Klizanje na ledu

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Klizanje na ledu

Klizanje na ledu je umetnost kretanja po zaleđenim površinama korišćenjem klizaljki. Kliza se po ledu koji može biti prirodno zaleđena površina jezera ili reke, ali i po zaleđenim klizalištima. Klizanje na ledu je raširen oblik rekreacije ali i osnova mnogobrojnih sportova i sportskih disciplina na ledu.

Tehnika klizanja na ledu[uredi | uredi izvor]

Klizaljke sa svojom oštrom ivicom, kada su u kontaktu sa ledenom površinom, proizvode vrlo malo trenja što omogućava nesmetano kretanje. Klizač može da promeni ugao pod kojim klizač „seče“ led, utičući na smer i brzinu kretanja. Zajedničko za sve tehnike klizanja je da je težište tela pomereno malo napred, da su kolena blago savijena, trup nagnut napred, karlica izbačena nazad, glava uspravljena, u nekim situacijama zarotirana u pravcu kretanja. Tehnika klizanja se deli na:

  • klizanje unapred,
  • klizanje unazad,
  • brze okrete (kanada),
  • široke okrete sa ubrzanjem (venac),
  • kočenje.[1]

Okreti su tražen element na većini takmičenja i postoje u sve četiri olimpijske discipline. Postoje 4 osnovna okreta u klizanju i to su:

  • sit spin
  • camel spin
  • upright spin
  • layback spin[2]

Klizališta[uredi | uredi izvor]

Klizačka takmičenja se obično organizuju u otvorenim ili zatvorenim klizalištima standardnih dimenzija. Prema pravilima klizalište mora biti ovalnog oblika, 60X30m, tj. ne sme biti manji od 56X26 metara, dok temperatura leda iznosi -4 °C. Klizališta u Evropi mogu biti raznih dimenzija u zavisnosti od grada i vremena kad su izgrađeni. Prvo klizalište namenski napravljeno za umetničko klizanje sagrađeno je 1876. u Londonu pod nazivom Glaciarijum. Nešto kasnije, 1910. u Nemačkoj izgrađeno je tada najveće javno klizalište Sportpalast površine 2.44 m². Danas se najvećim otvorenim klizalištem smatra Fuđuku Hajlend, izgrađen 1967. u Japanu sa površinom od 165.750 m².[3]

Umetničko klizanje[uredi | uredi izvor]

Klizanje na ledu steklo je popularnost još početkom XIX veka. Francuz Žan Garsen je još 1813. opisao više vrsta figura u jednom ilustrovanom delu. Prvo veštačko klizalište je izgrađeno 1876. u Londonu. Zanimljivo je da je umetničko klizanje prisutno na Olimpijskim igrama još pre nastanka Zimskih olimpijskih igara.[4] Ljubitelji ovog sporta znatno su brojniji otkad postoje TV prenosi važnih takmičenja, koja se odvijaju kao pojedinačna ili u paru, a postoje i nadmetanja u plesu.

Katarina Vit

Pojedinačno umetničko klizanje[uredi | uredi izvor]

Pojedinačno klizanje se do 1989. godine sastojalo iz tri dela:

  1. obavezne figure - izvođene u nizu sve težih figura
  2. kratkog programa (trajanja do 2min i 40s) - koji se danas zove originalni program
  3. slobodnog klizanja (trajanja od 4min do 4min i 30s)

Zbrajanje mesta(a ne ocena) koje takmičarima dodeljuje svaki sudija određuje poredak, a pobednik je onaj koji ima najmanji zbir. Postoje merila i za kažnjavanje svakih vrsta grešaka. Često postoje velika odstupanja između procene sudija i publike, jer na to više utiče koliko je takmičar poznat, nego kvalitet njegovog programa. Katarina Vit, velika istočnoamerička šampionka, je jedna od brojnih klizačica koja je obeležila umetničko klizanje, kako svojom tehnikom, tako i svojom lepotom i elegancijom.

Brzinsko klizanje[uredi | uredi izvor]

Brzinsko klizanje uneto je u program Olimpijskih igara od 1924. godine za muškarce a tek od 1960. za žene. Zvanična takmičenja održavaju se na 500m,1000m, 1500m, 5000m i 10000m za muškarce i na 500m, 1000m, 1500m , 3000m, 5000m za žene. Ona se održavaju na kružnim stazama sa prugama, širokim 6m. Takmičari klizaju u parovima (biranim žrebom) menjajući traku posle svakog kruga. Ovaj sport je postao veoma popularan u Holandiji i Skandinavskim zemljama. Tako se Norvežanin Johan Olav Kos, osvajač tri zlatne medalje na Olimpijskim igrama 1994. godine, smatra najvećim sportistom u istoriji svoje zemlje. Veliku pažnju na sebe skrenuo je i Amerikanac Erik Hajden, koji je na Olimpijskim igrama 1980. pobedio u pet disciplina.

Klizanje na kratke staze[uredi | uredi izvor]

Klizanje na kratke staze, ili sprint na stazi dugoj 111,12m, izuzetno je atraktivan trkački sport. Nastao je početkom 1980-ih godina, a postao je olimpijski 1992. godine. Mada je potekao od brzinskog klizanja, takmičenja se održavaju na drugačiji način. Takmičari, u grupama od četiri do šest, klizaju eliminatorne trke sve do finala. Discipline i za muškarce i žene su 500m i 1000m, dok štafetu (4 takmičara) klizaju muškarci na 5000m a žene na 3000m. U ovom sportu dominiraju Azijati, naročito Južnokoreanci.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Rana istorija klizanja na ledu[uredi | uredi izvor]

