromarsburg), Triglav u Šćećinu, Černobog, svetilište u Volinju, itd. jedan broj slovenskih spomenika sa svetinjama (Perin, kompleks kod grada Zbruškog idola).[traži se izvor]

Spisi i hronike[uredi | uredi izvor]

Prikaz kijevskog kneza Vladimira sa idolima bogova, Kenigsberska hronika, XIII vek.

Prvi pouzdani zapis o verovanjima južnih Slovena donosi vizantijski istoričar Prokopije iz Cezareje koji je u VI veku u svom delu O Ratovima (lat. De bellis) zabeležio verovanja Anta i Slovena i da oni veruju u jednog boga, gospodara munje i groma, kome žrtvuju stoku i druge životinje. Isto tako pominje njihova verovanja u niže demone i nimfe.[7]

Religija Baltičkih Slovena, koji su poslednji napustili veru u mnogo bogova, rekonstruiše se prvenstveno na osnovu istorijskih hronika XI i XII veka, i to:Titmara iz Merseburga (oko 1012—1018), spisa Adama iz Bremena Dela Hamburških Episkopa (lat. Gesta Hammburgensis Ecclesiae) (oko 1074—1076) i Helmoldove Slovenske Hronike (lat. Chronica Slavorum) između 1167. i 1186. Korisni podaci se mogu naći i u biografijama bamberškog biskupa Otona u kojima su opisani njegovi pohodi protiv Slovena na Baltiku, a posebno njihovi hramovi. Biografije su u XII veku napisali monasi Prifligensis (lat. Prifligensis), Ebo (lat. Ebbo) i Herbord (lat. Herbord). Od skandinavskih izvora, koriste se dela Knitlingasaga (lat. Knytlingsaga) (pisana između 950. i 1190) i Saksa Gramatika (lat. Sax Grammaticus), u kome su opisani pohodi danskog kralja Valdemara protiv Slovena.

Za religiju Istočnih Slovena najznačajniji izvor je Povest minulih leta (rus.Povestь vremennыh let ) takođe znana i kao Nestorova i Primarna hronika nastala u prvoj polovini XII veka, u kojoj se navode imena bogova poštovanih u Kijevu. Manje su pouzdani podaci sadržani u spevu Slovo o Igorovom Pohodu (kraj XII veka), kao i u polemičkim spisima nastalim između XI i XVII veka. Bitan izvor predstavljaju i ugovori između Vizantije i Rusije iz 945. i 971, sabrani u „Povestima minulih leta“.

Izvori za predhrišćanska verovanja Južnih Slovena veoma su oskudni, ali se mitološki elementi mogu rekonstruisati na osnovu usmenih predanja, toponima, folklornih običaja i poređenjem tih podataka sa religijom ostalih Slovena. Pre svega korisna su poređenja sa predhrišćanskom religijom Rusa i Polapskih Slovena, to jest takozvanih (Lužičkih Srba), a manje značajna su oskudna znanja o predhrišćanskoj religiji Čeha, Slovaka i Poljaka.

Za staru veru Zapadnih Slovena, ne postoje valjani izvori, ali ima nekoliko starih spisa koji navode neka imena slovenskih božanstava. U „Istoriji Poljske“ Jana Dlugoša (oko 1460) su uz imena slovenskih navedena i odgovarajuća božanstva iz rimske mitologije (Yesza — Jupiter, Lyada — Mars, Dzydzilelya — Venera, Nya — Pluton, Dzewana — Dijana, Marzyaba — Cerera, Pogoda — Vreme, Zywie — Život)

Arheološka građa[uredi | uredi izvor]

Potencijalna rekonstrukcija Perunovog idola na poluostrvu Perin, kod Velikog Novgoroda.

Arheološkim istraživanjima slovenskih svetilišta na Baltiku nađeni su kipovi pojedinih božanstava. Arheološkim istraživanjima otkriveni su, na lokalitetu Perin u blizini Novgoroda, ostaci drvene konstrukcije sa osnovom u obliku oktogonalne rozete, koja je protumačena kao Perunov hram. U središtu konstrukcije nađeno je ugljenisano drvo, koje ukazuje da se tu nalazio idol i mesto na kome je gorela vatra, dok je jedan ravan kamen u blizini protumačen kao žrtvenik. U staroj Ladogi otkriven je fragmentovan drveni idol bradatog božanstva iz 9. ili 10. veka, sa koničnim šlemom na glavi.

Rekonstrukcija slovenskog hrama na lokalitetu Gros Raden, u današnjoj Nemačkoj.

Hramovi Baltičkih Slovena opširno su opisani u istorijskim izvorima, a dokumentovani su i arheološkim iskopavanjima. Hram vrhovnog boga Sventovita/Svetovida u Arkoni na ostrvu Rujan/Rigen, razrušen 1168. godine opisao je Sakson Gramatik, a arheološki je istraživan u dva maha, 1921. i 1969 - 1970. godine. Taj hram je možda podignut još krajem 9. veka.

U Gros Radenu, kod Šverina, arheološki je istraženo jedno veliko svetilište, četvorougaono u osnovi, oko koga su otkrivene hrastove daske duge 1,50 do 2 m, koje su u gornjem delu tako obrađene da u celini nalikuju na ljudsku figuru. Na osnovu keramičkih nalaza, to svetilište je datirano u 9-10. vek.

Arheološka istraživanja takođe dokumentuju postojanje drvenih idola kod Zapadnih Slovena. Pri iskopavanju jednog utvrđenog naselja kod Neubrandenburga pronađen je u sloju iz 11. - 12. veka, i to u središtu naselja, jedan dvoglavi idol od hrastovine, visok 1,70 m. Obe glave predstavljaju lik muškarca sa dugim brkovima. Na periferiji istog naselja otkrivena je još jedna figura od hrastovine, visoka 1,60 m, koja predstavlja ženu sa naglašenim grudima i stidnim trouglom, za koju se pretpostavlja da je neko domaće božanstvo, i to zaštitnica porodice.

