Građanski rat u Kambodži

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Kambodžanski rat

Američki tenkovi ulaze u grad u Kambodži 1970.
Vreme11. mart 1967 — 17. april 1975.
Mesto
Kambodža/Kmerska Republika
Ishod pad Kmerske republike; stvaranje Demokratske Kampučije
počinjen Kambodžanski genocid
Sukobljene strane
Kmerska Republika
Sjedinjene Države
Južni Vijetnam		 Front nacionalnog ujedinjenja Kampučije
Crveni Kmeri
Demokratska republika Vijetnam
Front za nacionalno oslobođenje Južnog Vijetnama
Komandanti i vođe
Lon Nol Pol Pot
Jačina
~250.000 FANK trupa ~100.000 (60.000) Crvenih Kmera
Žrtve i gubici
~600.000 mrtvih i 1.000.000+ ranjenih[1]

Građanski rat u Kambodži je bio sukob koji su vodile snage Komunističke partije Kampučije (poznati i kao Crveni Kmeri) i njihovi saveznici Demokratska Republika Vijetnam (Sjeverni Vijetnam) i Vijetkong protiv vladinih snaga Kambodže (poslije oktobra 1970, Kmerska Republika), koje su podržavali Sjedinjene Američke Države i Republika Vijetnam (Južni Vijetnam).

Borba je bila pogoršana uticajem i akcijama saveznika obe zaraćene strane. Narodna armija Vijetnama (Armija Sjevernog Vijetnama) je angažovana da zaštiti svoje baze i svetilišta na istoku Kambodže. SAD su bile motivisane potrebom da kupe vrijeme za povlačenje iz Jugozapadne Azije i da zaštiti svoje saveznike, režim Južnog Vijetnama. Američke i vijetnamske snage (i južne i sjeverne) su direktno učestvovale u borbama.

Poslije pet godina divljih borbi u kojima su doživljeni teški gubici, uništena privreda, izgladnjelo stanovništvo, i teška zlodjela, Republikanska vlada je pala 17. aprila 1975. godine, kada su Crveni Kmeri proglasili Demokratsku Kampučiju. Ova vlast je tvrdila da je intervencija SAD u Kambodži doprinijela njihovom osvajanju vlasti, jer su Crveni Kmeri pojačani sa 4.000 članova 1970. na 70.000 u 1975. godini.[2] Ovaj sukob, iako je bio građanski rat, je smatran dijelom većeg, Vijetnamskog rata (1959—1975) u kojem su takođe učestvovali susjedni Kraljevina Laos, Južni i Sjeveni Vijetnam. Ovaj građanski rat je doveo do kambodžanskog genocida, jednog od najkrvavijih u istoriji.

Pozadina[uredi | uredi izvor]

U periodu između ranih i srednjih šezdesetih godina princ Norodon Sihanuk je ljevičarskom politikom zaštitio svoj narod od nemira koji su progutali Laos i Južni Vijetnam.[3] 3. maja 1965. Sihanuk je prekinuo diplomatske odnose sa Sjedinjenim Državama, prekinuo dotok američke pomoći i okrenuo se Narodnoj Republici Kini i Sovjetskom Savezu za ekonomsku i vojnu pomoć.[4]

Godine 1966. sklopljen je sporazum između princa i Kineza koji omogućava prisustvo Narodne armije Vijetnama (NAV) i Fronta narodnog oslobođenja (FNO) u Kambodži i korištenje logističkih baza uz granicu na istoku zemlje.[5] Takođe je dogovoreno da se dozvoli korištenje luke Sihanukvil komunistima koji su dostavljali pomoć FNO-u/NAV-u u Vijatnamu.[6] Ipak, Kombodža je na Ženevskoj konferenciji 1954. zgarantovala neutralnost.

Sihanuk je bio ubjeđen da će na kraju Narodna Republika Kina a ne Sjedinjene Države imati kontrolu nad Indokineskim polustrvom.[5]

Tokom iste godine on je dozvolio svom proameričkom ministru odbrane, generalu Lonu Nolu da se obruši na ljevičarske aktivnosti, optužujući članove partije Pančijačon za subverziju i pokornost Hanoju.[7] Istovremeno, Sihanuk je izgubio podršku kambodžanskih konzervativaca, kao rezultat njegovog neuspjeha da izađe na kraj sa pogoršanom ekonomskom situacijom (pogoršana smanjenim izvozom pirinča, od kojeg je većina otišla FNO-u/NAV-u) i rastuće komunističko vojno prisustvo.

