Konstantinopolj

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Plan Konstantinopolja
Konstantinopolj u Vizantijsko vreme

Konstantinopolj (lat. Constantinopolis – Konstantinopolis, grč. Κωνσταντινούπολις [Konstantinoúpolis] – Konstantinoipolis), ili Carigrad, je grad smešten na poluostrvu između u Mramornog mora, Bosforskog moreuza i zaliva Zlatni rog).[1] Bio je prestonica tri velikih carstava – rimskog (330–395), vizantijskog (395–1453) i osmanskog (1453–1923). Nakon osnivanja moderne republike Turske, koja ima prestonicu u Ankari, nekadašnji Konstantinopolj, ili Carigrad, a današnji Istanbul, ostao je najveći grad u današnjoj Turskoj, koji se prostire na dva kontinenta, Evropi i Aziji. Grad je i danas sedište Vaseljenske patrijaršije, koja je duhovni centar Pravoslavne crkve.

Ime grada[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istanbul
Konstantin Veliki

Prvi poznati naziv grada je Vizantion (grč. Βυζάντιον), koju su dali kolonisti Megare oko 660. godine prije n. e.[2] Smatra se da je ime izvedeno iz ličnog imena Bizas. Prema starogrčkoj tradiciji naziv grada potiče od imena legendarnog kralja koji je predvodio grčke koloniste. Savremeni naučnici iznose hipotezu prema kojoj je ime Bizas mjesnog tračkog ili dačkog porijekla i da je po njemu megarensko naselje dobilo ime.[3]

Car Konstantin Veliki (306–337) grad Vizantion prepravljao je od kraja 324. godine i proglasio ga prestonicom Rimskog carstva 11. maja 330. godine.[1] Posle toga Vizantion je postao poznat i kao Konstantinopolj (grč. Κωνσταντινούπολις; u prevodu „Konstatinov grad”).[2] [4] Sam Konstantin Veliki pokušao je promovisati nazive Drugi Rim i Novi Rim (grč. Νέα Ῥώμη), ali taj naziv nije preovladao.[5][6] Stanovnici Vizantije (Istočnog rimskog carstva) svoju prestonicu zvali su Vizantion, Konstantinopolj,[7] ali češće samo Grad (grč. Πóλις [Pólis] – Polis).[8]

Do 19. vijeka, grad je dobio druga imena koja su koristili stranci, ili Turci. Evropljani su koristili naziv Konstantinopolj za ceo grad, ali su naziv Stambol, kao i sami Turci, koristili za poluostrvo između Zlatnog roga i Mramornog mora. Naziv Pera (na grč. „preko“) korišten je za površinu između Zlatnog roga i Bosfora, ali Turci su koristili naziv Bejoglu (danas zvaničan naziv jednog od gradskih okruga).[9] Islambol (što znači „Grad Islama” ili „Pun Islama”) je bio naziv koji se ponekad kolokvijalno odnosio na grad, čak se nalazio i na osmanskom kovanom novcu,[10] ali verovanje da je to bio prethodnik današnjeg naziva grada, Istanbula, je očigledno zbog činjenice da je drugi naziv postojao mnogi prije prvog, čak prije osmanskog osvajanja grada.[2]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Najstarija očuvana mapa Konstantinopolja, autora Kristofora Buondelmontija nastala u periodu 1465—1475.

Konstantin Veliki potisnuo je savladara i zavladao Rimskim carstvom u septembru 324. godine.[11] Dva mjeseca kasnije, on je predstavio planove za novi hrišćanski grad, koji bi zamijenio Vizantion. Grad je kao istočna prijestonica carstva, nosio naziv Novi Rim; međutim poznatiji je bio kao Konstantinopolj, ime po kome je grad ostao prepoznatljiv sve do 20. veka.[12] Dana 11. maja 330. godine, Konstantinopolj je proglašen prestonicom Rimskog carstva, koje su poslije smrti Teodosija I podelili njegovi sinovi 17. januara 395. godine, kada grad postaje prestonica Istočnog rimskog (Vizantijskog) carstva.[13] U vreme vladavine Teodosija 2. izgrađen je novi zaštitni zid, zapadnije od Konstantinovog, a grad je tada obuhvatio oko 1.400 hektara.[14]

