Istorija Finske
Današnja oblast Finske naseljena je nakon ledenog doba, otprilike 8500. p. n. e. Finska je bila deo Švedske države od 13. veka sve do 1809. kada je prepuštena Rusiji u okviru koje je postala autonomno Veliko Vojvodstvo Finske. Godine 1917. Finska je proglasila nezavisnost. Građanski rat između “Crvenih” socijalista (koje je podržavala boljševička Rusija) i konzervativnih “Belih” (sa podrškom imperijalne Nemačke) završen je pobedom potonjih. Tokom Drugog svetskog rata Finska se borila protiv Sovjetskog Saveza u dva maha, i morala je da mu prepusti veći deo Karelije ali je sačuvala nezavisnost i demokratski oblik vladavine. Tokom Hladnog rata Finska je politika bila pod uticajem Sovjetskog Saveza (videti: YYA Sporazum i finlandizacija) ali nikada nije postala satelitska država. Finska se pridružila Evropskoj uniji 1995.
Preistorija[uredi | uredi izvor]
Paleolit[uredi | uredi izvor]
Ukoliko se potvrdi, najstarije arheološko nalazište u Finskoj će biti Susiluola (Vučja pećina) u Kristinankaupunkiju u Ostrobotniji. Iskopavanja su u toku, i po dosadašnjim nalazima, to će biti jedino preglacijalno (neandertalsko) nalazište u nordijskim zemljama do sada, staro nekih 130.000 godina.
Mezolit[uredi | uredi izvor]
Najraniji tragovi modernog čoveka datiraju od 8500 pre nove ere iz postglacijalnog perioda. U pitanju su verovatno sezonske naseobine lovaca-sakupljača. Ti ostaci pripadaju kulturama Suomusjervi i Kunda. Među njima je i mreža iz Antreje (Kamenogorsk), jedna od najstarijih ribarskih mreža ikada nađenih (procenjuje se da je nastala oko 8300. p. n. e.).
Srednji vek[uredi | uredi izvor]
Veza između Švedske i Finske postojala je u znatnoj meri, još u predhrišćanskom periodu; Vikinzi su bili znani Fincima kroz trgovinu i kroz pljačku. Ipak, ne postoji dokaz o Skandinavskim naseobinama u Finskoj, u vreme vikinškog doba, osim na Olandskim ostrvima. Ipak, postoje kameni spomenici u oblasti Heme koji slave pobedu nad vikinškim pljačkaškim bandama.
Hrišćanstvo je počelo ozbiljnije da se širi u Finskoj tokom 12. veka. Prema kasnijim, pisanim izvorima, biskup Henri, verovatno Englez ili Škot, stigao je u Finsku oko 1155, sa idejom da uredi crkvenu organizaciju i organizuje naplatu crkvenih nameta. Najverovatnije uz podršku kralja Švedske. Henri je postao veoma poštovan (status mučenika) čim je stigao, a kasnije je postao kultna figura. Ipak, nema čvrstih dokaza o postojanju Biskupa Henrija.
Prema nekolicini preživelih pisanih dokumenata, Crkva u Finskoj je i pred kraj 12. veka bila u veoma haotičnom stanju. U ranom 13. veku, misionar biskup Tomas, je uspeo da je stabilizuje i dovede u red. U isto vreme, nekoliko svetovnih sila se takođe, borilo za premoć oko Finske: Kraljevina Švedska, Danska, Novgorod sa ruskog severozapada, a verovatno i Nemački viteški red. Finci su imali svoje poglavare, ali ne i centralizovanu vlast. Uprkos kulturnoj i jezičkoj bliskosti, osećaj zajedničkog “Finskog identiteta” nije postojao. Ime „Finska“ označavalo je samo jugozapadnu oblast poznatu i kao "Prava Finska" od 18. veka. Koncept Finske “države” u modernom smislu razvila se postepeno između 15. i 18. veka. Ideju je ubrzala Katolička Crkva, svojim ujedinjavajućim efektom, koja ja današnju Finsku videla kao jedan episkopat smatrajući da su hrišćani jednog episkopata braća.