Na fasadi župne crkve Useljenja Blažene Djevice Marije, iz 8. veka, u Žrnovici, blizu Splita u hrvatskoj, je pronađen prikaz bradatog konjanika (za koga postoji mišljenje da može biti Perun), koji kopljem probada neko biće koje može biti medved, koji prema mitolozima treba da predstavlja životinjski oblik boga Velesa.[8][9]

Folklorna građa[uredi | uredi izvor]

U svim oblastima naseljenim Slovenima, folklorna građa je izuzetno bogata. Iako je pokrštavanje Slovena obavljeno između sredine 9. i kraja 10. veka (osim Polapskih Slovena, koji su hrišćanstvo primili tek u 12. veku), pitanje je da li su njome bili zahvaćeni svi društveni slojevi, jer podaci iz kasnijeg vremena pokazuju da je sveštenstvo moralo da uloži mnogo napora kako bi iskorenilo paganska verovanja, posebno na selu. Ta paganska verovanja duže su se održala u istočnim nego u zapadnim slovenskim oblastima, gde je delovanje katoličke crkve bilo veoma uspešno. Zbog toga su u folklornoj građi i narodnim umotvorinama Južnih i Istočnih Slovena sadržani mnogi elementi stare slovenske religije. U ruskim bilinama, a i u srpskim narodnim pesmama i dugim usmenim narodnim umotvorinama, sačuvane su uspomene na stare slovenske bogove i heroje, a verovatno i nešto od prvobitne slovenske mitologije. Elementi stare religije održali su se i u likovima i kultovima pojedinih hrišćanskih svetaca, na primer, Sv. Đorđa, Sv. Nikole, Sv. Ilije, Sv. Petke, a kod Srba - i Sv. Save.[5]

Problem vrhovnog boga[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Vrhovni bog slovenskog panteona

Rekonstruisanje slovenskog panteona je izuzetan problem zbog vrlo malo objektivnih podataka. Teškoće nastaju i kod određenja vrhovnog boga Slovena. Postoji mišljenje da je kod indoevropljana vrhovni bog bio je bog neba.[10][11][12] Iz toga se zamislilo da je vrhovni bog među Slovenima takođe bog neba odnosno Svarog.[5] Kod Starih Slovena Perun, je bog gromovnik i prema pisanju Prokopija iz Cezareje on bi trebalo da bude vrhovni bog.[13] Da bi uskladile zamisli o dva vrhovna boga u spisku bogova religije Starih Slovena, panteonu, Henrik Lovmanjski je izneo teoriju po kojoj je Perun mogao da predstavlja nadimak za Svaroga i da su njih dvojica u stvari isto božanstvo.[10] Međutim, u pisanim izvorima nema pisanja da je Svarog vrhovni bog kod Starih Slovena i pretpostavka zasnovana samo na poređenju sa drugim indoevropskim verovanjima nedovoljno je uverljiva. Pisanje Prokopija iz Cezareje o Bogu gromovniku kao vrhovnom bogu Starih Slovena potvrđuje naročito poštovanje Peruna u Kijevskoj Rusiji.[14]

Neki autori staru slovensku veru klasifikuju kao polidoksiju[10], što znači da su različita plemena najviše poštovanja polagala u različite bogove, negde je to bio Perun, negde Sventovit, a negde pak Radgost.

Vrhovni bog Srba[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Vrhovni bog Srba

Vrhovni bog Srba iz doba dok su oni bili mnogobošci do danas nije sa sigurnošću identifikovan. Problem u preciznom identifikovanju imena i uloge tog božanstva leži u tome što, osim dve ili tri naznake u istorijskim pisanim izvorima tog vremena, nema autentičnih podataka, tako da je drugi važan izvor za istraživanja na ovu temu tzv. narodna vera, legende i pesme.

Sloveni su u vreme naseljavanja Balkanskog poluostrva verovali, prema Prokopijevom svedočenju, u jednog vrhovnog boga, i to boga munje, kome su bila podređena božanstva nižeg reda. [15] Prokopije nije zabeležio ime tog boga groma, ali posle u 12. veku pisanje o Perunu nalazi se u Povesti minulih leta/Nestorovom letopis.[16] Kako u toponomastici južno od Dunava postoje mnogi tragovi imena Peruna,[17][18] sa dosta verovatnoće može se pretpostaviti da je i kod Južnih, kao i kod Istočnih Slovena, Perun bio vrhovni bog.[5]

Opsežnu naučnu studiju na ovu temu uradio je u prvoj polovini XX veka Veselin Čajkanović (1881—1946), ali je izneo pretpostavku da je Dabog bio vrhovni bog Srba i da je on bio bog podzemnog sveta, odnosno mrtvih. Najveća mana ove teze leži u činjenici da osim Čajkanovića koji Daboga tumači kao lunarni tip božanstva, svi ostali istraživači stare slovenske vere i izvori vezani za nju identifikuju Daboga kao božanstvo isključivo solarnog tipa.

Krajem XX veka drugačiju pretpostavku izneo je Sreten Petrović (1940) koji je u svetlu podataka Velesove knjige i na osnovu narodnih pesama koje je 1869. godine prikupio i objavio Miloš S. Milojević (1840—1897) izneo hipotezu da je Triglav (kao panslovenski termin) odnosno Trojan (kao lokalno srpski termin koji se koristi paralelno sa terminom Triglav) kao neka vrsta slovenskog svetog trojstva bio vrhovni bog kako Slovena, tako i Srba. Jedan od najvećih nedostataka njegove teze je činjenica da autentičnost tzv. „Velesove knjige“ osporena, pa je samim tim i teza koja se u njoj iznosi o nekoj vrsti svetog trojstva kod Slovena na klimavim nogama.[19]

