Gušenje, asfiksija, glad za kiseonikom (od grč.речи ἀ — „без“ и σφύξη — „пулса“, буквално — „одсуство пулса“), (lat.asphyxia), prema medicinskoj definiciji, stanje je poremećene razmene gasova pre, za vreme, neposredno posle rođenja, ili u kasnijem životu nakon povreda i drugih poremećaja. [3]Karakteriše se progresivnim smanjenjem parcijalnog pritiska kiseonika, porastom parcijalnog pritiska ugljen-dioksida i padom pH vrednosti u krvi.[4][5] Vrsta asfiksije je gušenje pri gutanju, što zahteva hitnu prvu pomoć (pročitajte u nastavku).
Otprilike jedna četvrtina smrtnih slučajeva izazvana gušenjem dogodi se pre prve godine, što ovo stanje čini jednim od vodećih uzroka smrti za bebe mlađe od jedne godine.
Utvrđivanje uzroka smrti nakon gušenja često je izazov za medicinskog istražitelja ili mrtvozornika. Kako možda neće biti vidljivih rana na telu možda će biti potrebno da mrtvozornik uradi dodatne testove.[6]
Kao pojam, asfiksija je izveden iz grčkih reči ἀ-σφύξη koje u bukvalnom prevodu znači „zaustavljanje pulsa ili bez pulsa“. Ovaj termin se odnosi na multi-etiološki skup faktora u kojima postoji neadekvatna isporuka, unos i/ili korišćenje kiseonika u tkivima/ćelijama organizma, najčešće praćena zadržavanjem ugljen-dioksida.
Iako se nedostatak kiseonika može javiti u mnogim bolestima zbog neadekvatne apsorpcije i/ili isporuku kiseonika (npr, hronična opstruktivna bolest pluća), pojam asfiksija koristi se da označi ona stanja koja su povezani sa; poremećajima koncentracije gasova u atmosferi i mehaničkim i hemijskim učincima koji direktno dovode do ovog poremećaja.
Gušenje
Nedostatka kiseonika i pojava viška ugljen-dioksida u krvi i tkivima, nakon kompresije disajnih puteva izazvanim davljenjem (npr vešanjem), zatvaranjem lumena disajnih puteva edemom sluzokože ili aspiracijom stranog sadržaja ili predmeta, drastičan pad pritisak u veštačkoj atmosferi (u barokomorama, kesonima, podmornicama ili respiratornom sistemu za veštačko disanje npr kod ronilaca) itd.
Animacija normalne oksigenacije
Glad za kiseonikom
Nedostatak kisonika koji se razvija kao rezultat fizičkih uticaja, ometanja disanje, sa pratećim akutnim poremećajima centralnog nervnog sistema i cirkulacije krvi ... ili prestanak spoljašnjeg disanja izazvan mehaničkim uzrocima, što ima za posledicu otežani ili potpuni prestanak dotoka kisonika u organizam i akumulacije ugljen-dioksida u njemu.
Prema podacima Centra za kontrolu i prevenciju bolesti (CDC) o mnogobrojnim uzrocima smrti u SAD, u periodu od 1999. do 2004. godine, kod oko 20.000 slučajeva neakcidentalna smrt uzrokovana je različitim vrstama mehaničkih gušenje, kao što su utapanje, vešanje, davljenje i gušenje.[7]
Životna dob
Uzroci smrti, kao posledica gušenja ili asfiksije, različito su zastupljeni među starosnim grupama:[8]
Utopljenja su najčešći uzrok smrti izazvana gušenjem u starosnoj grupi od 1 do 4 godine.
Strangulacijom ili stazanjem izazvana vešanja, davljenja i ugušenja najčešća su u starosnoj grupi od 35 do 44 godina.
Apiraciona asfiksija najčešća je kod novorođenčadi i male dece. Njena učestalost je 6/1000 živorođenih novorođenčadi.
