Demografska istorija Niša

Dodaj veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Demografska istorija Niša obuhvata demografske promene, migracije, popise stanovništva, broj stanovnika tokom istorije, verska, etnička, jezička opredeljenja stanovništva, ekonomsko-socijalnu strukturu stanovništva i druge demografske odlike na području Niša, kao i u krajevima oko njega.

Moderna istorija grada tj. slovenska istorija Niša može da se prati od pada antičkog Naisa u prvoj polovini 7. veka pod plemenima Slovena i Avara, nakon čega sledi proterivanje i bežanje starosedelaca, uglavnom u Solun, kao i slovenska kolonizacija. No, još u prvim naletima Slovena, zabeležena je slovenska naseobina u Naisu.

Organizovani popisi, na osnovu kojih može da se stvori jasna slika o broju i strukturi stanovništva, rađeni su tek u 20. veku. Pre toga, a pogotovu u osmanskom periodu, demografsku sliku opisivali su uglavnom turski popisi i putopisci.

Srednji vek[uredi | uredi izvor]

11. vek

Vizantija je u 11. veku ponovo kolonizovala Niš i okolinu.[1]

Nakon rata sa Pečenezima u kome je pokorio one južno od Dunava[2], vizantijski car Konstantin IX Monomah je 1048. naselio 20.000 zarobljenih Pečeneza, kao svoje saveznike, u tvrđavama desno od Dunava da bi čuvali prelaze od svojih sunarodnika.[3]. Oni su naseljeni u dolinama zapadnih planinskih predela carstva oko Sofije, Niša i Severne Makedonije,[2] odnosno u oblastima oko Niša, Sofije i Skoplja[4] i u drugim delovima Balkana[5] Odatle je skoro 15.000 Pečeneza mobilisano u Malu Aziju, no vratili su se u Bugarsku u oblast „Sto mogila“ (sto brda) blizu Devnje[4]. Pečeneška naseobina između Niša i Sredeca je manje odgovorala njihovom "skitksom načinu života“, što može predstavljati dogovoreni carski pokušaj da usvoje sedelačke običaje[6]

Tokom šestodnevnog boravka Petra Pustinjaka u Zemunu 1096, krstaška vojska je počinila masakr i opustošila grad. Stanovnici Beograda su napusti grad i povukli se u Niš jer su se plašili da bi krstaška vojska mogla počiniti sličan zločin u njihovom gradu.[7][8]

12. vek

Na dan dolaska Fridriha Barbarose i njegovog sastanka sa Stefanom Nemanjom, 27. jula 1189, Niš je bio skoro prazan.[9]

Vizantijski car Isak II je, u svojoj ofanzivi protiv Nemanje, 1190. zauzeo Niš i odveo veliki broj muškaraca iz grada.[10]

14. vek

Drevni slovenski ep tj. bugraska verzija epa Život svetog Barbara je zabeležila prisustvo Roma u Nišu i Albaniji u 14. veku.[11][12]

Osmansko carstvo (1386—1878)[uredi | uredi izvor]

Do turskog osvajanja, svi stanovnici su bili hrišćani. Ali nakon dolaska Turaka, narod je počeo da beži ispred naselja obesnih feudalnih gospodara.[13]

Nakon osmanlijskog zauzimanja grada 1380-ih godina, Turci su kolonizovali Niš[14].

Oblast između Niša i Skoplja obilato je naseljena Turcima od 15. veka.[15]

Od sredine 15. veka do 17. veka u Nišu je dominantno muslimansko stanovništvo.[16]

Putopis(c)i su navodili Niš kao bugarsko mesto.[17]

U 19. veku u Nišu su bile prisutne razne narodnosti.[13]

14—17. vek[uredi | uredi izvor]

14. vek

Nakon neuspelog otpora i ulaska Turaka u tvrđavu, Niš je opusteo. Veliki broj stanovnika je poginuo u borbi, a samo manji deo, koji Turci nisu pobili, razbežao se po okolnim selima traživši utočište.[18][19]

Prvi, koji posle Varninskog krstaškog rata prolazi kroz Niš, je francuski vitez i putopisac Bertrandon de la Brokijer, koji je 1432. iz Svete zemlje pošao na put kroz Tursku. On je opisao Niš kao razorenu varoš, ali je primetio da je kraj oko Niša iznizan mnogim sela i gusto naseljen ljudima.[20][21]

15. vek

Prema turskim popisima iz 15. veka, 1498. u Nišu je živelo oko 1.490 Roma[22]. Oni su u Nišu živeli u devet katuna sa 294 Roma i 5 udovica.

Ako računamo, da je svaki Rom bio starešina porodice od pet članova, a svaka udovica, porodice od četiri člana, onda dobijamo cifru da je u gradu živelo oko 1.490 Roma.[22]

Niška nahija je 1498. imala 111 sela[23] i oko 33.000 stanovnika[23].

Prema popisu iz 1498. u Nišu i okolini bilo je 25 manastira ili crkava (u to vreme, narod u govoru nije razlikovao crkve od manastira, pa su i jedni i drugi nazivani manastirima). Od ukupno 25 manastira, 11 je bilo nenastanjeno, a u nastanjenima je živelo i vršilo versku službu 25 kaluđera. Prema popisu iz 1564. broj mansatira se smanjuje na 15 (8 nastanjenih i 7 nenastanjenih), u kojima je u ovoj godini broj kaluđera spao na 10.[24]

Martin Segona, ulcinjski biskup, prolazeći kroz Niš 1498, spominje da varoš ima izgled sela kojeg nastanjuju Turci (muslimani) i Bugari. No, među muslimanima su tada već i pokršteni hrišćani, i Srbi.[25]

16. vek

Prema putopiscima iz 16. veka, skoro celo stanovništvo je bilo tursko dok je hrišćansko bilo samo pasivno.[26] Takođe prema njima, Niš je imao 1.500 kuća u kojima su većinom živeli Turci, dok je bilo nešto malo Srba, Bugara i dubrovačkih trgovaca[27]

Niška nahija je 1516. imala 111 sela i 1.000 stanovnika manje nego 1498. Uzrok tom padu broja stanovnika je kuga koja je zahvatila Tursku iste godine kada je popis završen[28]. U popisu iz 1516. dobijeni su skoro isti podaci kao i u popisu 1498. godine; tako da se na osnovu ova dva popisa može zaključiti da je Niška nahija, pre turskog osvajanja, kao i nakon samog osvajanja, bila dobro naseljena[23].

Niš je 1516. imao muslimanski i hrišćanski džemat i tri mahale: Džamijsku mahalu sa 155 kuća, jednim imamom i jednim mujezinom, mahalu Vrhmost koja je imala 59 kuća i jednog imama i mahalu Čaršijski mesdžid, koja je bila nova, te je imala svega 28 kuća i jednog imama. Hrišćanska zajednica brojala je 43 puna domaćinstva, 21 neoženjenog poreskog obaveznika i 25 udovica.[29]

Niška nahija je 1564. imala 160[28] tj. 159 sela[23], a grad Niš je imao 49, naseljena kao u popisu iz 1498[28]. Niška nahija i grad Niš su ukupno imali 2.503 domaćinstva i 21.000 hrišćanskih stanovnika i 4.000 muslimana, Roma i ostalih[23]. Prema ovom popisu vidi se da turska vlast nije donela demografski prosperitet srpskim krajevima, kao ni Niškoj nahiji[23].

