Кинески чајни јавор
| Kineski čajni javor | |
|---|---|
| |
| Stablo u parku na Banovom brdu | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Divizija: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | A. ginnala
|
| Binomno ime | |
| Acer ginnala Maxim.
| |
| Sinonimi | |
| |
Kineski čajni javor (Acer ginnala Maxim.) je prvi opisao ruski botaničar Karl Ivanovič Maksimovič (1827—1891) u naučnom časopisu Bulletin de la Classe Physico-Mathématique de l'Académie Impériale des Sciences de Saint-Pétersbourg 15: 126, 1856. godine pod imenom Acer ginnala, da bi ga belgijski botaničar Alfred Vesmael 1890. opisao kao podvrstu žešlje Acer tataricum subsp. ginnala (Maximowicz) Wesmael, a Edvard Avgust Fon Regel kineski čajni javor smatra varijetetom žešlje i daje mu naziv A. tataricum var. laciniatum Regel. U Kini ima naziv ča tiao feng (茶条 枫) što znači čajni javor jer se mladi listovi upotrebljavaju kao zamena za čaj [1][2], a sinonim A. theiferum (onaj koji nosi čaj) to potvrđuje. Pored naziva kineski, ponekad se naziva i amurskim i obalskim (prirečnый).
Opis vrste[uredi | uredi izvor]
Kineski čajni javor je listopadni žbun ili nisko drvo široke krune koje dostiže visinu do 10 m i prsni prečnik 20-40 cm. Stablo kratko, a grane tanke. Kora je tanka, sivosmeđa, u mladosti je glatka, kasnije plitko ispuca.
Listovi su naizmenični, tro-, ređe petorežnjeviti sa najdužim središnjim režnjem, dugi su 5-10 cm i 3-6 cm široki, abaksijalno goli, na lisnoj dršci dugoj 3-5 cm.
Cvetovi su bledo zeleni, hermafroditni, petočlani, prečnika 5–8 mm, mirišljavi; javljaju se u širokim metlicama u vreme olistavanja.
Plodovi, gole krilate orašice, po dve u šizokarpijumu 24-30 mm duge, leđne linije krila sklapaju oštar ugao, nekad paralelni ili se vrhovima krila preklapaju, najpre zelenkasti, zatim svetlosmeđi, sa ružičastom, sivoljubičastom nijansom. Plodovi sazrevaju u septembru i dugo ostaju na granama, pa se mogu sakupiti od septembra do decembra. Dijaspora anemohorijom.[3]
Seme do 3 mm dugo, ispupčeno sa obe strane, ponekad sa jedne strane udubljeno, zadržava klijavost 2 godine. U 1 kg ima oko 40.000 zrna. Klijanje nadzemno. Hipokotil lako purpurno obojen. Kotiledoni ovalni, 9-10 mm dugi, 4-5 mm široki, skoro sedeći, pri vrhu zaobljeni. Prvi listovi 18-20 mm dugi, 10-12 mm široki, jajasti, slabo trorežnjeviti, nepravilno nazubljeni, odozgo intenzivno zeleni, odozdo sivkasti. Najbliži naredni listovi slabo trorežnjeviti, duguljastojajasti, po obodu nepravilno nazubljeni. Epikotil purpurne boje. Drške listova takođe purpurne, ali pri osnovi zelene.[4]
Areal[uredi | uredi izvor]
Prirodno se rasprostire u severoistočnoj Aziji zapadno od istočne Mongolije do Koreje i Japana na istoku; severna granica areala zalazi u jugozapadni Sibir dolinom reke Amur. Formira retke šume od 100 do 800 m nad morem. U Kini raste u provincijama Gansu, Hebej, Hejlungđang, Henan, Đangsu, Đangsi, Đilin, Ljaoning, Nei Mongol, Ningsja, Šensi, Šandung i Šansi.
Bioekološke karakteristike[uredi | uredi izvor]
Kao heliofita raste na osunčanim mestima, ali podnosi i blažu senku[5], u senci gubi intenzitet boje lista, a time i dekorativnost. Brzorastuća je vrsta koja obilno daje izbojke. Smatra se da je najotporniji na niske temperature (do -40 °C) od svih javora. Može da raste na težim glinenim zemljištima, ali najbolje uspeva na kiselim, vlažnim, ilovastim; na podnosi dugo zadržavanje vode u zoni korena[6][7]. Ponekad može da se javi hloroza na alkalnim tlima usled nedostatka gvožđa; iako generalno javori nisu probirljivi kada je u pitanju pH zemljišta. Dobro podnosi zagađenja u gradu i lako i uspešno se presađuje. Medonosna je vrsta i dobra pčelinja paša u rano proleće kada malo vrsta cveta.