Dana 11. septembra Kambodža je održala prve otvorene izbore. Kroz manipulaciju i uznemiravanje (i Sihanukovo iznenađenje) konzervativci su osvojili 75% mandata u Narodnoj skupštini.[8][9] Lon Nol je izabran za premijera, a njegov zamjenik, Sirik Matak, ultrakonzervativni član Sisovat ogranka kraljevskog klana i dugogodišnji Sihanukov neprijatelj. Pored ovih dešavanja i sukoba interesa između političke elite Pnom Pena, socijalne tenzije stvorile su povoljan ambijent za razvoj domaćih komunističkih pobuna u ruralnim oblastima.[10]

Zbacivanje Sihanuka (1970)[uredi | uredi izvor]

Lon Nolov puč[uredi | uredi izvor]

Dok je Sihanuk bio van zemlje, u posjeti Francuskoj, antivijetnamski nemiri (polu-sponzorisani od strane vlade) su održani u Pnom Penu, za vrijeme kojih su ambasade Sjevernog Vijetnama i Fronta Nacionalnog Oslobođenja štrajkovale.[11][12] U odsustvu princa, Lon Nol nije učinio ništa da zaustavi ove aktivnosti.[13] Dvanaestog marta premijer je zatvorio luku Sihanukvil za Sjeverni Vijetnam i izdao im nemogući ultimatum. Sve sjevernovijetnamske/FNO snage da se povuku iz Kambodže u roku od 72 sata (do 15. marta) ili će se suočiti sa vojnom akcijom.[14]

Dana 18. marta 1970. Lon Nol je zatražio da se u Narodnoj skupštini glasa o budućnosti princovog vođstva nacijom. Sihanuk je svrgnut sa vlasti glasovima 92-0.[15] Heng Čeng je postao predsjednik Narodne skupštine, dok je premijer Lon Nol dobio vanredna ovlašćenja. Sirik Matak je zadržao funkciju potpredsjednika vlade. Nova vlada je naglasila da je prenos vlasti upotpunosti pravan i ustavan, a dobila je i priznanje većine stranih vlada. Bile su, i nastaviće se, optužbe da je američka vlada igrala ulogu u obaranju Sihanuka, ali jasni dokazi nikada nisu nađeni.[16]

Većina srednje klase i obrazovanih Kmera je postala umorna od princa i pozdravila je promjenu vlasti.[17] Pridružili su se vojsci, za koju je povratak na američku vojnu i finansijsku pomoć bio razlog za slavlje.[18] Nekoliko dana nakon njegovog svrgavanja, Sihanuk, sada u Pekingu, apeluje ljudima da se odupru uzurpatoru.[19] Demonstracije i nemiri su se dogodili (uglavnom u oblastima pod kontrolom NAV/FNO) ali je vlada opstala.[20] U jednom incidentu u Kampong Čamu 29. marta u razjarenoj gužvi je poginuo brat Lona Nola, Lon Nil, koji je pocijepao svoju jetru, skuvao je i pojeo.[18] Procjenjuje se da je tada 40.000 seljaka počelo da maršira na prijestonicu tražeći da se Sihanuk vrati. Oni su rastjerani, uz mnogo žrtava, od kontingenta oružanih snaga.

Masakr nad Vijetnamcima[uredi | uredi izvor]

Većina stanovništva, i urbano i ruralno, svoj bijes i frustracije su iskaljivali nad vijetnamskim stanovništvom zemlje. Lon Nol je pozvao 10.000 dobrovoljaca da povećaju brojnost loše opremljene armije Kambodže, koja ima 30.000 vojnika, ali je uspio da pretrpa vojsku sa preko 70.000 regruta.[21] Širile su se glasine da bi NAV mogao da organizuje ofanzivu čiji bi cilj bio Pnom Pen. Paranoja se povećavala i to je pokrenulo nasilne akcije protiv 400.000 etničkih Vijetnamaca u Kambodži.[18]

Lon Nol se nadao da bi mogao koristiti Vijetnamce kao taoce protiv aktivnosti FNO-a/NAV-a. Tada je počelo ubijanje. U gradovima i selima širom Kambodže, vojnici i civili su tražili svoje vijetnamske komšije kako bi ih ubili.[22] 15. aprila, tijela 800 Vijetnamaca su plutala niz Mekong u Južnom Vijetnamu.