U putopisu nemačkog diplomate Rimea 1570. pominje se postojanje dubrovačke kolonije u Nišu.[30][31]. Šezdesetih i početkom sedamdesetih godina 16. veka, poslovi dubrovačkih trgovaca dostižu vrhunac i tih godina broj Dubrovčana stalno nastanjenih u Nišu uvaćao je dubrovačku koloniju na dvadesetak trgovaca i zanatlija[31]

Putnik Stefan Gerlah, prolazeći 1573. kroz Niš, zabeležio je da ima malo hrišćana, koje naziva Srbima, i da je Hamza-beg odveo iz ugarske Đule toliko žena i dece da je njima naselio dva sela oko Niša.[13]

Prema Kotariniju, 1580. većinu stanovništva činili su Turci.[13]

U izveštaju katoličke crkve od 1581, spominju se dve kuće dubovačkih trgovaca.[32]

17. vek

Burburi, prolazeći kroz Niš 1664, spominjao je Dubrovačko groblje gde su sahranjeni umrli dubrovački trgovci i njihove porodice.[32]

U septembru 1690. Austrijanci počinju povlačanje iz Niša i zadržavaju mesec dana tursku vojsku omugućivši srpskim izbeglicama da pređu Savu i Dunav. Prilikom austrijske predaje Niša Turcima 1690, oko svih 400 srpskih pobunjenika je pobijeno. Vest o masakru u Nišu bila je neposredan povod za Prvu veliku seobu Srba. Turci su shvatali da osvjaju napuštenu zemlju i daju pomilovanje malobrojnim srpskih izbeglicama koje su usput uhvatili u nezaštićenim zbegovima. To pomilovanje nije mnogo značilo izbeglicama koje su već prešle Savu i Dunav.[33]

U Velikom bečkom ratu, početkom septembra 1690, sklopljen je sporazum da se austrijska vojska povuče sa oružjem, a da ostavi srpske vojnike, porodice, popove, seljake, zantalije i trgovce. Nakon povlačenja austrijskih snaga i turskog zauzimanja Niša, Turci su izvršili pokolj srpskog stanovništva.[34] a u samom Nišu pobijeno je oko 9.000 hrišćana[35]

Izbegle Nišlije i Topličani naselili su se širom Vojvodine, doprli sve do Budima i brzo su se snašli. Na austrijskom popisu od 23. oktobra 1710, u Budimu su zabeleženi neki stanovnica Niša, Aleksinca i drugih gradova, kao posednici radnji, kuća i vinograda.[35]

Katolički župnici napustili su 1692. Leskovac, Medveđu, Niš i Kruševac zbog turskog pljačkanja crkava i pustošenja parohija.[36]

18. vek[uredi | uredi izvor]

Jevreji su se početkom 18. veka spustili u Niš, nakon progona iz Italije[13]. Tada ih je bilo oko 250 porodica, koje su se većinom naselile uzduž Nišave.[37]

Zauzimanjem Niša od strane Austrije i sklapanjem austrijsko-turske nagodbe 28. jula 1737, turski živalj je morao da se povuče do Sofije sa svom pokretnom imovinom, slugama i robovima.[38] Varoš je 3. avgusta evakuisana. A 2.000 kola i 200 konja su iz komore vukla, pod jakom stražom, 20.000 civila i njihovu imovinu prema Sofiji.[39]

Namesto dubrovačkih trgovaca u 18. veku dolaze jermenski, koji su osnovali čitavu koloniju i preuzeli su svu trgovinu u svoje ruke. Tako se u jednom pismu papskog nuncija od 1737. spominju dva trgovca jermenske narodnosti.[32]

U prvoj polovini 18. veka pod srpskim patrijarhom Arsenijem IV brojni hrišćani sa Kosova, iz Novog Pazara, Niša i Užica su emigrirali u južnu Ugarsku.[40][41] Izbeglice koje su se našle u Beogradu i na obali Save tokom turske opsade Niša nadale su se skorom povratku kućama, ali kad su čule vest da je Niš opsedan i da su Turci prešli u Erdelj, izbgubile su nadu, i umesto povratku kućama, zajedno sa stanovnicima Srema požurile su u Baranju i Bačku[42]

Nakon turskog zauzimanja Niša u austroturskom ratu 1737-1739, 1737, anonimni kaluđer zabeležio je da je posečeno i porobljeno 630 hrišćana dok je pop Vuča iz Hrelova zapisao da su Turci posekli 300 hrišćana[35]. Tada je iz Niša, zajedno sa niškim mitropolitom Georgijem, krenulo preko Save i Dunava nekoliko hiljada stanovnika iz okoline Niša, Prokuplja, Kuršumlije i Leskovca, odnosno sa cele teritorije Niške eparhije. Uglavnom su se naselili u Sremu i tamo postali graničari.[35]

Austrijski putnik Kempelen, putujući kroz Balkan 1740, pripovedao je da je hrišćansko stanovništvo Niša emigriralo u Austrijsko carstvo nakon rata iz 1736/39.[43] Takođe kaže: „Nekada je Niš vrveo od pravoslavnih hrišćanskih i jevrejskih porodica. Danas je ostao manji broj Bugara i Jevreja u gradu. ...“[44]

Nakon Velikih seoba Srba, Albanci muslimani u 18. veku najpre naseljavaju Kosovo, Novi Pazar i Makedoniju, a onda severnije Kraljevo, Trstenik, Ćupriju, Niš i Vidin.[45][46]

Hamza-beg je 1758. naselio dva napuštena sela oko Niša zarobljenicima iz Raba[20].

Raja (srpska[33]), iz Niške nahije i ostalih nahija, bežala je 70-ih i 80-ih godina 18. veka u druge susedne sandžake a odatle preko Dunava i Save u Habzburšku monarhiju[23].

Neuspehom Kočine bune, pobunjena raja iz Niške nahije morala je da napusti svoje domove i da se krije po planinama[33].

Nakon austrijsko-turskih ratova, kada su bili dobili povoljnu priliku, došli su sa raznih strana, posebno uz Moravu, Cincari, Grci, Jevreji, Mađari i Jermeni[47].

19. vek[uredi | uredi izvor]

Osnivanje srpske države na početku 19. veka propraćeno je migracijama srpskog življa iz Osmanskog carstva u oslobođene krajeve, a takođe bile su i pridošlice iz krajeva Prokuplja, Niša, Sofije i Vidina. One su uglavnom naselile varoši i manje gradove, i obrazovale novi sloj osnovnog gradskog staleža: privrednici, trgovci, učitelji, administratori (upravnici) i studenti. Drugi period (1807—1813) posvedočio je obrnuti proces: masovne migracije Srba iz Istočne Bosne, krajeva planine Starog Vlaha, Polimlja, Novog Pazara, Niša, Leskovca i Vidina ka severu desile su se nakon 1806.[48]

Srpska ustanička vojska pomagala je evakuaciju stanovništva iz prokupačkog, niškog i leskovačkog kraja pre odlučujuće bitke kod Kamenice. Tada je evakuisano oko 30.000 ljudi.[49]

U vreme istrage o zaveri Heterije 1821, javno su obešeni ljudi koje su turske vlasti uhapsile pod optužbom da spremaju ustanak. Obešeni su najuticajniji ljudi u varoši.[50]

U periodu 1830/1878. broj stanovnika iznosio je 10-15.000, a Niš je bio centar kaze.[51]

Knez Miloš je 1833. pripojio nahije od Turske, predviđene po Akermanskoj konvenciji, ali nije ponišavske. Iz pripojenih istočnih nahija mnogi Turci su, kao za vreme i Prvog i Drugog srpskog ustanka, prebegli u Niš i Pirot.[52]

Zbog neuspeha bune 16 donjonišavskih sela u janauru 1835. i nastavka turskih zuluma, velika grupa seljaka je prebegla u Kneževinu Srbiju. Kada se buna ponovila u martu iste godine, ubijeno i ranjeno je oko 100 seljaka (pobunjenika), među kojima i deca od 8 godina.[53][54]

