Grb Tribalije

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Grb Tribalije
Detalji
Nosilacapokrifni (pripisani) grb
Srbije (Tribalije)
Štitglava vepra probodena strelom kroz razjapljene ralje

Grb Tribalije je apokrifni (pripisani) grb istoričarima nepoznate srednjovekovne teritorije Tribalije, za koju se veruje da je u tom periodu bila pod kontrolom srpskih vladara (careva). Iako je kod nas grb poznat pod ovim imenom, on se javlja i kao grb cara Srbije, grb Srpskog carstva, grb Velikog Srpskog vojvodstva, grb Srbije, grb Srbije pod Turcima, grb habzburške Srbije, grb Šumadije, te grb Braničeva. To je jedan od najstarijih heraldičkih prikaza koji se vezuje za Srbiju.

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Nastanak[uredi | uredi izvor]

Nastanak grba Turske Srbije nastaje u kontekstu zamiranja heraldike na teritoriji srednjovekovne Srbije i srpskih zemalja usled Osmanskih osvajanja. No, u ostatku Evrope ne prestaje heraldički interes za ovaj prostor, što se ugledalo u potrebi da se ovaj prostor, sada pod osmanskom vlašću, heraldički definiše, pri čemu, kako ističe srpski heraldičar Dragomir Acović, nije postojala ni sasvim jasna predstava o granicama ni o heraldičkom nasleđu te teritorije. Rezultat takvog stanja je bilo nastajanje niza heraldičkih apokrifa od kojih se jednim od najžilavijih pokazao grb pripisan srpskom caru (Von dem aller Durchleuchtigesten Kayser von Sirffey kako je označen u rukopisu Urliha fon Rihentala) sa motivom veprove glave ranjene strelom.[1]

Za širenje ovog heraldičkog apokirfa, do danas kako ističe Acović nedovoljno istraženog, su najzaslužnija tri dela, svako veoma popularno u svom vremenu iz kojih su se generacije heraldičara obaveštavale i izvodile sopstvene heraldičke vizije prošlosti sveta i Evrope. To su: spomenuti rukopis Urliha fon Rihentala „Hronika sabora u Konstanci 1414 do 1418“ (Ulrich von Richental, Chronik des Constanzer Concils 1414 bis 1418), rukopis Konrada Grinenberga (Conrad Grünenberg, Wappenbuch, delo iz 1483. godine) i opsculum Levinusa Hulzijusa iz 1596. godine.[2][3][4]

Prema mišljenju srpskog heradličara Aleksandra Palavestre[5][6], sa kojim se slaže i engleski istraživač Džon Gudol[7][8][a], motiv veprove glave mogao je nastati pogrešnom identifikacijom vučjeg motiva iz grba i čelenke Balšića.[8][5][6] Kako navodi Palavestra:

Nadalje kako ističe Palavestra, u prilog ovoj pretpostavci govori i grb Srbije iz Miltenberškog grbovnika gde se varira isti motiv, samo što je na crvenom polju upravo crna vučja glava, koju u usta pogađa zlatna strela sa srebrnim perima. U čelenci je vučja glava sa strelom kao u štitu, između dve crvene zastave na kojima su tri zlatna sokolarska praporca. Kako ističe ovaj heraldičar, s obzirom da je Miltenberški grbovnik mlađi od Rihentalovog, može se pretpostaviti da je postojao i neki stariji izvor, odakle su svi ovi heroldi — nezavisno — crpeli građu (možda i Grinenberg), ali da je autor Miltenberškog grbovnika tačnije protumačio predložak.[6]

Kako ističe Acović, nije naročito verovatno da bi do ovakve pogrešne identifikacije moglo doći u 15. veku. Praksa hipertrofije karakterističnih delova anatomije bila je, kako navodi ovaj heraldičar, poznata i na evropskom zapadu i u srpskim zemljama, o čemu svedoči nevešto predstavljen grb sa kamenog stuba iz Donjih Bakića kod Olova na kome se jedino raspoznaje monumentalna čelenka u vidu veprove glave, sa hipertrofiranim mandibularnim očnjacima.[8]