Južni Vijetnam, Sjeverni Vijetnam i Front Narodnog Oslobođenja (FNO) oštro su osudili ove grozne akcije.[23] Lon Nol je u svom izvinjenju Sajgonu (tada glavnom gradu Južnog Vijetnama) rekao „da je bilo teško razlikovati Vijetnamske građane koji su bili Vijetkong i onih koji to nisu. Dakle, sasvim je normalno da je reakciju kambodžanskih vojnika, koji se osjećaju izdanim, teško kontrolisati“.[24]

FUNK i GRUNK[uredi | uredi izvor]

Iz Pekinga, Sihanuk je izjavio da je vlada u Pnom Penu reformisalna, i da je njegova namjera da se stvori Front nacionalnog ujedinjenja Kampučije (fran. Front Uni National du Kampuchea ili FUNK). Kasnije je rekao: „Ja nisam birao da li ćemo biti sa Amerikancima ili komunistima, jer sam smatrao da su to dvije opasnosti, američkog imperijalizma i azijskog komunizma. Lon Nol je bio dužan da izabere između njih“.[18]

Princ je tada bio u savezu sa Crvenim Kmerima, Sjevernim Vijetnamom, Patet Lao (komunistički pokret u Laosu) i Frontom za nacionalno oslobođenje Južnog Vijetnama. Petog maja uspostavljeni su FUNK i Kraljevska vlaa nacionalnog ujedinjenja Kampučije (GRUNK - Gouvernement Royal d'Union Nationale du Kampuchea). Sihanuk je preuzeo dužnost šefa države, imenovao Pena Nuta, jednog od njegovih najodanijih sljedbenika, za premijera.[18]

Hiju Samfan je određen za zamjenika premijera, ministra odbrane i vrhovnog komandanta oružanih snaga GRUNK (iako su stvarne vojne operacije u Režiji Pola Pota). Hu Nim je postao ministar informisanja, a Hu Jun preuzeo više odgovornosti kao ministar unutrašnjih poslova, komunalnih reformi i zadruge. GRUNK je tvrdio da to nije vlada u egzilu sve dok Hiju Samfan i pobunjenici nisu ostali u Kambodži. Sihanuk i njegovi lojalisti su ostali u Kini, iako je princ posjetio «oslobođena područja» u Kambodži, uključujući i Angkor Vat, u martu 1973. Ove posjete su se uglavnom koristile u predizborne svrhe i nisu imale uticaja na politička zbivanja.[25]

Pad Pnom Pena[uredi | uredi izvor]

Otkada su Crveni Kmeri pokrenuli suvosezonsku ofanzivu za zauzimanje opkoljenog glavnog grada 1. januara 1975. godine, Republika je bila u haosu. Ekonomija je propala, transportna mreža svedena na vazduh i vodu, žetve pirinača smanjene za četvrtinu, a zalihe slathovodnih riba (glavni izvor bjelančevina) su drastično opale. Cijene hrane su povećane za 20 puta od predratnog nivoa, a nezaposlenost se više nije ni mjerila.[26]

Posljednja ofanziva na Pnom Pen, april 1975.

Pnom Pen, koji je prije rata imao 600.000 stanovnika bio je preplavljen izbjeglicama, tako da je tih dana imao oko 2 miliona. Ovi bespomoćni i očajni civili nisu imali posao, hranu, sklonište i medicinsku njegu. Njihovo stanje (i stanje vlasti) se pogoršalo kada su Crveni Kmeri postepeno sticali kontrolu nad obalama rijeke Mekong. Njihove mine i pucnjava sa obale stalno smanjuju riječne konvoje koji donose zalihe hrane, goriva i municije iz Južnog Vijetnama, i polako izgladnjuju grad (90% republičkih zaliha su donošene konvojem). Nakon što je rijeka efikasno blokirana početkom februara, SAD su počeli donositi zalihe vazdušnim putem. To je postalo sve više rizično, jer su komunističke rakete i artiljerijska vatra stalno gađali grad i aerodrome.

Očajne, ali utvrđene, jedinice republičkih vojnika, od kojih je mnogima ponestalo municije, ukopali su se u okolini prijestonice i borili se sve dok ih Crveni Kmeri nisu pobijedili. Od posljednje sedmice marta 1975. oko 40.000 komunističkih trupa su opkolili grad i počeli sa dostavom udara milosrđa polovini republikanske vojske.[27]

Lon Nol je podnio ostavku i napustio zemlju 1. aprila u nadi da bi sporazumno rješenje i dalje bilo moguće ako je on odsutan sa političke scene. Vršilac dužnosti predsjednika postao je Saukam Hoj.