Samoubistva
Samoubistva izazvana vešanjem relativno su retka i čini manje od 5% slučajeva ubistava širom SAD. Ona se po rangu nalaze iza povreda nanetih vatrenim oružjem, oštricom mehaničkog oruđa ili sečiva, i povreda nanetih tupim predmetom.[9]
U Srbiji najčešći način izvršenja samoubistva je vešanjem ili gušenjem i skokom sa visine. U ostale načine spada utopljenje, trovanje lekovima ili drugim otrovnim sredstvima (na selu su to pesticidi ili kiseline i baze), direktan kontakt sa izvorima električne energije i jako retko samospaljivanjem. Pri tom, muškarci u Srbiji najčešće izvršavaju samoubistvo vešanjem, davljenjem i gušenjem, a na drugom mestu je vatreno oružje.[10]
Disanje ili respiracija su složeni fiziološki procesi koji se odvijaju u nekoliko faza. Normalni redosled je sledeći:
Iz životne sredina kiseonik dospeva u pluća procesom razmnene gasova (ventilacija).
Kiseonik u plućnim alveolama iz vazduha difunduje u krv (proces razmene gasova u plućima).
Krv, koja cirkuliše kroz krvni sistema donosi kiseonik do tkiva (proces transporta gasova).
Ćelije preuzimaju kiseonik iz krvi i koriste ga za proizvodnju energije.
Ćelijskim disanjem stvara se ugljen-dioksid, koji potom putuje, povratno od kretanja kiseonika, i eliminiše se iz tela preko pluća procesom (izdisanje).
Normalno disanje podrazumeva prohodne disajnih puteve, i očuvanu funkciju grudnog koša da stezanjem međurebarnih mišića i funkcijom dijafragme nastaje promen zapremine pluća, koja u vidu „meha“ usisavaju i izduvavaju vazduh. Poremećaji koji na bilo koji način remete gorenavedene mahanizme mogu rezultovati asfiksijom.
Nedovoljna količine kiseonika u atmosferi ili pad parcijalnog pritiska kiseonika u udahnutom vazduhu, ima za posledicu smanjenje oksigenacije hemoglobina u plućnim kapilarima.[12]Kod ovog poremećaja u svim etapama transporta kiseonika u organizmu njegove vrednosti su smanjene, tj značajno su niže od fizioloških, navedenih u donjoj tabeli, i kod asfiksije mogu nastati zbog zagađenja atmosfere izduvnim gasovima, parama, dimom i drugim isparenjima, u toku boravka na visokim planinama ili u atmosferi, u toku incidenata u rudnicima i podzemnim jamama, u vazduhoplovstvu, kosmičkim letovima, podvodnim aktivnostima, ali i zbog povreda i drugih mehaničkih zapušenja usta i nosa ili stazanja disajnih puteva.[13]
Koncentracija gasova u vazduhu i krvi
Gas
Vazduh atmosfera — alveole (parcijalni pritisak u kRa)
Mozak je organ najosetljiviji na nedostatak kiseonika (hipoksiju) i obično obuhvata proces zastoja respiracije sa bradikardijom/asistolijom zbog hipoksijom indukovane disfunkcije na nivou disajnog (respiratornog) centra u moždanom stablu.[14][15] Pojedinci sa komorbiditetom kao što su srčane bolesti najčešće imaju manju tolerananciju na hipoksiju, tako da i relativno manje epizoda hipoksije mogu pogoršati postojeće stanje bolest i, ponekad, izazovati smrtonosne poremećaje srčanog ritma. Asfiksiaa povezana sa acidozom(respiratorna i ili metaboličklj) može takođe imati teške štetne posledice na disanje.[16]
Uloga tkivne hipoksije
Tkivna hipoksije može nastati iz nekoliko osnovnih razloga.
Prvo, zbog nedovoljnog sadržaja kiseonika unutar arterijske krvi, iako je krvni protok normalan. Ovo se obično dešava kada se udiše vazduh sa smanjenim pritiskom kiseonika u atmosferi.