Značaj[uredi | uredi izvor]
Zbog elegantnog habitusa, crvenkaste boje lista i beličastozelenih cvetova tokom olistavanja, zelene boje tokom vegetacije i intenzivno crvenih u jesen, kineski čajni javor se gaji kao ukrasna vrsta za grupnu i pojedinačnu sadnju. Dobar je i za koloritne žive ograde, ozelenjavanje obala vodotoka i jezera, kao i za ivice šuma. U Evropi i Severnoj Americi; u Rusiji je u kulturi od 1860. Kod nas Petrović piše da je 1951. samo u Senti našao jedno stablo u velikom parku kraj Tise[8], a i danas je dosta redak u zelenim prostorima. U periodu 1966-1992 u katalozima pojedinih rasadnika u Srbiji kineski čajni javor je bio na spisku proizvođenih taksona.[9] Tako na primer 1986. konstatuje se da je u rasadniku "Palma" u Subotici postojao generativni matičnjak odakle je sakupljano seme za proizvodnju sadnica, ali već tada proizvodnja je obustavljena.[10]
U nekim delovima SAD proglašen je invazivnom vrstom[11]. U Japanu, a i u svetu, ceni se kao dobra vrsta za bonsai. Listovi se rasprostiru oko jabuka i korenskog povrća jer ih štite</ref>Philbrick, H. and Gregg, R. B. (1979): Companion Plants. Watkins.</ref> Iz suvog lišća dobija se crna, plava i smeđa boja jer list sadrži kvercetin[12]. Listovi sadrže i oko 30% tanina[13]
Razmnožavanje[uredi | uredi izvor]
Najbolje je fiziološki zrelo seme posejati u hladne leje odmah po sakupljanju, kada obično proklija narednog proleća. Alternativa je potapanje potpuno zrelog (suvog) semena 24 časa u vodu a zatim hladna stratifikacija 2-4 meseca na 1-5 °C. [14][15]. Klijavost semena 92%. Kada su klijavci dovoljno razvijeni da se mogu pikirati, prebacuju se pojedinačno u posude, a kada dostignu 20 cm sade se na otvoreno. Poleganje je uspešno, kao i vazdušno poleganje, kada se ožili do 50% propagula. Kalemnjenje se ne primenjuje, a kao podloga ne daje dobre rezultate za Acer platanoides 'Crimson King' i Acer saccharinum[16] Zelene reznice tokom juna-jula sa 2-3 para listova i bazalnim nodusom sa koga se uklanjaju listovi; ožiljuju se 25% uz prethodno tretiranje sa IBA 50 mg/L. u trajanju od 16 sati.
Unutarvrsni taksoni[uredi | uredi izvor]
Turkestanski žbunasti javor (Acer ginnala var. semenovii (Regel et Herder) Pax) je varijetet kineskog javora iz planinskih šuma sušnih oblasti Turkestana sa manjim, listom duboko urezanih režnjeva i širim krilcem ploda. Postoje i dva kompaktna kulturna taksona koji su sintetisani u SAD: 'Bailey Compact'(poznat i kao 'Compactum') i 'Durand Dwarf' više žbunasti nego stablasti klonovi koji ne premašuju 1,5 m. [6] Pored njih izdvojeno je i više selekcija sa upadljivijom crvenom bojom plodova i listova u jesen među kojima su i 'Embers', 'Flame', 'Red Fruit' and 'Mandy' (Red Rhapsody™).
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Kunkel, G. (1984): Plants for Human Consumption. Koeltz Scientific Books ISBN 3874292169
- ^ Facciola, S. (1990): Cornucopia - A Source Book of Edible Plants. Kampong Publications ISBN 0-9628087-0-9
- ^ Vukićević E. (1996): Dekorativna dendrologija, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd
- ^ Stilinović, S. (1985): Semenarstvo šumskog i ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd
- ^ Huxley, A. (1992): The New RHS Dictionary of Gardening. MacMillan Press ISBN 0-333-47494-5
- ^ a b Bean, W. (1981): Trees and Shrubs Hardy in Great Britain. Vol 1 - 4 and Supplement. Murray
- ^ Thomas, G. S. (1992): Ornamental Shrubs, Climbers and Bamboos. Murray ISBN 0-7195-5043-2
- ^ Petrović, D. (1951): Strane vrste drveća (egzoti) u Srbiji. Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CLXXXII. Београд.
- ^ Stilinović, S., Grbić, M. (1992): Proizvodnja sadnica ukrasnih vrsta drveća i žbunja Monografija "Šumarstvo i prerada drveta u Srbiji kroz vekove" Beograd. 293-301
- ^ Grbić, M., Bošnjak, A. & Šulc, A. (1986): Dendroflora zelenih površina Subotice sa analizom proizvodnje sadnog materijala. Flora i vegetacija Subotičko-Horgoške peščare, Subotica: 371-96
- ^ Marinelli, J., Randall, J. M. (Eds) (1996): Invasive Plants: Weeds of the Global Garden (Brooklyn Botanic Garden Publication) by Brooklyn Botanic Garden.
- ^ Wilson, E. H. and Trollope, M. N. (1918): Corean Flora. Royal Asiatic Society
- ^ Rottsieper, E.H.W. (1946): Vegetable Tannins The Forestal Land, Timber and Railways Co. Ltd.
- ^ McMillan-Browse, P. (1985): Hardy Woody Plants from Seed. Grower Books ISBN 0-901361-21-6
- ^ Dirr, M. A. and Heuser, M. W. (1987): The Reference Manual of Woody Plant Propagation. Athens Ga. Varsity Press ISBN 0942375009
- ^ Grbić, M. (2004): Proizvodnja sadnog materijala - Vegetativno razmnožavanje ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd ISBN 86-7602-009-4
