Zadužbina Nikole Spasića

Zgrada u ulici Kneza Mihaila 33, Beograd

Zadužbina Nikole Spasića osnovana posle njegove smrti, a po svojeručnom napisanom testamentu od 9. februara 1912. godine. Zvanično počela sa radom 30. aprila 1920. godine. Današnji Upravitelj Zadužbine je diplomirani pravnik Vojin Đekić.

Decembra 2023. zadužbinu je patrijarh srpski Porfirije odlikovao Ordenom Svetog kralja Milutina.

Nikola Spasić

Glavni članak: Nikola Spasić

Nikola Spasić

Nikola Spasić (1838—1916) je bio srpski veletrgovac, dobrotvor i veliki zadužbinar.

Dobrotvor

Kao vredan i radan čovek, Nikola je u čaršiji uživao ugled ne samo bogatog već i čestitog i mudrog čoveka, čije se mišljenje o mnogim stvarima tražilo, a saveti prihvatali. Bogastvo koje je godinama sticao ulagao je u nekretnine i akcije državnih i privatnih banaka i društava.

Jedna od prvih dobrotvornih aktivnosti Nikole Spasića vezana je za "Društvo dečjih skloništa" početkom dvadesetog veka. On je u dvorištu Palilulske osnovne škole podigao kuću za đačko sklonište, a dodelio je i određenu godišnju novčanu pomoć, koja se redovno isplaćivala, kao i nagrade najboljim đacima.
Za vreme Prvog balkanskog rata 1912. godine, u Beogradu, u iznajmljenoj zgradi Uprave monopola organizuje pomoćnu bolnicu za srpske ranjenike. Bolnicu je svojim sredstvima opremio potrebnom opremom i lekovima, kao što je obezbedio i lekara iz Nemačke dr Kacenelenbogena. U toj bolnici je radila i dr Draga Ljočić, prva žena lekar u Srbiji. Hrana se za ranjenike spremala u njegovoj kući, a glavna sestra je bila njegova supruga Anastasija "Naka" Spasić. Po završetku rata sav iventar je poklonio Srpskom crvenom krstu.
Na početku Prvog svetskog rata supruga Naka Nikoli predlaže da pomogne unesrećenim srpskim vojnicima. Tako je Nikola Spasić osnovao svoju prvu zadužbinu Srpski narodni invalidski fond Sveti Đorđe.

Testament

Natpis iznad vrata crkve Svetog Trifuna na Topčiderskom groblju

Nikola Spasić je Testamentom, u Beogradu 9. februaru 1912. godine, zaveštao je svoju nepokretnu i pokretnu imovinu radi osnivanja zadužbine pod svojim imenom za ostvarivanje opštih privrednih ciljeva, i naložio svojoj Zadužbini:

• da kupi najveće zvono za Crkvu Svetog Save, kada bude podignuta i pokloni ga kao njegov dar (član 13.);
• da podignu jednu bolnicu u Beogradu za koju vrstu bolesti reknu saniteti i kada bude gotova ima se predati Opštini beogradskoj. (član 14.).
• da podignu dve bolnice u unutrašnjosti gde je najpotrebnije kao i jedan dom za sirote i iznemogle srpske građane, podigao N. Spasić. (član 15.).
• da održavaju Hram Svetog Trifuna na Topčiderskom groblju koji je za života podigao, kao i da se svake godine održavaju službu božiju na dan Svetog Trifuna - njegove slave, kao i pomen svim njegovim mrtvima (član 12.).

Sa izričitim nalogom: no s tim da se samo prihodi izdaju na rečene ciljeve a glavnica ne sme da se utroši, a nepokretno imanje ne sme se zadužiti i prodati. (član 17.)

Članovi upravnog odbora na osnivanju

Prema Testamentu kao članovi Upravnog odbora su navedeni:

• Tihomilj - Tića J. Marković, guverner Narodne banke
• Ilija D. Marić, trgovac
• Dr Vojislav - Voja S. Veljković, bivši ministar finansija i drirektor Vračarske zadruge
• Mihailo - Mika I. Dragićević, direktor Prometne banke
• Todor J. Mijajilović, trgovac

Nepokretna imovina

Nepokretna imovina Nikole Spasića koju je dao za osnivanje Zadužbine sastojala se od četiri zgrade, i to:

• Kneza Mihaila broj 19 i Obilićev venac broj 17.
• Kneza Mihaila broj 33 i Đure Jakšića broj 1.
• Kneza Mihaila broj 37 i Vuka Karadžića broj 8.
• Kneza Mihaila broj 47 (ulična i dvorišna), Nikole Spasića broj 2 i 2a, Kralja Petra broj 18.

