Etnički aspekti društva
.svg)
Etnicitet je raznolik i promenljiv fenomen, postoje razni načini određenja etničkih grupa. Jedni od njih su zemlja rođenja, maternji jezik, boja kože, nacionalno/geografsko poreklo i religija. Opšte je prihvaćeno da etnicitet obuhvata sve ove aspekte. [1]
Neki od osnovnih etničkih aspekata društva su etnička vezanost, etničke kategorije, etničke zajednice, nacija, nacionalizam i imperijalizam.
Etnička vezanost[uredi | uredi izvor]
Društveni odnos u kojem pojedinci gaje naročitu vrstu međusobne solidarnosti uslovljenu svešću o međusobnoj fizičkoj i/ili kulturnoj sličnosti, što ih svrstava u istu etničku zajednicu i razgraničava od susednih etničkih grupa. Svest o međunarodnoj sličnosti najčešće se ispoljava u verovanju u zajedničko poreklo na osnovu nekih etničkih svojstava kao što su jezik, religija, boja kože, izgled očiju, mitovi o zajedničkom poreklu, etničkoj izabranosti, zlatnom dobu, svetoj zemlji i slično.[2] Etnička svojstva predstavljaju kulturne ili fizičke odlike na osnovu kojih se javlja vera u zajedničko poreklo i etničku pripadnost. Ona služe kao sredstva razgraničenja susednih etničkih kategorija koje razvijaju etničku vezanost na osnovu koje bi se preobrazile u etničke grupe.
Etničke kategorije[uredi | uredi izvor]
Etnički manje ili više nesvesne grupe u kojima nije razvijen kolektivni identitet i osećaj međusobne solidarnosti, iako ih neki nepripadnici mogu smatrati zasebnim istorijskim ili kulturnim grupacijama. Etnička vezanost je više potencijalna nego stvarna unutar etničkih kategorija. Iako postoje izvesna etnička svojstva koja mnogi dele, još nije došlo do njihovog svesnog izbora i oblikovanja etnoistorije kojom bi se etnička vezanost svesno razvijala i pomoću nje etnička zajednica zasnovala. Etnički identitet često ostaje zamagljen i promenljiv, jer nedostaju jasne granice koje odvajaju etničke vrednosti.[3]
Etničke zajednice[uredi | uredi izvor]
Društvene činjenice dugog trajanja, koje nastaju, oblikuju se, menjaju i nestaju uvek u međusobnom odnosu sa drugim etničkim grupama koje ih okružuju. Na nastajanje zasebnog etničkog identiteta jače deluju neprijateljski odnosi nego odnosi trpljenja i razmene. Pripadnici etničke zajednice dele neka etnička svojstva i etnoistoriju, koja predstavlja složenu mešavinu mitova (o zajedničkome poreklu, etničkoj izabranosti, zlatnom dobu) i stvarne istorije. To im omogućava veru u zajedničko poreklo i pomaže stvaranje kolektivnog etničkog identiteta. Primer etničke zajednice danas predstavljaju Romi. Takođe, mnoge današnje nacije, na primer Srbi, tokom srednjeg veka su predstavljale etničke zajednice.[4]
Etnička grupa[uredi | uredi izvor]
Struktura koja se sporo menja i svojim dugotrajnim prinudnim uticajem, putem etničkih mitova, simbola i različitih obreda vezanih za mitove, utiče na svakodnevni život i poimanje sveta i života ljudi koji joj pripadaju. Kolektivni identitet uopšte, a etnički posebno zasnovani su na zajedničkim interpretacijama zajedničkih iskustava. Tako nastaje svest o etničkoj vezanosti koja pripadnicima neke grupe stvara jasan etnički identitet. Ukoliko su ta iskustva posebno upečatljiva ili traumatična, poput ratova (naročito oni koji donose promene u statusu i načinu života velikog dela stanovništva), onda postoji težnja ka jačanju kolektivnog etničkog identiteta.
Nacija[uredi | uredi izvor]
U naciju spada ljudsko stanovništvo koje ujedinjuje nacionalno ime, isti mitovi i istorija, kultura, omeđena država, privreda i zakonom zagarantovana jednaka prava i slobode. Obrazuje se oko nekog etničkog jezgra, ali ona nije jednaka etničkoj zajednici. Postoje nacije koje su izrazito višeetničke, kao što su američka ili australijska. Za razliku od etničke zajednice koja je postojala i u dubokoj prošlosti, nacija je moderna politička zajednica građana koja je najčešće zasnovana na izvesnoj etničkoj vezanosti većine građana. Etnička zajednica je postojala i u staleškom poretku srednjeg veka, ali nacija može postojati samo tamo gde su građani pred zakonom ravnopravni.
U razdoblju mira država, osnovna škola, vojska, javne službe, porodica i grupa vršnjaka, ponovo stvaraju nacionalni identitet, koji se kod pojedinca shvata kao snažan osećaj pripadnosti određenoj zajednici. Pojedinac sebe poima uvek u odnosu prema drugim pojedincima i u odnosu na pripadnost različitim društvenim grupama, a posebno u odnosu na pripadnost onim grupama u kojima određenu ulogu imaju njegovi roditelji, braća, vršnjaci itd.
Nacionalizam[uredi | uredi izvor]
Politički princip koji zahteva poklapanje političkih i etničkih granica.[5]
Ali nacionalizam se ne može svesti samo na njegovu političku stranu, već se mora uzeti u obzir i njegova kulturna strana. Nacionalizam je ideološki pokret za sticanje i održavanje autonomije, jedinstva i identiteta ljudskog stanovnišvta, čiji neki pripadnici zamišnjaju tu grupu kao stvarnu ili potencijalnu naciju.