Čini se da je švedski regent, Birger Jarl, uspeo da stabilizuje švedsku vlast u Finskoj nakon „krstaškog pohoda“, koji se najverovatnije odigrao 1238. ili 1249. Novgorod je zavladao Karelijom, oblašću istočno od Finske, čije je stanovništvo i danas blisko Fincima, jezički i etnički. Tako se granica katoličke i pravoslavne crkve poklopila sa istočnom granicom Finske.
Tokom 13. veka Finska se integrisala u srednjovekovnu evropsku civilizaciju. Dominikanski red stigao je u Finsku oko 1249, i ostvario ogroman uticaj. U ranom 14. veku javljaju se prvi pomeni finskih studenata na Sorboni. U jugozapadnom delu zemlje, jedno se naselje razvilo u veći grad - Turku. Turku je bio jedan od većih gradova i u Kraljevini Švedskoj, među čijim žiteljima su bili i brojni nemački trgovci i zanatlije. Drugde u srednjovekovnoj Finskoj, urbanizacija nije uhvatila maha. Na jugu Finske i u dugačkom priobalnom pojasu Botničkog zaliva nalazile su stočarske naseobine, organizovane kao parohije – crkveni ili svetovni feudi. U drugim oblastima živeo je manji broj Laponaca ili Samija – lovaca, ribolovaca i sitnih farmera. Tokom 12. i 13. veka, veliki broj švedskih naseljenika naselio se na južnim i severozapadnim obalama Finske, na Olandskim Ostrvima i arhipelagu između Turkua i Olandskih Ostrva. U ovim oblastima se i danas govori švedski jezik. Švedski je tada postao jezik viših krugova i u mnogim krajevima Finske.
Tokom 13. veka, Turku je postao biskupsko sedište a ta je biskupija u srednjem veku identifikovana kao finska u današnjem smislu, jer drugih sedišta u Finskoj nije bilo. Katedrala u Turku je bila centar Svetog Henrija, i kulturni centar cele biskupije. Biskup je vršio crkvenu vlast nad većim delom današnje Finske i bio je najmoćniji čovek. Biskupi su često bili Finci, ali su komandiri vojske po zamkovima uglavnom bili skandinavski ili nemački plemići. Godine 1362. predstavnici iz Finske su pozvani da učestvuju u izboru kralja Švedske, pa se ova godina često pominje kao vreme integrisanja ovog područja u Kraljevinu Švedsku. Kao i u skandinavskom delu kraljevine, niže plemstvo činili su magnati koji su mogli da priušte naoružanje i oklop za konjanika. Njih je uglavnom bilo na jugu Finske.
Jako utvrđenje Vijipuri (švedski Viborg) čuvalo je istočnu granicu Finske. Švedska i Novgorod potpisali su mirovni sporazum u Noteborgu 1323. ali on nije potrajao. Tako je 1348. švedski kralj Magnus Erikson započeo neuspeli krstaški pohod protiv pravoslavnih jeretika, koji je samo ujedinio njegove protivnike i koštao ga krune. Kamen spoticanja u odnosima Švedske i Novgoroda bila je severna obala Botničkog zaliva i divljina oblasti Savo ili Savonija/Savolaks na istoku Finske. Novgorod je ta područja smatrao kao lovišta i ribolovišta svojih karelijskih podanika, i protivio se postepenom naseljavanju katolika sa zapada. Povremene pogranične čarke Švedske i Novgoroda obeležile su kraj 14. i 15. veka, ali većinom je vladao zategnuti mir. Postojale su i unutrašnje tenzije. Tokom 1380-ih građanski rat je besnio u skandinavskom delu Švedske, a nemiri su se preneli i u Finsku. Pobednik je bila Kraljica Margareta I Danska, koja je tokom 1389. pod jedinstvenu vlast dovela tri skandinavska kraljevstva Švedsku, Dansku i Norvešku u takozvanu Kalmarsku uniju. Sledećih 130 godina obeležili su pokušaji različitih švedskih frakcija da se otcepe iz unije. Finska je bila povremeno umešana u te borbe, ali se može reći da je 15. vek doneo mir i napredak, rast broja stanovnika i ekonomski razvoj. Krajem 15. veka stanje na istočnoj granici se zaoštrilo. Velika moskovska kneževina je osvojila Novgorod, i pripremala se da pod svojom vlašću ujedini sve Ruse, pa su se odnosi sa Švedskom zaoštrili. Godine 1495. i 1497, besneo je brutalni rat. Utvrđenje Viborg odoleo je ruskoj opsadi, prema legendi, spaslo ga je čudo.