Zbog kuge u periodu 1836/1838, u Niškoj, Pirotskoj, Leskovačkoj i Vranjskoj nahiji pomrlo je između 20.000 i 30.000 ljudi.[55]
Šestomesečna kuga je 1838. pokosila niško stanovništvo, uglavnom Srbe kao ekonomski najslabije, zbog čega je srpsko stanovništvo činilo manje od trećinu ukupnog broja stanovnika.
Tad je bilo najviše Turaka, a potom Srba, Cincara, Grka, Jevreja i Cigana.[13]

Francuski učenjak i istoričar Ami Bue, putujući kroz Balkan u periodu 1836/1839, u svom delu La Turquie d'Europe; observations sur la geographie, la géologie, l'histoire naturelle (Pariz 1840), navodi da je Niš velika bugarska varoš koja uključuje 16.000 duša, od kojih su 6.000 muslimani.[56]

Nakon sloma i nesupeha Niške bune 1841, preko 11.000 (10.000[57]) ljudi iz niškog kraja prebeglo (tj. ustanika[58]) je preko granice u Srbiju, sa velikim brojem krupne i sitne stoke i vrednijim pokućstvom. Tada su Turci pokušali da silom vrate izbeglice ali su srpske oružane snage čvrsto zaposele granicu, prihvativši izbeglo stanovništvo. U Srbiju je prebegao i veliki broj ustaničkih vođa i drugih uglednih narodnih predstavnika.[59][60]
Žerom-Adolf Blanki, prolazeći kroz Niš nakon bune, piše da je 1841. Niš brojao oko 25.000 stanovnika.[61]

Na mesto odbeglih Srba, došao je veliki broj grčkih i cincarskih porodica, uglavnom iz Makedonije.[13]

U Niškom pašaluku je živela albanska etnička grupa Derart.[62]

Engleski putnik Edmund Spenser, putujući kroz Evropsku Tursku 1850, piše da je Niš brojao 10-12.000 stanovnika i da su muhamedovci (muslimani) jedva činili jednu petinu stanovništva dok je hrišćana bilo skoro 10.000.[63]

Škotski putnik i diplomata sir Džejms Henri Skin, putujući kroz oblasti donjeg Dunava 1850. i 1851, piše da je Niš brojao oko 10.000 stanovnika, od kojih su 4.000 bili muhamedovci (muslimani) a 6.000 hrišćani.[64]

Niš je 1856. brojao oko 12.000 pravoslavnih Srba.[65]

Oko 12.000 čerkeških porodica se, nakon rusko-čerkeškog rata 1763-1864, naselilo u periodu 1864/1865. u oblasti oko Niša i Sofije.[66][67] Čerkezi su naseli i sam Niš, gde su im Srbi podgili 50-60 kuća na mestu današnjeg Doma omladine.[13]

Niš je 1865. brojao 12-13.000 (oko 13.000.[68]) stanovnika od kojih su polovina bili Srbi, a grad je imao 1.000 turskih i 1.500 hrišćanskih kuća[69][70]

Priliv Turaka u Niš bio je posebno mnogo veći nakon bombardovanja Beograda 1867.

Prema podacima turske statistike iz 1873. u Nišu je bilo 5.500 domova[71]. Broj Jevreja iznosio je 1.706.[72]
Prema nekim statičkim registrima Srbije, u Nišu, za vreme Niškog sandžaka, bilo je 3.500 domaćinstava hrišćana i 2.000 domaćinstava muslimana (Turci i Albanci); dok su Albanci u niškoj kazi naseljavali sela Breznica, Trnava, Pasjača, Čifluk, Mezgraja, Trupale, itd.[73]

Pre Srpsko-turski rat, muslimanski živalj Niša, uključujući i Albance, iznosio je 8.300, nasuprot hrišćanskom, koji je iznosio 10.000[74].

Prema knjizi Milana Savića „Istorija bugarskoga naroda“, izdatoj 1878. godine, u delu gde opisuje krajeve Osmanskog carstva koje Bugari nastanjuju, navodi da Niš ima 16.000 žitelja.[75]

Još pre srpskog zauzimanja Niša, u varoši je bilo do preko sto katolika Arnauta koji su se naselili u 17. veku[37].

U predvečerje promene turske vlasti u srpsku, Srbi nisu sačinjavali ni više od polovine stanovništva; Turci su činili trećinu, a ostatak su bili Jevreji, Grci, Cigani, Jermeni, Albanci i Bugari[76].

Kneževina i Kraljevina Srbija (1878—1918)[uredi | uredi izvor]

19. vek[uredi | uredi izvor]

1878/9. godine

Srpska vojska zatekla je u Nišu 8.500 Turaka, od kojih su neki bili potkivači, berberi, sedlari, nožari, puškari, bakali, trgovci. Odmah posle srpskog zauzimanja Niša, Turci su počeli da se sele u druge krajeve. Načelnik štaba vrhovne komande srpske vojske javio je 18. avgusta 1878. ministru spoljašnjih poslova da se iselilo 1.075 turskih porodica sa 4.274 duša na 1.924 kola. U Nišu je ostalo 79 turskih porodica sa 316 duša, koje su se nastanile u Beograd-maloj (mahali).[77]
Britanski konzul Bejker u Nišu zabeležio je da je, odmah nakon srpskog zauzimnja, broj muslimana smanjem sa 8.300 na 300, a da je većina njihove imovine ukradena i da je većina njihovih kuća spaljeno.[78] Albanska četvrt biva spaljena i Albanci iz okružnih sela su primorani na bežanje[79]

Nakon oslobođenja Niša od Turaka 1878, dolazi do masovnog iseljavanja Turaka iz Niša i okoline, tako da naredne godine Niš ima 12.801 stanovnika (10.270 Srba, 1.168 Turaka i 906 Jevreja, uključujući i oko 300 turskih ranjenika zatečenih u turskim bolnicama u gradu.)[80], a broj domova opada na oko 2.719[71].

Dobitkom Niša, Srbija dobija i drugi grad sa preko 10.000 stanovnika, tako da Niš postaje drugi grad Srbije po broju stanovnika (do balkanskih ratova).[81][82]

1884. godine

Broj stanovnika iznosio je 16.178[83], a broj domova je porastao na 4.491[71].

  • Grci i Cincari 133+34[47]

Srpski udeo stanovništva porastao je na 80%[76].

Niš je nastanjivalo preko 1.000 katolika.[84], od kojih su oko 200 bili stalno naseljeni[85]

1890. godine

Broj stanovnika iznosio je 19.877, a nacionalna struktura stanovništva je bila sledeća:[80]

  • Srbi 16.923
  • Turci 213
  • Jevreji 823
  • Grci i Cincari 141+21
  • Romi i Arnauti 933+29
  • Bugari 14
  • Stranci i ostali 771

Ponovo je u Nišu smanjen broj domova (za skoro hiljadu) i iznosi 3.256 (ali u njima živi nešto veći broj stanovnika)[71]. Ovu pojavu istoričari Niša ovako objašnjavaju;

... najverovatniji razlog pada broja domaćinstava po popisu iz 1890. je završetak izgradnje železničke pruge i kratkotrajno ratno stanje u Srbiji[71]

Prema statističkim podacima iz popisa obavljenog 1890, u Nišu se nalazilo preko 2.000 stanovnika rođenih van niškog kraja, poreklom iz drugih mesta Srbije i preko 900 stanovnika „stranaca“ po rođenju, pridošlih mahom u okolna niška sela. Među ovim imigrantima popisano je preko 1.700 žena, rodom iz drugih mesta u Srbiji, i 320 žena „stranaca“, što govori da su migraciona kretanja u porodičnim grupama, uticala na uvećanje stanovništva u Nišu i njegovoj okolini posle oslobođenja od Turaka 1878. Među srpskim doseljenicima bilo je i pridošlica doseljenih iz; Turske (41), Crne Gore (20), Hercegovine (20), Stare Srbije (16), Hrvatske i Bosne (10), Bugarske (6), Austrougarske (24). Takođe prema popisima iz ove godine van Niša nalazilo se i 1.129 stanovnika uglavnom u evropskim državama, što govori o izuzetno razvijenim ekonomskim i kulturnim vezama Niša sa drugim delovima sveta.[86]

1895. godine

Broj stanovnika iznosio je 21.524.[87]

1900. godine

Pred kraj 19. veka u niškom srezu (gradu i okolini) u 4.016 domova, živelo je 31.635 stanovnika (31.207 Srba i 428 stanovnika drugih nacionalnosti).[88]

U godinama do početka 20. veka u Nišu je živeo 1.001 stanovnik mojsijeve veroispovesti[89].

