Edinburg
| Edinburg Edinburgh Dùn Èideann | |
|---|---|
 Kolaž gradskih znamenitosti Edinburga | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Ujedinjeno Kraljevstvo |
| Konstitutivna zemlja |  Škotska |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2014. | 492.680 (procena)[1] |
| Aglomeracija | 834.648 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 55° 57′ 00″ S; 3° 13′ 07″ Z / 55.95° S; 3.21866666667° Z |
| Površina | 259 km2 |
  Edinburg Edinburg na karti Ujedinjenog Kraljevstva | |
| Pozivni broj | 0131 |
| Veb-sajt | |
| www.edinburgh.gov.uk | |
Edinburg (engl. Edinburgh, škot. Dùn Èideann) je grad u Ujedinjenom Kraljevstvu i glavni je grad Škotske. Smešten je u Lotijan dolini, na južnoj obali reke Fert ov Fort. Prema proceni iz 2013. godine, u gradu je živelo 492.680 stanovnika i drugi je po veličini grad u Škotskoj, posle Glazgova.[1] Edinburg se nalazi u centru veće urbane zone u kojoj živi oko 778.000 stanovnika.[2] Grad Edinburg sa okolinom ima 1.330.480 stanovnika.[3] Edinburg je prestonica Škotske još od 1437. i sedište je škotske samoupravne vlade. On je takođe i centar Generalne skupštine škotskih crkava i dom nacionalnih ustanova, kao što su Nacionalni muzej Škotske, Nacionalna biblioteka i Nacionalna galerija Škotske. Najveći je finansijski centar u Ujedinjenom Kraljevstvu posle Londona.[4] Stari i Novi Grad su stavljeni na Uneskovu listu 1995. godine.
Edinburg je i univerzitetski grad. Poznat je po godišnjem Edinburškom festivalu, kao i po Hogmanej uličnoj zabavi.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Rana istorija[uredi | uredi izvor]
Arheološka iskopavanja na Kasl Roku pokazala su da je ovo područje bilo naseljeno još u periodu 3 milenijuma p. n. e.[5] Rimljani su uočili stratešku važnost edinburške ravnice između masiva Pentland i estuara Fert ov Fort, pa su izgradili u 2. veku Antoninov zid, koji se proteže preko Škotske, između reke Klajd i estuara Fert of Fort, i predstavljao je najseverniju odbranu Rimske Britanije. Njihov glavni garnizon na reci Fort bio je Kremond, danas predgrađe Edinburga, u kom je 90-ih godina iskopana skulptura lavice koja datira iz 2. ili 3. veka.[5]
Dominantno keltsko pleme u Lotijanu bili su Votadini, sa kojima su Rimljani bili uglavnom u dobrim odnosima. Oni su imali svoju prestonicu na brdu, udaljenu oko 30 km od današnjeg centra grada. Oni su, verovatno, nakon odlaska Rimljana iz ove oblasti, oko 500. godine, pomerili svoju prestonicu na mesto gde se danas nalazi Edinburški zamak. Velška pesma nastala oko 600. godine opisuje kako je skupina Gododina (kako su Velšani nazivali Votadine), iz okoline mesta zvanog Din Edin, napala i uništila vojsku Angla u Jorkširu. Din Edin je zapravo Kasl Rok. U narednim vekovima anglikanski osvajači nadjačali su Gododine, pa se od 854. Din Edin zove Edinburg (burg znači tvrđava ili utvrđeni grad). Taj naziv vodio je do pretpostavke da je grad dobio ime po nortambrijskom princu Edinu. Međutim, starija velška pesma dokazuje da je ime grada starije i da je nastalo pre anglikanske okupacije.[5]
Početkom 12. veka Edinburg je bio mali grad na brdu Kasl Rok, gde se danas nalazi Edinburški zamak. Negde oko 1217. kralj David I dodelio je Edinburgu status kraljevskog grada, privilegiju koja je omogućavala gradu da organizuje sajmove i postane centar manufakturne proizvodnje (naročito tkanina). David je pokrenuo izgradnju prvih škotskih kovnica, od kojih se jedna nalazila u Edinburgu. On je poklonio zemlju monasima na brdu Holirud, gde su oni sagradili Holirudsku opatiju.[5]
Kralj Robert Brus je 1329. izdao povelju kojom je potvrdio Edinburgu status kraljevskog grada. Grad je profitirao nakon razaranja Bervika, dotadašnje glavne škotske luke, koji je stradao od Engleza u Ratu za nezavisnost (1296—1328). Nakon rata za nezavisnost, Edinburg se razvio u najveći škotski trgovački centar. Za vreme vladavine Džejmsa III grad je postao prestonica Škotske, nakon što ga je kralj, izdavanjem povelje, proglasio glavnim u zemlji.[5]
17. vek[uredi | uredi izvor]
Do 17. veka, područje oko katedrale Sv. Gilesa postalo je centar prestonice. Nešto zapadnije od nje stajao je Tolbut - zdanje koje je imalo višestruku namenu. Služilo je kao gradska sudnica, zatvor i mesto za egzekuciju. Na jugu se nalazila palata parlamenta i zgrada suda.
