Denta
| Denta rum. Denta | |
|---|---|
| Naselje | |
  Denta Lokacija u Rumuniji | |
| Koordinate: 45° 21′ 24″ N 21° 14′ 57″ E / 45.35667° S; 21.24917° I | |
| Zemlja |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Denta |
| Nadmorska visina | 91 m (299 ft) |
| Stanovništvo (2012)[1] | |
| • Ukupno | 3.152 |
| Vremenska zona | Istočnoevropsko vreme (UTC+2) |
| • Leti (DST) | Istočnoevropsko letnje vreme (UTC+3) |
| Geokod | 679477 |
Denta (rum. Denta) je selo i upravno središte opštine Denta, koja pripada okrugu Timiš u Republici Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Položaj naselja[uredi | uredi izvor]
Selo Denta se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 15 km udaljenosti od Srbije i od graničnog prelaza kod Vatina. Selo se nalazi na mestu gde ravničarski deo Banata prelazi u zatalasana pobrežja, kroz njega teče reka Brzava.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Po "Rumunskoj enciklopediji" mesto se prvi put pominje još 1241. godine, u vezi gradnje tvrđave. Selo se spominje u katoličkim dokumentima i 1322. i 1332. godine. Turski putopisac Evlija Čelebija ostavlja opis mesta u 1660. godini. Kaže da je tvrđava postavljena na obali Tamiša, sa četiri ugla. Kapetan od 50 vojnika čuva tvrđavu. Ima u njoj vojno skladište, ledenicu, konačište i nekoliko manjih dućana, a u gradu ima mnogo plodnih vrtova. Nemci se doseljavaju od 1720. godine, a 1745. godine dolaze Bugari radnici na kanalisanju reke Brzave.
Srpski karakter mesta se vidi po spisku priložnika za manastir Pećku patrijarpiju iz 1660. i 1666. godine. U tursko vreme to je varoš sa dve mahale i dva sveštenika.[2] Kada su proterani Turci u mestu je 1717. godine bilo 100 kuća. Denta je 1764. godine pravoslavna parohija u Giladskom protoprezviratu.[3] Carski revizor Banata Erler je 1774. godine zapisao da je Denta mesto u Jaručkom okrugu i Čakovačkom distriktu, sa upravnim pod-uredom i poštanskom kambijaturom.[4]
Prvi poznati pretplatnik i to vredne istorijske srpske knjige iz Dente bio je 1794. godine Nikola Popović.[5] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir tu su bila tri sveštenika. Parosi, pop Petar Milutinović (rukop. 1765) znao je srpski i rumunski jezik, a pop Milutin Stanković (1779) i pop Nenad Popović (1781) znali su samo srpski jezik.[6] Meštanin trgovac Veriga je nabavio 1845. godine knjigu o ugarskim zakonima, prevedenu na srpski jezik.
Iz Temišvara vodi glavni drum preko Žebelja, Dete i Dente ka Vršcu i Alibunaru. Tu je pre 1859. godine prošla i telegrafska linija. Prema crkvenom izveštaju za dvadeset godina, između 1847. i 1867. godine, broj pravoslavnih žitelja opada, sa 1178 spao je na 1012 duša.[7] Godine 1851. u Srpskoj Vojvodini je bio sreski sud u Denti.
Godine 1905. Denta je velika opština u Detinskom srezu. Tu živi 3220 stanovnika u 613 domova, a najviše je Rumuna. Srba ima 804 pravoslavne duše (ili 25%) sa 142 kuće. Od javnih zdanja u Denti se nalaze: po jedna srpska i rumunska pravoslavna crkva, jedna rimokatolička crkva, a od osnovnih škola - jedna srpska i jedna rumunska narodna, kao i jedna komunalna škola. U naselju je PTT infrastruktura i željeznička stanica.[8]
Crkva i škola[uredi | uredi izvor]
Crkva pravoslavna je sazidana 1795. godine i posvećena je prazniku Uspenju Presvete Bogorodice ili Velikoj Gospojini. Templo je oslikano 1838. godine. Ima 1905. godine - četiri zvona; tri su iz 1820. godine, i jedno iz 1905. godine. Parohijsko zvanje je osnovano i crkvene matične knjige se vode od 1779. godine. Po državnom šematizmu pravoslavnog klira 1846. godine, u mestu su tri paroha: Nedeljko Stanišić, Petar Ristić i Aksentije Milutinović, a kapelan je Jovan Milutinović. Tu živi 2514 pravoslavnih stanovnika, a parohijska filijala Deta ima još 46 vernika.[9]
U leto 1884. godine veliko nevreme je oštetilo krov crkveni i toranj. Skupljali se crkveni opštinari prilog po Banatu za opravku; priloženo im je iz nekoliko mesta samo 84 f.[10] Aprila 1892. godine objavljen je konkurs za paroha u Denti, sa platom šestog razreda. Administrator parohije u Denti juna 1893. bio je Čedomil Udicki. Decembra 1897. godine imenovan je za administratora parohije u Denti, jeromonah Serafim Lazić. Godine 1903. eparhijska vlast je potvrdila izbor paroha Dušana Gajića, rodom iz Despotsentivana (tu i 1907). Crkvena opština je uređena 1905. godine, skupština je redovna pod predsedništvom Svetozara Stanojeva. Parohija je tada najniže, šeste platežne klase, ima parohijski dom, a parohijska sesija iznosi 35 kj. zemlje. Postoje dva srpska pravoslavna groblja.[11] Za Dentu se kaže 1906. godine da mora po zakonu imati dva "dušepopečitelja".