Broj stanovnika je 1900. iznosio 24.573.[90][91]

20. vek[uredi | uredi izvor]

Broj muslimana u Srbiji 1901. iznosio je oko 15.000, od kojih je većina živela u južnim krajevima zemlje, oko Niša, Leskovca i Vranja, a govorili su različitim jezicima (turski, albanski ili slovenski).[92][93]

Tokom vladavine dinastije Obrenovića broj stanovnika je porastao na nekih 26.000. No nakom pada iste 1903. godine broj stanovnika je opao na 21.946, najviše zbog redukovanja garizona i povlačenja jednog broja oficira, službenika i privrednika. Izgubljeni broj stanovnika nadoknađen je tek kroz 18 godina, 1921. godine.[94]

Broj stanovnika 1905. godine iznosio je 21.954, a broj kuća 3.681.[95]
Prema Katoličkoj enciklopediji, Niš je brojao 2.000 katolika (drugi u Srbiji).[96]

Broj stanovnika 1910. iznosio je 24.949[97], po jednim podacima, a po drugima, u 3.069 domova u Nišu je te godine živelo 19.962 stanovnika. U niškom srezu koji je 1910. brojao 8.388 kuća živelo je 63.904 stanovnika.[98]

U predratnom periodu 1910/1912. broj stanovnika je iznosio 25.000.[99]

1914.1915 godine

Na početku Prvog svetskog rata 1914. Niš nije imao više od 25.000 stanovnika.[100], a evakuacija državnih institucija iz Beograda u Niš praćena je migracijama velikih delova stanovništva Beograda i stanovništva drugih srpskih krajeva[101] Niš su takođe preplavile ogorčene srpske izbeglice iz Bosne i drugih južnoslovenskih krajeva pod vlašću Austrougarske[102]

Mnogi Jevreji su potražili utočište u Nišu.[103]

Stranci, koji su bili slani u Srbiju, kao ratni dopisnici i novinari, lekari, medicinsko osoblje, saveznički vojnici, agenti,[104] kao i izveštaji u stranim zemaljama o ratnom stanju u svetu, zabeležili su sledeće:

  • Niš je istočnjačka varoš, gde se bekstvom sklonio ostatak držanosti Srbije na izdisaju.[104]
  • Niš, koji je uobičajno imao stanovništvo od 25.000, takođe je imao 50.000 izbeglica.[105]
  • Posle bombardovanja Beograda, Niš je postao od grada sa 30.000 grad sa 80.000 stanovnika. Novembra 1914. u gradu je bilo 100.000 ljudi više nego u vreme mira.[104]
  • Niš je u proseku imao oko 20.000 stanovnika, dok ga je iznenada preplavilo 30.000 stranaca, što je dovelo do oporezivanja kapaciteta grada do ekstremnih granica.[106]
  • Niš je na početku rata bio mesto sa 20.000 stanovnika. Nadolazećim izbeglicama iz krajeva oko Beograda i dolaskom zvaničnika i diplomata, iznenada se brojnost stanovništva popela na 70.000.[107]
  • Stanovništvo Niša, koje je uobičajno brojalo 25.000, poraslo je za četiti puta.[108]
  • Stanovništvo Niša, koje je u proseku brojalo oko 20.000, poraslo je na 100.000. U jednom danu je bilo 260 umrlih.[109]
  • U Nišu, gradu koji je uobičajno imao samo 24.000 stanovnika, pet puta veći broj je tražio hranu i sklonište pred kraj prve nedelje nakon evakuacije pograničnih gradova.[110]
  • Niš je vrlo stravično preplavljen izbeglicama, vojnicima, vladinim zvaničnicima, itd, a ima 120.000 stanovnika umesto uobičajnih 18.000.[111]
  • Planinsko selo od 20.000 stanovnika postalo je grad od 120.000, ne računajući one koji su pomrli.[104][112]

Kao muslimani 1912. i Bugari 1913, veliki broj Srba je napustio svoje domove nakon pada Srbije 1915. U istočnoj Srbiji celi gradovi su napušteni dok su se Bugari približavali. Ranija austrijska invazija bila je ostavila Niš preplavljenog izbeglicama, ali je grad ispražnjen dok su se Bugari približavali. Hiljade su pridružili srpskoj vojsci južno od Niša u kobnom povlačenju kao kola zaglavljena u blatu.[113]
Jedan deo Nišlija otišao je sa srpskom vojskom preko Albanije, dok je jedan deo ostao kod svoje kuće.[114]

Bugarska i nemačka okupacija (1915—1918)[uredi | uredi izvor]

Mnogi od Nišlija internirani su u Bugarsku, drugi zatvoreni, a treći pogubljeni.[115]

Mnogi niški Jevreji su internirani u Staru Bugarsku[89].

Glavni članak: Bugarizacija u Moravskoj vojno-inspekcionoj oblasti

Bugarizacija je vršena na više načina, a neki od njih su prikazivanje propagadnog filma, izdavanje propagadnih novina (npr. Моравски Глас) i prisiljavanje stanovništva na potpisivanje izjava kojima se izjašnjavu da su Bugari.[116]

Kada su Bugari zaposeli Niš, broj stanovnika je sa 30.000 opao na 18.000.[117]

Iz Vranjske, Niške i Pirotske oblasti deportovano je 30.000 srpskih žena, dece i muškaraca i internirano u Malu Aziju. Begunci su pričali da su, od tog broja, 8.000 žena i devojaka predate Turcima. Ovaj broj ukuljučuje i one koji su umrli iskošivši iz vozova tokom svog transporta u Malu Aziju.[118]

Prema statiskama za maj 1916. godine, u Nišu i okolini 170.000 stanovnika su Srbi, 31.000 su Bugari, a ostatak su druge narodnosti.[119]

Broj stanovnika, u odnosu na predratni, bio je manji za oko 60%, a procenjen je na 10-12.000, kojeg su većinom činili žene i deca. Svi muškarci koji su u stanju da nose oružje, pa čak i stariji ljudi, prebačeni su u Bugarsku gde su zaposleni da prave puteve.[120][121]

Broj stanovnika 1917. iznosio je 25.000[122].

Kraljevine SHS i Jugoslavija (1918—1941/1945)[uredi | uredi izvor]

U Prvom svetskom ratu, na frontu je ubijeno preko 2.000 osoba[91].

