Gospođica Marpl

Džejn Marpl
Osnovne informacije
Druga imena	gospođica Marpl (engl. Miss Marple)
Datum rođenja	druga polovina 19. veka
Godine	60-70 godina
Nacionalnost	Britanka
Religija	Crkva Engleske
Porodica	Rejmond Vest (sestrić) Dejvid Vest (Rejmondov sin) Lajonel Vest (Rejmondov sin)
Rođaci	Džoan Vest (snaja) Mejbel Denam (nećakinja) Henri (ujak) Entoni (brat od ujaka) Gordon (brat od ujaka) Fani Godfri (sestra od tetke) Ledi Etel Meridev (sestra od tetke) Tomas (ujak) Helen (tetka) Dajana „Hrpica” Harmon (kumica)
Prebivalište	izmišljeno selo Sv. Meri Mid (engl. St. Mary Mead)
Podaci o liku
Rod	ženski
Specijalnost	detektivka amaterka
Podaci o kreaciji
Prvo prik.	1930.
Poslednje prik.	1979.
Izmislio	Agata Kristi

Džejn Marpl (engl. Jane Marple), poznatija kao gospođica Marpl (engl. Miss Marple) je izmišljeni lik koji se pojavljuje u 12 romana i više od 20 pripovedaka čuvene engleske spisateljice detektivskih romana Agate Kristi. Drugi je lik po značaju u Agatinim romanima, odmah posle Herkula Poaroa.

Karakter lika

Agata Kristi je lik gospođice Marpl osmislila kao lik starije, neudate žene koja živi u malom engleskom selu Sent Meri Mid. Ona uopšte ne izgleda kao detektivka ali izgled može da prevari. Za ženu koja je život provela u malom selu ona je iznenađujuće svetska dama. Kako sama to često ističe u romanima - koristi je svaku priliku da posmatra ljudsku prirodu: „U seoskom životu ima mnogo poročnosti“. Ono što gospođicu Marpl čini toliko uspešnom je njena sposobnost da se uklopi u pozadinu, dok njena lukava inteligencija ostaje skrivena iza ljubavi prema pletenju, baštovanstvu i tračarenju. Tako neupadljiva i često neprimetna ima slobodu da traga za istinom. Umesto da okolo traga sa lupom, ona nepogresivo otkriva krivce i rešava misterije koristeći jedino svoje poznavanje ljudske prirode i svoj instinkt, prateći svoju nepogrešivu intuiciju, a da pri tom nikada nije plaćena i vrlo često joj niko nije ni zahvalio. U romanu Leš u biblioteci jedan od glavnih likova, ser Henri Klitering o njoj kaže da je: „Najbolji detektiv koga je Bog ikada stvorio. Prirodni genije uzgajan na pogodnom tlu“.

Fizički ju je opisala kao ženu staru između 65 i 70 godina, visoku, mršavu, pepeljasto plavih očiju i snežno bele kose koju na starinski način nosi ispod malog šešira.

Tokom 47 godina Agata Kristi je razvijala ovaj lik, pa je tako gospođica Marpl kroz romane i pripovetke sazrevala. Marplova koja se pojavljuje u Trinaest problema je svadljivija i više viktorijanski tip žene nego ona koja se pojavljuje u kasnijim delima. Značajno se promenila tokom vremena, toliko da u romanu Karipska misterija iz 1964. godine ona čak nosi starke.

Kako je Agata Kristi izjavila jednom prilikom, lik Džejn Marpl gradila je na osnovu sećanja na svoju baku, ali njih dve zapravo nemaju mnogo toga zajedničkog. Gospođica Marpl je mnogo živahnija daleko veća probirljivica. Ipak, u jednom bile iste: kada bi u ljudima videle ono najgore, najčešće se na kraju ispostavilo da su bile u pravu.

Sporedni likovi

Gospođica Marpl se nikada nije udavala i njeni najbliži živi rođaci su nećaci. U pričama o njoj često se pojavljuju likovi njenog nećaka Rejmonda Vesta, poznatog pisca, i njegove žene Džoan. Marplova ima u službi nekoliko sluškinja. Sve su mlade žene iz susednog sirotišta i ona ih obučava po svojim viktorijanskim pravilima.

Dela sa gospođicom Marpl kao glavnim likom

Gospođica Marpl se prvi put pojavila 1927. godine u priči Klub utorkom uveče koja se nalazila u zbirci Trinaest problema. Prvi put je objavljena u decembarskom broju magazina „Rojal“. Kao glavni lik se etablirala u romanu Ubistvo u vikarijatu, objavljenom 1930. Agata Kristi nije očekivala da će gospođica Marpl postati Poaroova rivalka kod publike, ali već od objavljivanja ovog prvog romana o Marplovoj čitaoci su se vezali za nju. Kako sama Agata kaže u svojoj biografiji, ne seća se kako je nastao ovaj lik, mada ga je skicirala već u romanu Ubistvo Rodžera Akrojda iz 1926, dok je portetisala sestru doktora Šeparda.

Lik gospođice Marpl poslednji put se pojavljuje u romanu „Usnulo ubistvo” koji je objavljen 1976. godine i zvanično se smatra poslednjim romanom Agate Kristi.

