Ivan Hariš

ivan hariš
Ivan Hariš Ilija Gromovnik
Lični podaci
Datum rođenja	(1903-11-17)17. novembar 1903.
Mesto rođenja	Slapno, kod Ozlja, Austrougarska
Datum smrti	16. jul 1989.(1989-07-16) (85 god.)
Mesto smrti	Zagreb, SR Hrvatska, SFRJ
Profesija	vojno lice
Delovanje
Član KPJ od	pre rata
Učešće u ratovima	Španski građanski rat Narodnooslobodilačka borba
Služba	Španska republikanska armija NOV i PO Jugoslavije Jugoslovenska narodna armija 1936 — 1939. 1941 — 1962.
Čin	general-major
Heroj
Narodni heroj od	25. septembra 1944.
Odlikovanja

Ivan Hariš — Ilija Gromovnik (Slapno, kod Ozlja, 17. novembar 1903 — Zagreb, 16. jul 1989), učesnik Španskog građanskog rata i Narodnooslobodilačke borbe, general-major JNA i narodni heroj Jugoslavije.

Biografija

Rođen je 17. novembra 1903. godine u selu Slapnu, kod Ozlja. Potiče iz siromašne seljačke porodice. Njegovi roditelji su imali jedanaestoro dece. Osnovnu školu završio je u Malom Erjavcu, gde je i izučio stolarski zanat. Potom se zaposlio u Karlovcu. Tu počinje njegov rad u revolucionarnom radničkom pokretu. Učestvuje u štrajku karlovačkih radnika, zbog čega je 1922. godine uhapšen i zatvoren u vojnom zatvoru u Karlovcu. Posle izlaska iz zatvora, zapošljava se u Zagrebu, gde nastavlja revolucionarnu delatnost.

Posle odsluženja vojnog roka, na poziv svog brata, odlazi u Kanadu. Tu se povezuje s revolucionarnim radnicima, ali je 1929. godine, zbog svoje aktivnosti, proteran u Meksiko. U Verakruzu je, maja iste godine, postao član Socijalističke partije. Godine 1931, Ivan je bio u Panami i tu se posebno istakao u sindikalnom radu. Kao poverenik sindikata u fabrici nameštaja, učestvovao je u štrajku radnika, zbog čega ga je policija proterala iz te zemlje. Potom odlazi u Kolumbiju. I tamo nastavlja borbu za prava radnika, a 1. maja 1932. godine učestvuje u velikim radničkim demonstracijama u Porto Karteheni, pod parolom: „Hoćemo rada! Hoćemo hleba!“. Zbog njegove aktivnosti i ovde je uhapšen i proteran. Odlazi u Ekvador. U gradu Kito ubrzo se povezuje sa socijalističkom partijom „Porobljeni narodi Južne Amerike, ujedinite se!“, kojom je rukovodio Domingo Romero Teran. Tu Ivan, u proleće 1933. godine, kao artiljerac učestvuje u trinaestodnevnoj radničkoj revoluciji, koja se završava porazom, pa Ivan beži na Oriente, i izvesno vreme je radio kao ispirač zlata na reci Napo.

Španski građanski rat

Glavni članci: Španski građanski rat i Jugoslovenski Španci

Grupa diverzanata u Španiji sa vođom Ivanom Harišem (prvi levo), jul 1937. godine

Godine 1934, preko Perua i Čilea odlazi u Argentinu, gde je radio na izgradnji drvenih mostova u nacionalnom parku u San Karlo de Bariloce. Tamo se upoznao sa mnogim radničkim borcima i programom Komunističke partije, čiji član postaje iste godine. Bio je aktivan i u radu internacionalne sindikalne organizacije i član „Crvene pomoći“. Krajem 1936. odlazi, kao dobrovoljac, u Španiju i učestvuje u građanskom ratu, na strani republikanaca. U revolucionarnoj Španskoj vojsci je bio diverzant, a posle završenog kursa i instruktor diverzantskih jedinica. Godine 1938. postaje savetnik 133. diverzantske brigade na Ekstremaduri, a zatim, do završetka rata, prevodilac u sovjetckoj ambasadi u Valensiji. Posle neuspeha Španske revolucije, Ivan se nalazio u koncentracionim logorima u Francuskoj, najpre u Arželeu, zatim u Girsu, i ponovo u Arželeu.

Marta 1941. godine, uspeo je da pobegne iz logora, i po nalogu Partije i uputstvu Vlada Ćetkovića, krenuo u Jugoslaviju. Iz Liona odlazi u Nemačku, gde se uz pomoć švedskog konzula zapošljava u fabrici aluminijuma „AKEN“ na Elbi. Kao vredan radnik, Ivan je dobio 21 dan odsustva, i po zadatku Partije nastavio put u Jugoslaviju. Krajem juna stigao je u Zagreb i tu se, na Tratinskoj cesti, u stanu Štefice Štrok-Crnojević, našao sa svojim drugovima iz Španije. Iz Zagreba ga CK KPH upućuje u Karlovac, kod Josipa Kraša i Ivana Marinkovića.