Nakon Prvog svetskog rata, posebno u periodu 1918/1922, nastaje seoba Jevreja preseljenjem u veće gradove. Takođe ima velika migracija prema jugu, preko Grčke ili Bugraske.[89]

Broj stanovnika 1921. iznosio je 25.096.[123] odnosno 26.096[124]

Tokom perioda Kraljevine Jugoslavije Niš je spadao u urbane centre treće kategorije sa 30.000—50.000 stanovnika.[125]

Broj stanovnika 1931. iznosio je 35.465[97][126]. Prema drugom izvoru, živelo je 35.384 stanovnika, a od tog broja samo 3,9% su bili muslimanske veroispovesti. Prema statistici Imama-registrira, rađenoj u decembru 1933, stanovalo je 1.982 muslimana u 365 domaćinstava, uglavnom romske narodnosti.[127]

Jedini srpski grad sa preko 30.000 stanovnka 1931, osim Beograda, bio je Niš.[128]

Broj stanovnika 1940. iznosio je 41.000.[129]

Uoči Drugog svetskog rata, u Nišu je živelo oko 350 stalno naseljenih Jevreja, 51 privremno nastanjenih i 155 emigranata[89]. Niš je imao oko 8.500 zaposlenih radnika[91].

Podela Jugoslavije (1941—1944)[uredi | uredi izvor]

Od svojih 40.000 stanovnika u predvečerju Drugog svetskog rata, oko 7.500 je ubijeno — streljano, obešeno, odvedeno u koncentracione logore itd (ovi podaci se odnose samo na građane a ne uključuju borce narodnooslobodilačke borbe iz Niša i njegove neposredne okoline, čiji broj iznosi čitavu brigadu), dok je oko 4.800 domova spaljeno.[130][131][132]

Mnogi od niških Jevreja našli su smrt u logorima Crveni krst i stratištu Bubanj kod Niša, i Sajmištu u Beogradu[89].

Neborac Rade Popović, radnik Mašinske industrije Niš tokom rata, ovako se priseća tih dana:

U nemačkom bombardovanju Niša 8. aprila 1941, pretežno civilnog stanovništva, poginulo je oko 400 stanovnika.[134] odnosno oko 600 ljudi[135]

U masovnom bekstvu logoraša iz koncentracionog logora Niš, poznatim kao proboj logora na Crvenom Krstu, 12. februara 1942. poginulo je 42 logoraša i 11 nemačkih vojnika. U odmazdi posle bekstva, za svakog poginulog nemačkog vojnika streljano je po 1.100 logoraša. Odmazda je izvršena na stratištu Bubanj od februara 1942. do septembra 1944, a Nemci su danonoćno kamionima dovodili iz logora Srbe, Cigane i Jevreje i tu ih streljali. Procenjuje se da je oko 10.000 do 12.000 ljudi, logoraša i zatvorenika Specijalne policije i kaznenog zavoda, ubijeno na toj lokaciji;.[136][137][138][139] a prema nekim drugim procenama, streljano je između 5.000 i 12.000 ljudi, od čega najmanje 300 Roma (što je 10% od njihove ukupne populacije u to vreme)[140]

Čak oko 1.000 logoraša je pogubljeno februara 1942.[141] Muški Jevreji iz gradova iz unutrašnjosti Srbije, ne računajući Kraljevo i Kragujevac, su pogubljeni u logoru u kasnom februaru 1942[142]

U prvom anglo-američkom bombardovanju Niša 20. oktobra 1943. u ruševinama život je izgubilo više od 250 ljudi, žena i dece. U trećem, 5. aprila 1944, život je izgubilo 88. Nakon četvrtog, 15. aprila 1944. na Veliku subotu, preživelo stanovništvo odmah je napustilo grad, pa je Niš narednog dana, na Uskrs, 16. aprila, bio potpuno pust. U šestom, 9. juna 1944, tokom noćnih časova, na spavanju je pobijeno nekoliko desetina Nišlija.[143]

Republika Jugoslavija (1945—2003)[uredi | uredi izvor]

Uporedna demografska slika Niša, Novog Sada i Kragujevca od 1948. do 2002.

Stanovništvo Niša brzo je raslo nakon Drugog svetskog rata[144].

FNRJ (1945—1963)

Krajem rata i nakon oslobođenja, u periodu 1944/1945, Niš je imao između 35.000 i 40.000 stanovnika. Nova vlast je likvidirila oko 1.000 ljudi, među kojima je bilo uglednih niških trgovaca i industrijalaca.[145]

U poseleratnom periodu bila je velika privlačnost poslova u Nišu i Beogradu, Kragujevcu i Kraljevu, što je pokrenulo migracije Srba iz siromašnijih delova Crne Gore i Hercegovine u te gradove.[146]

Jevrejska opština Niš je obnovljena posle rata, i sa 46 pripadnika bila je jedna od 15 opština, od ukupno 56 koje su postojale u SFRJ, koje su imale više od 40 pripadnika.[147]

Broj stanovnika 1959. iznosio je 74.000.[148][149][150]

Broj stanovnika 1961. iznosio je 84.700, a aglomeracija 144.700[151].

SFRJ (1963—1992)

Niš je sa 12.000 dnevnih migranata bio je drugi grad SR Srbije po broju dnevnih radnih migracija[152].

Broj stanovnika 1963. iznosio je 85.000.[153]

Broj stanovnika 1964. iznosio je 95.000.[154]

Broj stanovnika 1966. iznosio je 98.000.[155]

Niš je tokom druge polovine 1960ih prešao prag od 100.000 stanovnika.[156]

Po jednim podacima, broj stanovnika 1970. iznosio je 120.000, a cela opština Niš je pokrivala 56.450 ha sa 64 sela i 50.000 stanovnika.[157][158] A prema drugima, Niš je imao 130.000 stanovnika, četiri puta više nego 1939; a broj zaposlenih u društvenom sektoru privrede i društvenih delatnosti prelazio je 55.000, što je 1.5 puta više nego ukupno stanovništvo Niša pre rata[159]

Stanovništvo Niša se u periodu 1931/1971. uvećalo 14.6 puta.[160]

Broj stanovnika 1976. iznosio je 128.000.[161]

Oko 80.000 etničkih Srba je napustilo ekonomski nerazvijenu pokrajinu Kosovo u periodu 1961/1981. Naselili su se u homogenim enklavama predgrađa velikih gradova Centralne Srbije, kao što su Kragujevac, Kraljevo, Niš i Smederevo. Ovi gradovi su postali odredišta velikog broja raseljenih osoba tokom 1999.[162]

Pri kraju prve polovine 80-ih, većina novih naseljenika bila je iz sela istočne Srbije[144].

Broj stanovnika 1987. iznosio je 168.400.[163]

SRJ (1992—2003)

Niš je tokom 1990-ih bio urbani centar sa populacijom od 175.000 stanovnika.[164]

Najveći broj Roma, u SR Jugoslaviji, živeo je u Beogradu i Nišu.[165]

Prema podacima prikupljenim krajem 1999. godine, iz raznih zvaničnih i nezvaničnih izvora, koji su objavljeni na sajtu Skupštine grada Niša, tokom agresije NATO snaga na Jugoslaviju, kako u gradu, tako i na području Kosova i Metohije, poginulo je ukupno 56.[166] Nišlija — civila, vojnika, rezervista i pripadnika MUP-a.[167]

Niš je 2001. imao 12.000 izbeglica sa Kosova, koje su naselilile dve, a skoro 4.000 izbeglica iz Hrvatske, koje su naselili deset godine pre toga.[168]

