Ikonografija
Hrišćanska umetnost ikona i njena upotreba u Crkvi nastaje na osnovu odluka Sedmog vaseljenskog sabora održanog u Nikeji 787. godine. Od tada je slikanje ikona dozvoljeno, zbog toga što je utemeljeno na ovaploćenju Sina Božijeg Isusa Hrista. U Sinu Božijem koji je postao čovek, Hristos Bog je postao vidljiv, saznajan i dostupan ljudima. Na tom ulasku Boga u istoriju upravo se temelji i spasenje ljudi, i večno postojanje.
Hrišćanska umetnost je dozvoljena u Crkvi, jer njen cilj jeste da pokaže da je celokupna ikonomija spasenja u Hristu istinita, da je Hristovo ovaploćenje kao Boga, stradanje i vaskrsenje istinito, da se dogodilo u telu. To se odnosi i na slikarstvo, odnosno na ikonopisanje. Crkveni sabori su odlučili da se svete ikone Hristove, Bogorodice, apostola, anđela i svih svetih poštuju i da se celivaju, ali to ne znači i klanjanje materiji, tj. to nije idolopoklonstvo kako su to tvrdili protivnici ikonopoštovanja, nego znači klanjanje prototipu koji je na ikonama izobražen. Po rečima sabora: “Čast ukazana ikoni ka prototipu se uzdiže”. Drugim rečima, onaj koji ukazuje čast ikoni tu čast ukazuje, ličnosti, koja je na ikoni izobražena. A ta ličnost, tj. ipostas je ipostas Sina Božijeg. Međutim, ipostas, odnosno ličnost, ne postoji bez prirode i zato je neophodno da bi se projavila ličnost, da postoji i priroda. To se pre svega odnosi na Gospoda Isusa Hrista koji se kao ličnost ovaplotio, a ne i njegova Božanska priroda i ako bi trebalo da mu se klanja kao Bogu, to ne se može drugačije nego da se poštuje u telu, tj. kroz materiju, tačnije u ljudskom obliku.
Isti je slučaj i sa poštovanjem i klanjanjem svetiteljima. U njima se poštuje Hrist i klanja se Sinu Božijem, Hristu, kao ličnosti s kojom su oni nerazlučno i nesliveno sjedinjeni Duhom Svetim. Zato i kaže crkvena pesma “divan je Bog u svetima svojim”. Dakle, u svetima se pokazuje sam Bog.
Načelno, hrišćanska umetnost se od samih svojih početaka trudi, koliko je to moguće u ograničenosti materijalom, tj. ograničenosti prirodnim zakonima materijala koji koristi, da prikaže svet i čoveka iz perspektive budućeg Carstva Božijeg. Hrišćanska umetnost je plod vere u dolazak Carstva Božijeg, kao novog načina postojanja ljudi i prirode u zajednici s Bogom u Hristu.
Hrišćanska umetnost ne prikazuje svet i čoveka onakvim kakvi oni jesu u istorijskoj realnosti, već onakvim kakvi će se javiti, kakvi će postati u poslednjem danu istorije, kada će smrt potpuno biti uništena kroz sjedinjenje svih sa Hristom i u Hristu i zato je to ikonična umetnost, jer koristi prirodu koja je još uvek pod vlašću prirodnih zakona i smrti. Delujući iz ove perspektive, hrišćanski umetnik želi da bića koja prikazuje oslobodi zakona prirode koji ih na kraju vode u smrt i da ih postave u jedno novo stanje postojanja, stanje ontološke slobode koju im daje Hristova ličnost u koju su uipostazirani. U tome se ogleda pre svega i sloboda hrišćanskog umetnika u odnosu na svoje delo. Hrišćanski umetnik ne kopira svet i njegove odnose koji su zasnovani na prirodnim zakonima nužnosti, već taj svet postavlja u nove odnose slobode s Bogom i bližnjim u Hristu.
S druge strane, ti novi odnosi, odnosi slobode u hrišćanskoj umetnosti nisu apstraktni, ne vode u nihilizam i poništenje postojećih bića od strane umetnika da bi se ostvarila sloboda umetnika kroz stvaranje nečeg novog, već postojeća bića postavljaju u otkrivene odnose budućeg Carstva Božijeg vozglavljenog Hristom. Budući da je to Carstvo budući vek u kome bića nalaze svoje večno postojanje sjedinjena s Hristom, onda se sloboda umetnika prema svetu koji prikazuje izražava kao ljubav prema njemu. Jer, to znači ljubav prema jednom biću, da želite da biće koje volite postoji večno. Istovremeno, pošto će buduće Carstvo Božije, tj. njegovo postojanje za nas, za postojeća bića biti izraz naše, odnosno njihove slobode, onda se i sloboda bića koja su prikazana izražava kao ljubav prema drugom biću, pre svega prema Bogu u Hristu, odnosno kao ljubav prikazanog bića prema drugim bićima u Hristu. Drugim rečima, ikona, kao jedan od karakterističnih umetničkih izraza pravoslavne Crkve, prikazuje ličnost, ipostas onoga koga slika, jer ličnost je odnos slobode ljubavi s Bogom u Hristu.
Poštovanje ikone upravo znači poštovanje, tačnije stupanje u taj isti odnos koji ima najpre Hristos sa Bogom Ocem, a zatim i svi sveti koji su usinovljeni Bogu u Hristu.
Hrišćanska umetnost je liturgijska, izvire iz liturgije, prikazuje svet onakvim kakvim se on pojavljuje u Liturgiji kao ikoni budućeg Carstva Božijeg. Hrišćanska umetnost je ikonijska, zato što prikazuje samo odnos, tačnije ličnost, u kome će bića biti u budućem Carstvu, dok je priroda koja je nosilac tih novih odnosa još uvek pod vlašću smrti. No, priroda će se osloboditi smrti, ne menjajući se po prirodi, upravo zahvaljujući tim novim odnosima u Hristu, što je pokazalo i Hristovo vaskrsenje.
Novi odnosi ljudi, odnosno svetitelja s Bogom u Hristu preobražavaju i njihovu prirodu. Zato se svetitelji slikaju bez telesnih mana iako su ih možda u istorijskom trajanju imali. Slično je i sa ostalom prirodom. I ona se u sklopu ličnih odnosa Hrista i njegovih svetih s Bogom, posredstvom Svetog Duha, preobražava na taj način što se i ona oslobađa zakona nužnosti, truležnosti i smrti, ne prestajući da bude stvorena priroda.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Pravoslavni katihizis za četvrti razred srednjih škola - Midić, dr Ignjtije
- Smisao ikona - Uspenski Leonid; Loski Vladimir Nikolajevič;
- Ruski ikonopis - od nastanka do početka XVI veka - Lazarev Viktor Nikitič
- Ikonostas - Florenski Pavle Aleksandrovič;
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Stari zanati u Srbiji Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2019) - Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija R. Srbije