Pored ove dve teze, pojavljuje se istorijski podatak da je vizantijski car Vasilije I (867—886) posle zauzimanja Neretljanske oblasti 873. godine, u kojoj su po navodima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959) u spisu „O upravljanju Carstvom“ živeli Srbi, koji su najduže na Balkanu čuvali veru u mnogo bogova, pokrstio narod.[20] Tada su porušena mnogobožačka svetilišta, a verovatno najvažnije na Vidovoj gori na Braču, pročišćeno je i pretvoreno u crkvu posvećenu svetom Vitu (lat. Sanctus Vitus).[21] Na osnovu tog podatka i velikog srpskog praznika Vidovdana nastala je pretpostavka da je Sventovit/Svetovid bio vrhovni bog Srba.[22] Održala se i pretpostavka da je Svetovid bio samo bog zaštitnik Srba, a da je glavni bog Srba, kao i drugih Slovena pre pokrštavanja bio Perun.[23]

Totemizam i animizam u verovanjima Slovena[uredi | uredi izvor]

Totemizam, bilo širok onako kako ga shvataju pantotemisti ili sa onako uskom sadržinom kako to hoće npr. Rajterskjeld, znači izvesne odnose između čoveka i životinje; odnose koji imaju religijski karakter. To je faza u istoriji religije kroz koju je, izgleda, morao proći svaki narod; pojave, ili ostaci, totemizma konstatovani su gotovo kod svih, i kulturnih i nekulturnih, naroda. Najglavnije karakteristike totemizma ove su:

  1. Životinja koja nam je totem jeste isto što i mi - dakle, naš srodnik (ili čak i predak). Takav je slučaj, kod Slovena, sa vukom.
  2. Životinje - totemi pomažu svoje pleme. Otuda primitivan čovek tetovira u svoju kožu slike ili znake svoga totema; otuda je, polazeći u borbu, nosio svoje toteme, ili njihove reljefe i slike, kao zastave; oblačio se u njihovu kožu, nosio kapu od njihove kože, čuvao pri sebi delove njihovog tela kao amajliju, itd. Kod Srba ima mnogo primera za sve ovo. Srpski narod veruje da vučja dlaka, srce, čeljust itd. imaju spasonosnu snagu. Bolesnici se kade vučjom dlakom; deci se u haljine ušiva komad vučjeg oka i srca.[24]

U svim slovenskim narodima su rasprostranjena verovanja u animističke toteme. Kod svih slovenskih naroda sreću se dve totemske životinje. To su vuk i zmija. Obe ove životinje imaju karakter mitskog pretka, s tim što vuk može biti i životinjski oblik boga Dažboga. Zmija se javlja kao mitsko biće koje se zove zmija čuvarkuća i koja živi obično u temeljima kuće ili u ognjištu. Veruje se da zmija čuvarkuća predstavlja ili rodonačelnika porodice[25], odnosno prvog pretka koji je formirao tu porodicu, ili u nekim krajevima to je predak koji je bio najzaslužniji i koji se po nečemu istakao[a]. Zmija čuvarkuća se pozivala na večeru ukoliko bi porodica bila u nekoj nevolji.

Takođe u narodnoj religiji ima dosta ostataka animizma i totemizma. Jedan od primera Totemizma je definitivno planinski vrh Međed na Durmitoru. Može se primetiti da veliki broj mitskih bića može uzeti oblik neke životinje. Tako na primer veštica može postati leptir, mačka ili kobila.[25]

Rituali starih Slovena[uredi | uredi izvor]

Jožef Rickijevič, Predskazanje pred bitku, 1890.

U ritualima za plodnost kod Istočnih, a delom i Južnih Slovena, značajno mesto zauzimaju praznici za koje se vezuju božanstva nazvana Kostroma i Jarilo, odnosno lutke od slame, koje se na određen način sahranjuju, spaljuju, rasturaju na delove ili potapaju u vodu, uz obredno oplakivanje ili povike i smeh, sa ciljem da ponovo ožive. U tom ritualu, obavljenom u proleće, čiji je cilj bio da se obezbedi plodnost, Kostroma se pojavljuje kao mlada žena umotana u bele čaršave, sa hrastovom grančicom u rukama, a Jarilo kao prekrasni mladić na belom konju[5]. U vreme letnje dugodnevice proslavljan je praznik na koji su lutke zvane kupala potapane u vodu i paljene velike vatre. Na taj dan tragalo se za magičnim i lekovitim biljkama. Rasprostranjeno je predanje o cvetu paprati koji se rascvetava uoči tog dana, a čija magična svojstva omogućuju da se otkrije zakopano blago. U svim ritualima koji se na taj praznik obavljaju jasno su istaknuti vatra i voda kao suprotni elementi, a na osnovu pesama i ostalih folklornih tekstova vezanih za kupala, mogućno je rekonstruisati mit o rodoskrvnom odnosu brata i sestre, oličenim dvobojnim cvetom dan i noć[5].

Za rituale plodnosti u južnoslovenskom folkloru vezani su likovi germana i dodola. Pri obredu izazivanja kiše pravljena je glinena lutka muškarca, nazvana german, koju su žene sahranjivale u suvu zemlju sa uverenjem da će na taj način izazvati plodonosnu kišu. U vreme suše, povorka devojčica, najčešće od pete do desete godine, koje su nazivane dodole, išla je od kuće do kuće pevajući pesme kojima je prizivana kiša. Dodole su bile bose, odevene u iznošenu odeću, sa vencem od trava, žitarica i vinove loze na glavi. Između sebe su birale predvodnicu, zvanu dodola ili dodolka. Prolazeći kroz polja, dodolke su ih prskale vodom, dok ih je ispred seoskih kuća domaćica posipala vodom po glavi i nogama, a zatim darivala brašnom, vunom ili novcem. Inače i kod Južnih i kod Istočnih Slovena kiša je izazivana na taj način što je preko mrtvaca, najčešće utopljenika, koga bi za taj obred iskopali, izlivana voda[5].