U svim krajevima Srbije, izuzev gde je albanska i bošnjačka većina, zadnjih godina zabeležen je pad broja stanovnika, dok se u Beogradu, Novom Sadu i Nišu nastavlja intenzivno koncentrisanje stanovništa.[169]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Grad Niš: Niš kroz vekove 1”. Arhivirano iz originala 26. 12. 2014. g. Pristupljeno 31. 07. 2010. 
  2. ^ a b James Bryce Bryce (viscount), Sir William Matthew Flinders Petrie, Holland Thompson, The Book of History: Eastern Europe to the French Revolution, 1921 - pp. 3041.
  3. ^ Mihai Berza, Actes du XIVe Congrès international des études byzantines, Bucarest, 6-12 septembre 1971, 1974 pp. 30.
  4. ^ a b United Center for Research and Training in History, Bulgarian historical review: Revue bulgare d'histoire, Volume 26, 1998 - pp. 23.
  5. ^ András Pálóczi-Horváth, Pechenegs, Cumans, Iasians: steppe peoples in medieval Hungary, 1989 - pp. 26.
  6. ^ Paul Stephenson, Byzantium's Balkan frontier: a political study of the Northern Balkans, 900-1204, 2000 - pp. 91.
  7. ^ Traditio, Volume 19, 1963 - pp. 171.
  8. ^ Henry Howe, The travels and adventures of celebrated travelers in the principal countries of the globe, 1854 - pp. 486.
  9. ^ Bruno Lovrić, Istorija Niša, Niš 1928. (Od Stefana Nemanje do zauzeća Niša pod Turcima)
  10. ^ Paul Stephenson, Byzantium's Balkan frontier: a political study of the Northern Balkans, 900-1204, 2000 - pp. 301.
  11. ^ Arno Tanner, The forgotten minorities of Eastern Europe: the history and today of selected ethnic groups in five countries, 2004 - pp. 164.
  12. ^ David M. Crowe, A history of the gypsies of Eastern Europe and Russia, 1996 - pp. 195.
  13. ^ a b v g d đ e ž Mihajlo T. Paligorić, Ekonomsko-kulturna istorija Niša: I deo, Niš do Svetskog rata, Niš 1937. - pp. 5-8
  14. ^ Andrew G. Bostom, Ibn Warraq, The Legacy of Jihad: Islamic Holy War and the Fate of Non-Muslims, 2008 — pp. 498.
  15. ^ Murray L. Eiland, Chinese and exotic rugs, 1979 - pp. 206.
  16. ^ Miša Rakocija, Manastiri i crkve grada Niša, 1998 - pp. 43.
  17. ^ Mary Edith Durham, Twenty Years of Balkan Tangle, 2007 - pp. 50.
  18. ^ Petar S. Petrović, Bojana Deljanin, The fortress of Nish, 1967
  19. ^ Bruno Lovrić, Istorija Niša, Niš 1928. (Niš od 1386. do Đorđa Brankovića)
  20. ^ a b Bruno Lovrić, Istorija Niša, Niš 1928. (Niš od polovine XV veka do 1809. godine)
  21. ^ Vidosav Petrović, Niš u delima putopisaca od IV do XX veka, I издање, 1999
  22. ^ а б Историјски институт Београд, Историја Ниша, књига 1, Градина и Просвета Ниш, 1983. Ниш у раздобљу Турске власти 1428-1878, Роми - pp. 153-154
  23. ^ а б в г д ђ е Тихомир С. Милојковић, Лужница у простору и времену, Ниш 2008 (Историја Лужнице, Лужница кроз векове, 2.3 Лужница под Турцима, 2.3.1. Лужница у Нишкој нахији)
  24. ^ Историјски институт Београд, Историја Ниша, књига 1, Градина и Просвета Ниш, 1983. Ниш у раздобљу Турске власти 1428-1878, Српске православне цркве - pp. 140-152
  25. ^ T. Popović: „Niš u delima putopisaca XVI-XVII veka“, Istorija Niša I, Niš 1983. — pp. 175-176.
  26. ^ Konstantin Jireček, Die Heerstrasse von Belgrad nach Constantinopel und die Balkanpässe: Eine historisch-geographische Studie, 1877 — pp. 136.
  27. ^ Феликс Каниц, Србија, земља и становништво од римског доба до краја, VI Niš, pp. 140
  28. ^ a b v Gimnazija „Bora Stanković“ Niš: Arheologija (Utvrđenje Kurvingrad)
  29. ^ „Istorijski arhiv Niš: Detaljni popis nahije Niš iz 1516. godine”. Arhivirano iz originala 15. 03. 2012. g. Pristupljeno 08. 07. 2010. 
  30. ^ „Zvanična prezentacija Niša: Važni datumi”. Arhivirano iz originala 17. 08. 2010. g. Pristupljeno 05. 07. 2010. 
  31. ^ a b Istorijski institut Beograd, Istorija Niša, knjiga 1, Gradina i Prosveta Niš, 1983. Niš u razdoblju Turske vlasti 1428-1878, Dubrovačka kolonija u Nišu — pp. 169-174
  32. ^ a b v Mihajlo T. Paligorić, Ekonomsko-kulturna istorija Niša: I deo, Niš do Svetskog rata, Niš 1937. — pp. 11
  33. ^ a b v Tihomir S. Milojković, Lužnica u prostoru i vremenu, Niš 2008 (Istorija Lužnice, Lužnica kroz vekove, 2.3 Lužnica pod Turcima, Prva velika seoba Srba (1690. godine))
  34. ^ Dr. Živan Stojković, Dr. Slobodanka Stojičić, Hransilav Rakić, Istorija Leskovca, Beograd 1992 — pp. 59, 60
  35. ^ a b v g „Istorijski arhiv Niš, Radoje Kostić: „Niška eparhija u prvoj polovini XVIII veka“”. Arhivirano iz originala 04. 09. 2011. g. Pristupljeno 08. 07. 2010. 
  36. ^ Dr. Živan Stojković, Dr. Slobodanka Stojičić, Hransilav Rakić, Istorija Leskovca, Beograd 1992 — pp. 61
  37. ^ a b Bruno Lovrić, Istorija Niša, Niš 1928. (U oslobođenom Nišu)
  38. ^ „Istorijski arhiv Niš, Miljana Đorđević: Bakrorez iz 1737. godine”. Arhivirano iz originala 24. 07. 2010. g. Pristupljeno 05. 07. 2010. 
  39. ^ Feliks Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja, VI Niš, pp. 142
  40. ^ Fikret Adanır, Suraiya Faroqhi, The Ottomans and the Balkans: a discussion of historiography, 2002 — pp. 238.
  41. ^ Kemal Çiçek, Ercüment Kuran, Great Ottoman Turkish civilization , 2000 — pp. 313.
  42. ^ Horace G. Lunt, Harvard Slavic Studies, Volume 5, 1970 — pp. 31, 32
  43. ^ Raĭna Gavrilova, Bulgarian urban culture in the eighteenth and nineteenth centuries, 1999 — pp. 211.
  44. ^ Zhak Eskenazi, Alfred Krispin, Emmy Barouh, International Centre for Minority Studies and Intercultural Relations, Jews in the Bulgarian hinterland: an annotated bibliography, 2002 — pp. 523.
  45. ^ Miranda Vickers, Between Serb and Albanian: A History of Kosovo, 1998 — pp. 28.
  46. ^ Traian Stoianovich, Between East and West:the Balkan and Mediterranean worlds. Economies and societies. Traders, towns, and households, 1992 — pp. 17.
  47. ^ a b NišKafe, feljton: Nebojša Ozimić, Cincari Niša — Naseljavanje Niša Cincarima [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (23. maj 2010)
  48. ^ Ivan Ninić, Migrations in Balkan history, 1989 — pp. 93.
  49. ^ Dr. Živan Stojković, Dr. Slobodanka Stojičić, Hransilav Rakić, Istorija Leskovca, Beograd 1992 — pp. 95
  50. ^ Graditelj Ćele kule: Huršid-paša
  51. ^ Raĭna Gavrilova, Bulgarian urban culture in the eighteenth and nineteenth centuries, 1999 — pp. 42, 43, 44