Uspostavljanje Konstantinopolja bilo je jedno od poslednjih Konstantinovih dostignuća, koje je pomoglo da se središte rimske političke moći pomeri na istok, ali je je grad ostao i središte grčke kulture i hrišćanstva.[13][15] Od vremena Konstantina Velikog, širom nove prestonice izgrađene su mnoge crkve, a najpoznatija je Aja Sofija, koja je obnovljena u vreme vladavine Justinijana I (527–565) i koja je ostala jedna od najvećih hramova na svetu hiljadu godina.[16][17] Konstantin je takođe predvodio obnovu i proširenje Konstantinopoljskog hipodroma; sa kapacitetom od 10.000 gledaoca, hipodrom je postao središte građanskog života, u 5. i 6. veku, epicentar serije nemira, uključujući ustanak Nika.[18][19] Položaj Konstantinopolja, brojno stanovništvo i dobri bedemi činili su prestonicu neosvojivim skoro 900 godina do dolaska latinskih krstaša. U tom periodu Konstantinopolj je bio najveći i najbogatiji grad na evropskom kontinentu i u to vreme najveći grad na svetu.[20][21]

Vizantija i njena prestonica počeli su da slabe nakon smrti cara Vasilija II Bugaroubice 1025. godine. Naročito težak udarac zadat je Vizantiji i njenoj prestonici kada su grad drugi put osvojili osvojili krstaši i njihove vođe Bonifacije od Monferata i Enriko Dandolo u aprilu 1204. u Četvrtog krstaškom pohodu, a kada je rušen i pljačkan najbogatiji grad hrišćanske Evrope.[22][23] Od maja 1204. Carigrad je postao središte Latinskog carstva, koje su stvorili katolički krstaši i Venecijanci u nameri da zamene pravoslavno carstvo. Aja Sofija je pretvorena u katoličku crkvu 1204. Ipak, nestalo pravoslavno carstvo imalo je još dovoljno pristalica među Grcima i bilo je obnovljeno u julu 1261. godine, kada je u grad ušao car Mihailo VIII Paleolog, ali to više nije bila velika evropska sila, nego drugorazredna država.[24][25] Konstantinopoljske crkve, odbrana i osnovne službe bile su lošem stanju,[26] dok se broj stanovnika grada smanjio na 100.000 sa 500.000 tokom 8. veka. Nakon oslobođenja grada 1261. godine, neki od gradskih spomenika su obnovljeni, a stvoreni su i neki novi, kao što su dva mozaika Deisusa u Aja Sofiji i Hori.

Andronik II pokrenuo mnoge ekonomske i vojne reforme, kao što je smanjenje vojnih snaga, oslabivši time carstvo i učinivši ga ranjivim na moguće napade.[27] Od sredine 14. veka, Osmanlije su započele sa postepenim zauzimanjem manjih varoši i gradova oko prestonice Vizantije. Time su prekidali i puteve snabdevanja Konstantinopolja, a polako stezali obruč oko grada.[28] Od početka aprila 1453. sa oko 50.000 vojnika i tada najvećim topovima, sultan Mehmed II počeo je završni napad na Carigrad, koji je branilo najviše 9.000 vojnika. Napad je završen 29. maja 1453. godine, a u odbrani prestonice poginuo je i poslednji vizantijski car Konstantin XI Paleolog).[29][30] sultan Mehmed II „Osvajač” zauzeo je Konstantinopolj i proglasio ga za novu prestonicu Osmanskog carstva. Nekoliko sati kasnije, Mehmed II je otišao u Aja Sofiju gdje je pozvao imama da izgovri šehadet, čime je veličanstvena pravoslavna crkva pretvorena u carsku džamiju zbog odbijanja grada da se mirno preda.[31] Mehmed II je sebe proglasio novim „Cezarom Rima” (tur. Kaysar-i Rûm) i osmanska država je reorganizovana u carstvo.[32][33]

Društvo[uredi | uredi izvor]

Povoljan položaj grada između Evrope i Azije bio je veoma važan za razvoj trgovine i kulture. Zbog važnog strateškog položaja, Carigrad je kontrolisao puteve između Azije i Evrope, kao i prolaz iz Sredozemnog mora u Crno more. Konstantinopolj je bio razvijen, bogat grad, grandiozna prestonica sa velikom hiljadugodišnjom tradicijom. Pridavala se velika pažnja kulturi, umetnosti i obrazovanju u Vizantiji, samim tim i Konstantinopolju kao prestonici Carevine. Grad je u svakom pogledu, društvenom, ekonomskom, obrazovnom, naučnom pogledu, u umetnosti, duhovnosti, bio moderna i neprevaziđena prestonica sveta.

