Galeb (brod)

Galeb
Galeb
Opšti podaci
Karijera	JRM Krigsmarine Ređia marina
Porinut	1938.
Sudbina	izvan službe, na mrtvom vezu u Rijeci
Glavne karakteristike
Deplasman	5.377
Dužina	117 m
Širina	15,13 m
Gaz	5,7 m
Pogon	dva Fijatova dizelska motora
Snaga	2 x 2.500 KS
Brzina	17,6 čv
Doplov	10.000 n.m.
Posada	193
Naoružanje	4 x 40/60 mm Bofors 2 x 20/IV mm M-75 3/IV lanser MTU-4 za Strelu-2M

Za druge upotrebe, pogledajte Galeb (višeznačna odrednica).

Tito na palubi Galeba

Galeb ili Brod mira je bio školski brod Jugoslovenske ratne mornarice i rezidencijalna jahta koju je koristio predsednik SFRJ Josip Broz Tito na svojim brojnim putovanjima i za ugošćivanje brojnih državnika i poznatih osoba. Brod na području bivše SFRJ, kao i brojnih država članica Pokreta nesvrstanih, predstavlja jedan od simbola bivše države. Izgrađen je 1938. godine u Đenovi i porinut pod imenom RAMB III, a za potrebe maršala Tita je rekonstruisan 1951. godine. Tokom svoje aktivne službe brod je promenio tri imena i tri zastave pod kojima je plovio.

Istorija

Galeb je imao dugu istoriju.

RAMB III

Godine 1936. italijanska kompanija za trgovinu južnim voćem — Ređina Acienda Monopoli Banane (ital. Regina Azienda Monopoli Banane, RAMB) iz Đenove naručila je četiri brza broda na dizelski pogon. Četiri broda istog tipa, među kojima i RAMB III izgrađen su u brodogradilištu Ansaldo u Đenovi 1938. godine. Originalana namena brodova je bio prevoz smrznutih banana iz Somalilanda i Eritreje u Italijanskoj Istočnoj Africi u Evropu.

Pred početak Drugog svetskog rata zbog svojeg dizajna RAMB III je prenamenjen u eskortnu krstaricu za prepade na trgovačke brodove. Deplasman broda je iznosio 3.667 tona, a dizelski motori su omogućavali da postigne brzinu od 18,5 čvorova. Kada je Italija 10. juna 1940. objavila rat Ujedinjenom Kraljevstvu i Francuskoj, RAMB III je jedini od četiri broda bio u matičnoj luci. Iako nije ispunio svoju originalnu namenu, pa tako nikada nije stigao u Italijansku istočnu Afriku, RAMB III je ostvario podugačku karijeru u Italijanskoj kraljevskoj mornarici u kojoj je u konvojima za snabdevanje služio kao prateći brod. Poput ostala tri istovetna broda naoružan je dvama 120 mm topvima, kao i sa osam 13,2 mm protivavionskih topova.

Dana 12. novembra 1940. tokom napada na Taranto u južnom Jadranu se na zadatku nalazila skupina britanskih razarača. Skupina je na putu od Valone prema Brindiziju naišla na mali konvoj od četiri italijanska trgovačka broda, koje su pratili RAMB III i prateći brod Fabrici (ital. Fabrizi). RAMB III je pri kontaktu s britanskim razaračima ispalio 19 salvi i bez pretrpljene štete se uspešno probio iz obruča. Fabrici je ostao s trgovačkim brodovima i takođe otvorio vatru na britanske brodove. Iako je primio direktan pogodak, koji ga je ozbiljno oštetio, posada broda nastavila sa borbom. Nakon što je Fabrici neutralisan, britanski brodovi su potopili sva četiri trgovačka broda.

Dana 10. maja 1941. RAMB III se nalazio na zadatku u libijskoj luci Bengazi, gde je prevozio meso za italijansku vojsku, kada je pogođen torpedom iz britanske podmornice HMS Triumf (engl. HMS Triumph). S takvim oštećenjem brod nije mogao da isplovi. Ipak, kapetan Đuzepe Aneti (ital. Giuseppe Aneti) rasporedio je teret tako da je brod uspeo da isplovi unazad. Brod je ploveći s krmom napred doplovio do devetsto milja udaljene Sicilije, odakle je tegljačima dovučen u brodogradilište San Marko u Trstu.