Drugo, ako je protok kisonika u krvi normalan; međutim, krv ne oslobađa kiseonik adekvatno, ili ćelije ga adekvatno ne koriste. Hemijska asfiksija kao što je trovanje ugljen-monoksidom i cijanidima nastaje na ovaj način.
Treće, količina kiseonika je normalno, ali postoji ograničenje protoka krvi kroz organe/tkiva, što ima za posledicu, nedostatak dopremanja kiseonika i eliminaciju ugljen-dioksida.
Uloga ograničenog protoka krvi
Ograničen protok krvi do mozga je najvažnija karakteristika asfiksije usled vešanja ili davljenja. Postoji značajna razlika u vrednostima sila potrebnih da zatvore disajne puteva i ograničen protok kroz karotidne krvne sudove vrata. Kompresija krvnih sudova vrata je dovoljna da izazove nesvesticu i smrt, tako, da mogu nastati i bez značajne kompresije ili suženja disajnih puteva.
Vrednost pritiska koji na nekim anatomskim strukturama mogu da izazovu gubitak svesti i smrt
U uzroke nenasilog gušenja ili asfiksije spadaju bronhijalna astma, hronična opstruktivna bolest pluća, alergijski edem ždrela i grknjana i druge akutne bolesti.[18]
Posturalna ili poziciona asfiksija je uzrokovana položajem tela ili dela tela koji dovodi do ograničavanja disajnih puteva, vaskularnog kompromisa ili zamora pri disanju (npr. naopačke suspenzije tokom dužeg perioda). Često kod takvih osoba postoji određeni stepen fizičkog i/ili mentalnog oštećenja bilo zbog traume ili zbog intoksikacije.
Ovaj oblik asfiksije nastaje kao posledica kompresija na predeo vrata, grudnog koša i trbuha masivnim predmetima u domaćinstvu i industriji, motornim vozilima (u saobraćajnim udesima), srušenim objekatima (nakon zemljotresa, cunamija ili ratnih dejstva), gaženjem (stampedom, mase ljudi ili životinja) itd.[19][20]
Aspiracionu asfiksiju može biti posledica udisanje tečnosti ili stranih tela, u toku bolesti ili povrede, i ne tako često završava smrtnim ishodom, ako se pacijentu blagovremmeno ne ukaže prva pomoć.[21]
Kod odraslih osoba najčešće nastaje nakon udisanja bolusa hrane ili drugog stranog materijala (npr povraćanog sadržaj stomaka), krvi ili krvnog ugruška nakon traume glave i vrata, a kod dece nakon udisaja delova ihračaka, zrnevlja i drugih predmeta.
Ovaj oblik asfiksije čest je kod novorođenčadi u prvim minutima života, zbog aspiracije plodove vode tokom porođaja ili zbog nepotpunog udaha deteta, po izlasku u spoljašnju sredinu.
Kombinacija hemijske i ekološke asfiksije usled trovanja ugljen-monoksidom kao rezultat upotrebe dizel generatora u zatvorenom prostoru.
Posebna vrsta aspiracione asfiksije, koja je definisana na Svetskom kongresu medicine 2002. godine je davljenje u tečnostima, koje dovodi do oštećenje respiratornog trakta.
Kada je atmosferski kiseonik nedovoljne koncentracije u udahnutom vazduhu bilo zbog isključenja, iscrpljivanja ili izmeštanja, može doći do gušenja životne sredine.
Traumatska asfiksija je verovatno mnogo češća nego što pokazuje hirurška literatura i uvek je treba imati u vidu kao moguću komplikaciju povreda grudnog koša i trbuha. Ona nastaje usled teške povrede prignječenja koja uzrokuje iznenadnu kompresiju grudnog koša.[23][24][25][26][27][28]
Hemijska asfiksija uključuje reakciju između hemikalije i tkiva/ćelije koja dovodi do ometanja uzimanja, oslobađanja i/ili korišćenja kiseonika. Primeri hemijskih sredstava za gušenje uključuju ugljen monoksid, cijanid i vodonik sulfid.