  52. ^ Svetislav Petrović, Istorija grada Pirota: građa Svetislava Petrovića, Pirot 1996 — pp. 35
  53. ^ Svetislav Petrović, Istorija grada Pirota: građa Svetislava Petrovića, Pirot 1996 — pp. 38
  54. ^ Feliks Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja, VI Niš, pp. 146
  55. ^ Svetislav Petrović, Istorija grada Pirota: građa Svetislava Petrovića, Pirot 1996 — pp. 40, 41
  56. ^ Constantine Stephanove, The Bulgarians and Anglo-Saxondom, 2009 — pp. 133.
  57. ^ International Commission for the History of Social Movements and Structures, International Council for Philosophy and Humanistic Studies, Les Migrations internationales de la fin du XVIIIe siècle à nos jours, 1980 — pp. 572.
  58. ^ Tihomir S. Milojković, Lužnica u prostoru i vremenu, Niš 2008 (Istorija Lužnice, Lužnica kroz vekove, 2.3 Lužnica pod Turcima, period velikih buna i ustanaka (od 1830 do 1841))
  59. ^ prof. Dragoljub Simonović, Narodni ustanak. Jugoistočna Srbija godine 1841. Narodne novine, (1-10), 17. april, i dalje, Niš 1990.
  60. ^ Sevdelin Andrejević: Neobjektivna interpretacija Niške bune 1841. godine u bugarskoj istoriografiji
  61. ^ Žerom Adolf Blanki, Voyage en Bulgarie pendant l’année 1841. str. 168: nous reconnaissons la ville de Nissa, que le Turcs appellent Nisch et qui renferme une population presque entièrement chrétienne de vingt-cinq mille habitants.
  62. ^ Völkische weltgeschichte (1879-1933), Edition: 6, 1934‎ — pp. 391.
  63. ^ Edmund Spencer, Travels in European Turkey, in 1850: through Bosnia, Servia, Bulgaria, Macedonia, Thrace, Albania, and Epirus; with a visit to Greece and the Ionian Isles and homeward tour through Hungary and the Slavonian provinces of Austria on the lower Danube, 1851 — pp. 132, 133
  64. ^ James Henry Skene, The frontier lands of the Christian and the Turk; comprising travels in the regions of the lower Danube, in 1850 and 1851, by a British resident of twenty years in the East [J.H. Skene]., 1853 — pp. 397.
  65. ^ Antic.org: Izgoreo simbol Niša
  66. ^ Charles J. Adams, Wael B. Hallaq, Donald Presgrave Little, Islamic studies presented to Charles J. Adams, 1991 — pp. 211.
  67. ^ Kemal H. Karpat, Ottoman population, 1830-1914: demographic and social characteristics, 1985 — pp. 69.
  68. ^ Akademie der Wissenschaften in Wien. Philosophisch-Historische Klasse, Österreichische Akademie der Wissenschaften. Philosophisch-Historische Klasse, Denkschriften, Volume 17, 1868 — pp. 7.
  69. ^ Književnik, Volume 2, Vatroslav Jagić, 1865 — pp. 340.
  70. ^ August Petermann, Mittheilungen aus Justus Perthes' geographischer Anstalt über wichtige neue Erforschungen auf dem Gesammtgebiete der Geographie, Volume 15, 1869 — pp. 453.
  71. ^ a b v g d Demografska struktura Niša od 1878 do kraja 19. veka, Istorija Niša knjiga 2 pp. 24-25 Gradina i Prosveta Niš 1983.
  72. ^ Prof. Dr. Mustafa Imamović: „Položaj Jevreja u Srbiji i Kraljevini Jugoslaviji“[mrtva veza]
  73. ^ Kristaq Prifti, The truth on Kosova, 1993 — pp. 74.
  74. ^ Kemal H. Karpat, Studies on Ottoman social and political history: selected articles and essays, 2002 — pp. 370.
  75. ^ „Istorija bugarskoga naroda do propasti države mu“, dr Milan Savić, izdanje Srpske narodne združne štamparije, Novi Sad, 1878: poglavlje „Opis bugarskih zemalja“, pp. 3
  76. ^ a b Stevan K. Pavlowitch, Serbia: the history behind the name, 2002 — pp. 68.
  77. ^ Bruno Lovrić, Istorija Niša, Niš 1928. (Oslobođenje Niša)
  78. ^ Justin McCarthy, Death and exile: the ethnic cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922, 1995 — pp. 104.
  79. ^ Tim Judah, Kosovo: what everyone needs to know, 2008 — pp. 35.
  80. ^ a b Milošević R. Sto deset godina Vojne bolnice u Nišu (1878—1988). Monografija, Vojna bolnica; 1988.
  81. ^ Stevan K. Pavlowitch, Serbia: the history behind the name, 2002 — pp. 65.
  82. ^ Stevan K. Pavlowitch, A history of the Balkans, 1804-1945, 1999 — pp. 125.
  83. ^ Frederick Martin, Sir John Scott Keltie, Isaac Parker Anderson Renwick, Mortimer Epstein, Sigfrid Henry Steinberg, John Paxton — Political science, The Statesman's year-book, Volume 23, 1886 — pp. 440.
  84. ^ „Beogradska nadbiskupija: „Kratki istorijat Biskupije“”. Arhivirano iz originala 20. 10. 2014. g. Pristupljeno 27. 07. 2010. 
  85. ^ Beogradska nadbiskupija: „Župa Presvetog srca Isusova u Nišu“
  86. ^ Demografske promene u Nišu, Istorija Niša druga knjiga, pp. 27 Gradina i Prosveta Niš 1983.
  87. ^ Geographical Dictionary of the World. str. 1311.
  88. ^ Statistika Kraljevine Srbije, knj.1 Beograd 1893.
  89. ^ a b v g d „Istorijski arhiv Niš, Ljiljana Đurović: „Crkevno-školska jevrejska opština Niš u Nišu u dokumentima istoimenog arhivskog fonda“”. Arhivirano iz originala 24. 07. 2010. g. Pristupljeno 08. 07. 2010. 
  90. ^ Austria. Statistische Zentralkommission — Austria, Statistische Mitteilungen‎/Statistische Monatschrift, Volume 33, 1907 — pp. 140.
  91. ^ a b v Mladen Stojanović, Socialist Republic of Serbia, 1970 — pp. 342.
  92. ^ Nathalie Clayer, Eric Germain, Islam in inter-war Europe, 2008 — pp. 18.
  93. ^ A. Popovic, L’islam balnique, — pp. 300-2
  94. ^ NišCafe: Stari Niš
  95. ^ Feliks Kanic, Srbija, zemlja i stanovništvo od rimskog doba do kraja, VI Niš, pp. 171
  96. ^ multiple editors, Catholic Encyclopedia (1913), aticle "Belgrade and Smederevo"
  97. ^ a b Great Britain. Naval Intelligence Division, Alice Garnett, Jugoslavia: Economic geography, ports, and communications , 1945 — pp. 54.
  98. ^ Demografske promene u Nišu, Istorija Niša druga knjiga, pp. 24-25 Gradina i Prosveta Niš 1983.
  99. ^ Andrej Mitrović, Serbia's great war, 1914-1918, 2007 — pp. 56.
  100. ^ Clive Ponting, Thirteen days: the road to the First World War, 2002 — pp. 142.
  101. ^ North American Society for Serbian Studies, Serbian studies, Volume 16, Issues 1-2, 2002 — pp. 369.
  102. ^ Aviel Roshwald, Ethnic nationalism and the fall of empires: central Europe, Russia, and the Middle East, 1914-1923, 2001 — pp. 126.
  103. ^ The Advocate: America's Jewish journal, 1920 — pp. 105.
  104. ^ a b v g Niš u Prvom svetskom ratu, Narodni muzej Niš