Premda pre Rihentala nigde poznat, nakon Rihentala grb sa veprovom glavom probodenom strelom postaje gotovo jedino heraldičko znamenje srpskih zemalja južno od Save i Dunava u evropskoj heraldici. Kako navodi Acović, gotovo je fascinantan stav na Zapadu po kojem je ovo znamenje nesporni grb Srbije pod Turcima, Turske Srbije, a da među bolje obaveštenim Južnim Slovenima nije postajala nikakva svest o postojanju ovog grba. Ni Ilirski grbovnici ni Mavro Orbini ne pominju taj grb, iako se od 1606. godine upravo to polje nalazi u velikom grbu cara Rudolfa II Svetog rimskog carstva. Prema ovom heraldičaru verovatno je, da je njegovo postojanje aktuelizovao heraldički rukopis Janeza Vajkarda Valvazora, koji se evidentno pozvao na grb onakav kakav je bio predstavljen na pečatu cara Rudolfa (vidljivo po poziciji veprove glave koja izrasta iz levog boka štita, umesto da je otrgnuta glava postavljena po desnoj kosini, kao kod Rihentala, ili sa izraženim vratom i obrnutim pravcem strele, kao kod Grineberga). Acović zaključuje da je iz ovog dela, Pavle Riter Vitezović došao na ideju da ovaj grb uvrsti u svoj ilirski korpus, pripisavši ga Tribaliji. Zaslugom njegove „Stematografije“, te srpske verzije ovog dela Hristofora Žefarovića, ovaj grb će tokom 18. i 19. veka doživeti neočekivan procvat, da bi u 20. veku bio potisnut, a u poslednjoj deceniji ovog veka doživeo svoju reafirmaciju kao deo nove teritorijalne heraldike regije Šumadije.[8] (v. opširnije ispod)

U ugarskoj heraldičkoj tradiciji[uredi | uredi izvor]

Srbija se u titulaturi ugarskih kraljeva spominje od 1203. godine — Hungarie, Dalmatie, Croatie, Rame, Servieque rex, a ova promena titule je dužna promeni zemlje koje su ugarski vladari u to vreme stekli.[9] Par vekova docnije, nakon Mohačke bitke i rasparčavanja Kraljevine Ugarske na tri dela, zemlje krune Svetog Stefana su nastavile i dalje da postoje, kao i njeni srednjevekovni simboli i tradicije bivše ugarske države. Premda je prethodna kraljevina faktički prestala da postoji, ovo je bilo moguće na zauzeće ugarske političke elite koja je u kompleksnom konfliktno-kompromisnom odnosu sa Habzburgovcima uspela da očuva institucije i spomenute tradicije stare ugarske kraljevine.[10]

Priroda spomenutog odnosa se, kako ističe mađarski istoričar Geza Palfi, sastojala od, sa jedne strane, Habzburgovaca kojima je nakon Mohača pripala tadašnja Kraljevina Ugarska i koji su isticanjem virtualnog jedinstva zemalja Krune Svetog Stefana, njenih tradicija i simbola, u evropskom kontekstu kao oblik političke propagande (gde je heraldici pripalo osobeno mesto) podizali svoj uticaj i prestiž u kontekstu povećanog rivalstva evropskih dinastija za zemlje i teritorije; sa druge strane ugarski staleži su insistiranjem na ovom nasleđu pokušali da prikažu da u sastav Habzburške monarhije nije ušla tek neka nova zemlja, nego svojevrsna evropska mala imperija koja bitno podiže ugled Habzburške monarhije, te polaže i pravo na zemlje Krune koji se nisu nalazili pod njihovom vlašću tj. bili pod vlašću Osmanlija ili u vazalnom odnosu prema njima kao Transilvanija. Osim toga stare ugarske elite su u novom kontekstu kroz isticanje simbola Krune Svetog Stefana se naslanjali na njeno mitsko značenje kao krune ugarske feudalne „nacije“ čiji su oni predstavnici a u kontrastu sa habzburškim vladarom koji je živeo u inostranstvu.[11][12]

