Gibraltar
| Gibraltar Gibraltar | |
|---|---|
Krilatica: Montis Insignia Calpe[1] | |
Himna: Gibraltarska himna | |
_(Europe_centered).svg) | |
| Glavni grad | Gibraltar |
| Službeni jezik | engleski |
| Vladavina | |
| Kralj | Čarls III |
| Predsednik Vlade | Piter Karuana |
| Istorija | |
| | |
| Geografija | |
| Površina | |
| — ukupno | 6,5 km2 (nije uvrštena) |
| — voda (%) | 0 |
| Stanovništvo | |
| — 2012. | 34.003 [2][3] (221) |
| — gustina | 4.270 st./km2 (nije uvrštena) |
| Ekonomija | |
| Valuta | Gibraltarska funta (GIP) |
| — stoti deo valute | пени |
| Ostale informacije | |
| Vremenska zona | UTC |
| Internet domen | .gi |
| Pozivni broj | +350 |
Gibraltar (engl. Gibraltar) je prekomorska teritorija Ujedinjenog Kraljevstva na Pirinejskom poluostrvu, u Gibraltarskom prolazu koji spaja Atlantski okean i Sredozemno more.[4][5] On ima površinu od 6,7 km2 (2,6 sq mi), a na severu se graniči sa Španijom. Predelom dominira Gibraltarska stena u čijem podnožju je gusto naseljeno gradsko područje, gde živi više od 32.000 ljudi, prvenstveno Gibraltarci.[6]
Politički sistem[uredi | uredi izvor]
Zastupnički dom (House of Assembly) je zastupničko telo (parlament) s 15 zastupnika, a bira se opštim izborima otprilike svake četiri godine. Gibraltar ima samo jednu izbornu jedinicu. Guverner najčešće imenuje vođu najjače stranke za premijera.
Istorija[uredi | uredi izvor]
U starom veku, Gibraltar je bio poznat pod imenom Herkulovi stubovi, a pod Rimljanima se zvao Kalpe (lat. Calpe). 711. godine Gibraltar su osvojili muslimanski Arabljani i Berberi. Ime Gibraltar potiče od arapskog Džebel al-Tarik (= Tarikovo Brdo). Tarik je bio mavarski vojskovođa, koji je na gibraltarskoj steni prikupio svoju vojsku a posle je tu izgradio i tvrđavu. Muslimani su vladali Gibraltarom sve do 1462. godine. (doduše, Kraljevina Kastilja je između 1309. i 1333. privremeno vladala Gibraltarom). Španci su toliko ojačali njegova utvrđenja da se smatrao neosvojivim.
Tokom ratova za oslobađanje Nizozemske Holanđani su 1607. godine na sidrištu Gibraltara uništili 26 španskih ratnih brodova.
U Ratu za špansko nasleđe britanska i holandska flota zauzele su Gibraltar prepadom 3. jula 1704. godine. Odmah nakon toga Španci su ga napali s kopna a 4. oktobra im se priključila francuska flota pa je bio opsednut i blokiran i sa mora. Uspešno je odbranjen aktivnošću britanskog admirala Džona Lika i vojnog guvernera Georga fon Hesen-Darmštata. U aprilu 1705. godine opsada je bila prekinuta.
U ratu Četvornog saveza protiv Španije Španci nisu uspeli da zauzmu Gibraltar prepadom 1720. godine. Španija je tokom rata samo trpela poraze na moru čime se pokazalo da ona bez efikasne ratne mornarice ne može da brani svoje kolonije.
Kada je Španiji 1725. godine priznala Pragmatičnu sankciju, u Evropi su se zaoštrili odnosi i stvorila su se dva bloka. Španija je bila protiv Velike Britanije. Iako do objave rata nije došlo, jedna britanska eskadra je kontrolisala španske obale, a druga je nekoliko godina blokirala španske luke u Zapadnoj Indiji. Odgovarajući na ove akcije Španija je opsela Gibraltar 1727. godine. Britanci su zatim vršili pritisak na Španiju i vodili rat protiv španskog pomorskog saobraćaja u Gibraltarskim vratima i ispred Kadiza.
Mirom u Utrehtu 1713. godine. predat je Velikoj Britaniji, što je posle samo bilo potvrđivano Pariskim mirom iz 1763. i Pariskim mirom iz 1783. godine.
Od 1730, Gibraltar je britanska kolonija.