Opstruktivna asfiksije nastaje kao posledica zatvaranja ili opstrukcije disajnih puteva.[29] U ovaj oblik spadaju utapanja u vodi ili drugim tečnostima, udisanja stranih tela, koja mogu dovesti do zatvaranje protoka vazduha kroz otvore za disanje.[30] Ovaj oblik gušenja uključuje i blokadu unutrašnjih disajnih puteva (zadnjeg ždrela, larinksa, traheje i/ili bronhija) stranim predmetom (npr. balonom igračka zaglavljen u disajne puteve deteta, bolusom hrane zaglavljene u epiglotis).
Strangulaciona asfiksija
Vešanjem izazivana asfiksijaAsfiksija izazvana pritiskom telaSituacije u toku kojih može nastati asfiksija tečnostima u dece
Strangulaciona asfiksija ili zadavljenje, nastaje kao posledica kompresije krvnih sudova i disajnih puteva vrata i najčešće je izazvana davljenjem - vešanjem omčom[31] ili davljenjem rukama.[32]
Primena sile na predeo vrata koja nije rezultat dejstva težine tela žrtve definiše sa kao davljenje. Davljenje može biti:
Davljenje rukama. U ovom nasilnom aktu davitelj koriste ruke za stezanje vrata žrtve. Ono je u literaturi poznato i kao „zadavljenje“.
Ligatura vrata Ovaj nasilni akt izvodi se primenom predmeta kao što su kabl, žica, krpa, i slično, za stezanje vrata, ili jarmom (korišćenjem podlaktice) za pritisak na vrat.
Asfiksija usled gušenja
Ovaj oblik asfiksija može nastati nakon stavljanja na glavu, plasitične vreće, jastuka i slično, ili u toku seksualnog čina nenamernim i nekontrolisanim pritiskom tela na vrat, predeo lica ili grudni koš.
Autoerotska asfiksija
„Ropstvo“ ili (engl.Cross-dressing) može biti uzrok asfiksije
Autoerotska asfiksija oblik je gušenja i nenamerno izazvane smrti sopstvenim aktivnostima ili uz pomoć aparat ili tehnika koje se koristi za poboljšanje seksualne stimulacije. Prema istraživanjima skoro sve osobe su muškog pola.[33]
Ropstvo (engl.Cross-dressing), jedan je od uobičajenih i najčešćih načini kojim se može izazvati autoerotska asfiksija (vidi sliku).[34]
kvadriplegiju (bez dokaza o povredi kičmene moždine)
komu.
Dok kliničke manifestacije traumatske asfiksije mogu biti prilično dramatične, morbiditet i mortalitet su generalno posledica povezanih povreda. Za one osobe koje prežive početnu traumatsku povredu, dramatične kliničke manifestacije se obično rešavaju bez neuroloških posledica.
Terapija se primarno zasniva na uklanjanju uzrok koji je doveo do asfiksije kao što su npr. kompresije disajnih puteva izazvanim davljenjem (npr vešanjem), zatvaranjem lumena disajnih puteva edemom sluzokože ili aspiracijom stranog sadržaja ili predmeta, drastičan pad pritisak u veštačkoj atmosferi (u barokomorama, kesonima, podmornicama ili respiratornom sistemu za veštačko disanje npr kod ronilaca) itd.[43]
Ukoliko nastane respiratorni arest (prestanak disanja) sprovodi se kardiopulmonalna reanimacija.
