Akt o velikim reformama

Donošenje Velikog zakona o reformi 1832. godine

Zakon o velikim reformama u najužem smislu podrazumeva Prvi Veliki zakon o reformi donesen 1832. godine. U širem smislu on obuhvata 3 zakona o reformi: iz 1832, 1867. i 1884. godine. U najširem smislu, Zakon o velikim reformama obuhvata reforme i rekonstrukcije vezane za britanske institucije 19. i početkom 20. veka:

• 1832. — donesen Prvi Veliki zakon o reformi
• 1833. — ukinuto ropstvo i izdat Zakon o fabrikama koji je regulisao uslove rada u industriji
• 1834. — izašao novi Zakon o siromašnima i Zakon o opštinskim korporacijama
• 1846. — povučen Akt o kukuruzu, koji je do tada kontrolisao uvoz žitarica
• 1867. — donesen Drugi zakon o reformi
• 1870. — donesen Zakon o obrazovanju i izvršena reforma gradske službe
• 1871. — nastao Zakon o univerzitetskom testiranju i Zakon o regulisanju armije
• 1872. — sproveden Zakon o tajnom glasanju
• 1884. — izašao Treći zakon o reformi
• 1911. — ukinuto veto Gornjeg doma
• 1918. — preostali muškarci i žene starije od 30 godina dobili su pravo glasa
• 1918. — žene starije od 21 godine dobile su pravo glasa

Početkom 19. veka Industrijska revolucija je počela da preobražava zemlju. Ona je polako dovela do otklona političke moći od starih torijevskih i vigovskih zemljoposedničkih klasa ka novim industrijalcima. Savez trgovaca i industrijalaca sa vigovcima će dovesti do osnivanja nove Liberalne stranke, čije su ideologije bile slobodna trgovina i lese fer. Parlament je 1832. usvojio Zakon o velikim reformama, kojim je počeo prenos političke moći sa aristokratije na srednju klasu. Na selu je ograđivanje zemljišta proterivalo sitne farmere. Varošice i gradovi su počeli da primaju novu urbanu radničku klasu. Malo običnih radnika je imalo pravo glasa i oni su osnivali svoje organizacije u vidu sindikata.

Politički sistem Britanije 18. veka

Tokom 18. veka na čelu britanskog političkog sistema bili su zemljoposednici koji su taj sistem prilagođavali sebi. Tako su politiku vodili aristokratija i plemstvo kao zemljoposedničke klase, mada su uticaj imali i trgovci i fabrikanti. Mnogi su branili ovaj sistem, jer su smatrali da oni koji imaju udela u državi, odnosno oni koji imaju posede, imaju pravo da kontrolišu njenu sudbinu.

Međutim, čak i prema standardima tog vremena, britanski izborni sistem je bio iskvaren, delimično i zbog toga što se nije menjao i poboljšavao još od „Slavne revolucije“ iz 1688. i nije odražavao promene koje su se desile u narednom veku. Jedan od propusta sistema je bio taj da je svaki okrug birao poslanike za Parlament. Tako je svaki mali okrug poput Ratlanda bio isto tako dobro predstavljen kao i veliki okruzi poput Jorkšira ili Devona. Kvalifikacije za građanska prava kao što je, pre svega, pravo glasa, mnogo su se razlikovale počevši od zemoposedništava do članstva u opštinskoj korporaciji. U nekim slučajevima mesta u Parlamentu su dodeljivana po principu rotacije.

Britanija 18. veka, Industrijska revolucija

Ovakav politički sistem je bio prevaziđen krajem 18. veka sa porastom populacije i uticajem industrijske revolucije koja je transformisala Ujedinjeno Kraljevstvo. Pored nepravilnsoti u političkom sistemu, novonastala situacija više nije bila ni sigurna, ni stabilna, jer je ograničavala uticaj novoojačalog interesa fabrikanata, koji je bio potencijalna konkurencija klasi zemljoposednika. Pored toga, industrijska revolucija je pokrenula i mnoštvo novih problema, koje klasa zemljoposednika nije mogla niti da reši, niti je bila sposobna da razume.