Kibic

Potopljeni Kibic (donji desni ugao)

Nakon kapitulacije Italije, RAMB III su, još uvek na popravkama, 9. septembra 1943. u Trstu zauzeli Nemci. Prvo su nameravali da ga prenamene u brod za prevoz trupa, a zatim je doneta odluka da se prenameni u minopolagač nazvan Kibic (nem. Kiebitz). Kako nije bio opremljen potrebnom navigacionom opremom za postavljanje mina, uz Kibic je uvek plovio još jedan brod, koji je bio opremljen takvom opremom. Posle prenamene Kibic je mogao da ukrca 240 mina, postavljene su mu šine za izbacivanje mina i dodatno protivavionsko naoružanje. Tokom 1944. godine, sve dok i sam nije naleteo na jednu od mina u blizini Ankone, postavio je više od 5.000 mina u Kvarneru i severnom Jadranu. Kibic se po drugi puta, u vožnji krmom prema napred izvlači do Pule gde je popravljen. Nakon toga se povukao u Rijeku gde ga je nakon više pokušaja potopilo savezničko ratno vazduhoplovstvo 5. novembra 1944.

Galeb

Tito čita novine na palubi Galeba u Sueckom kanalu

Nakon oslobođenja Rijeke i kraja rata započelo je čišćenje luke od olupina pa je godine 1947. otpočelo i vađenje Kibicove olupine sa dubine od 22 metra. Vađenje potonulog broda izveo je splitski Brodospas. Prilikom vađenja Kibica prvi put je na istočnoj obali Jadrana primenjena tehnika vađenja broda pomoću cilindara i vazduha pod pritiskom. Brod je naposletku izvađen početkom 1948. godine, delimično rastavljen i rekonstruisan u pulskom brodogradilištu. Brod je potpuno i vrlo luksuzno i moderno uređen i predat Jugslovenskoj ratnoj moranrici kao školski brod Galeb, koji je uz to postao i rezidencijalna jahta predsednika SFRJ Josipa Broza Tita. U novoj ulozi koja se veoma razlikovala od originalne namene broda, Galeb je služio sledećih 30 godina.

Tito je na palubu Galeba prvi put stupio 1952. godine u Podgori, kada je s palube broda izvršio inspekciju brodova Jugoslovenske ratne mornarice. Tokom sledećih 27 godina Galeb je u Titovoj službi proveo tačno 549 dana: u tih 549 dana, Tito je na brodu proveo 318 dana, prešavši 86.062 nautičkih milja (157.420 km) na putovanjima po Jadranu i svetskim morima u misijama mira i prijateljstva. Do Titove smrti na brodu su boravila 102 svetska državnika.

Brod je prvi put u fokus međunarodne javnosti došao u martu 1953. kada je, išavši na susret sa Vinstonom Čerčilom, Tito, kao prvi komunistički vođa u istoriji koji je posetio Ujedinjeno Kraljevstvo, brodom uplovio u Temzu. Tita je prilikom poseta na palubi broda prvi službeno pozdravio Vojvoda od Edinburga. Od marta 1953. godine, Tito je Galebom putovao 14 puta, pritom posetivši 18 zemalja na tri kontinenta - Evropi, Aziji i Africi, pristavši u 29 luka, od kojih u neke i više puta. Tokom poseta Galebovom palubom prošli su mnogi državnici i predstavnici prijateljskih zemalja, od spomenutog engleskog premijera Vinstona Čerčila, grčkog kralja Pavla i kraljice Frederike do etiopskog cara Hajla Selasija i marokanskog kralja Hasana II, a posetili su ga i predsednici nesvrstanih zemalja Gamal Abdel Naser, Džavaharlal Nehru, Ahmed Sukarno, general Abud, Kvame Nkrumah, Albert Tabnen, Habib Burgiba, Sirimavo Bandaranaike, U Nu, Ne Vin, Modibo Keita, Seku Ture, arhiepiskop Makarios, ali i predsednik Sovjetskog Saveza Nikita Hruščov. Pored državnika na Galebu su boravili i mnogi svetski poznati naučnici, umetnici, poput Elizabet Tejlor i Ričarda Bartona, koji je glumio Tita u partizanskom filmu Sutjeska iz 1973. i visoka vojna lica. Zadnje Titovo putovanje ovim brodom bilo je 1979. godine

