Dom vojske u Beogradu
| Dom vojske u Beogradu Palata Ratnički dom | |
|---|---|
_2012-09-17_17-38-08.jpg) Fotografija zgrade | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1932/1939. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Dom vojske u Beogradu ili Palata Ratnički dom, je zgrada u Beogradu. Nalazi se u ulici Braće Jugovića 19. Monumentalno je zdanje u kome je smešten Dom Vojske Srbije čije su osnovne aktivnosti informisanje i obrazovanje pripadnika Vojske Srbije i građanskog sektora kroz brojne kulturne sadržaje kao što su: izložbe, koncerti, promocije knjiga, tribine, predavanja i sl. Prostorije Doma se koriste još i za održavanje prijema, konferencija, seminara, prezentacija, sajmova, poslovnih sastanaka, koktela, balova i modnih revija.
Izgradnja Doma je završena 1931. godine prema projektu profesora i arhitekata Jovana Jovanovića i Živojina Piperskog. Palata je izgrađena u stilu moderne sa elementima ekspresionizma. Plac za izgradnju Doma poklonila je Uprava grada Beograda, kao poklon bivšim ratnicima. Ratnički dom je izgrađen zahvaljujući dobrovoljnim prilozima članova Narodne odbrane i uz novčanu pomoć pokrovitelja kralja Aleksandra Ujedinjitelja. Pored vojne namene u Ratničkom domu su bile smeštene brojna kulturna udruženja koja su negovala rodoljublje i razvijala dobre odnose između vojske i naroda, odnosno civilnog sektora. Najaktivnija udruženja su bila Udruženja rezervnih oficira i ratnika, Udruženje dobrovoljaca, Sokolska matica, Jadranska straža, Društvo prijatelja Francuske i dr. Jedan deo objekta bio je namenjen boravku gostiju iz unutrašnjosti. Hotelski karakter Ratnički dom je u većoj meri zadobio dogradnjom dela prema Siminoj ulici. Ratnički dom ima dva kraka, jedan izgrađen između 1929. i 1932. godine, prema ulici Braće Jugovića i drugi, dograđen 1939. prema Siminoj, Francuskoj i Ulici Emilijana Josimovića.
Nakon invazije i okupacije otadžbine aprila 1941. godine ovo zdanje koriste nemačke okupacione vlasti. Avgusta 1941. u Dom se smeštaju oficiri Vermahta, koji ovo zdanje pretvaraju u sedište Gestapoa za čitav Balkan. Posle rata, na prvu godišnjicu Dana pobede, 9. maja 1946. godine, zvanično je ustanovljen Dom JA. Prvi posleratni komandant i načelnik Doma bio je profesor, ratni pukovnik, akademski slikar i grafičar Branko Šotra.U domu armije je osnovano i JSD.Partizan. Palata je 1984. godine na osnovu odluke Skupštine grada Beograda proglašena za kulturno dobro. Od 2010. Dom je postao sedište Medija centara „Odbrana“ i Umetničkog ansambla „Stanislav Binički“.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Početkom 1929. godine, doneta je odluka da se u Beogradu podigne Ratnički dom[1], kao centralno kulturno središte vojske i rezervnih oficira. Na konkurs koji je raspisalo Udruženje rezervnih oficira i ratnika stiglo je 31 rešenje, a žiri – čije su članove između ostalih činili Petar Popović, Svetozar Jovanović i Dragutin Maslać – smatrao je da prvu nagradu ne zaslužuje nijedan od podnetih predloga, sa obrazloženjem da se bez velikih dopuna, naročito u koncepciji fasada, nijedan plan ne može uzeti kao osnova za direktno razrađivanje. Dodeljene su dve ravnopravne druge nagrade, rad Živka Piperskog i Jovana Jovanovića i rad Bogdana Nestorovića i Jovana Šnajdera, a konačno pravo da izvedu svoj rad dobili su Piperski i Jovanović, sa obavezom da ga uz instrukcije žirija usaglase s radom Nestorovića i Šnajdera. Ipak, u stručnoj javnosti preovladavao je stav da je najbolje konkursno rešenje ostvario projekat Branislava Marinkovića sa originalnom kompozicijom modernizovanog srpsko-vizantijskog stila.
Konkursni rad Piperskog i Jovanovića koncipiran je u duhu akademizma, kao monumentalna palata sa istaknutim vencem i kolonadom pilastara, koja svojim izgledom podseća na nešto ranije završenu zgradu Generalštaba, arhitekte Vilhelma fon Baumgartena. Za razliku od njih, fasada konkursnog projekta Nestorovića i Šnajdera okarakterisana je kao vizantijsko-romanska i, upravo zbog sintetičnosti koja asocira na prožimanje kulturnih tradicija, ovakva vrsta stilske formulacije smatrana je poželjnim modelom nacionalnog stila i bila je popularna tokom dvadesetih i tridesetih godina 20. veka. Finalni projekat po kojem je zgrada Ratničkog doma izvedena doneo je značajne promene u odnosu na drugonagrađene konkursne projekte. Umesto bogate, eklektičke plastične dekoracije primenjen je modernistički, sveden koncept.