U slučaju disfunkcije pluća i nedostatka rada srca, izazvanog asfiksijom kod pacijenta se sprovodi reanimacija istovremenom primenom dva manevra:
Veštačkog disanja, koje se sprovodi usta na usta ili usta na nos (kao sto je gore opisano).[45]
Masaže srca, koja se sprovodi tako što se dlan jedne ruke postavi na donjoj trećini grudnog koša te se druga ruka stavi preko nje. Vrši se pritisak od otprilike 3-4 cm u dubinu pri čemu često dolazi do loma prsnog mosta. U ovom slučaju dolazi do manjeg otpora te se jačina pritiska smanjuje.[46]
Reanimacija se započinje veštačkim disanjem a nastavlja se udruženo sa masažom srca u odnosu 2:15. Brzina reanimacije je određena prosečnom brzinom disanja i brzinom rada srca kod pacijenata u stabilnom stanju. Time se pri reanimaciji nastoji postići frekvencija disanja od oko 16 i frekvencija srca između 60-80 otkusaja.
Kod male dece frekvencija se povišuje na 20-22 disanja te do 200 otkucaja srca. Zbog manjeg grudnog koša kod dojenčadi i male dece, za masažu srca se ne koriste ruke nego samo dva prsta. Pritisak se vrši otprilike 1—2 cm u dubinu.
Ukoliko je asfiksija nastala stranim telom, disajni putevi su potpuno neprolazan, i takvo stanje zahteva da se u najkraćem mogućem roku uspostavi prolaznost disajnog puta. Tada je najbolje primeniti Hajmlihov manevar koji se sprovodi kod osoba s naglim i potpunim začepljenjem disajnog puta (kada osoba ne može disati, ne može govoriti, ne može kašljati). Osoba koja kašlje ili govori nema začepljen disajni put..[47]
Hajmlihov manevar Osobi koja stoji ili sedi zatvorenim šakom se pritisne snažno i naglo preko sredine između donje ivice grudne kosti i pupka, i obuhvati se dlanom druge šake. Brzo i snažno se pritiska trbuh prema unutra i gore. Pritom se ne sme pritiskati koštani vrh grudne kosti, tako se smanjuje mogućnost povređivanja organa u unutrašnjem grudnom košu. Izvede se pet pritiska u dubinu i tako se vazduh iz pluća kroz dušek potisne do grkljana. Taj pritisak vazduha je trebalo da izbaci strano telo. Posle prvih pet zahvata, može se pokušati sa pet snažnih udaraca između lopatica. Hajmlihovi zahvati se rade ili do uspešnog izbacivanja stranog tela ili dok osoba ne izgubi svest. Tada treba rukom očistiti ždrelo i osobu staviti u bočni položaj (ako diše nakon što smo izvadili strano telo,).
^Centers for Disease Control and Prevention. Multiple cause of death for 1999-2004 (compiled from Multiple Cause of Death File 1999-2004, Series 20, No. 2J, 2007). CDC WONDER. Available at wonder.cdc.
^Graham MA, Hanzlick R. Asphyxia. In:. Forensic Pathology in Criminal Cases. 2nd ed. Carlsbad, Calif: Lexis Law Publishing; 1997.
^Nikolić-Balkoski G, Pavlicević V, Jasović-Gasić M, Leposavić L, Milovanović S, Lasković N. Suicide in the capital of Serbia and Montenegro in the period 1997-2004 - sex differences. Psychiatr Danub 2006; 18(1–2): 48–54
^Michael A Graham Pathology of Asphyxial Deathmedscape
^Davidović, J. (1975): Neke psihofiziološke karakteristike hipoksičnih stanja. Skoplje: V Kongres psihologa Jugoslavije. Materijali 2: 231-240.
^Šik L. L., Kanaev N. N. Rukovodstvo po kliničeskoй fiziologii dыhaniя. / L.: Medicina. 1980.- 375 s.
^Randall BB, Paterson DS, Haas EA, Broadbelt KG, Duncan JR, Mena OJ, et al. Potential Asphyxia and Brainstem Abnormalities in Sudden and Unexpected Death in Infants. Pediatrics. 2013 Nov 11. American Academy of Pediatrics.