XVI vek[uredi | uredi izvor]
Kalmarska Unija se raspala 1521. a Gustav Vasa je postao kralj Švedske. Tokom njegove vladavine, formirana je švedska crkva (1527). Državna uprava je reformisana i unapređena, u određenoj meri i decentralizovana, a svakako osposobljena za skupljanje uvećanih poreza. U skladu sa Reformacijom, 1551 Mikael Agrikola, biskup u Turku, objavio je prevod Novog zaveta na finski. Gustav Vasa je 1550. osnovao Helsinki, koji je naredna dva veka bio ribarsko seoce.
Kralj Gustav Vasa je umro 1560. a kruna je prešla na njegove sinove. Kralj Erik XIV započeo je eru ekspanzije kada je 1561. zauzeo grad Talin u Estoniji. Livonijski rat je označio period neprestanih ratova u sledećih 160 godina. U početnim fazama, Švedska se borila za vlast u Estoniji i Letoniji protiv Danske, Poljske i Rusije. Finski je narod trpeo regrutovanja, povećane poreze i razne zloupotrebe vojnih zapovednika. Ovo je dovelo do Klupskog rata 1596/97 – seljačke pobune ugušene u krvi. Mirom u Tjavzinu sa Rusijom 1595. finska se granica pomerila na istok i sever.
Za istoriju Finske u XVI veku važan je bio rast naseljenih područja sa stanovništvom koje se bavi zemljoradnjom. Država je podsticala seljake iz Savonije da se nasele u divljini srednje Finske pa su starosedelački Laponci često morali da se odsele. Neke od tih oblasti bile su područja lova stanovnika Karelije, pa je to tokom osamdesetih godina 16. veka dovelo do krvavog gerilskog rata između doseljenika Finaca i starosedelaca Karela.
XVII vek – Švedska Imperija[uredi | uredi izvor]
Od 1611—1632 u Švedskoj je na vlasti Kralj Gustav Adolf, čije su vojne reforme preobrazile švedsku vojsku od naoružanih seljaka u efikasnu vojnu silu, verovatno najjaču svog vremena u Evropi. Osvajanje Livonije (današnje Estonije i Letonije) je dovršeno, a neka područja oduzeta su i Rusiji Mirom u Stolbovi. 1630 švedska (i finska) vojska je umarširala u centralnu Evropu, kako bi učestvovala u u Protestantsko-Katoličkom sukobu u Nemačkoj, Tridesetogodišnji rat. Finska laka konjica, poznata kao Hakapelita, sejala je strah među katolicima.
Nakon Vestfalskog mira 1648, Švedska je smatrana za jednu od najvećih sila u Evropi. U toku trajanja rata, nekoliko važnih reformi je učinjeno u Finskoj:
- 1637—1640. i 1648—1654. Grof Per Brahe bio je guverner Finske. Za njegovog upravljanja desile su se važen reforme i osnovano je nekoliko važnih gradova.
- 1640. Kraljica Kristina Švedska osnovala je prvi Univerzitet u Finskoj - Akademija u Turku, na njegov predlog. Ovo je jedini Univerzitet u Evropi koji je osnovala žena.
- 1642. cela Biblija je objavljena na Finskom.
Ipak, visoki porezi, stalni ratovi i hladna klima (Malo ledeno doba) značili su mračno razdoblje Fincima. 1655—1660. nova serija žestokih ratova je vođena, pa su Finsci ratovali na područjima Livonije, Poljske i Danske. 1676. Švedska se transformisala u apsolutnu monarhiju.