Ometanje reforme

Prvi potez u cilju reformisanja Parlamenta napravila je Jorkširska asocijacija koja je na kratko imala uticaj u politici tokom 1780-ih godina. Početkom 1790-ih, nastala su mnogo radikalnija i demokratski orijentisana društva, inspirisana dostignućima Francuske revolucije. Međutim, vladajuća klasa u Britaniji bila je u sve većoj pripravnosti zbog događaja u Francuskoj, a 1793. godine ove dve zemlje su ušle u rat. Građanske slobode su bile suspendovane zbog pokroviteljstva ljudi koji su promovisali patriotizam, a svi oblici radikalizma su bili surovo nametnuti od vlade Torijevaca tokom ratova sa Francuskom između 1793. i 1815. godine. Napoleonova blokada je dovela do ekonomskih nepogoda u Britaniji. Mir je doneo vrlo malo olakšanja, a nakon 1815. godine, nezadovoljstvo naroda je rezultovalo pobunama i zaverama, kao i ponovnim zalaganjem za reformu Parlamenta.

Represija se nastavila i najdrastičnije se odrazila u Piterlo masakru u Mančesteru, kada su konjičke trupe napale mirnu masu ljudi, ubivši 11 i ranivši 400 osoba. Masakr je nazvan „Piterlo“, kao parodija na Vaterlo, slavnu bitku u kojoj je pobedio vojvoda od Velingtona, koji je činio jedan od stubova Parlamenta.

1815. godine, donošenjem Zakona o kukuruzu, naglašena je razlika između Parlamenta i velikih delova zajednice. Zakoni su osmišljeni tako da se spreči uvoz žitarica koji je jedino bio dozvoljen kada bi se britanski proizvod prodavao po vrlo visokoj ceni, što se dešavalo krajnje retko. Kao i mnogi britanski zakoni kojima se kontrolisala ekonomija, i Zakon o kukuruzu je odražavao protekcionističku tradiciju, štiteći britanske proizvode od destruktivne inostrane konkurencije. Ovakvi zakoni su bili dobri za farmere i zemljoposednike, ali su doveli do poskupljenja hrane, što je izazvalo nezadovoljstvo radničke klase i poslodavaca u gradovima, čiji je interes bio da radnici budu manje plaćeni i da hrana bude jeftina.

Borba za reforme

Torijevci su bili na vlasti od 1822, ali su vremenom postali prilično liberalni. Kazne za kriminal nisu više bile surove, a manje krađe i prekršaji nisu više kažnjavani vešanjem. Radnicima je dozvoljeno da se udružuju preko sindikata, ali ne i da štrajkuju. Neke zaštitne takse su bie ukinute ili izmenjene. Nakon vekova diskriminacije, protestanti, nekonformisti i rimski katolici su dobili puna građanska prava. Katolička emancipacija dovela je do velike političke krize. Torijevci Robert Pil i vojvoda od Velingtona su nerado sproveli ovu emancipaciju kako bi izbegli mogući građanski rat u Irskoj, gde su katolici bili u većini. Katolička emancipacija je podelila i torijevce kada je nova kriza dovela do velike nezaposlenosti u industriji i poljoprivredi, a nemiri su uzimali maha širom zemlje. U takvoj situaciji 1830. je vlada vigovaca koju je predvodio lord Grej došla na vlast po prvi put.

Poster izdat od strane Štamparskog društva u Šefildu u čast donošenja Velikog zakona o reformi 1832.

Ona je uvela je Zakon o reformi 1831. godine, kojim se predviđalo ukidanje ili smanjivanje iskvarenih opština, kako bi se stvorile nove opštine i ustanovila nova građanska prava, jednaka za sve opštine.

Nastupila je duga i iscrpljujuća borba. Vigovci su pobedili na drugim izborima, a usledilo je i odbacivanje Velikog zakona o reformi od strane Gornjeg doma. Kralj Vilijam IV je mogao da upotrebi svoju vlast da okupi grupu koja bi mogla da zbaci torijevsku većinu u Gornjem domu, ali je on to odbio i Grej je dao ostavku.

Međutim, kada Velington nije uspeo da oformi torijevski kabinet, Vilijam se povinovao, jer je opasnost od nastanka još istomišljenika bila dovoljna da primora Gornji dom da se preda i prihvati ovaj zakon. Jako uzbuđenje nastalo zbog krize, prikrilo je skromnu suštinu Velikog zakona o reformi. Najgori prekršaji su ispravljeni, ali izborno telo je ostalo veoma malo i dalje je činilo samo 15% ukupnog broja odraslih osoba. Međutim, stanovnici u velikim industrijskim gradovima su dobili građanska prava, koja su možda bila najznačajnija od svih ostalih prava. Poslanici su sve više osećali odgovornost prema javnom mnjenju, što je bila nejasna, ali snažna sila. Jedan od pokazatelja promena je stalni podsticaj koji je dolazio od strane Vigovaca. Ropstvo je ukinuto širom britanske imperije. Prvi delotvoran Zakon o fabrikama regulisao je uslove rada u tekstilnoj industriji. Novi Zakon o siromašnima zbrisao je postojeći sistem, koji je bio neprikladan, iako su se mnogi humanitarci protivili novim sirotinjskim domovima. Zakon o opštinskim korporacijama je bio od koristi opštinskim vladama i gradovima na isti način kao što je Zakon o reformi bio koristan nacionalnoj politici.

