Deflacija

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ekonomija
Ekonimija po regijama
Opšti aspekti
Metodologija
Polja i podele
Ekonomske ideologije

Deflacija je smanjenje troškova života i uopšte nivoa cena u jednoj ekonomiji. Deflacija je pojava suprotna inflaciji, a označava pad opšteg nivoa cena.[1] Deflacijska politika vlade označava njenu intervenciju u slučaju da ukupna ponuda nadmašuje potražnju te se ekspanzivnom kreditno-monetarnom i fiskalnom politikom utiče na povećanje potražnje i potrošnje. Deflacija odgovara vlasnicima novca čija imovina postaje sve vrednija, ali istovremeno smanjuje potrošnju, što dovodi do porasta nezaposlenosti i privrednih kriza. Kad do pada cena dođe zbog porasta produktivnosti razvojem tehnike, tehnologije i organizacije, ili zbog smanjenja poreza, to smanjenje je pozitivno za razvoj privrede i rast zaposlenosti. U svim ostalim slučajevima pad cena dovodi do propasti pojedinih privrednih grana, a ako deflacija duže traje dolazi do teških privrednih kriza, stagnacije i privredne depresije.

Deflacija se javlja kad inflaciona stopa padne ispd 0% (negativna inflaciona stopa). Inflacija redukuje vrednost valute tokom vremena, dok je deflacija povećava. Ovo omogućava da se kupi više roba i usluga nego ranije sa istom količinom valute. Deflacija se razlikuje od dezinflacije, usporavanja stope inflacije, tj. kada inflacija opadne na nižu stopu, ali je i dalje pozitivna.[2] Ekonomisti generalno veruju da je deflacija problem u modernoj ekonomiji, jer povećava realnu vrednost duga, posebno ako je deflacija neočekivana. Deflacija može takođe da pogorša recesiju i da dovede do deflatorne spirale.[3][4][5][6][7][8][9]

Neki ekonomisti tvrde da su produženi periodi deflacije povezani sa osnovom tehnološkog napretka u privredi, jer kako se produktivnost povećava (TFP), cena robe se smanjuje.[10]

Deflacija se obično dešava kada je ponuda velika (kada se javlja višak proizvodnje), kada je potražnja niska (kada se potrošnja smanjuje), ili kada se ponuda novca smanjuje (ponekad kao odgovor na kontrakciju nastalu nepažljivim ulaganjem ili kreditnom krizom) ili zbog neto odliva kapitala iz privrede.[11] To može nastati i zbog prevelike konkurencije i premale koncentracije tržišta.[12]

Uzroci i korespondirajuće vrste[uredi | uredi izvor]

U modelu IS–LM (ravnoteža investicija i štednje – preferencija likvidnosti i ravnotežni model ponude novca), deflacija je uzrokovana pomeranjem krive ponude i tražnje za robom i uslugama. Ovo zauzvrat može biti uzrokovano povećanjem ponude, padom potražnje ili oboje.

Kada cene padaju, potrošači imaju podsticaj da odlažu kupovinu i potrošnju dok cene dalje ne padnu, što zauzvrat smanjuje ukupnu ekonomsku aktivnost. Kada se kupovine odlažu, proizvodni kapaciteti ne rade, a investicije opadaju, što dovodi do daljeg smanjenja agregatne tražnje. Ovo je deflaciona spirala. Način da se ovo brzo preokrene bio bi uvođenje ekonomskih podsticaja. Vlada bi mogla povećati produktivnu potrošnju na stvari poput infrastrukture ili bi centralna banka mogla početi da širi ponudu novca.

