Pređi na sadržaj

Kilimandžaro

Uredi veze
Koordinate: 3° 04′ 00″ J; 37° 21′ 33″ I / 3.066667° J; 37.359167° I / -3.066667; 37.359167
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Kilimandžaro (region).
Kilimandžaro
Pogled na Kilimandžaro
Geografske karakteristike
Najviša tačkaUhuru
Ndm. visina5895[1][2] m
Koordinate3° 04′ 00″ J; 37° 21′ 33″ I / 3.066667° J; 37.359167° I / -3.066667; 37.359167 3° 04′ 00″ J; 37° 21′ 33″ I / 3.066667° J; 37.359167° I / -3.066667; 37.359167
Geografija
Kilimandžaro na karti Tanzanije
Kilimandžaro
Kilimandžaro
Države Tanzanija
RegijeKilimandžaro
Geologija
Vrsta planinestratovulkan

Kilimandžaro je najviša planina Afrike[3]. Vulkanskog je porekla. Nalazi se u severoistočnoj Tanzaniji, na granici sa Kenijom, oko 350 km južno od Ekvatora i oko 500 km severnozapadno od grada Dar es Salama. Sastavljen je od tri vulkana Šira,[4] Mavenzi[5] i Kibo.[6] Najviši vrh Uhuru se nalazi na 5895 metara nadmorske visine, na vrhu srednjeg vulkanskog kratera Kibo prečnika oko 2500 metara i dubine oko 180 metara. Sa Uhura se pruža dramatičan pogled na okolne ravnice. Prvi put je osvojen 1889. Naselje Moši na južnom podnožju je polazno mesto za uspone na Kilimandžaro. Ostali vrhovi su Mavenzi (5355 metara) i Meru (4566 metara). Kilimandžaro je sa 4600 m od podnožja najviša samostojeća uzvisina na svetu.

Nacionalni park Kilimandžaro je osnovan 1971. godine od šumskog rezervata kojeg su osnovali nemački kolonizatori još 1910-ih. On pokriva površinu od 753 km² iznad visina od 2.700 metara i otvoren je za javnost 1977. godine. Godine 1987. upisan je na UNESCO spisak mesta Svetske baštine u Africi, zbog zaštite brojnih vrsta sisara koji žive u parku, a od kojih su mnogi ugrožene vrste.[5][4]

Geografske odlike

[uredi | uredi izvor]
Vazdušni pogled na Kibov vrh iz 1938. godine
Gubljenje „snegova Kilimandžara“ od 1993. do 2000. god.
3D model Kiba

Kilimandžaro je golema naslaga vulkanskog porekla, trenutno neaktivnog, s gejzirima u sredini koji ispuštaju gas u krateru na vrhuncu planine. Naučnici su 2003. godine zaključili da magma teče samo 400 metara ispod vrha kratera. Iako se nove aktivnosti ne očekuju, postoji strah da bi se vulkan mogao urušiti, uzrokujući veliku erupciju sličnu onoj na planini Sveta Jelena. Nekoliko urušavanja i proklizavanja zemlje pojavilo se na Uhuruu u prošlosti, stvarajući prostor poznat kao zapadna plaža. Iako nema zapisa o erupciji, lokalna legenda govori o aktivnosti od pre oko 170 godina.

Spada u relativno mlade planine. Procenjuje se da je njen nastanak trajao od pre 1,8 miliona godina, do pre 10.000 godina. Ovaj vulkan je jedan od onih čiji se nastanak vezuje za formiranje istočnog dela Velike rasedne doline. Složena izdužena kupa Kilimandžara od preko 50 km sastoji se od 3 izdvojena vulkana. Kibo je centralna i najviša kupa koja se izdiže između druge dve, Šire i Mavenzi. Na njenom vrhu se nalazi kaldera prekrivena ledenim pokrivačem. U unutrašnjem delu ove kaldere nalazi se unutrašnji krater poznat kao Pepeljasta jama. Na vulkanu se može pronaći i više od 250 lavičnih i kupa od šljake.[2]