Pokretna imovina

Pokretna imovina, prema saopštenju Upravnog odbora iz 1920. i 1922. godine sastojala se od:

• 290 akcija Narodne banke, po 500 din. nominalne vrednosti, sa kamatnim kuponom broj 6 i dividendnim kuponom br. 2;
• 30 akcija Beogradske zadruge, po 250 din. nominalne vrednosti, sa kupnom br. 13;
• 247 akcija Beogradske trgovačke banke, po 100 din., sa kuponom broj 19;
• 662 akcije Prometne banke, po 100 din., sa kupnom br. 18;
• 100 akcija Zadruge za podizanje zgrada, po 100 din., sa kuponom broj 5;
• 30 akcija Crnogorske banke, po 200 kruna nomin. vrednosti, sa kuponom br. 8;
• 50 akcija Osiguravajućeg društva „Srbija“, po 200 din.;
• 7 akcija Leskovačke udeoničke štedionice, po 100 din. sa kuponom br. 10 i
• 20 komada duvanskih lozova (tačno označenih serija i brojeva), po 10 din. nominalne vrednost

Nikola Spasić je Testament dao Narodnoj banci na čuvanje, koja je svu svoju dokumentaciju iznela iz Srbije za vreme rata, pa je na taj način i Testament sačuvan. Testamentom su kao njegovi naslednici navedeni i supruga i bliža rodbina.

Rad Zadužbine

Godinu i po dan po smrti Nikole Spasića o njegovoj imovini se nije niko brinuo, pošto je ona delom bila pod upravom okupacionih vlasti i korišćena za njihove potrebe. Tek angažovanjem dr Mihaila Mike Popovića, okupacioni Građanski sud za grad Beograd postavlja za staraoca celokupne Spasićeve imovine Dobru S. Petkovića, advokata i Milorada Popovića, docenta Univerziteta u Beogradu. Staraoci su uvedeni u dužnost 21. maja 1917. godine i tu dužnost su obavljali do 27. aprila 1920. godine. Tada upravljanje zadužbinom preuzimaju ljudi koje je Spasić naveo u Testamentu i posle izbora predsednika uprave, zvanično 30. aprila 1920. godine zadužbina počinje sa radom. Sam Ukaz o odobrenju rada Zadužbine potpisan je 4. decembra 1922. i tako je Zadužbina otpočela svoj pravni život. U radu se izdvajaju dva vremenska perioda (1920-1958 i 1958-do danas).

1920. - 1958.

Posle renoviranja i izgradnje objekata koji su oštećeni u Prvom svetskom ratu, zadužbina je sagradila

Zgrada bolnice u Krupnju

• „Gradsku bolnicu“ u Beogradu sa 100 kreveta, nukleus sadašnjeg KBC „Zvezdara“. Bolnica je završena krajem 1935. godine, a primila je prve bolesnike 1. decembra 1935. godine.
• Bolnicu u Kumanovu sa 60 kreveta, koja je sagrađena takođe 1935. godine, a prve bolesnike primila je 11. avgusta 1935. godine.
• Dom za iznemogle građane u Knjaževcu sa 36 kreveta, koji je završen 26. maja 1935. godine, a prve štićenike primio je 25. jula 1935. godine.
• Bolnicu u Krupnju, čija gradnja je započeta 1934. godine i posle mnogo odlaganja, zbog nedovoljne efikasnosti nadležnih organa, završena tek 1938. godine.
  