Rasprostranjen običaj, posebno kod zapadnih Slovena je spaljivanje Morane. Običaj se obično praktikovao na prelazu zime i proleća. U Češkoj i Moravskoj, se na ovaj praznik se lutka Morane bacala u reku. Ovom prilikom bi se na simboličan način prikazao kraj vladavine zime i smrti i dolazak proleća[26]. Ritual je imao radosne elemente. Povorka koja je nosila lutku Morane pevala je pesme, noseći lutku ka reci. Mnogi autori tvrde da ovaj ritual je predstavlja simboličan savez naroda sa božanstvima života, poput boginje Vesne. Morana je bila boginja smrti i zato nije bila omiljena u narodu[27] .

Kult mrtvih[uredi | uredi izvor]

Tela pokojnika su spaljivana na lomači, nad kojom je podizana mogila. Sa mužem sahranjivana je i jedna od žena (živeli su u poligamiji). Taj je običaj utvrđen kod zapadnih Slovena u VIII-X veku. U Rusiji i na Balkanu nema o tome pomena. Zajedno sa spaljivanjem priređivana je strava tj. „daća“. Od zaostavštine pokojnikove priređivala se velika gozba, a na njoj su se održavala takmičenja u pesničenju, mačevanju, konjske trke, itd. Pobednici su dobijali darove od zaostavštine pokojnika, a naslednici su se trudili da oni, ukoliko je moguće, budu što bogatiji, da se pokojnik ne bi žalio na njihov tvrdičluk. Sa mrtvacem spaljivani su i njegov konj, hrt i najbolje oružje (a docnije samo male imitacije).

U određeno vreme, u proleće i jesen, duše pokojnika izlaze iz podzemnog mraka i studeni i dolaze na zemlju u posetu svojima, i traže od njih: jelo, piće, ogrev, kupanje. Samo ime nav znači onaj drugi svet; po češkim izvorima „pošao je u nav“ znači: umro je. Puni čežnje i žudnje za životom i zavideći sreći živih, duhovi umrlih tražili su da se i njima nešto udeli i pretili su osvetom, nerodicom u polju i zatiranjem porodice, kad bi ih živi zaboravili i zanemarili svoje dužnosti prema njima. U proleće i jesen, a katkad i usred zime, priređivale su se za duše predaka u svakoj porodici gozbe, i mrtvi su spominjani i pozivani za trpezu; sipalo im se pod sto nešto od obrednog jela i pića; udešavala su im se kupatila, itd. Sve je to ostavljeno preko noći, a ujutro gledali su i radovali su se, ako je nav ostavio traga za sobom, odnosno ako je duh okusio jelo. U tom zagrobnom svetu vladao je, kako se čini, paganski bog Veles-Volos (kod Čeha naziv za đavola u XV i XVII veku).[28]

Kumiri starih Slovena[uredi | uredi izvor]

Istorijski izvori pouzdano dokumentuju postojanje kultnih statua i kod Istočnih i kod Zapadnih Slovena.[5] To su pretežno bili drveni idoli koji su mogli imati oplatu od plemenitog metala. Neki od njih su bili natprirodne veličine, na primer drevni idol Sventovita/Svetovida u Arkoni. Arheološka istraživanja takođe dokumentuju postojanje drvenih idola kod Zapadnih Slovena[5]. Pri iskopavanju jednog utvrđenog naselja kod Nojbrandenburga pronađen je u sloju iz XI - XII veka, i to u središtu naselja, jedan dvoglavi idol od hrastovine, visok 1,70 m[5]. Obe glave predstavljaju lik muškarca sa dugim brkovima. Na periferiji istog naselja otkrivena je još jedna figura od hrastovine, visoka 1,60 m, koja predstavlja ženu sa naglašenim grudima i stidnim trouglom, za koju se pretpostavlja da je neko domaće božanstvo, i to zaštitnica porodice. Da su mnoga mesta i utvrđenja imala svoje bogove zaštitnike pokazuju idoli od hrastovine, koji su otkriveni na nekoliko mesta[5]. U Altfrizaku, kod Neurupina, neposredno ispred naselja nađena je hrastova figura koja prikazuje nagog muškarca. Taj idol, datovan metodom radioaktivnog ugljenika u drugu polovinu VI veka,[5] verovatno je imao određenu ulogu u kultu plodnosti[5]. Bogovi Zapadnih Slovena predstavljani su i na kamenim reljefima. Iz vremena neposredno pred primanje hrišćanstva potiču i reljefi iz Altenkirhena i Bergena na kojima je predstavljen muškarac sa velikim rogom izobilja u rukama, verovatno Sventovit,[5] jer je sa rogom izobilja predstavljan i u svom hramu u Arkoni. Na kamenoj ploči iz Volgasta shematizovano je prikazana ljudska figura, a kraj nje veliko koplje, koje je atribut Gerovita, zaštitnika Volgasta.

Oblasni oblici slovenske vere[uredi | uredi izvor]

Unutar same slovenske mitologije, kao i unutar samih Slovena, postoje razlike. Zbog toga, je nastala pretpostavka da se mnogobožačka vera Slovena može podeliti u 4 grupe, na način na koji se dele Slovenski narodi:

  1. Pomeranijski ili Polapski Sloveni - Sloveni koji žive na prostoru između Labe na zapadu i Poljske na istoku odnosno od Baltičkog mora na severu do Sudeta na jugu. Danas su ovi Sloveni gotovo u potpunosti germanizovani osim Lužičkih Srba.
  2. Zapadni Sloveni - Sloveni koji žive na prostorima današnje Slovačke, Poljske, Češke, Mađarske, Karantanije.
  3. Istočni Sloveni - Sloveni koji žive na prostoru bivšeg SSSR.
  4. Južni ili Balkanski Sloveni - Sloveni koji žive na Balkanskom poluostrvu.