Kilimandžaro ima tri vulkanska vrha: Šira (3962 m) zapadno, Mavenzi (5149 m) zapadno, i središnji vrh Uhuru ili Kibo (5895 m),[7] a između njih se nalazi visoravan „sedlo“ od 3.600 hektara koja je najveće područje tundre u Africi. Oko njih je još 20 manjih vulkana, poput planine Meru koja je zadnji put eruptirala pre više od 100 godina. Večiti ledenjaci koji pokrivaju vrhove Kilimandžara, stari skoro 12.000 godina, su danas u opasnosti od globalnog zagrevanja, od 1912. godine ih je nestalo skoro 80% i pretpostavlja se da će potpuno nestati do 2033. godine.[8]

Geologija

[uredi | uredi izvor]

Unutrašnjost vulkanske građevine je slabo poznata, s obzirom na odsustvo erozije velikih razmera koja bi mogla da otkrije unutrašnjost vulkana.[9]

Eruptivna aktivnost u centru Šire započela je pre oko 2,5 miliona godina, a poslednja važna faza se odvila pre oko 1,9 miliona godina, neposredno pre kolapsa severnog dela zdanja.[6] Šira je na vrhu širokog platoa na 3800 m, za koji se pretpostavlja da je ispunjen kalderom. Ostatak oboda kaldere je duboko degradiran erozijom. Pre nego što je formirana kaldera i započela erozija, Šira je verovatno imala visinu između 4.900 m (16.100 ft) i 5.200 m (17.100 ft). Ona se uglavnom sastoji od osnovne lave sa udelom vulkanoklastičnih sedimenata. Formiranje kaldera je bilo praćeno lavom koja je proizašla iz prstenastih fraktura, mada nije bilo eksplozivne aktivnosti velikih razmera. Kasnije su formirana dva konusa, fonolitni na severnom kraju grebena i dijabazni „Platzkegel” u centru kaldere.[6][9][10]

Mavenzi i Kibo su počeli sa erupcijama pre oko jednog miliona godina.[6] Oni su razdvojeni „Sedlastim platoom” na nadmorskoj visini od 4400 m.[11]‍:3

Pogled iz vazduha na Kilimandžaro iz decembra 2009.

Najmlađe datirane stene sa Mavenzija su oko 448.000 godina stare.[6] Mavenzi formira greben u obliku potkovice sa vrhovima i grebenima koji se otvaraju ka severoistoku. On po obliku nalikuje na kulu nastalu usled duboke erozije i mafične grupe dajkova. Nekoliko velikih cirkova useca prsten, najveći od kojih sedi na vrhu Velike Barankove klisure. Značajni su Ost i zapadni Barankos na severoistočnoj strani planine. Najveći deo istočne strane planine je uklonjen erozijom. Mavenzi ima planinski vrh koji se naziva Nojmanov toranj (4425 m).[6][9][10]

Najveći konus Kiboa je širok više od 15 mi (24 km) na nadmorskoj visini „Sedlastog platoa”. Zadnja aktivnost je ovde bila datirana na pre 150.000 do 200.000 godina i kreiran je sadašnji vrh Kibo kratera. Kibo još uvek ima u krateru fumarole koje emituju gas.[6][9][10] Kibo je pokriven skoro simetričnim konusom sa strmim odronima koji se izdižu od 180 m do 200 m na južnoj strani. Ti odroni definišu 2,5 km kalderu[12] nastalu kolapsom vrha. Unutar te kaldere je unutrašnji konus i unutar njegovog kratera je Rojšov krater, koji je vlada Tanganjike 1954. godine imenovala po Gustavu Otu Ričardu Rojšu nakon njegovog 25. penjanja na planinu (od 65 pokušaja tokom njegovog životnog veka).[13][14] Pepelna jama, duboka 350 m, leži unutar Rojšovog kratera.[15] Pre oko 100.000 godina, deo oboda Kibo kratera je kolapsirao, kreirajući oblast poznatu kao Zapadni prolaz i Grejt Baranko.[16]

Gotovo neprekidni sloj lave pokriva većinu starijih geoloških karakteristika, izuzev izloženih slojeva Velikog zapadnog Noča i Kibo Baranka. Prvi pokazuje sijenitske intruzije.[9] Kibo ima pet glavnih formacija lave:[6]

