Istorijski arhiv Subotica

Istorijski arhiv Subotica je institucija kulture koja evidentira, preuzima, čuva, štiti, sređuje, obrađuje, objavljuje i daje na korišćenje arhivsku građu. Pokriva teritoriju Grada Subotica i opštinâ Bačka Topola i Mali Iđoš. Od vremena kada je počeo da deluje kao arhivsko područje, arhiv je prerastao u Ustanovu koja danas raspolaže sa 484 fonda i zbirke u dužini od 6.547 metara arhivske građe. Tokom minulog vremena institucija se razvijala i napredovala. Paralelno sa povećavanjem smeštajnog i radnog prostora narastala je i stručna osposobljenost zaposlenih arhivista. Adresa arhiva je Subotica, Trg Slobode 1/III.

Pregled promena naziva arhiva

• Gradska državna arhiva u Subotici (od 1952),
• Istorijski arhiv Subotica (od 1964)
• Istorijski arhiv Subotica p.o. – mađ. Történelmi levéltár Subotica t.f. (od 1975.)
• Istorijski arhiv Subotica – mađ. Történelmi Levéltár Subotica (od 1992.)
• Istorijski arhiv Subotica – hrv. Historijski arhiv Subotica – mađ. Történelmi levéltár Szabadka (od 2002.)
• Istorijski arhiv Subotica – mađ. Szabadkai Történelmi Levéltár – hrv. Povijesni arhiv Subotica (od 2012.)

Osnivanje arhiva

Kontinuitet čuvanja arhivalija u Subotici je dug. Od 1751. godine postoji prostorija – arhiv, koja je bila namenjena za čuvanje prepiske nastale radom gradske uprave. Naime, te godine je izgrađena prva Gradska kuća koja je imala svega četiri prostorije, a jedna od njih je bila arhiva. Zahvaljujući toj činjenici ostvareni su uslovi za čuvanje dokumenata koji su nastajali delovanjem gradske uprave Subotice počevši od 1743. godine, kada grad stiče municipalnu samostalnost i dobija civilnu građansku samoupravu. Od toga perioda, sačuvani su tragovi vođenja administracije, kao posledica delovanja gradske uprave. Oni se nastavljaju u kontinuitetu u potonjim istorijskim periodima, Habzburške monarhije, Austrougarske monarhije, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Kraljevine Jugoslavije, sve do sedamdesetih godina 20. veka. Ova arhivska građa odražava ekonomski, politički i kulturni život ljudi na ovom podneblju.

Nakon prve, u Subotici su kasnije, izgrađene još dve Gradske kuće (1828. i 1910. godine), a sedište Arhiva se nije izmeštalo iz nje do današnjih dana.

O organizovanom vidu zaštite arhivskih dokumenata i nastanku arhivske službe u Subotici, može se govoriti tek od vremena nakon završetka Drugog svetskog rata.

Uvidevši značaj pisanih dokumenata, organi vlasti nakon završetka Drugog svetskog rata donose prve propise i uputstva kako bi se sprečilo uništavanje dokumenata. Pojedinačni propisi i uputstva o zaštiti dokumenata će prerasti u organizovani vid zaštite obrazovanjem Arhivskog područja za grad Suboticu i Bačkotopolski srez, na osnovu odluke odeljenja za prosvetu GIO NS APV br. 16800 od 1946. godine. Odlukom je formirano devet arhivskih područja u Vojvodini: Novosadsko, Somborsko, Subotičko (koje čini grad Subotica i Srezovi Subotica i Bačka Topola), Senćansko, Velikokikindsko, Zrenjaninsko, Vršačko, Pančevačko i Sremskomitrovačko. Istom odlukom je naznačeno da svako arhivsko središte mora imati arhivskog rukovodioca.

Početkom 1949. godine Arhivsko područje preraslo je u Arhivsko središte. U dokumentu od 16. februara 1949. godine koji je upućen od strane Gradskog narodnog odbora – Izvršnog odbora arhivaru arhivskog područja, naglašeno je da se arhivska središta ne mogu tretirati kao ustanove, sve do donošenja odluke od strane Ministarstva prosvete.

Na osnovu Rešenja Izvršnog odbora Gradskog narodnog odbora br. 2173/1952. godine, donetog na osnovu Rešenja Ministarstva prosvete NR Srbije br. 32355. osniva se samostalna ustanova pod nazivom Gradska državna arhiva u Subotici.

Ustanova dobija naziv Istorijski arhiv Subotica 1964. godine na osnovu Rešenja Skupštine sreza Subotice br. 05-7101/1964. godine. Prava i dužnosti osnivača u ovom periodu je vršio Narodni odbor sreza, odnosno Skupština sreza Subotice.

Važni datumi:

• 1946. godine je formirano Arhivsko područje za grad Suboticu i Srez Bačku Topolu;
• 16. jula 1947. imenovan i postavljen rukovodilac Arhivskog područja;
• početkom 1949. Arhivsko područje prerasta u Arhivsko središte;
• 1952. godine osniva se samostalna ustanova – Gradska državna arhiva;
• 1964. godine ustanova dobija naziv Istorijski arhiv Subotica.

Osnivački akt

Rešenje Izvršnog odbora Gradskog narodnog odbora Subotica br. 2173/1952 donet na osnovu rešenja Ministarstva prosvete NR Srbije br. 32355.