Srednja i istočna Finska, proizvodile su i izvozile katran, važnu sirovinu za održavanje brodova.
Švedska je imala svoju koloniju u Novom Svetu – današnji Delaver u Pensilvaniji između 1638—1654. Bar polovina emigranata su bili finskog porekla.
Na području religije, XVII vek je doba striktnog luteranizma.
1697-9. klimatske promene su dovele do velike gladi koja je usmrtila oko 30% populacije u Finskoj. Uskoro je počeo rat koji je značio prekretnicu u istoriji Finske (Veliki Severni Rat 1700-21).
XVIII vek – doba racionalizma[uredi | uredi izvor]
Tokom Velikog severnog rata (1700—1721), Finsku su okupirali Rusi, a jugoistočni deo, i važan grad i utvrđenje Viipuri, su aneksirali na osnovu Mira u Nistadu (Uusikaupunki). Time je uspostavljena granica sa Rusijom, otprilike kao posle Drugog svetskog rata. Švedski status evropske super-sile je nestao, a Rusija je preuzela tu ulogu. Apsolutna monarhija je okončana u Švedskoj. Vlast nad Švedskom preuzima Parlament, a unutar njega dve veće stranke Hats i Caps pa je manja “Dvorska” stranka bez uticaja. Caps je bila naklonjena miru sa Rusijom, i podržavali su je mnogi Finci, ali i Hats je imala podršku u Finskoj među onima koji su tražili osvetu protiv Rusa.
Finska je i u ovom periodu slabo naseljena. Sve do sredine XVIII veka populacija je bila manja od 470.000 prema crkvenim popisima Luterana, pa tu treba dodati i nekoliko pravoslavnih parohija u Finskoj Kareliji. Ipak, u ovom periodu, populacija raste veoma brzo, pa se udovstručava do kraja veka. 90% stanovništva su seljaci, većina slobodnjaci koji plaćaju porez. Društvo je imalo četiri staleža: seljake, (slobodnjake koji plaćaju porez) sveštenstvo, plemstvo i građanstvo. Manjina, uglavnom bez poseda, nije imala političke predstavnike. 45% muške populacije je bilo predstavljeno u zakonodavnom telu, ili je sveštenstvo, plemstvo i građanstvo imalo svoje odvojene Domove u Parlamentu, što im je omogućilo političku prevlast nad seljačkom većinom, koja je inače bila isključena iz odluka o spoljnoj politici. Sredina XVIII veka je relativno povoljna za Finsku – vladao je mir. Ipak, tokom, Leserske pobune (1741—1742), Finsku je ponovo okupirala Rusija, nakon što je Vlada, Hat stranke, pokušala da oslobodi ranije izgubljene provincije. Umesto toga, Mirom u Abou (Turku) ruska je granica ponovo pomerena na zapad. U tom periodu Rusi su propagirali mogućnost da se formira posebna Kraljevina Finska.
Na evropskoj sceni, Francuska i Rusija pokušavale su da zadobiju odlučujući uticaj u Švedskoj. Sumnjalo se da članovi Parlamenta i drugi uticajni ljudi primaju mito od strananca. Integritet i kredibilitet političkog sistema parlemantarizma je propao, pa je mladi harizmatični kralj Gustav III, 1771. izvršio državni udar, ukunuo parliamentarizam i povratio kraljevske prerogative, manje više uz pristanak Parlamaneta. 1788. Švedska je objavila rat Rusiji. Uprkos pobedama u nekoliko bitaka u Svensksundu, rat je bio bez rezultata, i samo je doveo do poremećaja u ekonomiji Finske. Popularnost Gustava III je znatno oslabila. Tokom rata, grupa oficira sačinla je čuvenu Deklaraciju Anjala kojom zahtevaju mirovne pregovore sa Rusijom i sazivaju Parlament. Uporedo sa tim, grupa finskih oficira, pokušala je urotom, da uz pomoć i pokroviteljstvo Rusije, stvori samostalnu Finsku državu. Ipak, Gustav III je izdržao prvi udarac i uspeo da ukloni opoziciju. 1789. novim je ustavom, dalje učvršćena kraljeva vlast i položaj seljaštva. Ipak, zbog ratnog neuspeha, kralj je u Švedskoj smatran za tiranina.