  • Fonotefriti i tefrifonoliti „grupe lavinih tornjeva”, na dajku izrezanom na 4600 m, pre 482.000 godina
  • Tefrifonolitne do fonolitnih lava „karakterisane rombičnim mega-fenokristalima od natrijumskih feldspata” iz „rombične porfirne grupe”, od pre 460.000–360.000 godina
  • Afirne fonolitne lave, ispod kojih su obično bazalni opsidijski slojevi, iz „Lentove grupe”, od pre 359.000–337.000 godina
  • Porfiritno tefrifonolitne do fonolitnih lava iz „grupe oboda kaldere”, od pre 274.000–170.000 godina
  • Tok fonolitne lave sa egirinskim fenokristalima, iz „grupe unutrašnjeg kratera”, koji predstavljaju zadnju vulkansku aktivnost na Kibou

Kibo ima više od 250 parazitskih kupa na svojim severozapadnim i jugoistočnim obodima, koje su formirane pre 150.000 do 200.000 godina[6] i sadrže pikritne bazalte, trahitne bazalte, ankaramite, i bazanite.[6][9][10] Oni dosežu sve do jezera Čala i Taveta na jugoistoku i Lengurumani zaravni na severozapadu. Većina tih kupa je dobro očuvana, izuzev kupa Sedlastog platoa koje su bile pod snažnim dejstvom glečera. Uprkos njihove uglavnom male veličine, lava iz kupa je zaklonila velike delove planine. Kupe Sedlastog platoa su uglavnom kupe ugarka sa terminalnim izlivom lave, dok su kupe Gornje Rambo zone generisane protokom lave. Sve kupe Sedlastog platoa su nastale pre poslednje glacijacije.[9]

Prema izveštajima prikupljenim u 19. veku od Masaja, jezero Čala na istočnom boku Kiboa je bilo lokacija sela koje je uništeno erupcijom.[17][18]‍:1–5[19]

Drenaža

[uredi | uredi izvor]

Planinu isušuje mreža reka i potoka, posebno na vlažnijoj i znatnije erodiranoj južnoj strani i iznad 1200 m. Ispod te nadmorske visine, povećano isparavanje i ljudska upotreba vode smanjuju protok vode. Reke Lumi i Pangani dreniraju Kilimandžaro na istočnoj i južnoj strani.[20]

Glečeri

[uredi | uredi izvor]

Kibova sve manja ledena kapa postoji zato što je Kilimandžaro malo secirana, masivna planina koja se izdiže iznad snežne granice. Kapa je divergentna i spolja se razdvaja u pojedinačne glečere. Centralna porcija ledene kape je prekinuta prisustvom Kibo kratera.[11]‍:5 Glečeri na vrhu i ledena polja ne ispoljavaju značajna horizontalna kretanja, jer njihova mala debljina onemogućava velike deformacije.[21]

Geološka evidencija ukazuje na pet sukcesivnih glečerskih epizoda tokom Kvartarnog perioda, naime prvi (500.000 PS), drugi (pre više od 360.000 do 240.000 PS), treći (150.000 do 120.000 PS), četvrti (takođe poznat kao „glavni”) (20.000 do 17.000 PS), i mali (16.000 do 14.000 PS). Moguće je da je treći bio najekstenzivniji, a mali se statistički ne razlikuje od četvrtog.[22]

Neprekidna ledena kapa koja pokriva približno 400 km2 (150 sq mi) naniže do nadmorske visine od 3200 m pokrivala je Kilimandžaro tokom poslednjeg glacijalnog maksimuma u pleistocenskoj epohi (glavna glečerska epizoda), protežući se preko samita Kibo i Mavenzi.[4][12] Zbog izuzetno dugih suvih uslova tokom narednih stadijala poznog drijanta, moguće je da su ledena polja Kilimandžara bila nestala pre 11.500 godina.[21] Ledena jezgra uzeta iz severnog ledenog polja Kilimandžara pokazuju da su tamo glečeri „bazalnog doba” od oko 11.700 godina,[23] dok analiza leda uzetog 2011. godine iz izloženih vertikalnih litica severnog ledenog polja podržava procenu starosti od samo 800 godina.[24]

Veće količine padavina na početku Holocenske epohe (11.500 godina PS) omogućile su ledenoj kapi da se ponovo formira.[21] Glečeri su preživeli rasprostranjenu sušu tokom perioda od tri veka počevši od 4.000 godina PS.[21][25]