Ovakva podela je usitnjavanje Starih Slovena i njihove vere, koja je verovatno bila jedinstvena, kao i oni u većem delu prvog milenijuma nove ere. U to usitnjavanju gubi se slika celine i mogućnost poređenja. Zbog toga je podela na 4 dela prihvatljiva samo kao prva faza u istraživanju vere Starih Slovena. U drugoj fazi mora se izvršiti komparacija, izdojiti koje su sličnosti, a koje razlike. Na kraju, treba oblikovati sinteze za ta 4 dela, ali i celinu.

Polapski Sloveni[uredi | uredi izvor]

Kip Sventovita/Svetovida na Rujnu/Rigenu.
Glavni članak: Stara vera Polapskih Slovena

Vera polapskih Slovena rekonstruiše se na osnovu istorijskih hronika XI i XII veka, i to: Titmara od Mersenburga (oko 1012—1018), Adama iz Bremena „Gesta Hamburgenis Eklesie“ lat. Gesta Hammburgensis Ecclesiae (oko 1074—1076) Helmoldove Hronike Slavorum (lat. Chronika Slavarum) (između 1167. i 1186. godine). Korisni podaci se mogu naći i u biografijama bamberškog biskupa Otona u kojima su opisani njegovi pohodi protiv Slovena na Baltiku, a posebno njihovi hramovi. Biografije su u XII veku napisali monasi Prifligensis (lat. Prifligensis), Ebo (lat. Ebbo) i Herbord (lat. Herbord). Od skandinavskih izvora, koriste se dela Knitlingsaga (lat. Knytlingsaga) (pisana između 950. i 1190. godine) i Saksa Gramatika (lat. Sax Grammaticus), u kome su opisani pohodi danskog kralja Valdemara protiv Slovena.

Iz tih spisa vidi se da je posebno obožavan bog Sventovit/Svetovid koji je imao i jedan veći hram na ostrvu Rujan/Rigen u XII veku, ali i više manjih hramova na drugim mestima od Polablja do Baltičkog mora.[29][30] Pomeranijski ili Polapski Sloveni su u svom napredovanju ka zapadu izbili na Labu i tu je njihovo napredovanje zaustavljeno od strane Germana. Vremenom su Germani, koji su u međuvremenu primili hrišćanstvo, počeli agresivno da deluju ka Slovenima, odnosno pokušavali su ih prevesti u katolicizam i tako ih osvojiti. Zbog činjenice da su Nemci izjednačavali svoje osvajanje sa verom, odnosno pokrštavanjem, Sloveni su, takođe počeli da izjednačavaju primanje hrišćanstva sa gubitkom nezavisnosti. Mnogi izvori govore o jakom otporu polapskih Slovena protiv Germana.

Sve do Karla Velikog, Polapski Sloveni su uspešno vodili borbu za svoju slobodu. Karlo Veliki je iskoristio neslogu Polapskih Slovena da bi ih pokorio. Posle Karlove smrti Polapski Sloveni su se opet na neko vreme uspešno odupirali osvajanju Germana. Pogranični grof Gero priredio veliku gozbu, i na nju pozvao trideset slovenskih knezova. Grof Gero je usred gozbe pozvao stražare, koji su pobili goloruke knezove. Bez vladara, koji bi predvodio narod u borbama, Sloveni nisu bili dovoljno jaki da se suprotstave osvajanju. U poslednjoj borbi koju su vodili Bodrići pao je njihov knez Niklot, čiji su ponemčeni potomci (Niklotovići) vladali u Meklenburgu sve do Prvog svetskog rata. Obezglavljenje naroda, izdaja kneza Tugomira, nedostatak sloge i jedinstva dovelo je Polapske Slovene, s malim izuzetkom Lužičkih Srba, do konačne propasti.[31]

Polablje i Pomeranija poraženi su prodorom hrišćanstva među Slovene što je izazvalo razdor u njihovim redovima i olakšalo prodor Germanima na istok koji je zaustavio tek knez Aleksandar Nevski 1242. na Čudskom jezeru.

Zapadni Sloveni[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Stara vera Zapadnih Slovena

Za staru veru Zapadnih Slovena, ne postoje valjani izvori, ali ima nekoliko starih spisa koji navode neka imena slovenskih božanstava. U „Istoriji Poljske“ po Janu Dlugošu (oko 1460. godine) su uz imena slovenskih bogova navedena i odgovarajuća božanstva iz rimske mitologije (Yesza - Jupiter, Lyada - Mars, Dzydzilelya - Venera, Nya - Pluton, Dzewana - Dijana, Marzyaba - Cerera, Pogoda - Vreme, Zywie - Život).

Sloveni sa ovih prostora bili su zaštićeni Polapskim Slovenima od ofanzivnog dejstva Germana tako da se njihova vera polagano razvijala do pokrštavanja, posle čega nastavlja da se razvija i vremenom postaje narodna religija. Ima podataka da su se pojedini običaji slovenske vere, van velikih gradova održali, i to dosta otvoreno, čak i do 16. veka[32].

Zapadni Sloveni su pokršteni carigradskom misijom Ćirila i Metodija. Misija Ćirila i Metodija počela je 863. godine kada su otišli u Velikomoravsku (uglavnom današnja Češka i Slovačka). Pozvao ih je knez zemlje, Rastislav, tražeći da se pošalju hrišćanski misionari koji narodu mogu da propovedaju na njihovom sopstvenom jeziku, i da bogosluženje vrše na slovenskom. Slovenska služba iziskivala je prevod Svetog pisma na slovenski jezik i slovenske bogoslužbene knjige, zašta je bilo potrebno stvoriti pogodnu slovensku azbuku.

Istočni Sloveni[uredi | uredi izvor]

Kip boga Radgosta na Radgoštovoj planini u Češkoj.
Glavni članak: Stara vera Istočnih Slovena

Kod starih Rusa (danas Rusi, Ukrajinci i Belorusi) se vera razvila do stadijuma hramova, odnosno svetilišta i idola, tj. kumira. Slovenska vera je bila tesno povezana sa vladarom i državom. Nestorova hronika govori o tome kako je knez Vladimir I Veliki podigao kipove božanstava “Peruna drvenog sa glavom od srebra i zlatnim brkovima, i Horsa, i Dažboga, i Striboga, i Simargala i Mokoš”, na brdu iznad dvora u Kijevu 980.[33] Za razliku od Polablja, gde su mnogobožački sveštenici mogli imati veći društveni uticaj od vladara, u Rusiji sveštenici su imali više religioznu ulogu, nego ulogu predvodnika društvene zajednice.