Osim titule u imenu kralja, gde su Habzburgovci kao novi ugarski kraljevi preuzeli i njihovu titulaturu, pa tako i kao kralja Srbije, svoj prestiž Habzburški vladari su, u dogovoru sa ugarskim staležom, manifestovali i u domenu heraldike.[13][12] Grb Srbije se ovde, u opisanom obliku veprove glave probodene strelom, počeo pojavljivati na carskim i kraljevskim pečatima i na posebnim krunidbenim zastavama,[13][12] kao i na krunidbenom novcu.[14]

Premda su koristili titulu u kojima se pominjala Srbija, iz prva Srbija na carskim habzburškim pečatima i krunidbenim zastavama nije bila prikazana. Ovo je promenjeno u periodu 1550. — 1570. godina, te ja tako na krunidbi Maksimilijana 8. septembra 1563. i Srbija, zajedno sa Mađarskom, Dalmacijom, Hrvatskom, Slavonijom, Bosnom i Bugarskom bila predstavljena posebnom zastavom. Predstavljanje Srbije je opetovano, sada samo na zajedničkoj zastavi sa Bosnom, Kumanijom i Bugarskom, na sahrani Ferdinanda avgusta 1565. godine u Beču. Kada je Maksimilijan umro 1576. godine, došlo je do pripreme u Beču za novi carski pečat za Rudolfa na kojem se, za razliku od ranije gde je bila spomenuta samo u tituli, sada našla i heraldička predstava Srbije, što je bilo i logično jer je Srbija bila predstavljena posebnom zastavom prilikom njegove krunidbe u Požunu 1572. godine. Predstavljanje Srbije, zajedno sa ostalim zemljama Krune Svetog Stefana će opstati sve do 1916. godine prilikom krunidbe poslednjeg ugarskog kralja, a ovi grbovi uključiv i grb Srbije su se često pojavljivali kroz naredne vekove na slikama iz 17. veka, almanasima, tezama studenata Univerziteta u Trnavi, te na grbovima na pogrebnim ceremonijama mađarskih aristokrata.[15][16]

U srpskoj crkvenoj heraldici[uredi | uredi izvor]

Ustanička Srbija[uredi | uredi izvor]

Kroz XX vek do danas[uredi | uredi izvor]

Istorija grba[uredi | uredi izvor]

Grb cara Srbije, praški prepis Hronike sabora u Konstanci
Grb Tribalije u Stematografiji

Prvi poznati primer ovog apokrifa se pojavljuje u Hronici sabora u Konstanci iz 1415. godine, gde se isti naziva grb cara Srbije. U tom prikazu nije precizirano da li se grb odnosi na vladarsku insigniju samog vladara (cara), ili je to grb celog Srpskog carstva (koje se tad pominje), ili je to ipak grb samo neke od pokrajina kojom je taj vladar upravljao. Takođe, grb sa istim motivom se pojavljuje i na jednom grbu despota Stefana Lazarevića. Nakon ovog, grb se pojavljuje i u nekoliko drugih grbovnika zapadne Evrope, gde se isti naziva grb Srbije, grb cara Srbije ili grb Tribalije. Teritorija na koju se grb odnosio uvek je uzimana ona južno od Save i Dunava, koja je u međuvremenu potpala pod Turke, pa se odnoseća teritorija kasnije, u dostupnim izvorima najčešće naziva Srbija (Sirfö, Sirffey, Sirffei, Serfiia, Servia, Szerborszag), Srbija pod Turcima (Servia detto da Turchi),[25] ili Tribalija (Trivalija).[26] Razvojem srpske heraldike tokom 18. i 19. veka, za ovaj grb će se ustaliti ime baš po ovoj fiktivnoj pokrajini - grb Tribalije.