Vizantijsko carstvo je bilo carstvo sastavljeno od mnogih naroda, pa je samim tim i Konstantinopolj bio višenacionalna sredina, pravi napredni velegrad, u kome su stanovali žitelji mnogih nacija, ali je zajednički bilo to, da su žitelji prestonice uglavnom bili pravoslavne veroispovesti.

»Knjiga “Notitia urbis Constantinopolitanae” iz 5. veka predstavila je spisak građevina sastavljen otprilike sto godina posle osnivanja Carigrada. Prestonica je imala 322 ulice, 8 javnih i 153 privatnih kupatila, 5 žitnica, 8 akvadukta i cisterni, 14 crkava, 14 palata i 4,388 kuća veličine vredne pomena. Ako se uzme da je svaka kuća imala 25 stanovnika, dobija se broj od 109.700 stanovnika. To je beznačajan broj u odnosu na broj slugu i robova koji su živeli u tim kućama. Obično se procenjuje da je tada Carigrad imao između 500 i 600 hiljada stanovnika.«

Carigrad je bio podeljen na 14 Četvrti vizantijskog Carigrada. Prostor između Teodosijevih dvostrukih bedema i Konstantinovog bedema ne pripada nijednom kvartu i u njemu su se nalaze Mokijeva i Asparova cisterna, Crkve, i utvrda Sedam kula, a po sredini ovog dela Grad protiče Likos.

Hipodrom u Carigradu je bio grandiozan, vrlo posećen, bio je centar društvenog i sportskog života u prestonici, i bio je nadaleko, čuven. Nastao je krajem III veka za vladavine Septimija Severa (193–211) po uzoru na Circus Maximus u Rimu, da bi svoj konačan oblik dobio pod Konstantinom Velikim 330. godine.

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Kupola, Aja Sofija
Dvorac Konstantina Porfirogenita, fasada

Arhitektura Carigrada predstavlja vrhunac graditeljstva i umetnosti u Vizantijskom graditeljstvu, smatra se da je nastala početkom 5. veka. Veliki, nemerljiv je uticaj imao Carigradski-vizantijski stil i umetnost graditeljstva na religijske-crkvene objekte ali i na dvorove, bedeme, utvrđenja, hipodrom i sl. Taj uticaj se proširio nadaleko.

Najznačajniji spomenici rane vizantijske arhitekture i umetnosti se nalaze u Carigradu – Konstantinopolju, i širom Vizantijskog carstva. Pored velikog, nemerljivog uticaja na stilove mnogobrojnih Crkva i manastira, vizantijski stil građevinarstva je ostavio veliki pečat i na dvorove, kule, bedeme, utvrđenja, i naročito na prelepe palate u Carigradu i šire. Neke od poznatih građevina su i Dvorac Konstantina Porfirogenita Paleologa, Dvorac Vlaherna (Vlaherna) , Carigradski bedemi, pa Kula Galata (Veliki Bastion), pa Hipodrom u Carigradu,...
Crkva Aja Sofija (Sveta Sofija, Crkva Svete Mudrosti) je pravo remek-delo Vizantijske arhitekture. Aja Sofiju je podigao vizantijski imperator Justinijan od 532. do 537. godine. To je delo u to vreme dvojice najpoznatijih arhitekata – Antemijusa i Isidorusa. Pre nje na tom mestu bile su dve manje crkve, koje su progutali požari.

Stubovi su joj od najvrednijeg mermera iz Mramornog mora, Nikeje, Južne Afrike. Četiri ogromna stuba nose Kupolu prečnika 32 metara na visini od 65 metara. Unutrašnjost kupole je ogromna 70 H 75 metara. Na izgradnji Crkve Aja Sofije je radilo preko 10000 radnika pet godina (532–537).