Glavne odlike nacionalizma jesu shvatanje da je svet podeljen na nacije, te da jedino uređenje sveta podeljeno na autonomne nacije obezbeđuje mir i pravdu; zatim shvatanje da pojedinac može ostvariti sve svoje mogućnosti samo unutar nacije i shvatanje da je maksimalna autonomija nacije neophodna za ostvarenje njene autentičnosti. Nacionalni simboli, običaji i ceremonije predstavljaju najtrajnije i najmoćnije vidove nacionalizma, jer podstiču osećanje širih društvenih slojeva. [6]
Vrste nacionalizma[uredi | uredi izvor]
Prema rezvojnim fazama i regionalnoj delotvornosti mogu se razlikovati: integrativni, ujediniteljski, secesionistički i preneseni nacionalizam.[7]
- Integritivni nacionalizam odgovarao bi prvoj fazi oblikovanja nacija u SAD i Francuskoj, gde je država nacionalizmom integrisala različite etničke grupe u jednu jedinstvenu naciju. Jedan već postojeći oblik vladavine — apsolutnu monarhiju trebalo je utemeljiti tako da dobije novi legitimitet. Verovanje u narodni suverenitet nasledilo je prevaziđenu veru u božansko poreklo dinastija i vladara. Tadašnje granice apsolutnih monarhija postale su granice nacionalnih država.
- Ujediniteljski nacionalizam doživeo je vrhunac u Nemačkoj i Italiji između 1850. i 1871. godine. Nacionalizam je od posebnih delova jedne nacije stvorio nacionalne države, kao što su nemački Rajh i Italija.
- Secesionistički nacionalizam usledio je u trećoj fazi razvoja evropskih nacionalizama, a odlikovao se razbijanjem nekada moćnih imperija, Habzburške i Otomanske, te stvaranjem novih država koje su pravdane nacionalnim načelom; iako su neke od novonastalih država (na primer, Jugoslavija i Čehoslovačka) bile, takođe, višenacionalne tvorevine.
- Preneseni nacionalizam predstavlja prenošenje zapadnog modela nacije na afrički i azijski kontinent. Prvi takav primer predstavljao je Japan posle uspešnih Meiđi reformi 1868. dogine. Retki su slučajevi uspešnog prenošenja zapadnog modela nacije na ove kontinente, jer je usled proizvoljnog povlačenja granica među kolonijama nedostajalo poklapanje prednacionalnih etničkih grupa sa granicama pojedinih kolonija koje su u 20. veku pretvorene u nacionalne države. U Aziji i Africi može se govoriti o antikolonijalnom nacionalizmu, dok se u Evropi govori o imperijalnom nacionalizmu.
Imperijalizam[uredi | uredi izvor]
Težnja imperije kao mnogonacionalne političke zajednice da politički, ekonomski i kulturno potčini ili bar podvrgne hegemoniji što više nacija, etničkih grupa i političkih zajednica. Imperijalizam je postojao kao težnja od kada postoje i imperije u ljudskoj istoriji.
Nacionalizam je, za razliku od imperijalizma, moderna pojava koja se najranije javlja tek u 18. veku. Njime su pravdane imperijalne ambicije nekih nacija koje su podvrgavale svojoj vlasti druge nacije i države. Za tu svrhu odgovarajući su bili mitovi o etničkoj izabranosti. Neretko različite nacije imaju u osnovi mitove kojima se tvrdi da je neka nacija od Boga izabrana i da ima posebnu funkciju za čitav ljudski rod. Na primer, u 19. veku u Velikoj Britaniji, ovi mitovi kombinuju se sa rasističkim doktrinama o izboru bele rase, pa se uspostavljao niz: bela rasa je najnaprednija rasa koja je u civilizacijskom smislu najviše odmakla, pa zato treba da vlada svetom; a u okviru bele rase Englezi su ti koje je Bog izabrao da njegovu volju obznane svim drugim rasama i nacijama.
U modernom dobu, počev od polovine 17. veka, suverene, nacionalne države, preovlađujuće su u međunarodnim odnosima. To se naročito odnosilo na 19. i 20. vek, kada je nacionalizam bio jedan od dominantnih ideologija koja je podržavala suverenitet nacionalne države.
U eri globalizacije suverenitet država se kruni i prenosi na višenacionalne trgovine, kakva je, na primer, Evropska unija. To ne znači da nacija slabi, jer globalizacija izaziva i porast nacionalističkih pokreta, kao i borbu vezanu za ostvarenje izvesnog stepena političke samostalnosti.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ The Office for National Statistics (ONS)
- ^ Anderson, Benedikt, Nacija: Zamišljena zajednica", Plato, Beograd, 1998.
- ^ Bakić, Jovo, Sociologija za 3. razred srednjih stručnih škola i 4. razred gimnazije, Zavod za udžbenike, Beograd, 2011-2012.
- ^ Hobsbom, Erik i Rejndžer, Terens (urednik), Izmišljanje tradicije, XX vek, Beograd, 2002.
- ^ Gelner, Ernest, Nacije i nacionalizam, Matica srpska, Novi Sad, 1997.
- ^ Smit, Antoni, D., Nacionalni identitet, XX vek, Beograd, 1998.
- ^ Veler, Hans-Ulrih, Nacionalizam, Istorija-forme-posledice, Svetovi, Novi Sad, 2002.