Većina heraldičara se slaže u oceni da je padom srpskih zemalja pod Turke u 15. veku, na prostoru ovih zemalja prestala da se primjenjuje stara srpska heraldika, zastave i grbovi sa motivima dvoglavog orla i srpskog krsta. Međutim, to u ostatku Evrope nije značilo i potpuno zamiranje heraldičkog intersa za srpske zemlje. Taj interes se ogledao u nastojanju da se teritorija nekadašnje Srbije herladički definiše, pri čemu nije postojala sasvim jasna predstava ni o granicama, ni o stvarnom heraldičkom nasleđu te teritorije. Posledica toga bila je nastajanje niza heraldičkih apokrifa, od kojih se najžilavijim pokazao grb pripisan srpskom caru (Von dem aller Durchleuchtigesten Kayser von Sirffey, kako je označen u Rihentalovom rukopisu) sa motivom veprove glave ranjene strelom. Širenje tog apokrifa jedan je od nedovoljno istraženih fenomena, za koji su iznad svega zaslužna tri dela[b], izvanredno popularna u svom vremenu, iz kojih su se generacije heraldičara obaveštavale i iz njih izvodile sopstvene heraldičke vizije evropske i svetske prošlosti.[27]

Od vremena Rudolfa II velika titula careva Svetog rimskog carstva sadrži i odrednicu Veliki vojvoda Vojvodstva Srpskog. Heraldički ovu titulu zastupa glava vepra probodena strelom kroz razjapljene ralje. Najlepši umetnički prikaz ovog heraldičkog motiva izrezao je u drvetu oko 1602. godine Andreas Šprenger za nadvojvodu Maksimilijana III od Tirola. Kasnije će taj isti grb, izmenjenih boja biti prihvaćen i u samoj Srbiji kao grb Tribalije (ili Trivalije, grb Šumadije), a u Velikom grbu Austrijskog carstva će se javljati i kasnije (1808. i 1836. godine).[28]

Grb habzburške Kraljevine Srbije
(1718—1739)
Grb Karađorđeve Srbije (detalj)
(1804—1813)

Grb habzburške Srbije[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Grb habzburške Srbije

Osim kod pretendenata na srpske zemlje pod Turcima, ovaj grb će se u dva navrata pojaviti i kao zvanični grb Srbije. Formiranjem Kraljevine Srbije (1718—1739), motivi ovog grba, sa nešto izmenjenim oblikom štita, postaće i zvaničan grb nove habzburške pokrajine. Nakon ponovnog pada ove pokrajine pod Turke, grb će se ponovo pojavljivati kod mnogih evropskih pretendenata na bivšu pokrajinu, ali će se grb skoro isključivo nazivati grb Srbije.

Grb Karađorđeve Srbije[uredi | uredi izvor]

Izbijanjem Prvog srpskog ustanka, grb Tribalije će postati i deo ustaničke ikonografije, naročito na vojvodskim zastavama i pečatima. Poznati heraldičar Aleksandar Solovjev ovako opisuje ustaničku heraldiku:
„... na pečatu Praviteljstvujuščeg Sovjeta sa datumom 1804, nalaze se dva grba: grb Srbije i grb Trivalije. Ovaj grb Trivalije — veprova glava sa ubodenom strelom, imao je veliki uspeh u to doba. Grb je dosta nejasnog porekla. Javlja se po prvi put u čuvenom grbovniku Ulriha Rihentala iz Konstance 1415. godine, kao grb Srpskog carstva («das Kaisertum der Sirfie»). Ipak pošto u ono doba nije bilo Srpskog carstva, a isti Rihental donosi i tačan grb despota Stefana, sasvim je zagonetno, otkud mu ta veprova glava koja se nigde ne nalazi u srpskim srednjevekovnim spomenicima. Ali u Ugarskoj ovaj grb javlja se docnije kao znak pretenzija Ugarskih kraljeva na Srbiju, između drugih „zahtevnih grbova“ (Anspruchswappen). Po prvi put vidimo ga na krunidbenom novcu cara Matije II i Ferdinanda II, a zatim i na jednoj od zastava u krunidbenoj povorci 1655. godine, Pavle Riter, a za njim Žefarović, donose ovaj znak kao grb Tribalije. Ovo je sasvim proizvoljna kombinadija Riterova, koju on sam objašnjava time što su se „ugarski kraljevi služili na pečatima starijim znakom Tribala za Kraljevinu Srbiju i Rašku. Sedište je njihovo (Tribala) nekad ovde bilo, i istočno-rimski carevi su srpske vladare zvali — Tribalskim kraljevima.[29][30][31]