^Gao, C. J.; Niu, L.; Ren, P. C.; Wang, W.; Zhu, C.; Li, Y. Q.; Chai, W.; Sun, X. D. (2012). „Hypoxic preconditioning attenuates global cerebral ischemic injury following asphyxial cardiac arrest through regulation of delta opioid receptor system”. Neuroscience. 202: 352—362. PMID22200548. S2CID22745678. doi:10.1016/j.neuroscience.2011.11.060..
^Sugiura-Ogasawara M, Ebara T, Yamada Y, Shoji N, Matsuki T, Kano H, Kurihara T, Omori T, Tomizawa M, Miyata M, Kamijima M, Saitoh S., Japan Environment, Children’s Study (JECS) Group. Adverse pregnancy and perinatal outcome in patients with recurrent pregnancy loss: Multiple imputation analyses with propensity score adjustment applied to a large-scale birth cohort of the Japan Environment and Children's Study. Am J Reprod Immunol. 2019 Jan;81(1):e13072.
^Barakat M, Belkhadir ZH, Belkrezia R, Faroudy M, Ababou A, Lazreq C, Sbihi A. Traumatic asphyxia or Perte’s syndrome. Six case reports. Ann Fr Anesth Rèanim. 2004;23:59–62. doi: 10.1016/j.annfar.2003.10.011.
^Williams JS, Minken SL, Adams JT. Traumatic asphyxia—reappraised. Ann Surg. 1968;167:384. doi: 10.1097/00000658-196803000-00012.
^Shields TW, Locicero J, III, Ponn RB. General thoracic surgery. In: Battisella FD, Benfield JR, editors. Thoracic trauma, vol I. 6. Phidelphia: Lippincott Williams & Wilkins; 2005. p. 820.
^Byard RW, Wick R, Simpson E, Gilbert JD. The pathological features and circumstances of death of lethal crush/traumatic asphyxia in adults. A 25-year study. Forensic Sci Int. 2006;159:200–205. doi: 10.1016/j.forsciint.2005.08.003.
^Nishiyama T, Hanaoka K. A traumatic asphyxia in a child. Can J Anaesth. 2000;47:1196–1201. doi: 10.1007/BF03019868.
^Hakobyan M, Dijkman KP, Laroche S, Naulaers G, Rijken M, Steiner K, van Straaten HLM, Swarte RMC, Ter Horst HJ, Zecic A, Zonnenberg IA, Groenendaal F. Outcome of Infants with Therapeutic Hypothermia after Perinatal Asphyxia and Early-Onset Sepsis. Neonatology. 2019;115(2):127-133.
^Viaroli F, Cheung PY, O'Reilly M, Polglase GR, Pichler G, Schmölzer GM. Reducing Brain Injury of Preterm Infants in the Delivery Room. Front Pediatr. 2018;6:290.
^Enweronu-Laryea CC, Andoh HD, Frimpong-Barfi A, Asenso-Boadi FM. Parental costs for in-patient neonatal services for perinatal asphyxia and low birth weight in Ghana. PLoS One. 2018;13(10):e0204410.
^Takenaka T, Handa J. Cerebrovascular effects of YC-93, a new vasodilator, in dogs, monkeys and human patients. International Journal of Clinical Pharmacacology and Biopharmacy 1979; 17: 1–11.
^Antić R. Uvod u elektrokardiografsku dijagnostiku, Institut za stručno usavršavanje i specijalizaciju zdravstvenih radnika Beograd, Beograd, 1976; str.153
^Nolan, Jerry P.; Soar, Jasmeet; Zideman, David A.; Biarent, Dominique; Bossaert, Leo L.; Deakin, Charles; Koster, Rudolph W.; Wyllie, Jonathan; Böttiger, Bernd; ERC Guidelines Writing Group (2010). „European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2010 Section 1. Executive summary”. Resuscitation. 81 (10): 1219—1276. PMID20956052. doi:10.1016/j.resuscitation.2010.08.021. hdl:10067/1302980151162165141.
. PMID 27733282. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6.