Osnivači Doma su imali ideju da ova zgrada postane sedište više nacionalnih kulturnih i humanitarnih udruženja, po ugledu na narodne domove u Čehoslovačkoj, Poljskoj i drugim državama. Tako su u okviru zdanja svoje mesto, pored Udruženja rezervnih oficira i ratnika, našli i drugi – Jadranska straža, Udruženje dobrovoljaca, Sokolska matica, Društvo prijatelja Francuske, Streljački savez, Lovački savez, Klub mačevalaca i Fond udruženja glumaca. Dom se sastojao od prostorija namenjenih radu brojnih udruženja, dve velike sale za prijeme i restorana, dok su treći i četvrti sprat bili u funkciji hotela i namenjeni smeštaju gostiju. Hotelski karakter Ratnički dom je u većoj meri zadobio dogradnjom dela prema Siminoj ulici, 1939. godine.
Izgradnja palate Ratničkog doma je započeta tokom oktobra 1930. godine, a završena je 29. maja 1932, kada je izvršeno njeno svečano osvećenje. Dogradnjom iz 1939. godine,[2] zadržana je identična stilska formulacija prvobitnog objekta, a palata je zauzela prostor celokupnog urbanističkog bloka između ulica Braće Jugovića, Francuske, Simine i Emilijana Josimovića. Novi deo je osvećen 4. februara 1940.[3]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Upadljiva je bezornamentalna pročišćenost pročelja zgrade, naročito u zoni od prvog do trećeg sprata, perforirana vertikalnim nizovima prozora. U zoni prizemlja akcentovan je blago izbačeni arkadni niz, koji počiva na masivnim stubovima, u formi portala, sa širokim stepeništem ispred. U formulaciji fasada posebno je istaknuta ugaona kula, ka Francuskoj ulici, razbijajući donekle monoton ritam pročelja, ali ujedno naglašavajući ekspresivnu monumentalnost zdanja i njegov vojnički karakter. Ideja je bila da se na ovaj način dodatno istakne vizura objekta, dok je na simboličkoj ravni kula funkcionisala kao vizuelna potvrda vojne funkcije objekta, a kao neposredan izvor su preuzete forme srednjovekovnih i renesansnih uzora. Simboliku ovakvog arhitektonskog programa najbolje ilustruju reči Milutina Borisavljevića u časopisu Pravda od 24. maja 1929. godine: Ratnički dom je trebalo shvatiti vojnički, u vidu nekog kastela, srednjovekovnog zamka sa turelama i donžonima, sa možda malo brutalnim formama tj. karakterom muškosti, junaštva itd. Arhitektura je simbolična umetnost: spoljašnost jedne zgrade treba da izražava njenu namenu.
Simboliku objekta, iako nikada nisu izvedene, dodatno je trebalo da naglašavaju i skulpture predviđene na pročelju, iznad stubova arkade. Ikonografski skulpturalni program Ratničkog doma direktno je ukazivao na funkciju objekta i sastojao se od osam pojedinačnih figuralnih predstava. Kako prenosi tadašnja štampa, na prvom stubu je bilo predviđeno postavljanje oklopnika iz doba Nemanjića, na drugom oklopnik iz Dušanovog doba, na trećem kosovski borac, četvrtom guslar, petom Karađorđev ustanik, na šestom vojnik iz 1876. godine, sedmom iz Balkanskog rata 1912. godine i osmom jugoslovenski vojnik iz 1918. godine. Ovakav ikonografski koncept i istorijski niz trebalo je da svedoči o kontinuitetu borbe za oslobođenje i ujedinjenje svih Jugoslovena, u kontekstu aktuelne ideologije jugoslovenstva.
Zbog značajnih kulturno-istorijskih i arhitektonsko-urbanističkih vrednosti, 1984. godine Ratnički dom u ulici Braće Jugovića 19 u Beogradu je utvrđen za kulturno dobro.[4]
Galerija[uredi | uredi izvor]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ O istorijatu izgradnje i arhitekturi Ratničkog doma: Aleksandar Ignjatović, Između univerzalnog i autentičnog: o arhitekturi Ratničkog doma u Beogradu, Godišnjak grada Beograda, LII, Beograd, 2005, pp. 313–331. (http://www.mgb.org.rs/images/godisnjaci/GodisnjakLII/GodisnjakLVII-312-331.pdf Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. oktobar 2020) ); Aleksandar Kadijević, Jedan vek traženja nacionalnog stila u arhitekturi (sredina XIX – sredina XX veka), Beograd, 2007, 241, 242; Aleksandar Božović, Ratnički dom, Beograd 2015. (http://beogradskonasledje.rs/wp-content/uploads/2015/11/ratnicki_dom.pdf ); http://www.odbrana.mod.gov.rs/sadrzaj.php?id_sadrzaja=534
- ^ Nj. sv. patrijarh osvetio je juče temelje drugog dela Ratničkog doma („Politika”, 26. jun 1939)
- ^ "Vreme", 4. i 5. feb. 1940
- ^ Kulturna Dobra Beograda
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Ratnički dom, Katalog nepokretnih kulturnih dobara na području grada Beograda.
- O Domu Vojske Srbije, Medijski centar „Odbrana”.
- Virtuelne ture izložbi u Domu vojske, Medijski centar „Odbrana”.
- Umetnička zbirka Galerije Doma Vojske Srbije, Medijski centar „Odbrana”.
- Spomen-obeležja, Medijski centar „Odbrana”.
- Prekomanda za armiju umetnina, Politika, Marija Brakočević, 29. jun 2011.
- Novi krov za Dom Vojske Srbije, Politika, M. Brakočević, 12. oktobar 2013.
- Spomen-obeležje „Oko Sokolovo“ na Domu Vojske Srbije, Zvanični veb sajt Vojske Srbije, 15. februar 2015.
_-_Kula_Sibinjanin_Janka.jpg)