Narodnooslobodilačka borba

Jula 1941. godine Okružni komitet KPH za Karlovac ga šalje u Zadobarsku šumu, kod Karlovca, gde se već nalazila grupa karlovačkih komunista. Kao iskusan diverzant, tražio je od Ivana Marinkovića, sekretara OK KPH za Karlovac, da ga pošalje u kraj gde će imati veću mogućnost za izvođenje diverzantskih akcija. Sredinom avgusta, Ivan odlazi u Drežnicu, zatim u Hrvatsko primorje i Gorski kotar, gde koristeći bogato iskustvo iz Španskog građanskog rata, vrši prve diverzije. Već 9. septembra kod Lica dignut je u vazduh prvi italijanski voz. U toj akciji zaplenjeno je 17 sanduka po 25 kilograma eksploziva. Svega deset dana kasnije digao je u vazduh i drugi voz, kod Sungerskog tunela, sa 750 italijanskih vojnika.

Šef i organizator diverzantske sekcije, a zatim i komandant grupe diverzantskih odreda Glavnog štaba NOV i PO Hrvatske, Ivan Hariš, je neumorno radio na prikupljanju eksploziva, odabirao je borce i podučavao ih za izvođenje diverzija. Prebacivao se iz kraja u kraj, iznenađujući neprijatelja i nanoseći mu velike gubitke u ljudstvu i materijalnim dobrima. Na pruzi Karlovac–Caprag, na reci Maji, kod Gline, srušio je, 26. februara, železnički most, tako da do kraja rata pruga Karlovac–Sisak nije radila. Ubrzo iza ove, izvodi jednu od najvećih akcija na pruzi Banja Luka–Sunja i Bihać–Sunja. Potom sa svojim diverzantima ruši Volenjski vijadukt. Svoje diverzantske akcije izvodio je širom Hrvatske, u Posavini, Lici, Slavoniji, Bosanskoj krajini i dr.

Zahvaljujući njegovom iskustvu, stvorane su pokretne diverzantske grupe, čete i bataljoni. Jedinice su rušile pruge, mostove, stanice, tunele, magacine, dizale su u vazduh vozove, kamione, uništavale avione na aerodromima. Na vojnom aerodromu Kurilovec, Ivan je sa svojim diverzantima, 19. jula 1944. godine, uništio 800.000 kilograma avionskih bombi, 3 aviona i ubio 300 nemačkih vojnika. Posebno značajnu akciju izveo je 15. avgusta 1942. godine, na pruzi Novoselac–Križ, kod mosta na Česmi. Na minu koju je postavio naišao je, iz Dižona, „Orijent simplon“. Uništen je 21 vagon sa 376 nemačkih oficira, koji su bili upućeni na Istočni front. U istom vozu poginuo je i bugarski vojni izaslanik, koji se vraćao s pregovora od Ante Pavelića.

Ivanove akcije delovale su iznenadno, kao udar groma, zbog čega ga je narod prozvao „Ilija Gromovnik“, prema istoimenom starozavetnom proroku. Njegovi diverzanti su na školskom aerodromu „Borongaj“ uništili, 28. decembra 1944. godine, 5 aviona, 4 prateća lovca „Dornier“ i Pavelićev „Junkers 52“. U toku NOR-a oštećeno je i uništeno diverzantskim minama oko 1.470 neprijateljskih vozova, porušeno 350 mostova; oko 27.000 fašističkih vojnika i oficira, od kojih i 3 generala, izgubilo je život na minama koje su postavili diverzanti. Organizujući i izvodeći diverzantske akcije, Ivan Hariš je sam na leđima prenosio eksploziv i učestvovao u uništenju 150 vozova i 27 mostova.

Posleratni period

Posle oslobođenja Jugoslavije, završio je Višu partijsku školu „Đuro Đaković” i Višu vojnu akademiju JNA. Bio je zamenik komandanta inžinjerije u Generalštabu JNA, radio u inspekciji Generalštaba za inžinjeriju, bio i načelnik Štaba Uprave inžinjerije JNA. Penzionisan je u činu general-majora JNA, 1962. godine. O svojim i akcijama Diverzantskog bataljona napisao je knjige „Diverzant“ i „Dnevnik diverzantskih akcija u Hrvatskoj“.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i više drugih visokih jugoslovenskih odlikovanja, među kojima su tri Ordena za hrabrost, Orden bratstva i jedinstva prvog reda, Orden partizanske zvezde prvog reda, Orden zasluga za narod prvog reda, Orden Republike prvog reda i Orden ratne zastave. Ordenom narodnog heroja odlikovan je, među prvim borcima NOV i POJ, 25. septembra 1944. godine.

Umro je 16. jula 1989. godine u Zagrebu.

Literatura

• Narodni heroji Jugoslavije. Beograd: Mladost. 1975.