Deflacija je takođe povezana sa averzijom prema riziku, gde će investitori i kupci početi da gomilaju novac jer njegova vrednost sada raste tokom vremena.[13] Ovo može proizvesti zamku likvidnosti ili može dovesti do nestašica koje podstiču investicije koje donose više radnih mesta i proizvodnju robe. Centralna banka ne može, normalno, da naplaćuje negativnu kamatu za novac, a čak i naplata nulte kamate često proizvodi manje stimulativni efekat od nešto viših kamatnih stopa. U zatvorenoj ekonomiji, to je zato što naplata nulte kamate takođe znači nula prinosa na državne hartije od vrednosti, ili čak negativan prinos na kratka dospeća. U otvorenoj ekonomiji to stvara keri trgovinu i devalvira valutu. Devalvirana valuta proizvodi više cene za uvoz bez nužnog stimulisanja izvoza u istom stepenu.

Deflacija je prirodno stanje privreda kada je ponuda novca fiksna, ili ne raste tako brzo kao stanovništvo i privreda. Kada se to dogodi, raspoloživi iznos čvrste valute po osobi opada, što zapravo čini novac oskudnijim, a samim tim povećava se kupovna moć svake jedinice valute. Deflacija se takođe dešava kada poboljšanja efikasnosti proizvodnje smanje ukupnu cenu robe. Konkurencija na tržištu često podstiče te proizvođače da primene barem deo ovih ušteda u smanjenju tražene cene za svoju robu. Kada se to desi, potrošači plaćaju manje za tu robu, a samim tim se javlja deflacija, pošto je kupovna moć povećana.

Rastuća produktivnost i smanjeni troškovi transporta stvorili su strukturnu deflaciju tokom ere ubrzane produktivnosti od 1870–1900, ali je postojala blaga inflacija oko deceniju pre uspostavljanja Federalnih rezervi 1913. godine.[14] Tokom Prvog svetskog rata bilo je inflacije, ali se deflacija ponovo vratila posle rata i tokom depresije 1930-ih. Većina nacija je napustila zlatni standard 1930-ih, tako da ima manje razloga da se očekuje deflacija, osim kolapsa špekulativnih klasa imovine, u okviru fijat monetarnog sistema sa niskim rastom produktivnosti.

Istorijski pregled[uredi | uredi izvor]

Deflacija je bila česta dok je novac imao zlatnu podlogu. Početkom industrijske revolucije i legalizacijom slobodnog delovanja razvojnih mehanizama, tj. tržišnog mehanizma selekcije i mehanizama za udruživanje ideja i sredstava došlo je do naglog porasta produktivnosti i proizvodnje. Veća proizvodnja dovela je do naglog povećanja količine roba na tržištu. Proizvodnja zlata nije mogla pratiti taj tempo rasta pa je zlato vađeno iz trezora da bi se količina novca izjednačila s količinom roba tj. da bi cene ostale stabilne. U trenutku kad su zalihe zlata tj. novca presušile dolazilo je do pomanjkanja novca i smanjenja cena. Posledica toga je bila: gomilanje robe na skladištu, nemogućnost prodaje, smanjenje proizvodnje, otpuštanje radnika, nastojanje da se sve vrednosti pretvore u zlato, i gomilanje zlata u trezorima.

U deflacijskim krizama odvijao se brzi proces povećanja zaliha zlata na skladištima, tj. zlata (novca) je na tržištu bilo premalo, a u trezorima previše. Rezultat tog skladištenja zlata je pad cena većine roba, te je nakon nekog vremena dolazilo do stabilizacije cena roba na znatno nižem nivou. Čim su se zalihe roba smanjile, a zalihe zlata povećale, dolazilo je do oporavka privrede i novog razvojnog ciklusa. Ovakve ciklične promene privrednog razvoja i kriza bile su redovne u svim zemljama gde je postojao brz razvoj produktivnosti i proizvodnje. Razdoblja punjenja i pražnjenja zlatnih trezora prestala su onda kad su države ukinule zlatno važenje novca, i kad su počele da koriste novac kao regulator cena. Uvođenjem nominalne vrednosti novca deflacijske krize postale su retkost, ali su zato inflacijske krize postale česte, bilo zbog prevelike potrošnje, bilo zbog ulaska države u valutni rat sa drugim državama, kako bi povećali domaću konkurentnost. Deflacijska kriza može nastati i zbog finansijske agresije od strane drugih država, a monetarne vlasti se ne usude ili ne žele da uću u valutni rat protiv takve agresije. Kad političari prihvate da novac u privrednom sistemu ima ulogu sličnu ulozi ulja u motoru automobila, vrlo lako se mogu izgraditi mehanizmi koji efikasno kontrolišu njegovu količinu na tržištu.