Opšte privredne ciljeve Zadužbina Nikole Spasića ostvarivala je

1. Osnivanjem pokretnih (ambulantnih) domaćičkih škola. Prvi osmonedeljni tečaj održan je 23. septembra 1935. godine u Topoli, a 18 polaznica je na kraju polagalo ispit i dobile su svedočanstvo i po jedan broš. Ovakvi tečajevi su održavani godinama širom Srbije.
2. Zasnivanjem sortimentnih voćnjaka (jabuka, krušaka, kajsija i bresaka u Banovinskim rasadnicima, Kragujevcu - Gruži, Rekovcu, Tetovu, Sevojnu, Gublju, Gornjem Milanovcu, Bitolju, Prokuplju, Aranđelovcu, Kavadaru.).
3. Sađenjem vinograda sortama grožđa „julski muskat“ (čabski biser), „zlatna šasla“ (plemenka) i „afus - ali“.
4. Merama za poboljšanje izrade raznih vrsta sireva i kajmaka.
5. Građenjem silo-jama za ukišeljavanje stočne hrane i đubrišta za valjano negovanje stajskog đubreta.
6. Priređivanjem tečajeva za razumno i napredno pčelarenje.
7. Priređivanjem tečajeva za proizvodnju ranog i poznog povrća i cveća.
8. Pomaganjem Srpskog privrednog društva „Privrednik“.
9. Izdavanjem „Privrednog letopisa Zadužbine Nikole Spasića“.
10. Izgradnjom „Spasićevog izložbenog paviljona“ na Starom Sajmištu u kome je 11. septembra 1937. godine svečano otvoren Prvi beogradski međunarodni sajam. Sagrađen je po projektu Aleksandra Sekulovića i zaštićen u okviru kompleksa „Staro sajmište“ koji je proglašen za kulturno dobro (Sl. list grada Beograda, br. 16/87).

Objekat je kružne osnove sa naglašenim ulaznim delom pravougaone osnove. Pored klasičnih izložbenih prostorija Paviljon je obuhvatao i galeriju sa specijalnim poluzenitalnim osvetljenjem. Površina Paviljona iznosila je 1.320 m2, a osnovna namena objekta je izložbeni prostor. Izgrađen je u stilu art dekoa, antologijski primer srpske međuratne arhitekture, bilo je to prvo zdanje grada Beograda na levoj strani reke Save, svojevrsna prethodnica onoga što će kasnije postati Novi Beograd. Paviljon je kasnije dozidan.

1958 - do danas

Upravni odbor Zadužbine nesmetano i samostalno je upravljao imovinom, u smislu održavanja nepokretne imovine, ubiranjem prihoda i ostvarivanjem ciljeva Zadužbine. Usled promene propisa i donošenjem Uredbe o upravljanju stambenim zgradama, 1957. godine, Zadužbina ostaje bez većeg dela prihoda, sve do nacionalizacije 26. decembra 1958. kada imovina postaje društvena. Pored oduzimanja imovine Zadužbina je nastavljala sa radom do danas, u otežanim uslovima, ostvarenjem svojih ciljeva zbog kojih je osnovana, ali u veoma smanjenom obimu, u skladu sa prihodima koje je imala.
Zadužbina je kupovala i poklanjala sadnice voćki, organizovala stručnu pomoć, dodeljivala nagrade najboljim studentima Medicinskog i Poljoprivrednog fakulteta Univerziteta u Beogradu, nagrađivala lekare i medicinske sestre, kao i što je kupovala i delila donacije zdravstvenim centrima u Srbiji.
Početkom 2013. godine Zadužbini su vraćena 63 stana, ukupne površine 5 500 m², u Knez Mihailovoj ulici u Beogradu, u kome stanuju sadašnji zakupci na neodređeno vreme. Trenutno je postupak o vraćanju svojine nad lokalima kod Agencije za restituciju.

Današnji članovi Upravnog odbora

• Prim. dr Nada Todorović, predsednica Upravnog odbora
• Prof. Univerziteta umetnosti Predrag Popović, član Upravnog odbora
• Dr Mile Bjelajac, član Upravnog odbora
• Mr Olga Sabo-Jerkov, član Upravnog odbora
• Miloš Stanimirović, dipl. inž., član Upravnog odbora

Spoljašnje veze

• Nikola Spasić, zadužbinar
• Trgovac koji je voleo svoj narod
• Zadužbine Nikole Spasića i njegovog fonda u Knez-Mihailovoj ulici
• Studio B/Info
• Mira Sofronijević: Darivali su svome otečestvu
• Bogatstvo Nikole Spasića bilo veće od Nobelovog („Politika”, 6. april 2020)