Dana 12. aprila, uz konstataciju da je sve izgubljeno (i bez obavještenja Kmerske vlade), SAD su evakuisale osoblje svoje ambasade helikopterom u operaciji Eagle Pull. 276 evakuisanih, uključujući i ambasadora Džona Gantera Dina, druge američke diplomate, v. d. predsjednika Saukama Hoja, više vladine zvaničnike Kmerske Republike i njihove porodice, i članove medija. Sve u svemu, 82 američka, 159 kambodžanskih i 35 ostalih državljana su evakuisani.[28] Iako su pozvani od strane ambasadora Dina da se priključe evakuaciji (i na iznenađenje mnogih Amerikanaca), princ Sisovat Sirik Matak, Long Boret, Lon Non (Lon Nolov brat), kao i većina članova kabineta Lona Nola su odbili ponudu.[29] Svi su odlučili da dijele sudbinu svog naroda. Njihova imena nisu objavljena na listama mrtvih i mnogi su vjerovali tvrdnjama Crvenih Kmera da bivši državni zvaničnici neće biti ubijeni, ali će biti dobrodošli da pomažu u obnovi Kambodže. Kasnije, pogubljeni su od strane Crvenih Kmera.

Nakon što su Amerikanci (i Saukam Hoj) otišli, sedam članova Vrhovnog komiteta, na čelu sa generalom Sakom Sucahanom su preuzeli vlast nad Republikom koja je bila u kolapsu. Do 15. aprila je i posljednja čvrsta odbrana grada je slomljena od strane komunista. U ranim jutarnjim satima 17. aprila komitet je odlučio da preseli sjedište vlade u provinciju Odar Minčaj na sjeverozapadu. Oko 10 časova na radiju se emituje glas načelnika generalštaba FUNK-a Meja Si Čana, naređujući svim snagama FUNK-a da prekinu paljbu jer su u toku pregovori za predaju Pnom Pena.[30] Rat je završen, ali užasni san Crvenih Kmera će se ostvariti u novoproglašenoj Demokratskoj Kampučiji. Trupe Crvenih Kmera su odmah počele nasilno prazniti grad, voziti stanovništvo u sela i ubijajući hiljade ljudi u tim procesima.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Ovu procjenu je dao princ Sihanuk nakon završetka sukoba. Pravi brojevi nikada neće biti poznati. Shawcross. str. 379
  2. ^ New York Magazine - Google Knjige
  3. ^ Isaacs, Hardy and Brown et al. str. 54-58.
  4. ^ Isaacs, Hardy and Brown. str. 83.
  5. ^ a b Lipsman & Doyle. str. 127.
  6. ^ Victory in Vietnam. str. 465, fn. 24.
  7. ^ Isaacs, Hardy and Brown. str. 85
  8. ^ Chandler 1991, str. 153–156.
  9. ^ Osborne, str. 187.
  10. ^ Chandler 1991, str. 157.
  11. ^ Shawcross, str. 118.
  12. ^ Deac, str. 56–57.
  13. ^ Lipsman & Doyle. str. 142
  14. ^ Sutsakhan, str. 42.
  15. ^ Lipsman & Doyle. str. 143
  16. ^ Shawcross, str. 112–122.
  17. ^ Shawcross, str. 126.
  18. ^ a b v g d Lipsman & Doyle. str. 144
  19. ^ Isaacs, Hardy and Brown. str. 90
  20. ^ Deac, str. 69.
  21. ^ Deac, str. 71.
  22. ^ Deac, str. 75.
  23. ^ Lipsman & Doyle. str. 145
  24. ^ Lipsman & Doyle. str. 146.
  25. ^ Chandler 1991, str. 228–229.
  26. ^ Lipsman & Weiss. str. 119
  27. ^ Snepp, str. 279.
  28. ^ Republikanski petogodišnju rat koštao je SAD oko milion dolara dnevno -ukupno $1,8 milijardu vojne i ekonomske pomoći. Operacija Freedom Deal koštala je dodatnih $7 milijardi. Deac. str. 221
  29. ^ Isaacs, Hardy and Brown. str. 111.
  30. ^ Ponchaud, str. 7.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Грађански_рат_у_Камбоџи&oldid=26226954”