Istorijat fondova i zbirki

Najvažniji fondovi prilikom osnivanja: Arhivska građa Magistrata 1743-1918, gradskih komesara, pravozastupnika, vlastelinskih sudova za grad Suboticu, Bajmok, Aleksandrovo, Školskog nadzorništva.

Sačuvanu građu u kontinuitetu a koja se odnosi na gradsku upravu možemo pratiti od 1743. godine. Te godine je po ukidanju Potiske i pomoriške Vojne krajine, Vojni šanac Subotica privilegijom carice Marije Terezije proglašen privilegovanom komorskom varošicom po imenu Sent Marija. Iz vremena slobodnog kraljevskog grada Subotice (1779-1849) sačuvan je fond Magistrat slobodnog kraljevskog grada Subotice. Kontinuitet rada gradske uprave se nastavlja kroz arhivski fond Gradskog načelstva za period od 1850—1860. godine Potom sledi fond Gradsko veće Subotice 1861—1918. godina.

Kasnije primljeni fondovi i zbirke od većeg značaja: Gradsko poglavarstvo grada Subotice 1919-1941, Gradski narodni odbor 1945-1954, Sudski fondovi, Siročadski sto grada Subotice, Zbirka matičnih knjiga osnovnih škola, građa raznih raznih udruženja, društava itd.

Ukupna količina građe u arhivu: Krajem 2011. godine je iznosila 6547 dužnih metara arhivske građe. Krajem 2011. godine Arhiv raspolaže sa 484 arhivska fonda i zbirke, od kojih je 392 sređen i 92 nesređena. U depoima se ukupno nalazi 6547 dužnih metara arhivske građe. Ustanova vrši nadzor nad 851 registrature koje se prostiru na teritoriji Subotice, Bačke Topole i Malog Iđoša.

Hronološki raspon građe

Najstariji originalni dokument koji se čuva u Arhivu je plemićka diploma Janoša Sencija iz 1658. godine. Desetak dokumenata je sačuvano iz perioda Potiske vojne krajine, kome je subotički šanac formacijski pripadao. Posle bitke kod Sente 1697. godine, Subotica je oslobođena od turske vlasti i pripojena Vojnoj granici.

Dokumenti koji se nalaze u sklopu fondova i zbirki obuhvataju vremensko razdoblje od sredine 17. veka do današnjih dana, a svedoče o životu u Subotici i okolini, kao i šire. U arhivu se čuvaju veće grupe arhivalija: isprave (povelje i diplome), rukopisne knjige (protokoli registri i druge knjige), spisi sa svojim pomoćnim knjigama, rukopisne ostavštine značajnih porodica i ličnosti, karte, mape, planovi, štampani materijal, fotografije, audio-vizuelna građa, te magnetne zapisi (diskete i slično). Arhivska građa je pretežno pisana na srpskom, mađarskom, nemačkom, latinskom i hrvatskom jeziku. Podeljena je po nastanku u fondove i zbirke: organi vlasti i organi uprave, pravosudni organi, prosveta, nauka i kultura, privreda, vojska, društveno-političke organizacije, porodični i lični fondovi i zbirke.

Na osnovu kriterijuma za kategorizaciju arhivske građe, arhivski fondovi su grupisani na fondove od izuzetnog, velikog i opšteg značaja. U fondove od izuzetnog značaja spada 21 fond: F.261 Magistrat povlašćene kraljevsko-komorske varoši Sent Marija (1743-1779), F.272 Magistrat slobodnog kraljevskog grada – Subotica (1779-1849), F.71 Sreska komisija za ratnu štetu- Subotica (1945-1946), F.385 Komisija za ratnu štetu sreza i grada – Subotica (1946-1947), F.69 Gradska komisija za ratnu štetu – Subotica (1945-1946), F.283 Opštinska gradska uprava – Subotica (1965- ?), F.377 Ured za katastar – Subotica (1945-1965), F.166 Komanda mesta – Subotica (1944-1945), F.284 Vojna stanica Pačir (1944-1945), F.384 Vojna stanica-Stara Moravica (1944-1945), F.23 Kraljevski sudbeni sto – Subotica (1871-1918), F.20 Sudbeni sto – Subotica (1861-1871), F.45 Okružni sud – Subotica (1919-1941), F.86 Okružni sud – Subotica (1945-?), F.419 Okružni privredni sud-Subotica (1945-?), F.60 Gradsko načelstvo slobodnog kraljevskog grada – Subotica (1941-1944), F.1 Vojnići od Bajše – Subotica (1644-1946), F.179 Zbirka Ivanji Ištvana (1724-1783), F.271 Tajni arhiv grada Subotice (1743-1904), F.275 Zbirka projekata (1845-1989), F.216 Zbirka Jelisavete Lifke (1882-1981).

Spisak direktora Arhiva

• Blaško Vojnić (rukovodilac Gradske biblioteke zadužen za organizovanje arhivske službe 1947)
• Mihalj Prokeš (1947) - Ivan Rudić (1949-1951)
• Emil Vojnović (1951-1973)
• Andrija Horovic (1973-1974)
• Jožef Palinkaš (1974-1975)
• Andrija Horovic (1976)
• Smilja Prijić v.d. (1976-1977)
• Milan Dubajić (1977-1993)
• Zoran Veljanović (1993-2001)
• Stevan Mačković (2001- )

Spisak istaknutih arhivista

• dr Emil Vojnović
• Gašpar Ulmer
• mr Janoš Doboš
• Laslo Mađar

Spoljašnje veze

• Zvanična prezentacija Arhiva
• Blog Stevana Mačkovića, trenutnog direktora Arhiva