Iako se radi o istom motivu, neki detalji na ustaničkom grbu će se razlikovati od svih prethodnih. Glava vepra će biti ranjena strelom u čelo (ne u ralje), a polje štita (pozadina) će biti plave boje. U to vreme, ovaj grb se smatrao heraldičkih simbolom Šumadije i Braničeva.[32]

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Tokom celog ovog perioda grb se javlja sa nekim različitim detaljima i različitim imenima, ali se uvek vezuje za Srbiju ili Tribaliju i pri tom se zasigurno odnosi na istu teritoriju južno od Save i Dunava. Međutim, u Minsterovoj (Sebastiano Münster) „Kosmografiji“ iz 1552. godine, ovaj grb je potpisan kao grb Persijskog carstva. Druga zanimljivost se odnosi na krunu koja se kasnije pokazuje na grbu. Iako je grb cara Srbije, prvi naziv ovog apokrifa, ovaj grb je u različitim grbovnicima predstavljen različitim krunama (počev od kneževske, preko kraljevske, pa sve do carske i despotske).

Teorije o poreklu grba[uredi | uredi izvor]

Grb Balšićke Zete (ranija verzija)
Grb Balšićke Zete (kasnija verzija)

Prema mišljenju Aleksandra Palavestre[6], sa kojim se claže i Džon Gudol[33][v], motiv veprove glave mogao je nastati pogrešnom identifikacijom vučjeg motiva iz grba i čelenke Balšića.[g] U svakom slučaju, činjenica je da ga pre Rihentala nigde ne nalazimo, a da posle Rihentala u evropskoj heraldici gotovo jedino taj grb i nalazimo kao heraldičko znamenje srpskih zemalja južno od Save i Dunava. Manje heraldičke razlike između predstava koje se nalaze u izvorima (čak i kada su iz heraldičkog aspekta izuzetno zanimljive, kao što je različit smer strele u čeljustima vepra kod Rihentala i kod Grinenberga[d]) ne menjaju ništa na stvari. Ono što se čini fascinantnim, jeste stav na Zapadu po kome je ovaj grb nesporno znamenje onog dela Srbije koji je pod Turcima, i gotovo savršenog odsustva bilo kakve svesti o postojanju tog grba čak i među bolje obaveštenim Južnim Slovenima.

Ni Ilirski grbovnici ni Mavro Orbini ne pominju taj grb, iako se od 1606. godine upravo to polje nalazi u velikom grbu cara Rudolfa II. Izgleda da je njegovo postojanje aktuelizovao Valvazarov heraldički rukopis[35], koji se evidentno pozvao na grb onakav kakav je bio predstavljen na pečatu cara Rudolfa (što se vidi po poziciji veprove glave koja izrasta iz levog boka štita, umesto da je otrgnuta glava postavljena po desnoj kosini, kao kod Rihentala, ili sa izraženim vratom i obrnutim pravcem strele, kao kod Grineberga). Biće da je otuda Riter došao na ideju da ovaj grb uvrsti u svoj ilirski korpus, pripisavši ga Tribaliji.[đ]. Zaslugom njegove Stematografije, kao i Žefarovićeve srpske verzije tog dela, grb sa veprovom glavom doživeće neočekivani procvat tokom 18. i 19. veka, da bi u 20. veku bio potpuno potisnut, a obnovu dočekao u poslednjoj deceniji tog veka postavši deo nove teritorijalne (municipalne) heraldike Šumadije.[8]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Istorijski primeri[uredi | uredi izvor]