Pilova administracija koja je bila na vlasti od 1841. godine, sprovela je korisne finansijske reforme i počela je da smanjuje zaštitne takse koje su se plaćale na kukuruz i druge vrste roba. Ovo nije zadovoljavalo Ligu protiv zakona o kukuruzu, osnovanu 1939. na čelu sa Ričardom Kobdenom i Džonom Brajtom. Oni su se zalagali za povlačenje Zakona o kukuruzu i za to da se umesto protekcionizma uspostavi slobodna trgovina u celokupnoj ekonomskoj sferi nacije.

Politička nestabilnost

Godine 1846, usledilo je povlačenje Zakona o kukuruzu i ubrzan prelaz na slobodnu trgovinu. Nakon toga je došlo do cepanja konzervativne partije čime je okončana Pilova karijera i otpočet period političke nestabilnosti. Cilj Velikog zakona o reformi bio je da se najzad reši izborno pitanje i tokom nekoliko godina se činilo kao da neće doći do daljeg proširenja građanskih prava. Čartisti su predstavili tri peticije između 1829. i 1848. godine, a Parlament je gledao sa prezirom na veliki pokret radničke klase, ali je ovaj pokret ponovo oživeo 1850-ih i 1860-ih godina.

Drugi zakon o reformi

Agitovanje za glasove, delo Vilijama Hogarta, koje prikazuje političku korupciju na izborima pre izdavanja Zakona o velikim reformama

Do 1867. godine, pritisak naroda i manevri političkih partija za sticanje prednosti doveli su do uvođenja Drugog zakona o reformi od konzervativnog kabineta na čelu sa Bendžaminom Dizraelijem. Glavna odredba Drugog zakona o reformi bila je davanje građanskih prava vlasnicima kuća u opštinama, što je značilo da se po prvi put stvarao značajan blok glasača iz građanske klase. Potvrdilo se da je Dizraeli bio u pravu u pretpostavci da radnička klasa ipak neće glasati za Crvenu revoluciju i da će se njegov pokušaj da udari na Vigovce vratiti kao bumerang. Na čelu sa administracijom Dizraelijevog velikog rivala Vilijama Juarta Gledstona, liberali su se okupili oko novog programa za reforme. Najvažnija politička mera bila je uvođenje tajnog glasanja 1872. godine. Pre toga su glasači javno govorili o svom izboru, što je prouzrokovalo strah, jer su poslodavci i zemljoposednici mogli da kazne svoje zaposlene ili seljake koji nisu glasali kako im je rečeno.

Liberalne reforme

Zakon o obrazovanju iz 1870. godine je bio epohalna mera koja je stvorila osnove državnog sistema osnovnog obrazovanja. Druge liberalne mere su bile usmerene na mrežu interesa koji su ostali od vladavine zemljoposednika. Gradska služba je bila otvorena za konkurenciju preko ispitivanja, a nove regulative su onemogućile bogataše da jednostavno kupuju vojne činove, dok su se univerziteti otvorili za sve odgovarajuće kvalifikovane i finansijski sposobne muškarce bez obzira na njihovo versko ubeđenje. U svom drugom kabinetu, od 1880. do 1885, Gledston je ponovo proširio građanska prava na oko milion glasača iz ruralnih oblasti. Reforme koje je sproveo u Irskoj bile su veliko dostignuće. Pitanje građanskih prava je imalo značajno mesto i u 20. veku. I pored tri Zakona o reformi, trećina odraslih muškaraca i dalje nije imala pravo glasa. Dobili su ga 1918, zajedno sa ženama starijim od 30 godina. Žene starije od 21 godine su dobile pravo glasa 1928, a poslednje nepravilnosti su ispravljene 1948. kada je pravilo „jedna osoba - jedan glas“ na kraju trijumfovalo.