Flora i fauna

[uredi | uredi izvor]

Unutrašnje padine Kilimandžara su izrazito plodne zbog vulkanskog pepela i na njima uspeva gusta šuma, dok su ispod travnata područja u kojima obitavaju slonovi, lavovi i druge savanske životinje. Vegetacija Kilimandžara se deli na četiri pojasa:

U parku obitava više od 140 vrsta sisara, uključujući 25 vrsta grabežljivaca, 25 vrsta antilopa (dujkeri, elandi, 7 vrsta majmuna (galagiji, žuti pavijani, plavi majmuni i kolobusi), 24 vrste šišmiša i brojni drugi glodari i bubojedi. U donjem delu postoji populacija od nekoliko stotina slonova, ali i afričkih bivola i leoparda, dok je crni nosorog nestao iz ovog područja.

Od 180 vrsta ptica u parku najprisutnije su: endemski Abotov čvorak (Poeoptera femoralis), žutoprsni nektarnik (Nectarinia famosa), belovrati gavran (Corvus albicollis), gorski vrabac (Pinarochroa sordida) i kostoberina.

Planina Kilimandžaro
Dva vulkanska vrha planine Kilimandžaro: Kibo (levo) i Mavenzi (desno).

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ „Mount Kilimanjaro National Park”. Tanzania National Parks. Tanzania National Parks. Arhivirano iz originala 23. 9. 2012. g. Pristupljeno 16. 7. 2015. 
  2. ^ a b „Kilimanjaro National Park”. World Heritage List. UNESCO World Heritage Centre. Pristupljeno 16. 7. 2015. 
  3. ^ Kilimanjaro Map and tourist Guide (Mapa) (4th izd.). 1:75,000 with 1:20,000 and 1:30,000 insets. EWP Map Guides. Kartografija: EWP. EWP. 2009. ISBN 978-0-906227-66-4. Arhivirano iz originala 17. 7. 2015. g. Pristupljeno 13. 6. 2017. 
  4. ^ a b v Cullen, Nicolas J.; Mölg, Thomas; Kaser, Georg; Hussein, Khalid; Steffen, Konrad & Hardy, Douglas R. (2006). „Kilimanjaro Glaciers: Recent areal extent from satellite data and new interpretation of observed 20th century retreat rates” (PDF). Geophysical Research Letters. 33 (16). Bibcode:2006GeoRL..3316502C. doi:10.1029/2006GL027084. 
  5. ^ a b „Mawenzi”. Peakware. Interactive Outdoors, Inc. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 16. 7. 2015. 
  6. ^ a b v g d đ e ž z i Nonnotte, Philippe; Guillou, Hervé; Gall, Bernard Le; Benoit, Mathieu; Cotten, Joseph; Scaillet, Stéphane (2008). „New K-Ar age determinations of Kilimanjaro volcano in the North Tanzanian diverging rift, East Africa” (PDF). Journal of Volcanology and Geothermal Research. 173 (1–2): 99—112. doi:10.1016/j.jvolgeores.2007.12.042. Pristupljeno 29. 7. 2015. 
  7. ^ Pascal Sirguey, Nicolas J. Cullen and Jorge Filipe Dos Santos. „The New Digital Orthometric Elevation Model of Kilimanjaro” (PDF). CEUR Workshop Proceedings. Pristupljeno 16. 7. 2015. 
  8. ^ Thompson, L. G.; Brecher, H. H.; Mosley-Thompson, E.; Hardy, D. R.; Mark, B. G. (2009). „Glacier loss on Kilimanjaro continues unabated”. Proceedings of the National Academy of Sciences. 106 (47): 19770—19775. Bibcode:2009PNAS..10619770T. PMID 19884500. doi:10.1073/pnas.0906029106 Slobodan pristup. 
  9. ^ a b v g d đ e Wilcockson, W. H. (1956). „Preliminary Notes on the Geology of Kilimanjaro”. Geological Magazine. 93 (3): 218—228. Bibcode:1956GeoM...93..218W. doi:10.1017/S0016756800066590. 
  10. ^ a b v g Dawson, John Barry (2008). The Gregory Rift Valley and Neogene-recent Volcanoes of Northern Tanzania. Geological Society of London. str. 56. ISBN 978-1-86239-267-0. 