Učitelj mesni Zaharije Petrović bio je 1818. godine prenumerant jedne istorijske knjige.[12] Popularno delo Koceba, prevedeno na srpski jezik nabavili su prvi ljudi Dente, 1830. godine: Pavel Milutinović paroh, Petar Ristić paroh, Georgije Panić učitelj, Trailo Nikolić trgovac i Trifun Birćan školski inspektor.[13] U narodnoj školi u Denti ima 1846. godine 50 đaka, kojima predaje učitelj Sofronije Popović. Pravničku knjigu o novim zakonskim rešenjima kupio je 1845. godine trgovac mesni Veriga.[14]
Raspisan je konkurs maja 1866. godine za upražnjeno mesto učitelja u Denti, sa platom od 100 f. i drugim pogodnostima. Decembra 1866. godine za učitelja u Denti postavljen je svršeni pripravnik Avakum Travan.[15] On je tada priložnik "Školskog fonda" sa 2 f. 30 novčića. Godine 1867. taj kako se navodi - učiteljski "zastupnik" Avakum Travan, je premešten u Glavnu školu, za učitelja u osnovnoj i nižim razredima. Učitelj u Denti I. Georgijević je 1861. godine bio pretplatnik novosadskog lista "Srpski dnevnik". Iz pomešane opštine Denta dat je 1867. godine prilog za "Školski fond" u iznosu od 193 f. Krajem 1869. godine oglašeno je upražnjeno mesto srpskog učitelja u Denti. Pretplatnik "Školskog lista" je 1882. godine bio tamošnji učitelj Sofronije Popov. Učitelj Popov je 1875. godine završio preparandiju u Pančevu, pa mu se nakon 12 godina rada, 1887. godine ostavlja da u roku od dve godine položi učiteljski ispit na somborskoj preparandiji. Po konkursu za upražnjeno učiteljsko mesto u Denti, juna 1893. godine vidi se da je osnovna godišnja plata 300 f. ili 600 kruna. Sličan konkurs je objavljen i 1895. i 1896. godine - ali sada sa 400 f. plate. Parohija srpska pravoslavna u Denti je 1905. godine bila u sastavu Giladskog protoprezvirata. Učitelj Radisav Stojanović, rodom iz Kruščice bio je 1893. godine privremeni učitelj u Denti. Tada je nakon 10 godina besprekorne službe dobio pravo da bez prethodnih nauka bude upisan u prvi pripravnički razred školske 1893/1894. godine na somborskoj preparandiji. Godine 1905. škola je srpska narodna, mešovita, sa jednim školskim zdanjem podignutim 1904. godine. U njemu se nalazi jedna velika dvornica za svih šest razreda. Školu pohađa u to vreme: redovnu nastavu 66, a nedeljnu 16 đaka.[11] Stojanović je 1907. godine jedini učitelj u mesnoj srpskoj veroispovednoj školi. Crkvena opština ga je ocenila da je "vrlo-dobar" u svom radu.[16] Te godine je rešeno da se daje Denti od strane eparhije 200 k redovne godišnje pomoći za izdržavanje srpske narodne škole.
Narodnoj knjižnici u Denti je 1940. godine od strane uredništva beogradskog časopisa "Težak", izdata jedna velika kolekcija sastavljena iz svih knjiga društvenog izdanja.[17]
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Denta imalo je 2.253 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovništva stagnira.
Selo je od davnina bilo višenarodno, a mesni Srbi su oduvek bili manjina. Danas je njihov broj osetno manji nego pre nekoliko decenija, a slična sudbina zadesila je i nemačku i mađarsku zajednicu u selu. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 3.488 | 2.182 | 2.253 |
| Srbi | 776 (22,2%) | 203 (9,3%) | 169 (7,5%) |
| Rumuni | 1.259 (36,1%) | 1.511 (69,2%) | 1.659 (73,6%) |
| Mađari | 410 (11,8%) | 173 (7,9%) | 153 (6,8%) |
| Nemci | 662 (19,0%) | 40 (1,8%) | 21 (0,9%) |
| ostali | 381 (10,9%) | 255 (11,7%) | 251 (11,1%) |
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Statistical Yearbook 2011” (PDF). Comisia Centrală pentru Recensământul Populaţiei şi Locuinţelor. Pristupljeno 2015-07-05.
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kultirni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
- ^ Jovan Rajić: "Istorija raznih slavnih slovenskih narodov...", Beč 1794. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Zastava", Novi Sad 1884. godine
- ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Konstantin Pavlović: "Povjest o konačnom izgibelji celago francuskoga vojinstva", Budim 1818. godine
- ^ Kocebo: "Krstonosci - ili putešestvije u Palestinu", Budim 1830. godine
- ^ "Zakonski članovi ugarskog državnog sabora od 1843/1844. godine", Pešta 1845. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1866. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1907. godine
- ^ "Težak", Beograd 1940. godine
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Srbi u Rumuniji od ranog srednjeg veka do današnjeg vremena (srpski jezik)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (mađarski jezik)