Tokom Američkog rata za nezavisnost Španci su ga opsedali od 11. jula 1779. do 6. februara 1783. godine, ali su britanski brodovi više puta uspevali da prodru u luku i tako snabdeju grad i tvrđavu. Bombardovanje tvrđave otpočelo je tek 12. aprila 1781. godine. Utvrđenjima i gradu bile su nanesene velike štete. Iduće, 1782. godine Špancima su se pridružili Francuzi i 13. septembra izvršili napad sa naročito sagrađenim topovnjačama, koje su britanske baterije uspele da zapale usijanim đuladima. Opsada je bila nastavljena bombardovanjem, ali se blokada nije mogla u potpunosti održati. Vatra je bila obustavljena 2. februara 1738. godine kada je u Španiju stigla vest o početku mirovnih pregovora. Gibraltar je definitivno ostao u rukama Britanaca i u predstojećim pomorskim ratovima je igrao sve veću ulogu.
Uoči Drugog svetskog rata odbrambena postrojenja Gibraltara su znatno bila ojačana - uz postojeća tri izgrađeno je još 13 km podzemnih galerija, a tokom rata i aerodrom. Tokom Drugog svetskog rata u luci Gibraltar je bila stacionirana britanska H eskadra (engl. Force H), koja je dejstvovala u Atlantskom okeanu i Sredozemnom moru. Gibraltar je imao veoma važnu ulogu u snabdevanju Malte između 1940. i 1943. godine.
Francuska avijacija napala je Gibraltar 7. juna 1940. godine zbog odmazde za britanski napad na francusku flotu u Mers el Kebiru u Alžiru.
Italijani su napadali brodove na sidrištu i u luci podvodnim diverzantima - prebačenim podmornicom i snabdeveni jahaćim torpedima. Diverzanti su u noći između 20. i 21. septembra 1941. godine potopili dva tankera i jedan teretni brod sa ukupno 28337 BRT. Diverzanti koji su bili upućeni tokom noći između 13. i 14. jula 1942. godine sa španske obale Alhesiraskog zaliva i sa italijanskog trgovačkog broda koji je bio nasukan uz špansku obalu, teško su oštetili četiri trgovačka broda sa ukupno 9468 BRT. U akciji koja je izvršena noću 14. na 15. septembra diverzanti su potopili jedan brod od 1787 BRT.
Gibraltar između Britanije i Španije[uredi | uredi izvor]
Na Gibraltaru živi 28.000 stanovnika. Španija smatra da bi Gibraltar morao njoj pripasti, ali britanska vladavina je i dalje čvrsta. Zbog nesporazuma između Ujedinjenog Kraljevstva i Španije, granica između Gibraltara i kopna je bila zatvorena između 1969. i 1985. godine. Španija se ni danas ne odriče svog zahteva.
Na Gibraltaru je održan referendum 17. novembra 2002. Izlaznost je bila 90%, a 99% glasača je bilo za zadržavanje britanskog suvereniteta. Samo 187 stanovnika Gibraltara bilo je za podeljeni suverenitet između Britanije i Španije.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Klima[uredi | uredi izvor]
| Klima Gibraltara | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | 16,3 (61,3) |
16,8 (62,2) |
18,5 (65,3) |
20,0 (68) |
22,4 (72,3) |
25,6 (78,1) |
28,2 (82,8) |
28,4 (83,1) |
26,1 (79) |
22,6 (72,7) |
19,2 (66,6) |
17,0 (62,6) |
21,76 (71,17) |
| Prosek, °C (°F) | 13,5 (56,3) |
14,1 (57,4) |
15,6 (60,1) |
16,7 (62,1) |
19,0 (66,2) |
21,9 (71,4) |
24,2 (75,6) |
24,6 (76,3) |
22,9 (73,2) |
19,8 (67,6) |
16,6 (61,9) |
14,6 (58,3) |
18,63 (65,53) |
| Minimum, °C (°F) | 10,8 (51,4) |
11,4 (52,5) |
12,6 (54,7) |
13,4 (56,1) |
15,6 (60,1) |
18,2 (64,8) |
20,2 (68,4) |
20,8 (69,4) |
19,6 (67,3) |
17,0 (62,6) |
14,0 (57,2) |
12,1 (53,8) |
15,48 (59,86) |
| Količina padavina, mm (in) | 106,6 (4,197) |
99,0 (3,898) |
74,3 (2,925) |
65,9 (2,594) |
33,1 (1,303) |
8,6 (0,339) |
1,0 (0,039) |
8,8 (0,346) |
20,0 (0,787) |
80,7 (3,177) |
121,6 (4,787) |
173,8 (6,843) |
793 (31,22) |
| Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) | 7 | 7 | 6 | 7 | 4 | 1 | 0 | 0 | 2 | 6 | 8 | 9 | 58 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 147 | 143 | 204 | 233 | 289 | 319 | 326 | 309 | 240 | 197 | 135 | 134 | 2.676 |
| Izvor: Metéo Climat 1981–2010 (sun Deutscher Wetterdienst, 1961–1990)[7][8][9] | |||||||||||||
Valuta[uredi | uredi izvor]
Valuta je Gibraltarska funta (GIP), koje je vezana za Britansku funtu u odnosu 1:1. Može se plaćati i britanskom funtom.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „National Symbols”. Gibraltar.gov.gi. Arhivirano iz originala 13. 11. 2014. g. Pristupljeno 21. 6. 2013.