Kultura i umetnost[uredi | uredi izvor]

Mozaik u zapadnom predvorju Hrama Aja Sofije

Carigrad ima nemerljiv doprinos i značaj za hrišćansku duhovnost, kulturu i umetnost, koja se razvijala hiljadu godina u Carigradu i Vizantiji. Ima veliki uticaj na svetsku kulturu, obrazovanje, duhovnost i umetnost, uz to imao je i ključni uticaj na Slovene na Balkanu(Srbija, Bugarska) i Rusiju. Carigrad(Konstantinopolj) je bio središte nauke i kulture i umetnosti, u njemu su se razvijale književnost, filozofija, pravne, teološke i humanističke nauke.

Carigradski Univerzitet je bio neprevaziđen, njegovom razvoju su pridavale pažnju sve Vizantijske dinastije, kao i patrijarsi, tako da je doprinos Univerziteta na civilizaciju bio nemerljiv i poznat nadaleko.

Veliki je doprinos Carigrada i u oblasti Umetnosti. Uticaj umetničkog Carigrada nije bio ograničen samo na granice unutar Vizantijskog carstva, već mnogo šire, na Slovenske zemlje i šire. Najbolji pokazatelji umetničkih dostignuća su u crkvenoj umetnosti, skulpturama, mozaicima i freskaama, gde se u početku osećao uticaj Antike. Umetnost u Carigradu se razvijala u više faza, i bila je prožeta hrišćanskom duhovnošću.

Umetnički i Kulturno-obrazovni doprinos Carigrada vaseljeni je bio nemerljiv, ostavio je veliki uticaj na Evropsku civilizaciju i šire.

Kvartovi[uredi | uredi izvor]

Mapa Carigrada sa označenim četvrtima

Konstantinopolj je bio podeljen u 14 okruga odnosno četvrti:

  • I kvart obuhvata kompleks Velike palate, palate Bukeleon i Manganu, Seragliski svetionik i Bukeleonsko pristanište.
  • II kvart obuhvata kompleks Velike crkve, akropolj antičkog Vizantiona i Gotski stub.
  • III kvart obuhvata Hipodrom, crkve Svetih Srđa i Vakha, svete Anastazije i Svete Eufemije, kao i Julijanovu ili Sofijinu luku
  • IV kvart obuhvata Milion odnosno Trijumfalnu kapiju, cisternu Baziliku kao i deo luke Prosferiona.
  • V kvart obuhvata prostor i delove između luka Neriona i Prosferiona i Strategion.
  • VI kvart obuhvata Konstantinov forum i crkvu Svetog Jovana Korniškog.
  • VII kvart obuhvata Teodosijev forum, crkvu Svetog Tome i luku Kontoskalion.
  • VIII kvart obuhvata prostor Kapitola.
  • IX kvart obuhvata manastir Svetog Mirelaiona i luku Heptaskalon
  • X kvart obuhvata delove Valensovog akvadukta i crkvu Svete Teodore.
  • XI kvart obuhvata crkve Hrista Pantokratora, Device Panahrantos, Svetih Apostola, Lipski manastir, Marcijanov stub, delove Valensovog akvadukta i forum Bovis.
  • XII kvart obuhvata Arkadijev forum i Teodosijevu luku.
  • XIII kvart obuhvata četvrti na severnoj strani Zlatnog roga.
  • XIV kvart obuhvata crkvu Bogorodice Vlahernske i palate Vlahernu i Porfirogenu.
  • Prostor između Teodosijevih dvostrukih bedema i Konstantinovog bedema ne pripada nijednom kvartu i u njemu su se nalaze Mokijeva i Asparova cisterna, crkve Bogorodice Pamakristos, Hrista Spasitelja u Hori i utvrda Sedam kula, a po sredini ovog dela Grad protiče Likos.