Ipak, posle manje od jedne decenije, Vladimir I odlučio je 988. da pređe na novu veru, odnosno hrišćanstvo. O tome je pisao monah Nestor krajem XI veka u njemu Povesti minulih leta/Nestorovoj hronici koja beleži vesti o slovenskoj mnogobožačkoj veri, koje su sačuvane u Rusiji u kojoj je hrišćanstvo bilo glavna religija u više od veka.[b] Knez Vladimir I Veliki je hrišćanstvo primio zajedno sa svojim bojarima 988. godine. Zajedno sa knezom pokrstio se veliki broj Rusa. Posebno se opisuje kako je uništavan drveni kip vrhovnog boga Peruna, koga su posekli, vezanog za konjski rep odvukli do Dnjepra, tukli gvozdenim palicama, a zatim bacili u Dnjepar i posle pratili odgurijući ga od obale. Nestor beleži i da su Peruna “nevernici, jer još nisu bili pokršteni.[34] Prelazak vladajuće klase među Rusima u hrišćanstvo označio je kraj javnom poštovanju starih Bogova u Rusiji, ali je to nastavljeno krišom i vremenom preraslo u narodnu religiju koja je očuvala mnoga mitska bića iz stare vere Slovena. Početkom XX veka pojavila se Velesova knjiga, koja daje detaljnije opise mnogobožačke vere kod Slovena, ali ona se većinom smatra falsifikatom.[19]

Južni Sloveni[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Stara vera Južnih Slovena
Hrast, sveto indoevropsko i slovensko drvo.

Religija Srba bila je deo opšte vere Starih Slovena, to jest verovali su u brojna božanstva koja upravljaju prirodom i ljudima. Pretpostavlja se da su poštovali iste bogove kao ostali Sloveni, to jest da je Perun mogao biti vrhovni bog i kod Srba pre primanja hrišćanstva. Ipak, kako je posebno obožavan Sventovit/Svetovid kod Slovena i Srba između Baltičkog mora i reke Labe/Elbe, slično je moglo biti i kod Srba na Balkanu. Postoji pretpostavka da je njegovo najvažnije svetilište bilo na ostrvu Brač, na Vidovoj Gori, a to je odgovara svetilištu na uzvišenju Vitov/Vidov na ostrvu Rujan/Rigen kod Slovena u Polablju.[35]

Za razliku od Slovena na području Rujna i Polablju, kod Južnih Slovena nisu ostali sačuvani opisi mnogobožačkih hramova sa kipovima, slikama i sveštenicima. bog toga se pretpostavlja da su svoje bogove poštovali na otvorenom uz žrtvene ponude i pevanje, to jest, verovatno su brojnija bila šumska svetilišta, sveti gajevi, u kojima su se nalazili kumiri. Tragovi toga su sačuvani u imenima nekih naselja, poput Bolvan, što na staroslovenskom znači stilizovani balvan,[36] odnosno kip.[37] Po kućama su se nalazili kumiri domaćeg božanstva, odnosno mitskog pretka, što je primanjem hrišćanstva zamenila ikona domaćeg sveca.[36]

Stari Sloveni su, takođe, imali i poštovali i druga božanstva, kao što su: Volos (Veles), koji je bio bog rogate sgoke, Stribog - bog vetra i mraza, Triglav dosta sličan sa Svetovidom, tako da su ih mnogi izjednačavali. To je dolazilo zbog toga što su svi bogovi starih Slovena imali zajedničkih crta. U Nestorovom letopisu pominje ss i bog Simargl. M. Elijade smatra da js on iranskog iorekla. Neki su ga izjednačavali sa persijskim Simburgom, božanskim grifonom. Sloveni su ga, verovatno, pozajmili od Sarmata, koji ga zovu Simarg. Bog Hors - teonim pozajmljen od iranskog Hursida, personifikacije Sunca, a takođe i boginju Mokošu, koja je, verovatno, bila boginja plodnosti. Dodol - je bio bog kiše. Bile su poznate dodole, koje su išle po selima. Bog šums bio js zamišljen i predstavljen u fantastičnom obliku. Pored Mokoše, stari Sloveni su poštovali i obožavali i druge boginje. Među njima, svakako, vidno mesto je zauzimala Vesna - boginja proleća, Živa - bila je boginja zdravlja, plodnosti i života; Tada - boginja ljubavi i lepote; Deva - boginja berićeta; Morana ili Ježibaba - boginja zime i smrti.

Kod Srba je naročito bio jak kult drveća (posebno lipa, leska, hrasta) i biljaka, što je dobrim delom sačuvano i nakon primanja hrišćanstva.[36] Manastiri nazvani po imenima drveća, kao što su Grabovac, Krušedol, Orahovica i drugi, su po svoj prilici, zamenili starinska prethrišćanska svetilišta, koja su se nalazili u svetim šumama i gajevima.[36] Hrast je u starim indoevropskim religijama poznato drvo boga gromovnika.[36] Kod Srba se i danas koristi za badnjake, a stari običaj da se pod hrastom održavaju zborovi je i u vezi sa verskim uvaženjem toga drveta.[36] Za lesku se verovalo da je sveta, i da u nju ne udara grom, pa se za vreme grmljavine narod skrivao pod lesku.[36] Postojalo je i verovanje da drvo može biti sedište ljudske duše, odnosno njeno sklonište posle smrti. Voćke i drveće se sade po grobovima, da bi se sklonila duša pokojnika.[36]

Stari Sloveni su verovali u vagrobni život, što potvrđuju stari tekstovi. Po njihovom verovanju duša pokojnika odlazi u Nav (raj), ili Pkl (pakao), zavisno od toga kako je zaslužila. O tome gde se drugi svet nalazi, postojala su različita verovanja. Po nekima on se nalazi preko mora, što potvrđuje i običaj sahranjivanja umrlih kod tih slovenskih plemena, koja su svoje pokojnike polagala u čamac koji bi zatim otiskivali u more, ili niz reku. Drugi način sahranjivanja sastojao se u sahranjivanju umrlih u poljima, pod kućnim pragom, ili oko ognjišta. Ognjište je kod starih Slovena imalo važnu ulogu, jer su oni živeli u zadrugama, koje su bile skup većeg broja krvnih rođaka. Oko ognjišta u kući sakupljali su se članovi jedne zadruge, koji su posebio poštovali kućno božanstvo.