- ^ „Nacionalna agencija za statistiku” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 28. 09. 2018. g. Pristupljeno 30. 05. 2014.
- ^ „Gibraltar - Key Indicators”. Gibraltar.gov.gi. 2020. Pristupljeno 5. 6. 2020.
- ^ Dictionary.com: Gibraltar
- ^ The Free Dictionary: Gibraltar
- ^ Statistics Office (2009). „Abstract of Statistics 2009” (PDF). Statistics Office of the Government of Gibraltar. str. 2. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 12. 2014. g. Pristupljeno 17. 09. 2020. The civilian population includes Gibraltarian residents, other British residents (including the wives and families of UK-based servicemen, but not the servicemen themselves) and non-British residents. Visitors and transients are not included.
In 2009, this broke down into 23,907 native-born citizens, 3,129 UK British citizens and 2,395 others, making a total population of 29,431. On census night, there were 31,623 people present in Gibraltar. - ^ „Moyennes 1981/2010 Gibraltar”. Baseline climate means (1961–1990) from stations all over the world (na jeziku: French). Metéo Climat. Pristupljeno 4. 11. 2017.
- ^ „Gibraltar Climate Guide”. Pristupljeno 5. 6. 2009.
- ^ „Station 08495 Gibraltar”. Global station data 1961–1990 – Sunshine Duration. Deutscher Wetterdienst. Arhivirano iz originala 17. 10. 2017. g. Pristupljeno 29. 9. 2016.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Abulafia, David (2011). The Great Sea: A Human History of the Mediterranean. London: Allen Lane. ISBN 978-0-7139-9934-1.
- Bond, Peter (2003). „Gibraltar's Finest Hour The Great Siege 1779–1783”. 300 Years of British Gibraltar 1704–2004 (1st izd.). Gibraltar: Peter-Tan Publishing Co. str. 28—29.
- Chartrand, René (jul 2006). Gibraltar 1779–1783: The Great Siege. Patrice Courcelle (1st izd.). Gibraltar: Osprey Publishing. ISBN 978-1-84176-977-6. Arhivirano iz originala 27. 9. 2007. g.
- Drinkwater, John: A history of the siege of Gibraltar, 1779–1783: With a description and account of that garrison from the earliest periods London, 1862.
- Falkner, James: FIRE OVER THE ROCK: The Great Siege of Gibraltar 1779–1783, Pen and Sword, 2009
- Harvey, Robert: A Few Bloody Noses: The American War of Independence, London, 2001
- Rodger, N. A. M.: The Command of the Ocean: A Naval History of Britain, 1649–1815, London, 2006
- Norwich, John Julius: The Middle Sea: a history of the Mediterranean, Random House, 2006
- Sugden, John: Nelson: A Dream of Glory, London, 2004
- Syrett, David: Admiral Lord Howe: A Biography, London, 2006.
- Maria Monti, Ángel: Historia de Gibraltar: dedicada a SS. AA. RR., los serenisimos señores Infantes Duques de Montpensier, Imp. Juan Moyano, 1852
- Maria Montero, Francisco: Historia de Gibraltar y de su campo, Imprenta de la Revista Médica, 1860
- Uxó Palasí, José: Referencias en torno al bloqueo naval durante los asedios, Almoraima. n.º 34, 2007
- Scherzer, Karl (1861). „Gibraltar: stay from the 20th to the 30th of May, 1857” (PDF). Narrative of the circumnavigation of the Globe by the Austrian frigate Novara. London: Saunders, Otley & Co.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- (jezik: engleski) Vlada Gibraltara
- (jezik: engleski) Nacionalni simboli
- Gibraltar Fire & Rescue Service Архивирано на сајту Wayback Machine (18. септембар 2020)
- „Freedom of the City for RAF Gibraltar to mark RAF100 – Gibraltar Chronicle”. chronicle.gi. Arhivirano iz originala 20. 06. 2018. g. Pristupljeno 17. 09. 2020.
- „Archived copy”. Arhivirano iz originala 30. 6. 2018. g. Pristupljeno 30. 6. 2018.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ljudi | |
| Ostale | |