Sastanak Tita i Nasera na palubi Galeba 1955. godine

1991. godine s početkom rata u Hrvatskoj brod je iz Pule povučen u bokokotorski zaliv, gde je ostao vezan do kraja 1990ih, kada je ustupljen Vladi Crne Gore (sa još par pomoćna broda) u zamenu za stanove u naselju Pinješ kraj Ulcinja. Iz Tivta biva tegljen u Bijelu, odakle ga je Vlada Crne Gore prodala kompaniji Plesid Si (engl. Placid Sea) iz Liberije grčkog brodovlasnika Džona Pola Papanikolaua (grč. John Paul Papanicolaou), koji je nameravao da od njega napravi luksuznu jahtu za bogatu klijentelu. Galeb je otegljen u Remontno brodogradilište Viktor Lenac u Rijeci na remont. Zbog nedostataka novca vlasnik nije podmirio višegodišnja dugovanja vezana uz brod, pa je u Rijeci pokrenut sudski postupak i prodaja broda. 2006. godine Ministarstvo kulture Republike Hrvatske je Galeb proglasilo kulturnim dobrom. 2007. godine Ministarstvo je utvrdilo da je brod u lošem stanju pa je dato upozorenje vlasniku da spreči njegovo propadanje. Kako se vlasnik oglušio na zahtev, Odjel gradske uprave za kulturu Grada Rijeke je proglašen za privremenog upravnika broda. 8. septembra 2008. godine brod se zbog prodora padavinskih voda kroz korodiranu palubu nagnuo na desnu stranu. Usled toga izvršena je privremena sanacija palube kako bi se sprečilo dalje prodiranje padavinskih voda u unutrašnjost borda. Održavanje aukcije na kojoj pravo prvootkupa Galeba imaju Grad Rijeka, Primorsko-goranska županija i Republika Hrvatska, zavisi od žalbe koju je grčki brodar Papanikolau podneo protiv rešenja kojim se brod proglašava kulturnim dobrom i predaje na upravu Grada Rijeke. Grad Rijeka planira da Galeba uredi kao muzej smešten u riječkoj luci, a ako bi postojao i investitor, brod bi se osposobio za plovidbu. Vrednost Galeba je procenjena na 275.194 američkih dolara, dok je najniža prihvatljiva ponuda cena od 150.000 dolara.

Zanimljivosti

Brzinu od 17,6 čvorova brod je postizao pomoću dvaju Fijatovih dizel-motora od 7.000 KS. Zanimljivost je da su Italijani, ponosni na Galebove motore iz 1938. godine, u jednom trenutku SFRJ ponudili, da u zamenu za dozvolu uklanjanja motora iz broda, kako bi bili izloženi u Fijatovom muzeju u Torinu, Jugoslovenskoj ratnoj mornarici izgrade novi, najmoderniji školski brod. Jugoslovensko rukovodstvo tu je molbu glatko odbilo.

• Poseta Josipa Broza Tita Indoneziji na „Putu mira” 1958/1959. godine
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Literatura

• Vojni leksikon, Vojnoizdavački zavod, Beograd, 1981.

Spoljašnje veze

• Slavko Suzić, Iskustvo u gašenju brodova
• Orfeo Tićac, Tragom Galebovih putovanja, Sušačka revija, broj 54/55
• Titova ploveća palača na bubnju, Nacional, 542/2006.
• PALUBAinfo Forum
• Jedna priča o Titovom „Galebu“ i posjeti jednoj od džamija u Istanbulu, 4. 1. 2014.
• Titov Galeb ostaće da rđa i trune (B92, 27. mart 2015)
• „Galeb” na mrtvom vezu („Politika“, 19. april 2016)
• Burna sudbina Titovog Galeba: Bio je torpedovan, naletao je na brodske mine, bombardovan i ostavljen da propadne - ali sada ga čeka drugačiji „let” (Blic, 27. jul 2020)