Krajem 17. veka, neke od tradicionalnih škotskih trgovačkih ruta po Baltiku i Francuskoj počele su da propadaju, pa je krajem tog veka Engleska po prvi put postala glavni škotski trgovinski partner. U to vreme osnovana je kompanija čiji je cilj bio osnivanje škotske kolonije na panamskoj prevlaci, koja nije uspela u svojim namerama.
18. vek[uredi | uredi izvor]
Velika promena dogodila se 1707, kada je u podrumu na Trgu Parlamenta potpisan Akt o uniji s Engleskom, jer je Edinburg izgubio svoj politički značaj i ostao bez parlamenta i vlade, iako je i nadalje bio administrativni centar.
Uprkos prenatrpanosti starog dela grada, nakon ujedinjenja usledio je talas obnove i podizanja novih građevina unutar zidina grada. Veliki deo Trga Parlamenta, koji je teško oštećen u požaru 1700, obnovljen je 1715. Nova stambena krila dvora izgrađena su 1720-ih. Prva bolnica otvorena je 1729, a nakon toga dograđena 1748. Tek je nakon izgradnje severnog mosta 1772. grad počeo da se širi izvan bedema.
Nekoliko decenija ranije, 1720-ih, reformisan je i Univerzitet po sistemu fakultetske nastave, pa je 1726. pokrenut Medicinski fakultet kao nezavisna institucija.
Ova promena omogućila je gradu intelektualni i kulturni prosperitet. Edinburg je 1768. bio rodno mesto Enciklopedije Britanike, koju su osmislili Endru Bel i Kolin Mekfarka. Njeno prvo izdanje uredio je uglavnom Vilijam Smeli. Prvih devet izdanja enciklopedije objavljeno je u Edinburgu.[5]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Položaj[uredi | uredi izvor]
Smešten u centralnom delu Škotske, Edinburg leži na južnoj obali reke Fert ov Fort. Centar grada smešten je četiri kilometra jugozapadno od obale Lita i 42 km vazdušnom linijom od istočne obale Škotske i Severnog mora u Danbaru.[6] Iako je rani Edinburg nastao u neposrednoj blizini Kasl Roka, za moderan grad se kaže da je nastao na sedam brežuljaka (Calton Hill, Corstorphine Hill, Craiglockhart Hill, Braid Hill, Blackford Hill, Arthur's Seat, Castle Rock[7]) što ga dovodi u vezu sa Rimom, koji je nastao na sedam brežuljaka.[8]
Klima[uredi | uredi izvor]
Kao i većina Škotske, Edinburg ima umerenu klimu, koja je relativno blaga, uprkos velikoj severnoj geografskoj širini.[9] Dnevne temperature zimi retko padaju ispod nule i blaže su nego u Moskvi i Njufaundlendu, koji se nalaze na relativno istim geografskim širinama.[9] Letnje temperature su obično umerene, retko prelaze 22 °C.[9] Najviša temperatura ikad zabeležena u gradu bila je 31,4 °C, 4. avgusta 1975.[9] Najniža temperatura zabeležena u skorijem periodu je -14,6 °C, tokom decembra 2010.[10]
Velika blizina grada moru ublažava velike varijacije u temperaturi i time ublažava ekstremnu klimu, kakva bi trebalo da bude u ovom području. S obzirom da je Edinburg između obale i brda, poznat je kao vetrovit grad, sa uglavnom jugozapadnim vetrovima koji nose topao, nestabilan vazduh sa Severnoatlantske struje koji može dovesti do padavina - iako mnogo manje nego u gradovima na zapadu, kao što je slučaj sa Glazgovom.[9] Kiša je prilično ravnomerno raspoređena tokom cele godine.[9] Vetrovi koji dolaze sa zapada su prilično hladniji i često donose maglu. Snažne atlantske depresije, poznate kao evropske oluje, mogu uticati na grad između oktobra i maja.[9]
| Klima (Edinburg) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Srednji maksimum, °C (°F) | 6,4 (43,5) |
6,8 (44,2) |
8,8 (47,8) |
10,9 (51,6) |
14,2 (57,6) |
17 (63) |
19 (66) |
18,7 (65,7) |
16 (61) |
12,6 (54,7) |
9 (48) |
7 (45) |
12,2 (54) |
| Srednji minimum, °C (°F) | 0,7 (33,3) |
0,9 (33,6) |
2,1 (35,8) |
3,4 (38,1) |
5,8 (42,4) |
8,6 (47,5) |
10,5 (50,9) |
10,4 (50,7) |
8,5 (47,3) |
5,9 (42,6) |
2,7 (36,9) |
1,3 (34,3) |
5,1 (41,2) |
| Količina padavina, mm (in) | 64,2 (25,28) |
44,7 (17,6) |
52,2 (20,55) |
42,5 (16,73) |
49,1 (19,33) |
52,5 (20,67) |
57,6 (22,68) |
53,3 (20,98) |
62,4 (24,57) |
69,5 (27,36) |
61,4 (24,17) |
66,8 (26,3) |
676,2 (266,22) |
| [traži se izvor] | |||||||||||||
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema proceni, u gradu je 2008. živelo 441.419 stanovnika.