Pristaništa[uredi | uredi izvor]

Pristaništa vizantijskog Carigrada su se nalazila duž obala Mramornog mora i Zlatnog roga, a pored nekoliko većih, uz obalu se nalazio i čitav niz manjih dokova za pristajanje. Procenjuje se da su pristaništa mogla da prime oko 300 brodova u jednom trenutku, dok se ukupna dužina dokova grubo procenjuje na oko 4.500 metara[34]. Većina trgovačkih brodova stacioniranih u gradu je bila male nosivosti (oko 80 tona), ali je bilo i onih većih, čiji je kapacitet bio oko 1.300 tona. Oko velikih pristaništa nalazila su se skladišta za robu i devet velikih ambara za žito, a nakon 10. veka su se oko nekih od njih razvile prave trgovačke četvrti stranih trgovaca. Veća pristaništa na Mramornom moru bila su:

  • Elefterion (ranije poznat i kao Teodosijeva ili Kesarijeva luka, kasnije nazvan Longo)
  • Heptoskalion, nešto manje pristanište smešteno u IX gradskoj četvrti
  • Kontoskalion (ranije poznat i kao Julijanova ili Sofijina luka)
  • Bukeleon, carsko pristaništa uz istoimeni dvorac koji se nalazio u sklopu Velikog dvora

dok su veća pristaništa na Zlatnom rogu bila:

  • Prosforion
  • Neorion

Pristaništa na Mramornom moru[uredi | uredi izvor]

Elefterion[uredi | uredi izvor]

Figurina pronađena u nekadašnjim lukama (Arheološki muzej u Carigradu)
Delovi keramike pronađeni u nekadašnjim lukama (Arheološki muzej u Carigradu)
Uljane lampe pronađene u nekadašnjim lukama (Arheološki muzej u Carigradu)

Elefterion (poznato i kao Teodosijeva i Kesarijeva luka) je bilo najveće pristanište vizantijskog Carigrada[34], podignuto na ušću Likosa u Mramorno more. Izgradio ga je 390. godine car Teodosije I (379—395), između IX i XI gradske četvrti, a posedovalo je i dva velika ambara za žito. Usled stalnih nanosa koje je Likos nosio sa sobom, luka se stalno zatrpavala, zbog čega je na kraju i napuštena. Nakon toga, njen prostor je pretvoren u baštu u kojoj je uzgajano povrće, za potrebe gradskih kuhinja. Danas su od nje opstali samo ostaci lučnih prolaza u morskom bedemu, koji su je povezivali sa unutrašnjošću grada. Tokom građevinskih radova u novembru 2006. godine, otkriveni su ostaci nekadašnje luke, među kojima su, pored čitavog niza predmeta, otkriveni i ostaci više od 20 vizantijskih brodova.

Kontoskalion[uredi | uredi izvor]

Kontoskalion (poznato i kao Julijanova odnosno Sofijina luka) je bilo pristanište vizantijskog Carigrada na Mramornom moru, smešteno između XI i III gradske četvrti, koje od sredine 6. veka postaje glavno gradsko trgovačko pristanište. Prvobitno ga je podigao car Julijan Otpadnik (361—363) 362. godine, a kasnije mu je Justinijan I (527—565) dodao lukobrane. Tokom vladavine Justina II (565—575), pristanište je obnovljeno i prošireno, a cela oblast oko njega (tzv. Sofijana), kao i sama luka nazivani su po njegovoj supruzi Sofiji.

U kasnijim vekovima, nakon zapuštanja ostalih carigradskih luka, Kontoskalion, kako je bio poznat u doba Paleologa nakon novog proširenja, je postao glavno pristanište za istovar dobara neophodnih gradu, a kasnije i glavna luka carske ratne mornarice. Korišćen je i u otomansko doba, nakon pada Carigrada 1453. godine, pod imenom Kadirga-liman.

Nastanak Sofijine luke[uredi | uredi izvor]

Sredinom 5. veka, splet događaja doveo je do razvoja Kontoskaliona i njegove okoline. Pristaništa na Zlatnom rogu ugrozilo je napredovanje Kutrigura 559. godine, a dve godine kasnije su pripadnici deme Plavih iz Pere, tokom pobune, prešli estuar i spalili skladišta na suprotnoj, obali oko tamošnjih pristaništa. Neposredno pre toga, okolina Kontoskaliona je stradala u požaru, što je stvorilo otvoren prostor za podizanje većeg broja građevina.

Tako je u Justinovo doba, luka obnovljena i proširena, a uz nju je podignuta i jedna od carskih rezidencija, poznata kao Sofijana. Pored pratećih lučko-trgovačkih objekata, u tom periodu podignute su ili obnovljene crkve arhangela Mihajla i svete Tekle, zatim velika crkva svetog Pantelejmona, kao i bolnica Narzesa u čijem sklopu se nalazila crkva svetih Prova, Taraha i Andronika.