Sloveni su na Balkanu zatekli razvijenu crkvenu organizaciju i bili su izloženi jakim nastojanjima hristijanizacije. Poznato je da su prvu srpsku nezavisnu državu stvorili pagani, pre 850, ali se isto tako zna da se vladarska porodica zvanično pokrstila oko 870.[38] Stara slovenska vera se na Balkanu održala kroz pravoslavlje i narodne običaje, koji čine gotovo osnovne izvore za rekonstrukciju slovenske vere i lokalnih bogova na Balkanu.

Pokrštavanje Slovena[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pokrštavanje Slovena
Laurits Tuksen, Zauzeće Arkone 1169, Episkop Absalon uništava kip Sventovita u Arkoni.

Pokrštavanje Slovena je bio viševekovni proces prelaska Slovena u hrišćanstvo i napuštanja stare slovenske vere, što je trajalo od velike seobe Slovena do kraja srednjeg veka. Prihvatanje hrišćanstva je u početku uglavnom teklo dobrovoljno, ali je kasnije sprovođeno zakonskom prisilom, pa i nasiljem.[2]

Različiti slovenski narodi primili su hrišćanstvo u različito vreme: Slovenci u VII veku, Česi, Hrvati, Bugari i Srbi u IX veku, Poljaci i Istočni Sloveni u X veku, a Pomorani tek oko 1168. godine.[39] Prihvatanje hrišćanstva među Južnim Slovenima je započelo doseljavanjem na Balkansko poluostrvo, da bi se kasnije nastavilo organizovanom misionarskom delatnošću Rima i Vizantije.

Primanje hrišćanstva imalo je i jednu posebno dalekosežnu posledicu: podelu slovenskog sveta između dva civilizacijska kruga - istočnog i zapadnog, nastalu podelom hrišćanske crkve na dva njena glavna dela - pravoslavni i rimokatolički.[39]

Slovenski neopaganizam[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Slovenski neopaganizam i Rodnoverje

U drugoj polovini XX veka u svetu se počeo rađati neopaganizam, koji je zahvatio i veru Starih Slovena. Neopaganske organizacije svoja verovanja baziraju na sopstvenim tumačenjima i dopunama oskudnih izvora o veri Starih Slovena, mahom naučno sporne Velesove knjige. Iako uglavnom propagiraju povratak prirodi, panslavizam i versku toleranciju, među njima ima i onih koji predstavljaju agresivne desničarske grupe koje zagovaraju nacističku filozofiju krvi i tla.

Jedna od varijanti slovenskog neopaganizma se naziva rodnoverje ili rodna vera, čiji sledbenici poštuju bogove starih Slovena i duhove predaka. Prema pravoslavnim izvorima, na teritoriji Rusije postoji 13 rodnoverskih opština[traži se izvor]. Rodnoverne opštine postoje u gotovo svim slovenskim državama, a naročito su aktivne u Rusiji, Poljskoj, Češkoj, Slovačkoj i Hrvatskoj.

Kako stara vera u velikoj meri nije sačuvana, ni u zapisima, ni u živoj tradiciji, vođe i ideolozi rodne vere su pristupili obnovi vere Starih Slovena popunjavanjem praznina, putem kompiliranja paganskih elemenata narodnih kultura sa spornim rekonstrukcijama Velesove knjige Jurija Miroljubova i njegovih sledbenika.