| 1981. | 1991. | 2001. |
|---|---|---|
| 420.169 | 400.632[11] | 430.082[11] |
Poznati stanovnici[uredi | uredi izvor]
- Džejms Klerk Maksvel - fizičar i matematičar
- Aleksander Grejam Bel - inženjer i tvorac telefona
- Maks Born - dobitnik Nobelove nagrade za fiziku
- Čarls Darvin - tvorac teorije evolucije
- Dejvid Hjum - filozof i ekonomista
- Džejms Haton - otac geologije
- Džon Neper - izumitelj logaritma
- Danijel Raderford - matematičar
- Artur Konan Dojl - pisac i tvorac Šerloka Holmsa
- Robert Barns
- Adam Smit - ekonomista
- Valter Skot - ekonomista
- Robert Luis Stivenson - pisac
- Irvin Velš
- Šon Koneri - glumac
- Dž. K. Rouling - autor serije knjiga o Hari Poteru
- Toni Bler - premijer Ujedinjenog Kraljevstva
Međunarodna saradnja[uredi | uredi izvor]
| Grad | Pobratimi od |
|---|---|
 Minhen, Nemačka |
1954 |
 Nica, Francuska |
1958[12] |
 Firenca, Italija |
1964 |
 Danidin, Novi Zeland |
1974 |
 Vankuver, Kanada |
1977[13] |
 San Dijego, Kalifornija |
1977 |
 Si'an, Kina |
1985 |
 Segovija, Španija |
1985[14] |
 Kijev, Ukrajina |
1989 |
 Alborg, Danska |
1991[15] |
 Kjoto, Japan |
1994 |
 Katmandu, Nepal |
1994 |
 Krakov, Poljska |
1995[16] |
 Sankt Peterburg, Rusija |
1995[17][18] |
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Estimated population by sex, single year of age and administrative area, mid-2014” (PDF). National Records of Scotland. Pristupljeno 17. 5. 2015.
- ^ „Urban Audit City Profiles – Edinburgh”. Eurostat. Arhivirano iz originala 26. 6. 2008. g. Pristupljeno 31. 1. 2009.
- ^ „Edinburgh by the Numbers”. Edinburgh. The City of Edinburgh Council. Arhivirano iz originala 22. 05. 2015. g. Pristupljeno 20. 5. 2015.
- ^ „Capital Economy”. Invest Edinburgh. Arhivirano iz originala 03. 02. 2015. g. Pristupljeno 3. 2. 2015.
- ^ a b v g d đ „Edinburgh” (na jeziku: engleski). Encyclopædia Britannica. Pristupljeno 20. 12. 2014.
- ^ Geographia Atlas of the World (Mapa). London: Geographia Ltd. 1984. str. 99. ISBN 978-0-09-202840-3.
- ^ „Seven Hills of Edinburgh”. VisitScotland. Pristupljeno 28. 2. 2013.
- ^ „Voltaire said: Athens of the North”. Scotland.org. septembar 2003. Arhivirano iz originala 27. 04. 2013. g. Pristupljeno 28. 3. 2013.
- ^ a b v g d đ e „Regional Climate – Eastern Scotland”. Met Office. Pristupljeno 19. 4. 2009.
- ^ „December 2010 minimum”. Arhivirano iz originala 12. 01. 2012. g. Pristupljeno 31. 10. 2011.
- ^ a b World Gazetteer: „Die wichtigsten Orte mit Statistiken zu ihrer Bevölkerung”. Pristupljeno 5. 5. 2013.
- ^ „British towns twinned with French towns”. Archant Community Media Ltd. Pristupljeno 11. 7. 2013.
- ^ „Vancouver Twinning Relationships” (PDF). City of Vancouver. Pristupljeno 5. 12. 2009.
- ^ „Edinburgh's Twin Cities | impulse 2011”. Impulse2010.wordpress.com. 3. 3. 2010. Arhivirano iz originala 16. 07. 2014. g. Pristupljeno 21. 7. 2014.[nepouzdan izvor?]
- ^ „Aalborg Twin Towns”. Europeprize.net. Arhivirano iz originala 27. 08. 2017. g. Pristupljeno 19. 8. 2013.
- ^ „Kraków – Miasta Partnerskie” [Kraków -Partnership Cities]. Miejska Platforma Internetowa Magiczny Kraków (na jeziku: Polish). Arhivirano iz originala 02. 07. 2013. g. Pristupljeno 10. 8. 2013.
- ^ „Saint Petersburg in figures – International and Interregional Ties”. Saint Petersburg City Government. Arhivirano iz originala 24. 2. 2009. g. Pristupljeno 23. 3. 2008.
- ^ „Edinburgh – Twin and Partner Cities”. 2008 The City of Edinburgh Council, City Chambers, High Street, Edinburgh, EH1 1YJ Scotland. Arhivirano iz originala 20. 11. 2009. g. Pristupljeno 21. 12. 2008.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