Pritajena deflacija[uredi | uredi izvor]

Kad u državi pravni sistem ne funkcioniše, obaveze se ne plaćaju, stečajni postupak je spor, i neefikasan zakon o zadržavanju i hipoteci štiti dužnike, može se dogoditi da su cene nominalno stabilne, a na tržištu naglo raste likvidnost. Tada dolazi do stvaranja dva paralelna tržišta, novčano tržište i kompenzacijsko tržište. Preduzeća, da ne bi morala da smanjuju proizvodnju i da otpuštaju radnike, prodaju i onima za koje znaju da neće moći da plate u novcu, već samo u nekakvoj drugoj robi. U privredi dolazi do pojave da svako svakom nešto duguje, svi međusobno prebijaju svoja potraživanja, a novcem se plaća samo porez i bar deo plate. Ovakvo stanje može funkcionisati dok većina preduzeća koja posluju sa dobitkom, mogu da osiguraju novac za porez i platu. Kad i najbolja poduzeća dođu u blokadu žiroračuna ovakav sistem se raspada, preduzeća prestaju da prodaju onima koji ne plaćaju, smanjuju proizvodnju te otpuštaju višak radnika. Rezultat je nagla deflacija i recesija.

Monetarne vlasti u ovakvim situacijama često ne znaju kako da ispravno reaguju, najčešće zato što institucije koje statistički prate kretanje cena, daju krivu sliku stanja u privredi. U prikrivenim deflacijskim krizama obično rastu monopolske cene (zbog želje monopolista da nadoknade gubitke nenaplativih i otpisanih potraživanja), i cene osnovnih životnih potrepština (Gifenov paradoks - zbog nemogućnosti stanovništva da kupuje supstitute višeg kvaliteta), a istovremeno padaju cene nekretnina, poljoprivrednih sirovina i proizvoda, industrijskih sirovina i proizvoda, deonica i sl. Zbog rasta cena osnovnih prehrambenih proizvoda, monetarne vlasti vide inflaciju pa vode antiinflacijsku politiku, čime krizu samo pojačavaju. Da bi se to sprečilo, cene bi trebalo posebno pratiti po kategorijama:

  • 1. osnovni prehrambeni proizvodi,
  • 2. monopolski proizvodi i usluge,
  • 3. uvozni proizvodi i usluge koje domaći proizvođači ne mogu da isporuče u dovoljnim količinama,
  • 4. ostale vrste roba (proizvodi, usluge, nekretnine, deonice i sl.).