Klizačka zabava, rad holandskog slikara Hendrika Averkampa iz 17. veka

Istraživanja ukazuju da najranije indikacije o klizanju na ledu potiču sa juga Finske od pre više od 4.000 godina. Podsticaj za to je bila ušteda energija tokom zimskih putovanja. Pravo klizanje pojavilo se kada su korišćena čelična sečiva sa zaoštrenim ivicama. Klizaljke su sada bivale urezane u led, umesto da se pomiču po njemu. Dodavanje oštrica klizaljkama je holandski izum iz 13. ili 14. veka. Te klizaljke su bile napravljene od čelika, sa zaoštrenim ivicama na dnu kako bi se pomoglo kretanje.[5]

Fundamentalna konstrukcija savremenih klizaljki je od tada uglavnom ostala ista, mada se znatno razlikuju u detaljima, posebno u načinu vezivanja, obliku i konstrukciji čeličnih sečiva. U Holandiji se klizanje smatralo prikladnim za sve klase ljudi, kao što pokazuju mnoge slike starih majstora.

Klizanje na ledu je takođe praktikovano u Kini tokom dinastije Song, a postalo je popularno među pripadnima vladajuće porodice iz dinastije Ćing.[6] Drevne klizaljke napravljene od životinjskih kostiju, pronađene su u Gaotajskim ruševinama bronzanog doba na severozapadu Kine, a procenjuje se da su stare 3.500 godina. Arheolozi smatraju da su ove drevne klizaljke „jasan dokaz za komunikaciju između Kine i Evrope“ u eri bronzanog doba, jer su veoma slične koštanim klizaljkama otkrivenim u Evropi.[7][8]

Rast popularnosti i prvi klubovi[uredi | uredi izvor]

U Engleskoj su „londonski momci” improvizovali klizaljke od mesarskih kostju još od 12. veka. Izgleda da je klizanje na metalnim klizaljkama stiglo u Englesku u isto vreme kada i baštenski kanal, sa Engleskom restauracijom 1660. godine, nakon što su se kralj i dvor vratili iz izgnanstva koje su uglavnom proveli u Holandiji. U Londonu je ukrasni „kanal” u parku Sent Džejms bio glavni centar do 19. veka. Semjuel Pips i Džon Evelin, dva vodeća dnevnika tog vremena, videli su klizanje na „novom kanalu“ 1. decembra 1662, što je prvi put da je Pips to video („veoma lepa umetnost“). Zatim su to „pred njihovim Veličanstvima i ostalima izvodila razna gospoda i drugi, sa šitovima po maniru Holanđana“. Dve nedelje kasnije, 15. decembra 1662. godine, Pips je pratio vojvodu od Jorka, kasnije kralja Džejmsa II, na klizanju: „Do vojvode, i pratio ga u parku, kada bi, iako je led bio probijen, klizio na svojim klizaljkama, što mi se nije dopadalo; ali on klizi veoma dobro." Godine 1711, Džonatan Svift još uvek misli da je sport možda nepoznat njegovoj „Steli“, pišući joj: „Delikatno vreme za šetnju; a Kanal i Rozamundino jezero pune rulje sa klizaljkama, ako znate šta je to.“[9][10]

Prvi organizovani klizački klub bio je Edinburški klizački klub, formiran 1740-ih; prema nekim tvrdnjama klub je osnovan još 1642. godine.[11][12][13] Rana savremena referenca na klub pojavila se u drugom izdanju Enciklopedije Britanika (1783):

Metropola Škotske je proizvela više primeraka elegantnih klizača nego možda bilo koja druga država: a institucija klizačkog kluba pre oko 40 godina je ne malo doprinela poboljšanju ove elegantne zabave.[11]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Tehnike klizanja”. Arhivirano iz originala 25. 02. 2020. g. Pristupljeno 07. 03. 2020. 
  2. ^ Ples na ledu
  3. ^ Povjest umetničkog klizanja u Hrvatskoj
  4. ^ Larousse - enciklopedija za mlade - Sport. Novi Sad: ITP "Zmaj". 2001.
  5. ^ Brokaw, Irving (1910). The Art of Skating: Its History and Development, with Practical Directions. Letchworth at the Arden Press & Fetter Lane. str. 12. 
  6. ^ „'Imperial' ice skating”. People's Daily Online. 20. 2. 2013. Arhivirano iz originala 17. 3. 2016. g. 
  7. ^ „Animal Bone Ice Skates Dating Back 3,500 Years Found In China”. IFLScience (na jeziku: engleski). 2023-03-02. Pristupljeno 2023-06-10. 
  8. ^ Metcalfe, Tom (2023-03-07). „Bronze Age ice skates with bone blades discovered in China”. livescience.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-06-10. 
  9. ^ Larwood, Jacob, St. James's Park, Vol. 2 of The Story of the London Parks, 118-119, 1872, Hotwood, google books Arhivirano 13 april 2023 na sajtu Wayback Machine. Larwood notes that Rosamund's Pond was also in St James's Park, see pp. 85 (map), 87.
  10. ^ Adams, Mary Louise (2007). „The manly history of a 'girls' sport': Gender, class and the development of nineteenth-century figure skating”. International Journal of the History of Sport. 24 (7): 872—838. S2CID 143833638. doi:10.1080/09523360701311752 — preko Taylor & Francis. 
  11. ^ a b "In The Beginning...", Skating magazine, Jun 1970
  12. ^ Bird, Denis L. „A Brief History of Ice and the National Ice Skating Association of Great Britain”. NISA. Arhivirano iz originala 5. 10. 2021. g. Pristupljeno 28. 10. 2014. 
  13. ^ „Figure Skating”. The Canadian Encyclopedia. 2011. Arhivirano iz originala 26. 7. 2021. g. Pristupljeno 15. 7. 2021. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Klizanje na ledu na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Клизање_на_леду&oldid=27676490”