Jedna od najstarijih i najlepših predstava grba je na drvenim modelima (tablama) za štampanje ili otiskivanje na tapiserijama Andreasa Špenglera, koje se čuvaju u zbirci Austrijskog carskog doma. Table su nastala u prvoj četvrtini 17. veka (između 1602. i 1618); seriju od 34 heraldičke table verovatno je naručio tirolski nadvojvoda Maksimilijan III.[36][6]

Primeri iz srpske municipalne heraldike[uredi | uredi izvor]

Ovaj motiv kasnije su uneli na svoj grb i gradovi Kragujevac, Velika Plana, Topola, Lapovo i beogradske opština Voždovac i opština Barajevo . Na grbu Kragujevca je na srebrnom polju crna otrgnuta glava vepra, zlatno oružana, crvenog jezika, ranjena u čelo po kosini crvenom strelom. Kod grba Velike Plane se pojavljuje veprova glava ranjena strelom, na plavom i strela je zlatne boje, a grbu Voždovca je strela crvene boje. Na grbu opštine Topola je predstavljen medaljon oko vrata desnog orla na kome je na plavom polju crna veprova glava zlatno oružana pogođena zlatnom strelom. Na grbu opštine Lapovo je predstavljen vepar ranjen u čelo po kosini zlatnom strelom. Ranjeni divlji vepar je apokrifni grb Srbije, kasnije dodeljen Šumadiji (šumovitoj zemlji), gde se Lapovo nalazi. Na grbu Barajeva je na belom polju crna otrgnuta glava vepra, crvenog jezika, ranjena u čelo po kosini crvenom strelom.