  105. ^ Alan Price, The End of the Age of Innocence: Edith Wharton and the First World War, 1998 — pp. 47.
  106. ^ E Ashmead-Bartlett, Some of My Experiences in the Great War, 2009 — pp. 20.
  107. ^ Washington medical annals, Volume 15, 1916 — pp. 100.
  108. ^ Abigail Pankhurst Pratt Karageorgevitch (princesa.), For the better hour, 1917 — pp. 24.
  109. ^ The Caledonian, Volume 18, 1918 — pp. 127.
  110. ^ Albert Bushnell Hart, Harper's pictorial library of the world war, Volume 7, 1920 — pp. 146.
  111. ^ Amelia Peabody Tileston, Amelia Peabody Tileston and Her Canteens for the Serbs, 2009 — pp. 45.
  112. ^ John Reed, The War in Eastern Europe, 2010 — pp. 25, 26
  113. ^ Benjamin David Lieberman, Terrible fate: ethnic cleansing in the making of modern Europe, 2006 — pp. 83.
  114. ^ Bruno Lovrić, Istorija Niša, Niš 1928. (Besmrtna stranica)
  115. ^ Borbe za oslobođenje Niša: 1809-1944, Niš 1952 (Niš u XX veku, Prvi i Drugi svetski rat)
  116. ^ Andrej Mitrović, Serbia's great war, 1914-1918, 2007 — pp. 240, 241
  117. ^ Homer Folks, The human costs of the war, 1920- pp. 43.
  118. ^ Charles Francis Horne, The Great Events of the Great War: A.D. 1915, 1920 — pp. 409.
  119. ^ Andrej Mitrović, Serbia's great war, 1914-1918, 2007 — pp. 240.
  120. ^ New York Times current history: the European war, Volume 14, 1918 — pp. 163.
  121. ^ The Near East, Volume 13, 1917 — pp. 442.
  122. ^ Voenen kalendar OTEČESTVO za 1917 godinu, izdanie na v-k Voenni izvestiя, Sofija, 1917, pp. 28-29
  123. ^ „Grad Niš: Niš kroz vekove 3”. Arhivirano iz originala 08. 10. 2011. g. Pristupljeno 03. 08. 2010. 
  124. ^ Stanoje Stanojević, Narodna enciklopedija srpsko-hrvatsko-slovenačka, Zagreb 1928; Knjiga III (N — R), članak o Nišu napisao Borivoje Drobnjaković
  125. ^ Francis W. Carter, An historical geography of the Balkans, 1977 — pp. 418.
  126. ^ Josef März, Jugoslawien: Probleme aus Raum, Volk und Wirtschaft , 1938 — pp. 18.
  127. ^ Martijn Theodoor Houtsma, E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Volume 1, 1987 — pp. 926.
  128. ^ Bejtullah D. Destani, Ethnic minorities in the Balkan States, 1860-1971, Volume 1, 2003 — pp. 320.
  129. ^ Benjamin A. Stolz, I. R. Titunik, Lubomír Doležel, Language and literary theory: in honor of Ladislav Matejka, 1984 — pp. 133.
  130. ^ Medunarodna politika, A Yugoslav commune, 1970 — pp. 6.
  131. ^ Savez novinara Jugoslavije, Studies, Issues 32-36, 1963 — pp. 6.
  132. ^ Međunarodna politika, Studies, Issue 34, 1970 — pp. 6.
  133. ^ Sharon Zukin, Beyond Marx and Tito: theory and practice in Yugoslav socialism, 1975 — pp. 84-85
  134. ^ Grad Niš: „Pomen žrtvama aprilskog bombardovanja Niša 1941.“
  135. ^ RTS: „Godišnjica bombardovanja Beograda“ (Kapitulacija za 11 dana)
  136. ^ Vojna enciklopedija (knjiga šesta), Beograd 1973. godina.
  137. ^ Narodni heroji Jugoslavije. „Mladost“, Beograd 1975. godina
  138. ^ Zvanična prezentacija Niša: Logor Crveni Krst
  139. ^ Spomenici kulture u Srbiji: Spomen park Bubanj
  140. ^ „Centar za manjinska prava: O stradanju Roma u Drugom svetskom ratu”. Arhivirano iz originala 06. 10. 2011. g. Pristupljeno 05. 07. 2010. 
  141. ^ Miloš Bajić, Yugoslavia; monuments to the Revolution, 1968 — pp. 29.
  142. ^ Jozo Tomasevich, War and revolution in Yugoslavia, 1941-1945: occupation and collaboration, 2001 — pp. 587.
  143. ^ „Srpsko nasleđe: „Na bombama je pisalo Srećan Uskrs“”. Arhivirano iz originala 22. 03. 2009. g. Pristupljeno 05. 07. 2010. 
  144. ^ a b Benjamin A. Stolz, I. R. Titunik, Lubomír Doležel, Language and literary theory: in honor of Ladislav Matejka, 1984 — pp. 140.
  145. ^ „Večernje novosti: „Dvanaest zatvora za Nišlije“”. Arhivirano iz originala 22. 06. 2009. g. Pristupljeno 05. 07. 2010. 
  146. ^ Tim Judah, Kosovo: what everyone needs to know, 2008 — pp. 59.
  147. ^ Ari Kerkkänen, Yugoslav Jewry: aspects of post-World War II and post-Yugoslav developments, 2007 — pp. 78.
  148. ^ Muriel Heppell, Frederick Bernard Singleton, Yugoslavia, 1961 — pp. 26.
  149. ^ Frederick Bernard Singleton, Yugoslavia, Parts 1-2, 1961 — pp. 26.
  150. ^ Les democraties populaires, 1962 — pp. 220.
  151. ^ Alfred Bohmann, Menschen und Grenzen: Bevölkerung und Nationalitäten in Südosteuropa, 1969 — pp. 279.
  152. ^ Centar za demografska istraživanja (Institut društvenih nauka), Stanovništvo, Volume 12, 1974 — pp. 203.
  153. ^ Jozo Tomasevich, Wayne S. Vucinich, Stanford University, Contemporary Yugoslavia, 1969 — pp. 327.
  154. ^ Calendario Atlante de Agostini, 1966 — pp. 202.
  155. ^ Jože Moravec, Yugoslavia and her Republics, 1969 — pp. 7.
  156. ^ Geographical abstracts: Social geography, 1969 — pp. 191.
  157. ^ Medunarodna politika, A Yugoslav commune, 1970 — pp. 10.
  158. ^ Međunarodna politika, Studies, Issue 34, 1970 — pp. 10.
  159. ^ Mladen Stojanović, Socialist Republic of Serbia, 1970 — pp. 344.
  160. ^ Francis W. Carter, David Turnock, Environmental problems in Eastern Europe, 1996 — pp. 166.
  161. ^ Bogdan Szajkowski, Marxist governments: a world survey, 1981 — pp. 814.
  162. ^ Marc Vincent, Birgitte Refslund Sørensen, Caught between borders: response strategies of the internally displaced, 2001 — pp. 252.
  163. ^ Grolier Incorporated, The encyclopedia Americana, Volume 20, — pp. 377.
  164. ^ Robert Thomas, Serbia under Milošević: politics in the 1990s, 1999 — pp. 28.
  165. ^ Vladimir Ortakovski, Minorities in the Balkans, 2000 — pp. 235.
  166. ^ „Spisak poginulih osoba sa imenom-prezimenom, datumima rođenja-smrti, mesta smrti i uzroka smrti”. Arhivirano iz originala 19. 03. 2012. g. Pristupljeno 06. 07. 2010. 
  167. ^ Večernje novosti: „Podmukli udari s neba“
  168. ^ Congress of Local and Regional Authorities of Europe, Council of Europe, Forum of Cities and Regions of South-East Europe: 8th economic forum, Promoting Partnerships with Cities and Regions of South-East Europe: Summary of Debates, Istanbul, November 2001 , 2002 — pp. 41.
  169. ^ Politika: „Beograd, Novi Sad i Niš oaze u demografskoj pustinji“

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Демографска_историја_Ниша&oldid=26865795”