  11. ^ a b Gillman, C. (1923). „An Ascent of Kilimanjaro”. The Geographical Journal. 61 (1): 1—21. JSTOR 1780513. doi:10.2307/1780513. 
  12. ^ a b Young, James A. T. „Glaciers of the Middle East and Africa” (PDF). U.S. Geological Professional Survey. U.S. Department of the Interior. str. G61, G58, G59 G62. Pristupljeno 16. 8. 2012. 
  13. ^ „Gustav Otto Richard Reusch”. Biographies. The Center for Volga German Studies at Concordia University. Arhivirano iz originala 24. 10. 2015. g. Pristupljeno 16. 7. 2015. 
  14. ^ Leider, Richard (2010). The Power of Purpose: Find Meaning, Live Longer, Better. Berrett-Koehler Publishers. str. 12. ISBN 978-1-60509-527-1. 
  15. ^ „Kilimanjaro”. Volcano World. Oregon State University. Pristupljeno 16. 7. 2015. 
  16. ^ Stewart, Alex (2012). Kilimanjaro: A Complete Trekker's Guide: Preparations, practicalities and trekking routes to the 'Roof of Africa'. Cicerone Press Limited. str. 100. ISBN 978-1-84965-622-1. 
  17. ^ Hyland, J. Shearson (1889). „Ueber die Gesteine des Kilimandscharo und dessen Umgebung”. Mineralogische und petrographische Mitteilungen (na jeziku: nemački). 10 (3): 203—268. doi:10.1007/BF02993444 — preko Springer Link. 
  18. ^ Meyer, Hans (1891). Across East African glaciers: an account of the first ascent of Kilimanjaro. G. Philip & son. 
  19. ^ Burns, Cameron M. (2006). Kilimanjaro & East Africa: A Climbing and Trekking Guide. The Mountaineers Books. str. 114. ISBN 978-0-89886-604-9. 
  20. ^ Newmark, William Dubois (1991). The Conservation of Mount Kilimanjaro. IUCN. str. 105—106. ISBN 978-2-8317-0070-0. 
  21. ^ a b v g P. Gabrielli; D. R. Hardy; N. Kehrwald; M. Davis; G. Cozzi; C. Turetta; C. Barbante; L. G. Thompson (2014). „Deglaciated areas of Kilimanjaro as a source of volcanic trace elements deposited on the ice cap during the late Holocene” (PDF). Quaternary Science Reviews. 93 (1): 1—10. Bibcode:2014QSRv...93....1G. doi:10.1016/j.quascirev.2014.03.007. 
  22. ^ Mark, Bryan G. & Osmaston, Henry A. (2008). „Quaternary glaciation in Africa: Key chronologies and climatic implications” (PDF). Journal of Quaternary Science. 23 (6–7): 589—608. Bibcode:2008JQS....23..589M. doi:10.1002/jqs.1222. 
  23. ^ Thompson, Lonnie G. „Kilimanjaro Ice Core Records: Evidence of Holocene Climate Change in Tropical Africa” (PDF). Science Magazine. Pristupljeno 16. 8. 2012. 
  24. ^ "The controversial age of Kilimanjaro's plateau glaciers", Geophysical Research Abstracts, authored by Chiara Uglietti, Alexander Zapf, Sönke Szidat, Gary Salazar, Doug Hardy, Margit Schwikowski, EGU General Assembly 2015, 12–17 April 2015, Vienna, Austria, accessed 9 November 2015
  25. ^ Thompson, L. G.; H. H. Brecher; E. Mosley-Thompson; D. R. Hardy; B. G. Mark (2009). „Glacier loss on Kilimanjaro continues unabated”. Proceedings of the National Academy of Sciences. 106 (47): 19770—5. Bibcode:2009PNAS..10619770T. PMC 2771743 Slobodan pristup. PMID 19884500. doi:10.1073/pnas.0906029106. Arhivirano iz originala 08. 02. 2021. g. Pristupljeno 13. 06. 2017. 
  26. ^ The Zones of Kilimanjaro, NASA Earth Observatory, 2016

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Kilimandžaro na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Килиманџаро&oldid=27810507”