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Isti autor upozorava da se u rukopisu Armorial Miltenberg, na listu 105, nalazi važna predstava upravo ovog grba (u kome on konzistentno prepoznaje vučju glavu umesto veprove), i čiji blazon - sa sve čelenkom - daje kako sledi: Gules a wolf's head Sable pierced in the mouth by an arrow Gold featgered Silver; Crest: a wolf's head as in the arms between 2 flags Gules charged with 3 hawk's bells and the staves Gold.[8]
  2. ^ To su, hronološki gledano, rukopisi Ulriha fon Rihentala (Ulrich von Richental, Chronik des Constanzer Concils 1414 bis 1418) i Konrada Grinenberga (Conrad Grünenbergs, Wappenbuch, impozantno delo iz 1483. godine, koji je izdavao sa komentarima Graf von Stillfried-Alcantara u Gerlicu 1875—1883), kao i opusculum Levinusa Hulziusa iz 1596.[1]
  3. ^ Isti autor upozorava da se u rukopisu Armorial Miltenberg, na listu 105, nalazi važna predstava upravo ovog grba (u kome on konzistentno prepoznaje vučju glavu umesto veprove), i čiji blazon - sa sve čelenkom - daje kako sledi: Gules a wolf's head Sable pierced in the mouth by an arrow Gold featgered Silver; Crest: a wolf's head as in the arms between 2 flags Gules charged with 3 hawk's bells and the staves Gold.[8]
  4. ^ Nije naročito verovatno da bi do ovakve pogrešne identifikacije moglo doći u 15. veku. Praksa hipertrofije karakterističnih delova anatomije bila je poznata i na evropskom zapadu i u srpskim zemljama, o čemu svedoči nevešto predstavljen grb sa kamenog stuba iz Donjih Bakića kod Olova na kome se jedino raspoznaje monumentalna čelenka u vidu veprove glave, sa hipertrofiranim mandibularnim očnjacima.[8]
  5. ^ Kod Grinenberga strela je okrenuta u polje, ona izleće iz veprovih čeljusti, dakle obrnuto nego u Rihentala, gde srebrna strela vepra pogađa u usta. Docnije, u XVIII veku, pod uticajem Riterove i Žefarovićeve Stematografije, veporva glava prikazivana je probodena strelom kroz teme. Boja ovog grba vremenom je varirala, verovatno zato što je kod Rihentala i Grinenberga, strogo heraldički gledano, nepravilna (crna glava na crvenom polju narušava pravilo da boja ne sme doći na boju, nego na metal - srebro ili zlato i obrnuto). Tako je valjda u želji da ispravi heraldičku nepravilnost Pavao Riter Vitezović postavio crnu veprovu glavu u srebrni štit kao grb Tribalije (Šumadije), a povodeći se za njim Žefarović takođe. Kasnije, na nekim ustaničkim zastavama početkom XIX veka, srebrno polje postaje plavo, pa se tako crna veprova glava javlja na plavom štitu[34] (vidi galeriju).
  6. ^ Više o ovom videti u: S. Novaković, Heraldički običaji u Srba 1982. i A. Solovjev, Istorija srpskog grba i drugi heraldički radovi, Pravni fakultet-Dosije-BMG, Beograd, 2000, sa komentarima A. Palavestre.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Acović 2008, str. 245.
  2. ^ Acović 2008, str. 245, 250.
  3. ^ Palavestra 2000, str. 106.
  4. ^ Palavestra 2010, str. 21.
  5. ^ a b v Palavestra 2000, str. 107.
  6. ^ a b v g d Palavestra 2010, str. 22.
  7. ^ Goodall 1995, str. 276.
  8. ^ a b v g d đ e ž Acović 2008, str. 250.
  9. ^ Živković 2004, str. 153–154.
  10. ^ Pálffy 2009, str. 193.
  11. ^ Pálffy 2009, str. 193–196.
  12. ^ a b v Pálffy 2014a, str. 332.
  13. ^ a b Pálffy 2009, str. 195.
  14. ^ Solovjev 2000, str. 55.
  15. ^ Pálffy 2009, str. 197–200.
  16. ^ Pálffy 2014a, str. 333–334.
  17. ^ Posse 1912, str. tabela 39.
  18. ^ Posse 1912, str. tabela 44.
  19. ^ Posse 1912, str. tabela 46.
  20. ^ Posse 1912, str. tabela 52.
  21. ^ Posse 1912, str. tabela 58.
  22. ^ Posse 1912, str. tabela 66.
  23. ^ Posse 1912, str. tabela 67.
  24. ^ Posse 1912, str. tabela 73.
  25. ^ Acović 2008, str. 229.
  26. ^ Hristofor Žefarović i Toma Mesmer: „Stematografija“
  27. ^ Acović 2008, str. 245–250.
  28. ^ Dragomir Acović: „Monarhija kroz vekove“
  29. ^ Aleksandar Solovjev:Istorija srpskog grba i drugi heraldički radovi, Pravni fakultet-Dosije-BMG, Beograd, 2000
  30. ^ Stojan Novaković:„Heraldičkim običajima kod Srba“, 1982.
  31. ^ Aleksandar Vasiljevič Solovjev: Istorija srpskog grba, Srpska misao, 1958. 158 stranica
  32. ^ Dimitrije Ruvarac: „Grb Tribalije, Braničeva, Šumadije“, Zemun 1895.
  33. ^ John A. Goodall, An Illyrian Armorial in the Society's Collection, The Antiquarian Journal, Vol. 75, 1995, 276. str.
  34. ^ Palavestra 2010, str. 21–22.
  35. ^ Johann Weichard Valvasor, Bartholomeus Ramschissl, Opus insignium armorumque Regum et Regnorum nec non tam aliorum quam et Carniolae Principum, Baronum, nobelium, civuitatem et oppidarum, etc. etc. 1687-1688, Slovenska akademija znanosti i umetnosti, Ljubljana 1993.
  36. ^ Acović 2008, str. 246.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Grbovnici, katalozi i drugi rukopisi[uredi | uredi izvor]

Knjige i naučni članci[uredi | uredi izvor]

Спољашње везе[uredi | uredi izvor]

Грб Трибалије на Викимедијиној остави.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Грб_Трибалије&oldid=27553522”