Dekoracija keramike pečaćenjem u rimskim provincijama
Dekoracija keramike pečaćenjem u provincijama u rimskom i kasnorimskom periodu predstavlja jednu od najpopularnijih tehnika ukrašavanja posuda u keramičkoj proizvodnji. Iako se smatra da počiva na tradicijama ornamentisanja posuda koje potiču iz praistorijskog razdoblja, ova tehnika je vremenom, pod uticajem istočnih i zapadnih radionica, u Rimskom carstvu postala tehnika koju su rimski grnčari rado primenjivali u rimskom i kasnorimskom periodu.[1]. Uspostavljanje hronološkog okvira za upotrebu pečatnog ornamenta u provincijama Rimskog carstva nije moguće, s obzirom na to da se motivi ne vezuju za pojedina razdoblja, već se njihov određeni broj provlači tokom čitavog rimskog perioda.[2]
Kako je ornamentisanje posuda vršeno kombinacijom pečata sa različitim motivima, pre svega u zavisinosti od kreativnosti grnčara, u ovoj tehnici ukrašavanja, teško je pronaći analogiju na široj teritoriji jedne provincije, jer lokalni majstori svoje posude nisu signirali, pa je tako arheologija ostala uskraćeni za informaciju o imenima umetnika koji su svojevremeno stvarali remek dela dekorisane keramike.
Provincijska tera sigilata[uredi]
Radionice koje su se bavile dekoracijom keramike pečaćenjem postojale su u brojnim rimskim provincijama; Galiji, Germaniji, Španiji, Britaniji, Retiji, Noriku i Panoniji. Proizvodnja se razvila posle opadanja aretinske sigilate i trajala je do 4. veka. Najraniji centri su se nalazili u južnoj Galiji, pored današnjeg Tuluza.
Razlike između aretinske i provincijske pečaćene keramike ogledale su se u tehnici proizvodnje i načinu ukrašavanja, izostajanju pečata u obliku stopala, celom ili u skraćenom obliku natpisa imena lončara koji je u prvom ili drugom padežu.
Opšta razmatranja[uredi | uredi izvor]
- Osnovni pojmovi
Dekoracija keramike je vrsta aplikacije, nanošenja različitih materijala na keramički proizvod, kako bi se dobio lepši estetski izgled, i time i postigao određeni efekat na određenom mestu ili čitavom proizvodu pri samoj dekoraciji.
Dekoracija keramike pečaćenjem kao jedan od obilika dekoracije svoju kulminaciju doživljava tokom 2. i 3. veka kada provincijski majstori, širom Rimskog carstv u velikoj meri koriste ovaj način ukrašavanja, i to isključivo na luksuznom trpeznom posuđu.
- Signiranje posuda
Ukrašavanje posuda ornamentisanjem vršeno je kombinacijom pečata sa različitim motivima, čija forma je zavisila od kreativnosti grnčara. Kod ove tehnike ukrašavanja, teško je pronaći analogije na široj teritoriji jedne provincije, jer lokalni majstori svoje posude nisu signirali, pa tako ostaje nepoznanica saznanje o imenima umetnika koji su svojevremeno stvarali remekdela u keramici.
Određene forme, pečatne keramike u rimskim provincijama, na kojima se javljaju pečatni ornamenti, izuzetne vrednosti, zapravo predstavljaju imitacije posuda rađenih u tehnici tera sigilata. Dok se na kopiranim importovanim formama može uočiti nastojanje lokalnih majstora da zadovolje potrebe stanovništva i time obezbede određenu vrstu luksuzne keramike, i to po znatno nižoj ceni u odnosu na posude koje su pristizale iz radionica u zapadnom delu Carstva.
- Forme posuda dekorisanog pečaćenjem
Kada govorimo o formama posuđa dekorisanog pečaćenjem, koje su bile u funkciji grobnih priloga, kod njih se radi isključivo o zdelama i tanjirima, podjednako zastupljenim u grobovima kremiranih i skeletno sahranjenih pokojnika, dok drugih oblika posuda u grobnim celinama nema.
Usled nedostatka nalaza pečata, koji se odnosi se na njihovu proizvodnju, arheolozi česti postavljaju pitanje da li je reč o pečatima koje su majstori izrađivali u svojim radionicama ili su se ovom vrstom alata snabdevali u nekoj od susednih radionica.
Analogije u formi posuda između provincija se teško mogu pronaći jer se stil ukrašavanja, izbor moti- va i forme znatno razlikuju čak i u okvirima jedne provincije. Jer je proizvodnja posuđa sa ukrasima izvedenim pečatom zavisila isključivo od majstora grnčara, tačnije od njegove trenutne inspiracije i stvaranja pojedinačnih primeraka, očigledno bez potrebe za serijskom proizvodnjom.
- Zamiranje proizvodnje
Prestanak proizvodnje keramike ukrašene pečaćenjem nije precizno definisan budući da se teritorija na kojima je ova vrsta keramike proizvođena istražuje, pa se, prema dosadašnjim nalazima iz zatvorenih celina, opredeljuje u sredinu 4. veka. Nakon toga, produkcija prilično jenjava, a razlog za to može biti promena mode i potražnja za sasvim drugačijim proizvodima.
Tradicija ukrašavanja posuda pečatnim ornamentima ne prestaje u kasnorimskom periodu; naprotiv, nalazi na prostoru Balkanskog popuostrva iz 6. veka govore o razvijenoj keramičarskoj proizvodnji. Naime, primerci lonaca sa pečatnim ornamentom pripadaju germanskom, tačnije gepidskom kulturnom krugu.[3] Obrazac nasleđivanja koji se prati od helenističkog perioda i dalje, preko rimskog, možemo sagledati s obzirom da gepidski (germanski) grnčari preuzimaju kasnorimske oblike posuda, dok istovremeno primenjuju svoj način ornamentisanja.[4]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Brukner, O. 1981.Rimska keramika u jugoslovenskom delu provincije Donje Panonije, Dissertationes et monographiae 24, Beograd: Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture SAP Vojvodine, Savez arheoloških društava Jugoslavije. str. 30.
- ^ Bjelajac, Lj. 1992. Pečatna keramika Singidunuma, Zbornik Narodnog muzeja (Beograd) 14-1: 419–425
- ^ Popović M. 1987: Svetinja, novi podaci o ranovizantijskom Viminacijumu, Starinar (n.s.) 1–37: 19.
- ^ Bjelajac, Lj. 1992: Pečatna keramika Singidunuma, Zbornik Narodnog muzeja (Beograd) 14-1: 424