Osim ove ratne episode od 1788—1790, poslednje decenije XVIII veka bile su opšti napredak u Finskoj. Svakodnevni život se ubrzano menjao, od poljoprivrede (od 1750-ih se počelo sa uzgajanjem paradajza) preko uvođenja naučnih i tehničkih izmena. Prvi balon sa vrućim vazduhom, leteo je nad Finskom (bio je prvi i u celoj Švedskoj) napravljen u Oulu (Uleåborg) 1784, samo godinu dana nakon što je izumljen u Francuskoj. Trgovina se razvijala, a seljaštvo je razvijalo samosvest. Doba racionalizma proširilo je debatu o socijalnim pitanjima, religiji i moralu, takođe je podvučen problem finskog jezika, obzirom da je u opštoj upotrebi bio isključivo švedski (čak i francuski).
Dve ruske okupacije, nisu bile lake, i nisu lako ni zaboravljene. One su doprinele da Finci počnu osećati podvojenost i različitost od Švedske, i učenjaci sa Univerziteta u Turku doprineli su formiranju takvog mišljenja – formiranje posebnog finskog identiteta u istočnom delu zemlje. Uticaj Rusije i njenog, Finskoj bliskog, kulturnog i administrativnog sedišta Sankt Peterburga uticao je da, Finski oficiri, sveštenici i drugi (iako na švedskom) obrazovani ljudi budu spremni na promeni savezništva, odnosno da se priklone sada sve jačoj Ruskoj Imperiji.
Kralj Gustav III je ubijen 1792, a njegov sin Gustav IV Adolf preuzeo je krunu nakon perioda regentstva. Novi kralj nije se pokazao sposobnim da provede svoju zemlju kroz opasnu eru Francuske revolucije i Napoleonovih ratova.
U međuvremenu, Finska područja pod vlašću Rusije, posle mirovnih sporazuma iz 1721 i 1743 (bez Ingrije), nazvani „Stara Finska“ zadržali su, za početak, švedske zakone (što nije bila neuobičajena praksa Ruske imperije u ekspanziji). Postepeno su ruski vladari davali velike posede svojim ne-finskim plemićima, ignorišući tradicionalne slobode finskih seljaka (ruski su seljaci imali skoro robovski položaj). Čak je bilo i slučajeva telesnog kažnjavanja – bičevanja. Sve to doprinelo je privrednom padu, a posebno posle 1797, kada su Rusi počeli da regrutuju Fince u carsku vojsku. Izgradnja ruskih vojnih objekata u novoosvojenom području, dovelo je u Finsku velik broj ne-Finaca. 1812. „Stara Finska“ je pridružena ostatku zemlje, ali je sve do 1870-ih pitanje vlasničkih odnosa nad zemljom ostalo.
Rusko Veliko Vojvodstvo[uredi | uredi izvor]
Tokom Finskog rata između Švedske i Rusije, Finsku su ponovo osvojile snage Cara Aleksandra I. Riksdag okupiranih teritorija je na zasedanju u Parvoou 29. marta 1809. dao zakletvu vernosti Aleksandru I Ruskom. Nakon poraza Švedske i potpisivanja mira u Fredrikshamnu 17. septembra 1809, Finska je ostala autonomno Veliko Vojvodstvo u okviru Ruskoj Imperiji sve do kraja 1917, kojem je vraćena Finska Karelija ("Stara Finska") 1812. Tokom vladavine Rusa, stepen autonomije je varirao. Periodi cenzure i političkih progona, posebno su obeležili poslednje dve decenije ruske vlasti. Ipak, finski seljaci ostali su slobodni (za razliku od ruskih), jer je na snazi ostao stari zakon još iz švedskog vremena (čak i delovi ustava kojeg je kralj Gustav III doneo kao Ustav iz 1772). Stari 4 Domni Parlament je reaktiviran 1860-ih. Industrijalizacija je započeta tokom 19. veka od šumarstva, rudarstva i proizvodnje mašina, što je položilo temelje napredka u Finskoj, iako je još zadugo najveći broj stanovnika ostao da radi u poljoprivredi (sve do završetka Drugog svetskog rata).