Pristaništa na Zlatnom rogu[uredi | uredi izvor]

Prosforion[uredi | uredi izvor]

Prosforion je bilo jedno od najstarijih pristaništa vizantijskog Carigrada, koje se nalazilo na samom početku Zlatnog roga, ispod nekadašnjeg Akropolja. Igralo je veoma značajnu ulogu u životu grada, o čemu svedoči i podatak da su se četiri (od devet) velika ambara za žito nalazila u njegovoj neposrednoj okolini. Pristanište je svoju funkcionalnost izgubilo do 10. veka, kada je i trajno napušteno. U kasnijim vekovima, na njegovom mestu se nalazio omanji mol koji su koristili carevi na svom putu iz dvorca u Vlahernama do crkve Božanske Mudrosti.

Neorion[uredi | uredi izvor]

Neorion je bilo jedno od pristaništa vizantijskog Carigrada, podignuto na početku Zlatnog roga. Prvobitno je služilo za trgovačke brodove, ali nakon zapuštanja susednog Prosforiona, postaje, od kraja 7. veka, glavno pristanište carske ratne flote. Tim povodom je car Leontije (695—698) 698. godine naredio čišćenje Neoriona. Kasnije je ratna mornarica preseljena u pristaništa na obali Mramornog mora, a od početka 10. veka strani (evropski, jevrejski i arapski) trgovci dobijaju pristup luci. Nakon toga se oko nje razvijaju trgovačke četvrti u kojima se podižu radnje, skladišta, ali i stambeni i verski objekti.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Ostrogorski 2011, str. 84.
  2. ^ a b v Room 2006, str. 177.
  3. ^ Georgacas 1947, str. 352ff..
  4. ^ Masters & Ágoston 2009, str. 286. Naziv Konstantinopolj za grad tokom osmanske vladavine (od sredine 15. vijeka) danas se među Turcima smatra politički nekorektnim.
  5. ^ Gregory 2010, str. 62–3.
  6. ^ Ostrogorski 2011, str. 65–66.
  7. ^ Logos 2019, str. 9 u napomeni 1.
  8. ^ Bogdanović 2016, str. 100.
  9. ^ Masters & Ágoston 2009, str. 226–7.
  10. ^ Finkel 2005, str. 57, 383.
  11. ^ Barnes 1981, str. 77.
  12. ^ Barnes 1981, str. 212.
  13. ^ a b Barnes 1981, str. 222.
  14. ^ Bogdanović 2016, str. 102.
  15. ^ Gregory 2010, str. 63.
  16. ^ Bogdanović 2016, str. 104.
  17. ^ Klimczuk & Warner 2009, str. 171.
  18. ^ Dash, Mike (2. 3. 2012). „Blue Versus Green: Rocking the Byzantine Empire”. Smithsonian Magazine (na jeziku: engleski). The Smithsonian Institution. Arhivirano iz originala 05. 08. 2012. g. Pristupljeno 25. 3. 2018. 
  19. ^ Dahmus 1995, str. 117.
  20. ^ Cantor 1994, str. 226.
  21. ^ Morris 2010, str. 109–18.
  22. ^ Logos 2017, str. 106-111, 156-157, sa napomenom 777.
  23. ^ Gregory 2010, str. 324–9.
  24. ^ Logos 2017, str. 157, 180, 182. O slabosti Vizantije svedoči i činjenica da je car Mihailo VIII morao pregovarati sa papom o tome da pravoslavni vernici u Vizantiji priznaju papu za svog verskog poglavara.
  25. ^ Gregory 2010, str. 330–3, 340.
  26. ^ Gregory 2010, str. 341–2.
  27. ^ Reinert 2002, str. 258–60.
  28. ^ Baynes 1949, str. 47.
  29. ^ Ostrogorski 2011, str. 680–682.
  30. ^ Logos 2017, str. 361.
  31. ^ Gregory 2010, str. 394–9.
  32. ^ Béhar 1999, str. 38.
  33. ^ Bideleux & Jeffries 1998, str. 71.
  34. ^ a b Podaci Arheološkog muzeja u Carigradu

Literatura[uredi | uredi izvor]


Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Konstantinopolj na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Константинопољ&oldid=26903339#Квартови”