Irski građanski rat

Irski građanski rat
Vojnici nacionalne armije na položaju
Vreme 28. jun 1922 — 24. maj 1923. Mesto Irska Slobodna Država Uzrok Potpisivanje Anglo-irskog sporazuma Ishod Pobeda pristalica sporazuma Priznanje sporazuma Poraz Irske republikanske armije
Sukobljene strane
Pristalice sporazuma: Nacionalna armija Kriminalističko istražno odeljenje (CID) uz podršku: Ujedinjeno Kraljevstvo	Protivnici sporazuma: Irska republikanska armija (IRA) Irsko žensko veće Omladinska organizacija
Komandanti i vođe
Majkl Kolins † Ričard Mulkahi Artur Grifit	Liam Linč † Frank Aiken Eamon de Valera
Jačina
~55.000	~15.000
Žrtve i gubici
~800 mrtvih	1.000−3000 mrtvih 12.000 zarobljenih

Irski građanski rat (ir. Cogadh Cathartha na hÉireann) je bio vojni i ideološki sukob između pristalica i protivnika Anglo-irskog sporazuma kojim je nakon irskog rata za nezavisnost osnovana Irska Slobodna Država ali sa ograničenim suverenitetom. Pristalice sporazuma su smatrale da je prihvatanje tog sporazuma ispravan korak ka punoj nezavisnosti. Radikalniji nacionalisti su s druge strane videli ovaj sporazum kao izdaju i nisu priznavali njegove odluke, među kojima je i Podela Irske. Pristalice sporazuma su bile okupljene oko Nacionalne armije koju je predvodio Majkl Kolins uz podršku Ujedinjenog Kraljevstva, dok su se protivnici sporazuma okupili oko Irske republikanske armije.

Povod za početak građanskog rata je bio spor oko nadzora nad bivšim kasarnama i oružjem Britanske vojske koje je Irska Slobodna Država preuzela temeljem Sporazuma; niz manjih incidenata je 28. juna 1922. u Dablinu eskalirao u tzv. Bitku za Dablin, odnosno krvave ulične borbe u kojima je Nacionalna armija, delom zahvaljujući artiljeriji i drugom teškom oružju koje su im dostavili Britanci, porazila republikance. Iako je IRA u početku bila brojčano jača i kontrolisala najveći deo teritorije, Nacionalna armija je relativno brzo uspostavila svoju vlast po svim većim gradovima. IRA je na to odgovorila prelaskom na gerilsku strategiju, čija je najpoznatija žrtva bio lično Majkl Kolins, komandant Nacionalne armije i jedan od istaknutijih pristalica sporazuma. Na to je vlada odgovorila uvođenjem prekih sudova i masovnim pogubljenjima zarobljenih pripadnika IRA-e. To, kao i eksplicitno stavljanje Katoličke crkve na stranu pristalica sporazuma je za nekoliko meseci dovelo do slabljenja i osipanja redova IRA-e, čiji su predstavnici na proeće prihvatili ponudu da polože oružje. Irski građanski rat, iako je izazvao daleko brojnije ljudske i materijalne žrtve od rata za nezavisnost je u samoj Irskoj dugo vremena bio tabu tema, delom i zbog toga što su u njemu jedni druge na brutalne načine ubijali nekadašnji saborci i prijatelji. Njegove posledice su se pak primećivale kroz sve donedavno neupitnu dominaciju stranaka Fijana Fol i Fine Gejl - stvorenih od nekadašnjih ratnih protivnika.

Literatura

• Kissane, Bill (2005). The Politics of the Irish Civil War. Oxford: Oxford University Press. str. 11. ISBN 978-0-19-927355-3. 
• Younger, Calton (1968). Ireland's Civil War. Muller. 
• A record of some mansions and houses destroyed 1922–23 The Irish Claims Compensation Association : 1924
• O'Malley, Ernie (1978). The Singing Flame. Anvil Books. ISBN 978-0-900068-40-9. 
• M.E. Collins, Ireland 1868–1966 : Dublin : 1993.
• Hopkinson, Michael (1988). Green against Green – the Irish Civil War. ISBN 978-0-7171-1202-9. 
• Neeson, Eoin (1989). The Civil War, 1922–23. ISBN 978-1-85371-013-1. 
• Paul V Walsh, The Irish Civil War 1922–23 -A Study of the Conventional Phase Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. maj 2006) : A paper delivered to NYMAS at the CUNY Graduate Center, New York, N.Y. on 11 December 1998
• Coogan, Tim Pat (1993). De Valera: long fellow, long shadow. Hutchinson. ISBN 978-0-09-175030-5. 
• Dolan, Anne (2006). Commemorating the Irish Civil War: History and Memory, 1923-2000. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-02698-7. 
• Ryan, Meda (2005). The Real Chief: The Story of Liam Lynch. ISBN 978-0-85342-764-3. 
• The Treaty Debates December 1921 January 1922 on-line : CELT: The Corpus of Electronic Texts

Spoljašnje veze

• Historical artefacts from the Irish Civil War
• The Irish Story archive on the Irish Civil War
• North Kerry in the Irish Civil War
• The final siege of Limerick City from 7 July until 21 July 1922, on the Limerick Leader web site.
• The Dáil Treaty Debates 1921–22. From the Official Report of the Parliamentary Debates of the Houses of the Oireachtas
• List of National Army soldiers killed in action
• War Memorials of the Civil War
• Map of Europe during Irish Civil War at omniatlas.com