Nacionalizam[uredi | uredi izvor]
Posebno nakon inkorporacije Finske u sistem Švedske administracije tokom XVIi XVII veka, švedski je postao dominantan u upravii školstvu. Pre toga u Srednjem veku, pored švedskog, važni su bili, nemački, latinski kao i domaći - finski. Finski je povratio dominaciju rastom nacionalizma u XIX veku, što su podržavali i Rusi, kako bi potvrdili odvajanje od Švedske i osigurali lojalnost Finske za sebe.
1835. objavljen je finski nacionalni ep - Kalevala, kolekcija tradicionalnih mitova i legendi što je deo folklora naroda Karelije (pravoslavaca Finskog porekla koji su naseljavali oblast jezera Ladoga današnja severozapadna Rusija), što je bila iskra nacionalizma koji će kasnije dovesti do odvajanja i od Rusije. Nacionalno buđenje u Finskoj, sredinom XIX veka, rezultat je smišljene promocije finskog jezika i kulture, od strane pripadnika više klase (koja se inače služila švedskim jezikom), kao vezivnog “tkiva” vladajuće elite i seljaštva.
1863. Finski je počeo da se koristi u administraciji, a 1892. postao i zvanični jezik jednak sa Švedskim. U toku samo jedne generacije finski jezik je postao dominantan u upravi i društvu.
Rusifikacija[uredi | uredi izvor]
1906, je stari četvorodomni Riksdag (po modelu Švedske) zamenjen jednodomnim parlamentom ("Eduskunta"). Po prvi put na svetu primenjeno je opšte pravo glasa: žene u Finskoj su prve na svetu dobile pravo glasa (aktivno i pasivno), a ukinuti su staleži i plemićke titule. Ipak, na lokalnim izborima, ostala su ograničena prava glasa – vezana za iznos plaćenih poreza. Tako su bogati imali velik broja glasova, a siromašni ostajali i bez tog prava. Na lokalnom nivou opšte pravo glasa je uvedeno 1917, kada su u parlamentu većinu imale stranke levičarske orijentacije.
Finska između dva svetska rata[uredi | uredi izvor]
God. 1918. revolucionarno krilo Socijal-demokratske stranke je izvelo državni udar. Oni su uspeli da zauzmu i kontrolišu južnu Finsku s Helsinkijem, dok je desničarska vlada nastavila delovati u progonstvu iz Vase. Nakon kratkog, ali krvavog građanskog rata, tzv. Bela garda koju je podupirala Nemačka pobedila je Crvenu gardu koju je podržavala boljševistička Rusija. Nakon rata desetine hiljada pripadnika Crvene garde i njihovih simaptizera je zatočeno u logore gde su hiljade pogubljene ili su umrle od iscrpljenosti, bolesti i gladi. Neprijateljstvo među samim Fincima zbog pripadnosti jednoj od ovih strana je opstalo sve do kraja Zimskog rata, pa i nakon toga.
Uprkos Deklaraciji o nezavisnosti - gde se pominje kao Republika, nakon građasnkog rata Finski parlament je „očišćen“ od poslanika Socijaldemokratske partije, i malenom većinom broja glasova, ustanovaljava Kraljevinu Finsku. Frederik Karl od Hesena, namački princ, je izabran za kralja, putativnog imena Vajno I Finski, a Pehr Evind Svinhufvud i general Karl Manerhajm bili su regenti. Ipak, nakon nemačkog poraza u Prvom svetskom ratu, ideja je napuštena. Finska je postala republika, na čelu sa Kaarlo Juho Ståhlberg-om kao prvim izabranim predsednikom 1919.