Hotel El Encanto na Santa Barbari (Kalifornija), gde je snimana jedna epizoda serije, rađena po romanu Karipska misterija

Kuća sa leve strane bila je dom gospođice Džejn Marpl u Sent Meri Midu, u BiBiSijevoj seriji koja se prikazivala od 1984. do 1992. godine, u kojoj je gospođicu Marpl glumila Džoan Hikson

Poaro i gospođica Marpl se nikada nisu sreli, a u snimku otkrivenom i objavljenom 2008. Agata Kristi je rekla i zašto: „Herkul Poaro, kompletni egoista, ne bi voleo da ga poslu uči ili da mu nešto sugeriše starija dama", navela je.

Većina romana i pripovedaka u kojima je glavni lik gospođica Marpl prevedeno je na srpski jezik i objavljeno. U fondu Narodne biblioteke Srbije najstariji objavljeni prevod je roman Leš u biblioteci iz 1956. godine.

Romani

• Ubistvo u vikarijatu (1930),
• Leš u biblioteci (1942),
• Kobni prst (1943),
• Najavljuje se ubistvo (1952),
• Ruka brža od oka (1952),
• Džep pun raži (1953),
• U 10 do 5 sa Padingtona (1957),
• Napuklo ogledalo (1962),
• Karipska misterija (1964),
• U hotelu "Bertram" (1965),
• Nemezis (1971),
• Usnulo ubistvo (pisan oko 1940, izdat 1976).

Zbirke kratkih priča

• Trinaest problema (1933) - 13 kratkih priča,
• Misterija regate i druge priče (1939) - 9 kratkih priča,
• Tri slepa miša i druge priče (1950) - 9 kratkih priča,
• Pustolovina Božićnog pudinga (1960) - 6 kratkih priča,
• Dvostruki greh i druge priče (1961) - 8 kratkih priča,
• Poslednji slučajevi gospođice Marpl i još dve priče (1979) - 9 kratkih priča napisanih između 1939. i 1954. godine, a gospođica Marpl se pojavljuje u šest.

Neke od pripovedaka objavljenih u ovim zbirkama su:

• Klub utorkom uveče (The Tuesday Night Club),
• Svetilište Astrate (The Idol House of Astarte),
• Zlatne poluge (Ingots of Gold),
• Pločnik umrljan krvlju (The Bloodstained Pavement),
• Motiv protiv prilike (Motive versus Opportunity),
• Otisak palca svetog Petra (The Thumb Mark of St.Peter),
• Plavi zdravac (The Blue Geranium),
• Družbenica (The Companion),
• Četvoro osumnjičenih (The Four Suspects),
• Božićna tragedija (The Christmas Tragedy),
• Travka smrti (The Herb of Death),
• Slučaj bungalov (The Affair at the Bungalow),
• Smrt u reci (Death by Drowning),
• Gospođica Marpl priča priču (Miss Marple Tells a Story),
• Neobična doskočica (Strange Jest),
• Ubistvo po meri (Tape-Measure Murder),
• Slučaj pazikuće (The Case of the Perfect Maid),
• Slučaj savršene služavke (The Case of the Caretaker),
• Utočište (Sanctuary),
• Grinšoov paviljon (Greenshaw’s Folly).

Adaptacije

Većina dela Agate Kristi je ekranizovana, a posebno je bitna televizija. Po njenim delima urađeno je nekoliko veoma dobrih serija.

Mnoge velike glumice su se našle u ulozi gospođice Marpl:

• Prva je bila Grejsi Filds u danas izgubljenoj televizijskoj adaptaciji romana Najavljuje se ubistvo iz 1956. godine.

Džulija Mekenzi, jedna od glumica koje su oživele lik Džejn Marpl

• Tokom 60-ih snimljene su četiri adaptacije u produkciji MGM-a u kojima je glavnu ulogu igrala Margaret Raderford. Većina filmova je samo maglovito bazirana na originalnim knjigama, a dva su sadržala i lik Poaroa. Agata Kristi nije bila oduševljena komičnom verzijom lika koji je donela Margaret Raderford, koja se čak nakratko pojavila i u filmu o Poarou iz 1965. godine Ubistva po abecedi.
• Mnogo stroži prikaz lika dala je Andžela Lansberi u adaptaciji romana Napuklo ogledalo možda je više bio po ukusu Agate Kristi.
• Tokom osamdesetih u tri televizijske adaptacije Džejn Marpl je glumila Helen Hejs.
• Verovatno najverniji prikaz lika pružila je Džoan Hikson u BiBiSijevoj seriji koja se prikazivala od 1984. do 1992. godine. Ona je ujedno i čitala mnoge od audio knjiga.
• Od 1993. do 2001. godine je Marplovu igrala Džun Vitfild na BiBiSijevom radiju 4.
• Krajem 80-ih britanska produkcijska kuća ITV Studios stekla je višedecenijska prava na ekranizaciju dela Agate Kristi. Prvo je snimljena serija o avanturama legendarnog Herkula Poara, u tumačenju Dejvida Sušea, u više sezona snimanih od 1989. do 2013. godine. Godine 2004. počela je ekranizacija romana i priča koje za glavnu junakinju imaju gospođicu Marpl - Agata Kristi: Slučajevi gospođice Marpl. U prve tri sezone gospođicu Marpl glumila je Džeraldin Mekjuan, dok je 2009. godine, u četvrtoj sezoni, ulogu preuzela Džulija Mekenzi.