Postoji nekoliko pravaca u rodnoj veri, koji se u manjoj ili većoj meri razlikuju i koji se u manjoj ili većoj meri pridržavaju naučnih činjenica ili spornih rekonstrukcija (Velesova knjiga, Zvezdana knjiga Koleda...). Takođe počev od Aleksandra Asova, ruskog naučnika, koji je izbačen sa Petrogradskog univerziteta, nastao je slovenski vedizam. Slovenski vedizam je pravac rodne vere koji pored Velesove knjige i drugih spornih materijala priznaje i Indijske vede, kao deo Indo-evropske tradicije Slovena. Takođe u vedizmu se javljaju i neka indijska božanstva popit Krišne i Višne, samo sa poslovenčenim imenima, te ze nazivaju Krišnji i Višnji.[40]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Verovanje da je zmija čuvarkuća neki istaknuti predak se nalazi u Bugarskoj mitologiji
  2. ^ Danas se smatra (u zvaničnim krugovima) da je Nestorova hronika najstariji ruski pisani spis završen 1113. godine.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Petrović 2000, str. Postoji pretpostavka da koreni te zajedničke religije sežu u III milenijum pre naše ere.
  2. ^ a b v Luj Leže, „Slovenska mitologija“
  3. ^ Logos 2017, str. 67. sa napomenom 321.
  4. ^ Prema navodu Sretena Petrovića:Василев, М. (1985): Етнография България. Том 3 София (Sreten Petrović, „Srpska mitologija I knjiga:Sistem srpske mitologije“, Niš. 2000. ISBN 978-86-7455-415-9..)
  5. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj Aleksandrina Cermanović-Kuzmanović i Dragoslav Srejović, „Religija i mitologija Starih Slovena“ (odlomci iz „Leksikona religija i mitova drevne Evrope“)
  6. ^ Skazanije o Pismenima (priredio i preveo Tomislav Jovanović), Biblioteka Licej; knj. 4, Beograd Kragujevac: Filološki fakultet, Nova svetlost, 2000. ISBN 978-86-7247-071-0. str. 17-20.; Prѣžde ѹbo slovѣne ne imѣhѫ pismenъ nѫ črъtami i rѣzami čьtѣhѫ i gataahѫ pogani sѫщe; Prije Slaveni ne imahu knjiga, nego crtama i rezama čitahu i gatahu, budući pagani.
  7. ^ Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. Tom 1, obradili Franjo Barišić, Mila Rajković, Bariša Krekić, Lidija Tomić; urednik Georgije Ostrogorski, Naučna knjiga, Beograd 1955, str.26-27.
  8. ^ Alimov 2015, str. 16-17 (156-157).
  9. ^ „Hrvatska radio televizija, Otkriće na župnoj crkvi u Žrnovici – Perun”. YouTube. 
  10. ^ a b v Henrik Lovmjanjski (1996). Religija Slovena. Beograd: Biblioteka XX vek. ISBN 978-86-81493-16-8. 
  11. ^ Hesiod 2008, str. 51-52. U najpoznatijem mnogobožačkom verovanju kod Starih Grka vrhovni bog i “bogova otac, kao i ljudi” bio je i vladar neba i bog groma, Zevs.
  12. ^ Živković 1988, str. Prema Edama Odin (još i Voden i Vodan) bog neba, otac svih”, koji je svet posmatrao sa „Vazdušastog trona“ bio je vrhovni bog u skandinavskoj mitologiji. Njegov sin Tor Gromovnik po važnosti je odmah posle Odina.
  13. ^ VIINJ, I 1955, str. 26-27.
  14. ^ Lihačev & Tvorogov 2012, str. 24, 79-80.
  15. ^ VIINJ, I 1955, str. 26-27. Veruju naime (i Anti i Sloveni) da je jedan od bogova, tvorac munje, jedini gospodar sveta, i žrtvuju mu goveda i sve ostale žrtvene životinje..
  16. ^ Lihačev & Tvorogov 2012, str. 24. Od 907. godine, Nestor spominje ime Perun, kao boga gromovnika, u koga su se zaklinjali kneževi Kijevske Rusije kada su sklapali mirovne ugovore sa Vizantijom.
  17. ^ Alimov 2015, str. 15 (155). Jugoistočno od Splita postoji nekoliko uzvišenja (Perun, Perunsko i Perunić) nazvanih po Perunu, a za jedno od njih ime je sačuvano od druge polovine 11. veka..
  18. ^ Logos 2017, str. 61. sa napomenom 297.
  19. ^ a b Kostić 2009, str. 26-27.
  20. ^ VIINJ, II 1959, str. 16-17.
  21. ^ Marković 2005, str. 8-9 (42-43). Ime hrišćanina iz Italije koji je umro kao mučenik u vreme cara Dioklecijana bilo je Vit. U hrišćanskoj crkvi on se poštuje kao Sveti Vit, a ne Sveti Vid.
  22. ^ Sreten Petrović - Srpska Mitologija, 1. knjiga, Sistem srpske mitologije, 1999, Beograd. Tezu o tome da je Svetovid vrhovni bog Srba izneo je Vutke (Vuttke) 1900. godine
  23. ^ Logos 2017, str. 62-63.
  24. ^ Čajkanović, Veselin (1994). Iz Srpske religije i mitologije. SRPSKA KNjIŽEVNA ZADRUGA. 
  25. ^ a b Zečević, Slobodan. „Mitska bića srpskih predanja”. Službeni glasnik. 
  26. ^ Natko Nodilo - Stara vera Srba i Hrvata
  27. ^ Bajić, Aleksandra. Morana, Boginja smrti. Beograd, Srbija. 
  28. ^ A. Brikner, „O paganstvu kod starih Slovena“, u: Knjiga o Balkanu II, Beograd 1937, pp. 58 i 61.
  29. ^ Kostić 2009, str. 124-125.
  30. ^ Logos 2017, str. 63.
  31. ^ Savo J. Orović, Lužički Srbi, Glasnik Etnografskog muzeja na Cetinju, IV knjiga, 1964, Cetinje
  32. ^ Niderle, Lubor. Slovenske starine. Matica srpska. 
  33. ^ Lihačev & Tvorogov 2012, str. 54. Vladimir knяžitь v Kieve odin i postavil kumirы na holme za teremnыm dvorom: derevяnnogo Peruna s serebrяnoй golovoй i zolotыmi usami, zatem Horsa, Dažьboga, Striboga, Simargla i Mokošь. I prinosili im žertvы, nazыvaя ih bogami, i privodili k nim svoih sыnoveй i dočereй, a žertvы эti šli besam, i oskvernяli zemlю žertvoprinošeniяmi svoimi. I oskvernilasь krovью zemlя Russkaя i holm tot.
  34. ^ Lihačev & Tvorogov 2012, str. 79-81.
  35. ^ Logos 2017, str. 61-65.
  36. ^ a b v g d đ e ž Veselin Čajkanović, Mit i religija u Srba, Srpska književna zadruga, Beograd, 1973.
  37. ^ Srednjovekovni grad Bolvan, Pristupljeno 25. 4. 2013. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. februar 2009)
  38. ^ Stanoje Stanojević, „Istorija srpskoga naroda“ (treće izdanje, reprint izdanja iz 1926) Beograd. 1989. ISBN 978-86-83639-01-4.
  39. ^ a b Predrag Piper, Uvod u slavistiku 1, Pristupljeno 25. 4. 2013.
  40. ^ Slovenski vedizam, Vesna Kakaševski, www.starisloveni.com, Pristupljeno 25. 4. 2013.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Stara slovenska vera na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Стара_словенска_вера&oldid=27550169#Врховни_бог_Срба”