Čim cene ostalih vrsta roba počnu da padaju emisijska banka bi morala iz primarne emisije da poveća količinu novca (kredita) u sektorima gde cene padaju. Istovremeno bi institucije robnih rezervi trebalo da povećaju narudžbine roba kojima cene padaju, a na skladištima da smanje količine onih roba kojima cene rastu.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Robert J. Barro and Vittorio Grilli (1994), European Macroeconomics, chap. 8. ISBN 0-333-57764-7. str. 142.
  2. ^ O'Sullivan, Arthur; Sheffrin, Steven M. (2003). Economics: Principles in Action. Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Prentice Hall. str. 343. ISBN 0-13-063085-3. 
  3. ^ Harry Wallop, Harry Wallop (18. 11. 2008). „Deflation: why it is dangerous”. The Telegraph. Telegraph Media Group. Pristupljeno 20. 9. 2016. 
  4. ^ „The Economist explains: Why deflation is bad”. Economist. Economist magazine. 7. 1. 2015. Pristupljeno 20. 9. 2016. 
  5. ^ Krugman, Paul. „Why is Deflation Bad?”. New York Times. New York Times. Pristupljeno 20. 9. 2016. 
  6. ^ Walker, Andrew (29. 1. 2016). „Is deflation such a bad thing?”. BBC. Pristupljeno 20. 9. 2016. 
  7. ^ Thoma, Mark. „Explainer: Why is deflation so harmful?”. Moneywatch. CBS. Pristupljeno 20. 9. 2016. 
  8. ^ Hummel, Jeffrey Rogers. "Death and Taxes, Including Inflation: the Public versus Economists" (January 2007). [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (25. mart 2009)
  9. ^ Blanchard, O.; Dell’Ariccia, G.; Mauro, P. (18. 8. 2010). „Rethinking macroeconomic policy.”. Journal of Money, Credit and Banking. 42 (1): 199—215. 
  10. ^ Bordo, Michael D.; Filardo, Andrew J. (2005-11-01). „Deflation in a Historical Perspective” (na jeziku: engleski). Rochester, NY. S2CID 153344185. SSRN 860404 Slobodan pristup. doi:10.2139/ssrn.860404. 
  11. ^ „What Causes Negative Inflation (Deflation)?”. 
  12. ^ „Market Models: Pure Competition, Monopolistic Competition, Oligopoly, and Pure Monopoly”. 
  13. ^ Hussman, Ph.D., John, O. (2010). „Bernanke Leaps into a Liquidity Trap”. 
  14. ^ Wells, David A. (1890). Recent Economic Changes and Their Effect on Production and Distribution of Wealth and Well-Being of Society. New York: D. Appleton and Co. ISBN 0-543-72474-3. „Recent economic changes and their effect on distribution of wealth and well being of society wells.”  Money supply, p. 222

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Ovaj članak ili njegov deo izvorno je preuzet iz Rečnika socijalnog rada Ivana Vidanovića uz odobrenje autora.
  • Nicola Acocella, ‘The deflationary bias of exit strategies in the EMU countries’, in: ‘Review of economic conditions in Italy’, 2-3: 471-93, (2011).
  • Ben S. Bernanke. Deflation: Making Sure "It" Doesn't Happen Here. USA Federal Reserve Board. 2002-11-21. Accessed: 2008-10-17. (Archived by WebCite at
  • Michael Bordo & Andrew Filardo, Deflation and monetary policy in a historical perspective: Remembering the past or being condemned to repeat it?, In: Economic Policy, October 2005, pp. 799–844.
  • Georg Erber, The Risk of Deflation in Germany and the Monetary Policy of the ECB. In: Cesifo Forum 4 (2003), 3, pp. 24–29
  • Charles Goodhart and Boris Hofmann, Deflation, credit and asset prices, In: Deflation - Current and Historical Perspectives, eds. Richard C. K. Burdekin & Pierre L. Siklos, Cambridge University Press, Cambridge, 2004.
  • International Monetary Fund, Deflation: Determinants, Risks, and Policy Options - Findings of an Independent Task Force, Washington D. C., April 30, 2003.
  • International Monetary Fund, World Economic Outlook 2006 – Globalization and Inflation, Washington D. C., April 2006.
  • Otmar Issing, The euro after four years: is there a risk of deflation?, 16th European Finance Convention, 2 December 2002, London, Europäische Zentralbank, Frankfurt am Main
  • Steven B. Kamin, Mario Marazzi & John W. Schindler, Is China "Exporting Deflation"?, International Finance Discussion Papers No. 791, Board of Governors of the Federal Reserve System, Washington D. C. January 2004.
  • Krugman, Paul (1998). „Its Baaaaack: Japan's Slump and the Return of the Liquidity Trap” (PDF). Brookings Papers on Economic Activity. 2: 137—205. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Deflacija na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дефлација&oldid=27551921”