Nova Republika, se suočila sa problemom Alanda, čije je, većinom švedsko stanovništvo tražilo vraćanje (reprocesiju) Švedskoj. Ipak, kako Finska nije bila spremna na to, ponudila im je (Alandskim otrvima) autonomiju. Kako stanovnici to nisu prihvatili, spor je predat Ligi naroda. Liga je odlučila da Finska zadrži suverenitet nad Ostrvima, ali im se mora obezbediti status autonomne pokrajne. Finska se obavezala da stanovništvu obezbedi pravo da se služe Švedskim jezikom, i da se brine o očuvanju njihove kulture i lokalnih običaja. Istovremeno je potpisan međunarodni sporazum o neutralnosti Alandskih Ostrva, kojim je zabranjena vojna prisutnost na ostrvima.
Neposredno posle građanskog rata, bilo je manjih pograničnih sporova sa SSSR-om, kao Aunus ekspedicija i Svinjska pobuna. Odnosi sa SSSR-om su unapređeni nakon Sporazuma u Tartuu 1920, kojim je Finska dobila Petsamo, a odrekla se pretenzija na Istočnu Kareliju.
Ostaci nacionalizma iz građanskog rata, razvili su se i proto-fašističkom Lapua Pokretu 1929. Na početku je Pokret ima oširoku podršku Finaca anti - komunističkog opredeljenja, ali nakon neuspelog državnog udara 1932 je zabranjen a vođe su pohapšene.
1930-ih je SSSR zategao odnose sa Finskom, najpre ograničivši plovidbu finskim trgovačkim brodovima između Ladoškog jezera i Finskog zaliva a 1937, je potpuno zabranio.
Finska u Drugom svetskom ratu[uredi | uredi izvor]
Finska za je vreme Drugog svjetskog rata vodila dva rata protiv Sovjetskog Saveza i to: Zimski rat (1939—1940) i Nastavljeni rat (1941—1944). U drugom ratu Finska je otvoreno ratovala na strani nacističke Nemačke. Tokom 872 dana zajedničke finske i nemačke snage su opsedale Lenjingrad, mada finske snage nisu direktno učestvovale u opsadi.[1] Zbog nemačkog poraza na Istočnom frontu Finska je sklopila primirje sa SSSR-om (1944) i proterala nemačke snage iz severne Finske (Laponski rat, 1945). Mirovnim ugovorom iz 1947. god. Finska je izgubila područje Karelije i Pečenga, gdje je bilo 10% stanovništva Finske i 20% finske industrije, i morala je plaćati ratnu odštetu Sovjetskom Savezu.
Finska je morala odbiti zapadnu pomoć (Maršalov plan)[2], ali tajna pomoć SAD pomogla je nekomunističkoj Socijaldemokratskoj stranci da očuva finsku nezavisnost. Finska je zahvaljujući trgovinom sa zapadnom Evropom uspela preći iz pretežno poljoprivredne ekonomije u industrijsku. No, čak i nakon isplate ratne odštete, Finska je bila primorana trgovati sa SSSR-om zbog nedostatka industrijskih sirovina kao što su čelik i nafta.
Nedavna istorija[uredi | uredi izvor]
Početkom 1990-ih, Finska je ekonomija zapala u ozbiljnu depresiju. Bila je prouzrokovana, skoro trenutnim, nestankom najvećeg njenog trgovinskog partnera Sovjetskog Saveza. Najozbiljnija posledica bio je rast nezaposlenosti - (17%). U drugoj polovini 1990-ih ekonomija se snažno oporavila, što je predvodila Nokia u oblastima telekomunikacija. Ipak, nezaposlenost nije još dugo dostigla svoj nivo od pre depresije.
01.01. 1995, Finska se pridružila Evropskoj uniji zajedno sa Austrijom i Švedskom. Pre odluke Parlamenta da se pridruži EU, održan je konsultativni referendum 16.04. 1994. 56,9% glasača se opredelilo za pridruženje. Uvođenje Finske u EU smatra se najvećim uspehom Seljačko-Konzervativne Vlade Esko Ahoa, tadašnjeg Premijera.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Lavery 2006, str. 126.
- ^ Lavery 2006, str. 147.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Lavery, Jason Edward (2006). The History of Finland. Greenwood Publishing Group. str. 126—. ISBN 978-0-313-32837-4.
