Gligorije Jeftanović
| Gligorije Jeftanović | |
|---|---|
 | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 7. februar 1840. |
| Mesto rođenja | Sarajevo, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 15. mart 1927. (87 god.) |
| Mesto smrti | Sarajevo, Kraljevina SHS |
Gligorije M. Jeftanović (Sarajevo, 7. februar 1840 — Sarajevo, 15. mart 1927) bio je srpski narodni vođa, političar, trgovac i veleposjednik.[1]
Biografija[uredi | uredi izvor]
U Sarajevu je završio osnovnu školu, a trogodišnju trgovačku u Beču.[1] Trgovačku radnju, han u varoši kao i drvaru na Bembaši, je naslijedio od oca Manojla (ili Dimitrija?).[1] U očevoj radnji je radio sve do njegove smrti 1878. godine[1] U centru Sarajeva je sagradio kuću i prvi moderni hotel „Evropa“ (1882).[1] Bio je vlasnik preduzeća „Hotelsko i industrijsko d. d.“ (osnovano 1884) i radnje za trgovinu kolonijalnom robom.[1] Na Koševu (današnje Ciglane) je 1890. godine podigao ciglanu sa modernom kružnom peći.[1] Otkupio je i modernizovao krečanu (Šprungovu) u Hadžićima.[1] Jedan je od osnivača Srpske štedionice u Sarajevu (1904) i Srpske narodne banke (1907).[1] Bio je srpski predstavnik u upravnom savjetu austrougarske Privilegovane zemaljske banke za BiH (1907), kao i član Trgovačko-zanatske komore u Sarajevu od njenog osnivanja 1909.[1] Godine 1910. je predsjedavao skupom srpskih privrednika na kome je dogovoreno osnivanje Srpske centralne privredne banke u Sarajevu koja je osnovana 1912.[1] U više navrata je biran za predsednika srpske crkvene opštine i srpskog školskog odbora u Sarajevu.[1] Dao je pare za osnivanje Srpskog prosvjetnog i kulturnog društva „Prosvjeta“, za osnivanje srpske škole, izgradnju Saborne crkve u Sarajevu, drugih kulturnih i sportskih društava, a pomagao je i sirotinju.[1] Jedan je od osnivača Srpskog pjevačkog društva „Sloga” (1888), čiji je bio prvi predsednik.[1] Za predsednika „Sloge“ je izabran i 1895, 1896 i 1898.[1] Vodio je Odbor za podizanje spomenika Simi Milutinoviću Sarajliji.[1]
Politika[uredi | uredi izvor]
Po gušenju srpskog ustanka, raspadu osmanske vlasti i početku austrougarske okupacije, u julu 1878. je izabran u narodnu vladu.[1] Podržao je izbor Save Kosanovića za mitropolita 1881, a 1885. je potpisao protest caru Francu Jozefu I protiv njegovog smjenjivanja sa mjesta mitropolita.[1] Nakon što su austrougarske vlasti u maju 1892. ukinule nadzor srpskih crkvenih opština nad vjerskim školama, zajedno je sa predstavnicima opština od zemaljske vlade tražio poništenje ove odluke.[1] Preko Đorđa Krasojevića se upoznao sa srpskim političarima iz južne Ugarske koji su pomagali pokret za srpsku vjersku samoupravu.[1] Zajedno je sa Mihailom Polit Desančićem i Đorđem Krasojevićem sastavio zahtjev poznat kao „Prvi carski memorandum“, u kome su Srbi tražili vjersku i školsku samoupravu, pravo na zvaničnu upotrebu srpskog imena, narodnog naziva za srpski jezik (koji je prethodno od austrougarskkih vlasti izbačen iz upotrebe i zamjenjen novim nazivom „bosanski“), ćiriličkog pisma i srpskih narodnih simbola.[1] Prvi carski memorandum nastao je 5. decembra 1896. u Beču.[1] Gligorije Jeftanović, Mihailo Polit-Desančić i Đorđe Krasojević je trebalo da memorandum predaju lično Francu Jozefu I, ali na zahtjev austrougarskog ministra finansija Benjamina Kalaja, car je odbio da ih primi pa su memorandum predali Dvorskoj kancelariji.[1] Austrougarske vlasti su na memorandum odgovorile ekonomskim bojkotom, pritiscima i zastrašivanjem.[1] Pošto je dobio podršku od mitropolita Mihaila, u martu 1897. zajedno je sa Vojislavom Šolom lično Francu Jozefu I uručio „Drugi carski memorandum“.[1] Na ovaj memorandum je austrougarski ministar finansija Benjamina Kalaja napravio carsko rješenje u kome se kaže da povodom srpskih žalbi nije ništa pronađeno.[1] Po povratku iz Beča u Sarajevo 1897. pomogao je stvaranje časopisa Srpski vjesnik.[1] Od 1905. godine kreće širok nacionalni front borbe Srba u Bosni. Pokreće se "Srpska riječ" u Sarajevu, niču finansijske ustanove, aktiviran je kulturno-prosvetni rad. Zbog njegovih zasluga biran je od 1906. do 1914. godine za predsednika Velikog Upravnog prosvetnog saveta u Bosni. Na početku Prvog svetskog rata, prvo je bio talac a zatim i osuđen na dve godine tamnice.[2]
Član gradske uprave u Sarajevu je postao 1911.[1]
Od 1. novembra do 31. decembra 1918. godine bio je predsjednik Vrhovnog vijeća nacionalnog sabora austrougarske provincije Bosne i Hercegovine.
Postao je prvi predsednik Privremenog narodnog predstavništva u Beogradu. Zatim se "Gospodar Gligorije" (kako su ga od milja zvali) povukao iz javnog života kao starac, od preko 80 godina.[2] Umro je u Sarajevu u 88. godini života 1927. godine.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Ćorović, Vladimir (1920). Crna knjiga: Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme Svetskog Rata 1914-1918 (1. izd.). Beograd-Sarajevo.
